0:00:00.000,0:00:02.000
Erez Lieberman Aiden: Herkes bilir ki

0:00:02.000,0:00:05.000
bir resim 1000 kelimeye değerdir.

0:00:07.000,0:00:09.000
Ama Harvard'daki bizler

0:00:09.000,0:00:12.000
bunun gerçekten doğru olup olmadığını merak ediyorduk.

0:00:12.000,0:00:14.000
(Gülüşmeler)

0:00:14.000,0:00:18.000
Böylece, Harvard, MIT,

0:00:18.000,0:00:20.000
American Heritage Sözlüğü, Britannica Ansiklopedisi,

0:00:20.000,0:00:23.000
ve gururlu sponsorlarımız Google'ın da arasında bulunduğu

0:00:23.000,0:00:25.000
uzmanlardan oluşan

0:00:25.000,0:00:28.000
bir ekip hazırladık.

0:00:28.000,0:00:30.000
ve 4 yıl kadar

0:00:30.000,0:00:32.000
bunun üzerinde düşündük.

0:00:32.000,0:00:37.000
Ve şaşırtıcı bir sonuca vardık.

0:00:37.000,0:00:40.000
Bayanlar baylar, bir resim 1000 kelimeye değer değil.

0:00:40.000,0:00:42.000
Hatta, biz 500 milyar kelimeye değer

0:00:42.000,0:00:47.000
resimler bulduk.

0:00:47.000,0:00:49.000
Jean-Baptiste Michel: peki bu sonuca nasıl vardık?

0:00:49.000,0:00:51.000
Erez ve ben, insan kültürünün ve insanlık tarihinin

0:00:51.000,0:00:53.000
zamanla değişiminin

0:00:53.000,0:00:56.000
genel bir tablosunu oluşturmak istiyorduk.

0:00:56.000,0:00:58.000
Yıllar içinde o kadar çok kitap yazılmış ki.

0:00:58.000,0:01:00.000
Biz de düşündük ki. onlardan öğrenmenin en iyi yolu

0:01:00.000,0:01:02.000
tüm bu milyonlarca kitapları okumak.

0:01:02.000,0:01:05.000
Tabiki eğer bunun ne kadar süper bir şey olduğunu gösteren bir grafik varsa,

0:01:05.000,0:01:08.000
bu çok çok yüksek bir sıralamaya sahip olmalı.

0:01:08.000,0:01:10.000
Problem şu ki, bir de X ekseni var,

0:01:10.000,0:01:12.000
ki o da kullanışlılık ekseni.

0:01:12.000,0:01:14.000
Bu da çok çok düşük bir seviyede.

0:01:14.000,0:01:17.000
(Alkışlar)

0:01:17.000,0:01:20.000
Şimdi insanlar alternatif bir yaklaşım kullanmaya meyilli,

0:01:20.000,0:01:22.000
bu da bir kaç kaynağı almak ve onlar dikkatlice okumak.

0:01:22.000,0:01:24.000
Bu inanılmaz kullanışlı, ama o kadar süper değil.

0:01:24.000,0:01:27.000
Gerçekte yapmak istediğiniz şey

0:01:27.000,0:01:30.000
süper ama kullanışlı olan bu alana gelmek.

0:01:30.000,0:01:33.000
Öğrendik ki bir kaç sene önce bir dijitalizasyon projesi başlatan

0:01:33.000,0:01:35.000
bu yaklaşımı mümkün kılabilecek

0:01:35.000,0:01:37.000
nehrin ötesinde Google adında bir şirket varmış.

0:01:37.000,0:01:39.000
Mİlyonlarca kitabı dijitalize hale getirdiler.

0:01:39.000,0:01:42.000
Yani bu şu anlama geliyor: biri bu kitapların hepsini okumak için

0:01:42.000,0:01:44.000
bir klikle bilgisayarlı methodları kullanabilir.

0:01:44.000,0:01:47.000
Bu çok kullanışlı ve inanılmaz süper.

0:01:48.000,0:01:50.000
ELA: Sizlere biraz kitapların nereden geldiğinden bahsedeyim.

0:01:50.000,0:01:53.000
Zamanın başlangıcından beri, yazarlar vardı.

0:01:53.000,0:01:56.000
Bu yazarlar kitap yazmak için çabalayıp durdular.

0:01:56.000,0:01:58.000
Bir kaç yüzyıl önce matbaa makinesinin geliştirilmesiyle

0:01:58.000,0:02:00.000
bu gittikçe kolaylaştı.

0:02:00.000,0:02:03.000
O zamandan beri, 129 milyon farklı vesilelerle

0:02:03.000,0:02:05.000
kitaplar yayınlayarak,

0:02:05.000,0:02:07.000
yazarlar kazandı.

0:02:07.000,0:02:09.000
Şimdi ise bu kitaplar tarih arasında kaybolup gitmediyse

0:02:09.000,0:02:11.000
bir kütüphanenin tekinde

0:02:11.000,0:02:14.000
ve bu kitapların çoğu kütüphanelerden getirtiliyor,

0:02:14.000,0:02:16.000
ve günümüze kadar 15 milyon kitabı taramış olan,

0:02:16.000,0:02:18.000
Google tarafından dijitalize hale getiriliyorlar.

0:02:18.000,0:02:21.000
Şimdi Google bir kitabı dijitalize hale getirdiğinde, onu çok güzel bir formatla sunuyorlar.

0:02:21.000,0:02:23.000
Şimdi elimizde veri var ve meta veri var.

0:02:23.000,0:02:26.000
Kitabın nerede basıldığı, yazarın kim olduğu

0:02:26.000,0:02:28.000
ne zaman basıldığı gibi şeyler hakkında bilgimiz var.

0:02:28.000,0:02:31.000
Yaptığımız ise bütün bu bilgileri taramak

0:02:31.000,0:02:35.000
ve yüksek kaliteli olmayan tüm verileri ayıklamak.

0:02:35.000,0:02:37.000
Elimizde kalan şey ise

0:02:37.000,0:02:40.000
5 milyon kitabın

0:02:40.000,0:02:43.000
500 milyar kelimenin toplamı,

0:02:43.000,0:02:45.000
kültürel genomumuzun gerçek bir parçası,

0:02:45.000,0:02:48.000
açık açık yazıldığında,

0:02:48.000,0:02:50.000
buradan aya kadar,

0:02:50.000,0:02:52.000
10 kez gidip gelebilecek,

0:02:52.000,0:02:54.000
insan genomundan 1000 kere daha uzun olan

0:02:54.000,0:02:58.000
bir karakterler dizisi.

0:02:58.000,0:03:00.000
Böyle aşırı abartılı bir durumla karşı karşıya kaldığımızda

0:03:00.000,0:03:03.000
yaptığımız şey

0:03:03.000,0:03:05.000
(Gülüşmeler)

0:03:05.000,0:03:08.000
kendine saygısı olan her araştırmacının

0:03:08.000,0:03:11.000
yapacağı şeydi.

0:03:11.000,0:03:13.000
XKDC'den bir sayfayı aldık,

0:03:13.000,0:03:15.000
ve "Sıkı durun, bilim yapmayı deneyeceğiz"

0:03:15.000,0:03:17.000
dedik.

0:03:17.000,0:03:19.000
(Gülüşmeler)

0:03:19.000,0:03:21.000
JM: Tabii ki, şöyle düşündük,

0:03:21.000,0:03:23.000
bilimle ilgilenen insanlar için

0:03:23.000,0:03:25.000
elimizdeki datayı ortaya koyalım.

0:03:25.000,0:03:27.000
Düşünmeye başladık, hangi datayı yayınlayabiliriz?

0:03:27.000,0:03:29.000
Tabii ki, bu kitapları alıp

0:03:29.000,0:03:31.000
bu 5 milyon kitabın tam metinlerini yayınlamak istiyorsunuz.

0:03:31.000,0:03:33.000
Google'dakiler, özellikle Jon Orwant,

0:03:33.000,0:03:35.000
bize öğrenmemiz gereken bir denklemden bahsettiler.

0:03:35.000,0:03:38.000
Şimdi elinizde 5 milyon yazar var

0:03:38.000,0:03:41.000
ve 5 milyon davacı devasa bir toplu dava demek.

0:03:41.000,0:03:43.000
Yani bu her ne kadar çok çok süper bir şey olsa da,

0:03:43.000,0:03:46.000
tekrar edelim, çok ama çok kullanışsız.

0:03:46.000,0:03:48.000
(Gülüşmeler)

0:03:48.000,0:03:50.000
Ve tekrardan, boyun eğdik,

0:03:50.000,0:03:53.000
ve o kadar süper olmayan kullanışlı yaklaşımı kullandık.

0:03:53.000,0:03:55.000
Tam metini yayınlamak yerine,

0:03:55.000,0:03:57.000
kitaplar hakkında istatistikleri yayınlayalım dedik.

0:03:57.000,0:03:59.000
"Bir Pırıltı Mutluluk" 'u ele alalım.

0:03:59.000,0:04:01.000
3 kelime; biz buna üç-gram dedik.

0:04:01.000,0:04:03.000
Size bu üç-gram'ın 1801, 1802, 1803 ten baslayip

0:04:03.000,0:04:05.000
2008'e kadar olan kitaplarda kaç defa

0:04:05.000,0:04:07.000
geçtiğini söyleyeceğiz.

0:04:07.000,0:04:09.000
Bu, bize bu cümlenin zaman içinde

0:04:09.000,0:04:11.000
kaç defa tekrarladığını gösteren bir zaman dizini sunacak.

0:04:11.000,0:04:14.000
Bu yöntemi, bu kitaplardaki tüm kelime ve deyimlere uygularsak

0:04:14.000,0:04:17.000
sonunda elimizde kültürümüzün ne şekilde değistigini gösteren

0:04:17.000,0:04:19.000
iki milyar satırlık bir tablo ortaya çıkacak.

0:04:19.000,0:04:21.000
ELA: Peki, bu iki milyar satır,

0:04:21.000,0:04:23.000
bunlara iki milyar n-gram diyelim.

0:04:23.000,0:04:25.000
Bize ne söylüyorlar?

0:04:25.000,0:04:27.000
Yalın n-gramlar, kültürel trendleri ölçmeye yarıyor.

0:04:27.000,0:04:29.000
Bir örnek vermeme izin verin.

0:04:29.000,0:04:31.000
Diyelim ki ben çok başarılı oldum.

0:04:31.000,0:04:33.000
ve ertesi gün size ne kadar başarılı olduğumu söylemek istedim.

0:04:33.000,0:04:36.000
Diyebilirim ki, ben dün "başardım." (throve)

0:04:36.000,0:04:39.000
Ya da diyebilirim ki "başardım". (thrived)

0:04:39.000,0:04:42.000
Hangisini kullanmalıyım?

0:04:42.000,0:04:44.000
Nasıl bileceğiz?

0:04:44.000,0:04:46.000
Bundan yaklaşık altı ay önce

0:04:46.000,0:04:48.000
bu sorunun yanıtını öğrenmek için

0:04:48.000,0:04:50.000
mesela bu muhteşem saçlara sahip

0:04:50.000,0:04:52.000
psikoloğa gider ve derdiniz ki,

0:04:52.000,0:04:54.000
"Steve, sen düzensiz fiil çekimi konusunda

0:04:54.000,0:04:57.000
tam bir uzmansın. Hangisini ( throve veya thrived)

0:04:57.000,0:04:59.000
kullanmam gerekir?"

0:04:59.000,0:05:01.000
O da size derdi ki "Bak insanların çoğu 'thrived' diyor,

0:05:01.000,0:05:04.000
ama bazıları 'thrıve' da diyorlar."

0:05:04.000,0:05:06.000
Ve şunu da biliyorsunuz ki,

0:05:06.000,0:05:09.000
eğer bundan 200 yıl önceye gidebiliyor olsanız

0:05:09.000,0:05:12.000
ve aynı derece müthiş saçlara sahip bu devlet adamına aynı soruyu sorsanız,

0:05:12.000,0:05:15.000
(Gülüşmeler)

0:05:15.000,0:05:17.000
"Tom, hangisini kullanmalıyım?" deseniz

0:05:17.000,0:05:19.000
O size " Bak, benim zamanımda çoğu insan 'throve' diyordu,

0:05:19.000,0:05:22.000
ama bazıları 'thrived' da der." diyecektir.

0:05:22.000,0:05:24.000
Öylese şimdi sizle ham veriyi paylaşacağım.

0:05:24.000,0:05:28.000
Bu tablodaki iki sıra, iki milyar kayıt demek.

0:05:28.000,0:05:30.000
Burada gördüğünüz zaman içinde "thrived" ve "throve"

0:05:30.000,0:05:33.000
kelimelerinin yıllık frekansı.

0:05:34.000,0:05:36.000
Burada gördüğünüz, iki milyar satırdan

0:05:36.000,0:05:39.000
sadece iki tanesi.

0:05:39.000,0:05:41.000
Yani aslında veri setinin tamamı

0:05:41.000,0:05:44.000
bu slaytta gördüşünüzden milyar kez daha müthiş.

0:05:44.000,0:05:46.000
(Gülüşmeler)

0:05:46.000,0:05:50.000
(Alkışlar)

0:05:50.000,0:05:52.000
JM: Şimdi, 500 milyar kelime eden çok farklı başka resimler de var.

0:05:52.000,0:05:54.000
mesela bu gördüğünüz.

0:05:54.000,0:05:56.000
Eğer sadece grip virüsünü alırsanız,

0:05:56.000,0:05:58.000
dünyada insanların ölümüne neden olan bir grip salgını

0:05:58.000,0:06:01.000
olduğu zamanlarda pik yaptığını görürsünüz.

0:06:01.000,0:06:04.000
ELA: Eğer hala deniz seviyesinin

0:06:04.000,0:06:06.000
yükseldiğine ve atmosferik CO2 ve

0:06:06.000,0:06:09.000
yerkürenin ısısının arttığına ikna olmadıysanız buna bakabilirsiniz.

0:06:09.000,0:06:12.000
JM: Ya da bu diğer n-grama bakarsanız,

0:06:12.000,0:06:15.000
Nietzsche'ye Tanrıinın ölmediğini söyleyebilirsiniz,

0:06:15.000,0:06:18.000
ama siz de kabul edeceksiniz ki daha iyi bir halkla ilişkiler uzmanına ihtiyacı var.

0:06:18.000,0:06:20.000
(Gülüşmeler)

0:06:20.000,0:06:23.000
ELA: Bu tip birşeyi kullanarak epey soyut kavramlara varabilirsiniz.

0:06:23.000,0:06:25.000
mesela izin verin size 1950 yılının hikayesini

0:06:25.000,0:06:27.000
anlatayım.

0:06:27.000,0:06:29.000
Tarih boyunca 1950 yılı

0:06:29.000,0:06:31.000
kimsenin pek de umrunda olmadı.

0:06:31.000,0:06:33.000
1700'ler, 1800'ler veya 1900'lerde

0:06:33.000,0:06:36.000
kimsenin umrunda değildi.

0:06:37.000,0:06:39.000
30'lar ve 40'larda da öyle.

0:06:39.000,0:06:41.000
Kimse takmadı.

0:06:41.000,0:06:43.000
Birden, 40'lı yılların ortasında,

0:06:43.000,0:06:45.000
bir uğultu ortaya çıkmaya başladı.

0:06:45.000,0:06:47.000
İnsanlar 1950'nin yaklaştığını fark ettiler,

0:06:47.000,0:06:49.000
ve bu büyük bir olaydı.

0:06:49.000,0:06:52.000
(Gülüşmeler)

0:06:52.000,0:06:55.000
Ama 1950'lerde hiçbir şey insanları 1950 yılı

0:06:55.000,0:06:58.000
kadar çok ilgilendirmedi.

0:06:58.000,0:07:01.000
(Gülüşmeler)

0:07:01.000,0:07:03.000
İnsanlar kafayı yemişlerdi, 1950'de yaptıkları

0:07:03.000,0:07:05.000
şeykeri anlatmaktan başka hiçbir şey yapmadan

0:07:05.000,0:07:08.000
ortalıkta dolanıyorladı,

0:07:08.000,0:07:11.000
1950'de yapmayı planladıkları şeyler,

0:07:11.000,0:07:16.000
1950'de kavuşmayı umdukları bütün hayalleri.

0:07:16.000,0:07:18.000
Aslında, 1950 öylesine inanılmazdı ki,

0:07:18.000,0:07:20.000
geçtikten yıllarca sonra bile,

0:07:20.000,0:07:23.000
bu müthiş yıl ve onda olup bitenlerden bahsettiler.

0:07:23.000,0:07:25.000
1951, 52, 53 yıllarında.

0:07:25.000,0:07:27.000
Sonunda 1954 yılında biri uyandı ve

0:07:27.000,0:07:29.000
nihayet insanlar 1950'nin

0:07:29.000,0:07:33.000
geçip gitmiş olduğunu fark ettiler.

0:07:33.000,0:07:35.000
(Gülüşmeler)

0:07:35.000,0:07:37.000
Birdenbire, patlayan bir balon gibi.

0:07:37.000,0:07:39.000
(Gülüşmeler)

0:07:39.000,0:07:41.000
Ve 1950 yılının hikayesi aslında

0:07:41.000,0:07:43.000
yaşadığımız her yılın hikayesi.

0:07:43.000,0:07:46.000
Ufak tefek farklılıklar, çünkü artık bu güzel grafiklere sahibiz.

0:07:46.000,0:07:49.000
Bunlara sahip olduğumuz için bazı şeyleri ölçümleyebiliyoruz.

0:07:49.000,0:07:51.000
Böylece şunu sorabiliyoruz, "Balonun patlaması ne kadar sürer?"

0:07:51.000,0:07:54.000
ve görünen o ki artık bunu oldukça hassas şekilde ölçebiliyoruz.

0:07:54.000,0:07:57.000
Formüller yazıyor, grafikler çiziyoruz,

0:07:57.000,0:07:59.000
ve net sonuç şu ki

0:07:59.000,0:08:02.000
her geçen yıl bu baloncuklar daha kolay sönüyor.

0:08:02.000,0:08:04.000
Her geçen yıl geçmişe olan ilgimizi

0:08:04.000,0:08:09.000
daha büyük bir hızla kaybediyoruz.

0:08:09.000,0:08:11.000
JM: Siz ufak bir kariyer önerisi.

0:08:11.000,0:08:13.000
Eğer aranızda ünlü olmayı planlayanlar varsa,

0:08:13.000,0:08:15.000
bu 25 ünlü politik figürden, yazardan ve aktörden

0:08:15.000,0:08:17.000
birşeyler öğrenebilirsiniz.

0:08:17.000,0:08:20.000
Eğer genç yaşta ünlü olmak isterseniz, aktör olmalısınız,

0:08:20.000,0:08:22.000
çünkü onlar 20'li yaşların sonunda ünlü olmaya başlıyorlar --

0:08:22.000,0:08:24.000
hala genç bir yaş, süper.

0:08:24.000,0:08:26.000
Eğer biraz daha bekleyecek olursanız, o zaman yazar olmalısınız,

0:08:26.000,0:08:28.000
çünkü o zaman çok ama çok ünlü olabilirsiniz.

0:08:28.000,0:08:30.000
Mark Twain gibi mesela: çok çok ünlü.

0:08:30.000,0:08:32.000
Ama en tepeye ulaşmak istiyorsanız,

0:08:32.000,0:08:34.000
o zaman ünlü olmak için daha beklemeli ve

0:08:34.000,0:08:36.000
elbette ki poitikacı olmalısınız.

0:08:36.000,0:08:38.000
Böylece 50 yaş civarında ünlü olabilir, ve hayatınızın

0:08:38.000,0:08:40.000
sonrasını çok ama çok ünlü geçirebilirsiniz.

0:08:40.000,0:08:43.000
Bilimadamlar çok daha geç yaşlarda ünlü oluyorlar.

0:08:43.000,0:08:45.000
Mesela biyologlar ve fizikçiler neredeyse

0:08:45.000,0:08:47.000
aktörler kadar ünlü olabilirler.

0:08:47.000,0:08:50.000
Ama yapacağınız en büyük hata Matematikçi olmak olacaktır.

0:08:50.000,0:08:52.000
(Gülüşmeler)

0:08:52.000,0:08:54.000
Eğer bunu yaparsanız,

0:08:54.000,0:08:57.000
şöyle düşünebilirsiniz, " Şahane, 20'li yaşlarda en önemli çalışmalarımı yapacağım."

0:08:57.000,0:08:59.000
Ama bilin bakalım ne olacak: kimse sizi umursamayacak.

0:08:59.000,0:09:02.000
(Gülüşmeler)

0:09:02.000,0:09:04.000
ELA: n-gramlardan elde edebileceğiniz

0:09:04.000,0:09:06.000
daha fena veriler de var.

0:09:06.000,0:09:08.000
Mesela, Marc Chagall'ın trajedisini ele alalım.

0:09:08.000,0:09:10.000
1887 yılında doğmuş bir sanatçı.

0:09:10.000,0:09:13.000
Bu gördüğünüz ünlü bir insanın normal grafiğini gösteriyor.

0:09:13.000,0:09:17.000
her geçen gün daha ünlü oluyor,

0:09:17.000,0:09:19.000
ama eğer Almanca kayıtlara bakarsanız,

0:09:19.000,0:09:21.000
Almanca kayıtlarda çok acaip birşey göreceksiniz,

0:09:21.000,0:09:23.000
daha önce pek görmediğiniz birşey.

0:09:23.000,0:09:25.000
Çok çok ünlü olurken, birden bire

0:09:25.000,0:09:27.000
adeta yok oluyor.

0:09:27.000,0:09:30.000
1933-1945 yılları arasında birden bire düşüyor,

0:09:30.000,0:09:33.000
daha sonra da tekrar yükseliyor.

0:09:33.000,0:09:35.000
Ve burada gördüğümz şeyin açıklaması da

0:09:35.000,0:09:38.000
Marc Chagall'ın Nazi Almanyası'nda Yahudi bir

0:09:38.000,0:09:40.000
sanatçı olmaından kaynaklanıyor.

0:09:40.000,0:09:42.000
Bu işaretler

0:09:42.000,0:09:44.000
öylesine güçlü ki

0:09:44.000,0:09:47.000
birinin sansürlendiğini önceden bilmenize gerek yok.

0:09:47.000,0:09:49.000
Bunu basit veri işleme yolu ile

0:09:49.000,0:09:51.000
kendiniz bulabilirsiniz.

0:09:51.000,0:09:53.000
İşte bunu yapmanın basit bir yolu.

0:09:53.000,0:09:55.000
Bir kimsenin herhangi bir zamandaki

0:09:55.000,0:09:57.000
ün miktarı, kabaca ünlü olmadan önceki ve

0:09:57.000,0:09:59.000
ünlü olduktan sonraki ün miktarlarının

0:09:59.000,0:10:01.000
ortalaması olmalıdır.

0:10:01.000,0:10:03.000
Görmeyi beklediğimiz şey budur.

0:10:03.000,0:10:06.000
Ve bu veriyi gözlemlediğimiz ünle karşılaştırırız.

0:10:06.000,0:10:08.000
Sonra bunları birbirine bölerek

0:10:08.000,0:10:10.000
baskılama indeksi dediğimiz bir rakam buluruz.

0:10:10.000,0:10:13.000
Eğer baskılama indeksi çok çok küçük bir rakamsa,

0:10:13.000,0:10:15.000
baskılanmış olma ihtimaliniz çok yüksektir.

0:10:15.000,0:10:18.000
Eğer çok büyükse o zaman da propogandayla pomplanmış olma ihtimaliniz vardır.

0:10:19.000,0:10:21.000
JM: Şimdi, eğer toplumların genel baskılanma indekslerinin

0:10:21.000,0:10:24.000
dağılımına bakacak olursanız,

0:10:24.000,0:10:26.000
mesela burada --

0:10:26.000,0:10:28.000
5000 kişinin baskılama indeksleri var,

0:10:28.000,0:10:30.000
bilinen bir baskılama olmayan İngilizce kitaplar bunlar --

0:10:30.000,0:10:32.000
buna benzer birşey olacaktır, ortada yoğunlaşıyor.

0:10:32.000,0:10:34.000
Kısaca görmeyi beklediğiniz şey ile gördüşünüz aynıdır.

0:10:34.000,0:10:36.000
Almanya'da gördüğümüz dağılım ise bu --

0:10:36.000,0:10:38.000
çok farklı, sola doğru kaymış durumda.

0:10:38.000,0:10:41.000
İnsanlar bunlar hakkında konuşmuş olmaları gerekenin yarısı kadar konuşmuşlar,

0:10:41.000,0:10:43.000
daha da önemlisi, dağılım çok daha geniş.

0:10:43.000,0:10:46.000
Dağılımın en solunda yer alan pek çok insan var,

0:10:46.000,0:10:49.000
bunlar haklarında beklenenden 10 kat daha az konuşulmuş olan insanlar.

0:10:49.000,0:10:51.000
Ama en sağda da başkaları var.

0:10:51.000,0:10:53.000
Bunlar da propoganda'dan faydalanmış kimseler.

0:10:53.000,0:10:56.000
Bu şekil, kitaplardaki sansürün fotoğrafı.

0:10:56.000,0:10:58.000
ELA: Biz bu yönteme Kültüromik

0:10:58.000,0:11:00.000
adını verdik.

0:11:00.000,0:11:02.000
Biraz Genomik gibi.

0:11:02.000,0:11:04.000
Ancak genomik insan genomundaki baz dizilimi

0:11:04.000,0:11:07.000
aracılığı ile biyoloji bilimine bir pencere açıyor.

0:11:07.000,0:11:09.000
Kültüromik de buna benziyor.

0:11:09.000,0:11:12.000
İnsan kültrünü incelemek için yapılan çok yoğun bir

0:11:12.000,0:11:14.000
veri toplama analizi uygulaması.

0:11:14.000,0:11:16.000
Burada, genomdaki pencere yerine

0:11:16.000,0:11:19.000
dijital hale getirilmiş tarihsel verilerin penceresinden bakıyoruz.

0:11:19.000,0:11:21.000
Kültüromik ile ilgili müthiş olan şey

0:11:21.000,0:11:23.000
bunu herkesin yapabiliyor olması.

0:11:23.000,0:11:25.000
Nasıl herkes yapabilir?

0:11:25.000,0:11:27.000
herkes yapabilir, çünkü üç kişi

0:11:27.000,0:11:30.000
Google'da çalışan Jon Orwant, Matt Gray ve Wıll Brockman,

0:11:30.000,0:11:32.000
Ngram prototipine baktılar ve dediler ki,

0:11:32.000,0:11:34.000
" Bu çok eğlenceli birşey.

0:11:34.000,0:11:37.000
Bunu herkesin ulaşabileceği hale getirmemiz lazım."

0:11:37.000,0:11:39.000
Ve iki hafta içinde -- bizim makalemiz yayınlanmadan iki hafta önce --

0:11:39.000,0:11:42.000
herkesin kullanımına açık bir Ngram versiyonu programladılar.

0:11:42.000,0:11:45.000
ve artık siz de ilginizi çeken bir kelime ya da deyim yazarak

0:11:45.000,0:11:47.000
ona ait n-gramı hemen görebilirsiniz --

0:11:47.000,0:11:49.000
ve sizin n-gramınızın yer aldığı kitapları

0:11:49.000,0:11:51.000
tarayabilirsiniz.

0:11:51.000,0:11:53.000
JM: Bu uygulama, hayata geçtiği ilk gün ir milyonda defadan fazla kullanıldı,

0:11:53.000,0:11:55.000
ve bu bence en güzel sorgulardan biri.

0:11:55.000,0:11:58.000
İnsanlar iyi bir şey yapmak istediklerinde "ellerinden geleni yaptılar"

0:11:58.000,0:12:01.000
ama görünen o ki, 18. yüzyılda bunu pek umursamıyorlardı.

0:12:01.000,0:12:04.000
O zaman "ellerinden geleni" değil, "evlerinden geleni" yapmak istediler.

0:12:04.000,0:12:07.000
Aslında olan şu, be elbette bir hata.

0:12:07.000,0:12:09.000
Gayret etmeyi bırakmadılar, sadece

0:12:09.000,0:12:12.000
o dönemde L harfi daha farklı yazılıyordu, V'ye beziyordu biraz.

0:12:12.000,0:12:15.000
Elbette, Google bunu o zaman yakalayamadı,

0:12:15.000,0:12:18.000
bu nedenle bunu yazdığımız makaleye ekledik.

0:12:18.000,0:12:20.000
Ama görünen o ki, bu her ne kadar eğlenceli birşey

0:12:20.000,0:12:22.000
olsa da, bize şunu anımsattı

0:12:22.000,0:12:24.000
bu grafikleri anlamlandırırken çok dikkatli olmanız gerekiyor.

0:12:24.000,0:12:27.000
ve mutlaka bilimsel yöntemdeki temel standartları gözetmelisiniz.

0:12:27.000,0:12:30.000
ELA: İnsanlar bunu her türlü eğlenceli şey için kullanıyorlar.

0:12:30.000,0:12:37.000
(Gülüşmeler)

0:12:37.000,0:12:39.000
Aslında bundan sonra konuşmamız gereksiz,

0:12:39.000,0:12:42.000
size sadece bazı slaytları üzerinde konuşmaksızın göstereceğiz.

0:12:42.000,0:12:45.000
Bu kişi, düşkırıklığının, sıkıntının tarihçesi ile ilgileniyormuş.

0:12:45.000,0:12:48.000
Düşkırıklığının birkaç çeşidi vardır.

0:12:48.000,0:12:51.000
Eğer ayak parmağınızı bir yere çarpacak olursanız bu tek A harfli bir "Ah" demek.

0:12:51.000,0:12:53.000
Eğer gezegenimiz dünya gezegenler arası otoyol yapmak isteyen

0:12:53.000,0:12:55.000
Vogonlar tarafından işgal edilecek olursa,

0:12:55.000,0:12:57.000
bu sekiz A değerinde bir "Aaaaaaaah" eder.

0:12:57.000,0:12:59.000
Bu kişi bütün "Ahéları incelemiş.

0:12:59.000,0:13:01.000
Tek A'lıdan sekiz A'lısına dek.

0:13:01.000,0:13:03.000
Ve görmüş ki,

0:13:03.000,0:13:05.000
daha can sıkıcı şeylere ait "Ah"lar

0:13:05.000,0:13:08.000
daha az sıklıkla ortaya çıkıyor,

0:13:08.000,0:13:11.000
ama 80'li yılların başları hariç.

0:13:11.000,0:13:13.000
Biz bu durumun Reagan ile ilgili olduğunu düşünüyoruz.

0:13:13.000,0:13:15.000
(Gülüşmeler(

0:13:15.000,0:13:18.000
JM: Bu verilerin pek çok kullanım alanı var

0:13:18.000,0:13:21.000
ama nihayetinde, bunlar tarihsel kayıtların dijital veriler hakine çevrilmesi.

0:13:21.000,0:13:23.000
Google, 15 milyon kitabı dijital hale getirdi.

0:13:23.000,0:13:25.000
Bu, bugüne dek basılmış kitapların %12'si demek.

0:13:25.000,0:13:28.000
İnsanlığa ait kültür birikimin kayda değer bir kısmı.

0:13:28.000,0:13:31.000
Kültüre ait daha pek çok veri var: yazmalar, gazeteler,

0:13:31.000,0:13:33.000
yazılı olmayan şeyler, sanat ve tablolar gibi.

0:13:33.000,0:13:35.000
Bunların hepsi dünyanın dört bir yanındaki

0:13:35.000,0:13:37.000
bilgisayarlarımıza geçebilir.

0:13:37.000,0:13:40.000
Ve bu olduğunda, insanlığın geçmişi, bu günü ve

0:13:40.000,0:13:42.000
tüm yarattığı kültüre bakış açımız tamamen değişecek.

0:13:42.000,0:13:44.000
Çok teşekkürler.

0:13:44.000,0:13:47.000
(Alkışlar)