WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:02.000 (Faleminderit. 00:00:02.000 --> 00:00:04.000 Eshte kenaqesi e vecante te jem ketu. 00:00:04.000 --> 00:00:06.000 Per here te fundit kam folur ne TED 00:00:06.000 --> 00:00:10.000 mendoj para shtate viteve ose ashtu disi. 00:00:10.000 --> 00:00:13.000 Une kam folur per sosin e shpagetave. 00:00:13.000 --> 00:00:16.000 Dhe shume njerez, mendoj i shohin keto video. 00:00:16.000 --> 00:00:18.000 Njerezit kane ardhur tek une qe atehere 00:00:18.000 --> 00:00:20.000 per te me pyetur pytje rreth sosit te shpagetave, 00:00:20.000 --> 00:00:23.000 e cila eshte nje gje e mrekullueshme brenda nje periudhe te shkurter-- 00:00:23.000 --> 00:00:25.000 (Buzeqeshje) 00:00:25.000 --> 00:00:27.000 por eshte deshmuar qe eshte me pak se ideale 00:00:27.000 --> 00:00:29.000 ne me shume se shtate vite. 00:00:29.000 --> 00:00:31.000 Dhe keshtu une mendova te vij 00:00:31.000 --> 00:00:34.000 te provoj dhe te vendosi sosin e shpagetave prapa meje. NOTE Paragraph 00:00:34.000 --> 00:00:36.000 (Buzeqeshje) NOTE Paragraph 00:00:36.000 --> 00:00:39.000 Tema e sesionit te ketij mengjesi eshte Gjerat qe ne Bejme. 00:00:39.000 --> 00:00:41.000 Dhe keshtu une mendova te tregoj nje storie 00:00:41.000 --> 00:00:43.000 per dike 00:00:43.000 --> 00:00:45.000 i cili ka bere njerin nder objektet me te cmuara 00:00:45.000 --> 00:00:47.000 te epokes se tij. 00:00:47.000 --> 00:00:50.000 Dhe emri i njeriut eshte Carl Norden. 00:00:50.000 --> 00:00:52.000 Carl Norden kishte lindur ne 1880. 00:00:52.000 --> 00:00:54.000 Dhe ai ishte zviceran. 00:00:54.000 --> 00:00:56.000 Dhe sigurisht, zviceranet mund te ndahen 00:00:56.000 --> 00:00:58.000 ne dy kategori te pergjithshme: 00:00:58.000 --> 00:01:00.000 ata te cilet bejne obekte te vogla, te holla 00:01:00.000 --> 00:01:02.000 dhe te shtrenjta 00:01:02.000 --> 00:01:04.000 dhe ata te cilet mbajne parate 00:01:04.000 --> 00:01:07.000 e atyre qe blejne objekte te vogla, te holla 00:01:07.000 --> 00:01:09.000 e te shtrenjta. 00:01:09.000 --> 00:01:12.000 Dhe Carl Norden eshte shume i vendosur ne kampin fomues. 00:01:12.000 --> 00:01:14.000 Ai eshte nje inxhinjer. 00:01:14.000 --> 00:01:17.000 Ai shkon ne Federal Polytech ne Zurih. 00:01:17.000 --> 00:01:20.000 Ne fakt, nje shok i tij i klases eshte nje djale i ri i quajtur Lenin 00:01:20.000 --> 00:01:22.000 i cili vetem 00:01:22.000 --> 00:01:26.000 thyente objektet e vogla, shtrejta, e te holla. NOTE Paragraph 00:01:26.000 --> 00:01:29.000 Dhe ai eshte nje inxhinjer zviceran, Carl. 00:01:29.000 --> 00:01:32.000 Dhe dua te them ne kuptimin e plotes te fjales. 00:01:32.000 --> 00:01:34.000 Ai vesh kostum me tri pjese; 00:01:34.000 --> 00:01:39.000 dhe ai ka mustaqe shume te vogla dhe te rendesishme; 00:01:39.000 --> 00:01:41.000 dhe ai eshte autoritar 00:01:41.000 --> 00:01:43.000 dhe narcist 00:01:43.000 --> 00:01:45.000 dhe i drejtuar 00:01:45.000 --> 00:01:47.000 nga nje ego e jashtzakonshme; 00:01:47.000 --> 00:01:50.000 ai punon 16 ore ne dite; 00:01:50.000 --> 00:01:53.000 dhe ai ka ndjenja shume te forta per alternimin aktual; 00:01:53.000 --> 00:01:57.000 dhe ai ndjehet sikur nje nxirje eshte shenje e dobesise morale; 00:01:57.000 --> 00:01:59.000 dhe ai pine shume kafe; 00:01:59.000 --> 00:02:01.000 dhe ai e bene punen e tij me se miri 00:02:01.000 --> 00:02:03.000 i ulur ne kuzhinen e nenes se tij ne Cyrih per ore te tera 00:02:03.000 --> 00:02:05.000 ne qetesi te plote 00:02:05.000 --> 00:02:07.000 me asgje por nje rigë llogaritese. NOTE Paragraph 00:02:07.000 --> 00:02:09.000 Per cdo rast, 00:02:09.000 --> 00:02:12.000 Carl Norden emigron ne Shtetet e Bashkuara 00:02:12.000 --> 00:02:14.000 pak para Luftes se Pare Boterore 00:02:14.000 --> 00:02:16.000 dhe drejton nje dyqan ne Rrugen Lafayette 00:02:16.000 --> 00:02:18.000 ne qender Manhattan. 00:02:18.000 --> 00:02:20.000 Dhe ai behet i opsesionuar me nje pytje 00:02:20.000 --> 00:02:23.000 si te gjuajme bomba nga aeroplani. 00:02:23.000 --> 00:02:25.000 Tani nese mendoni per kete, 00:02:25.000 --> 00:02:28.000 ne kohen para GPS dhe radarit, 00:02:28.000 --> 00:02:30.000 kjo ishte e qarte se ishte nje problem i veshtire. 00:02:30.000 --> 00:02:32.000 Eshte nje porblem i komplikuar i fizikes 00:02:32.000 --> 00:02:35.000 Ju keni nje aeroplan qe eshte me mijera metra ne ajer, 00:02:35.000 --> 00:02:37.000 duke ecur me qindra meter per ore, 00:02:37.000 --> 00:02:40.000 dhe ju po provoni re hidhni nje objekt, nje bomb, 00:02:40.000 --> 00:02:42.000 drejt ndonje objekti te palevizshem 00:02:42.000 --> 00:02:45.000 perballe te gjitha llojeve te ererave dhe reve 00:02:45.000 --> 00:02:47.000 dhe te gjitha llojet e paisjeve tjera ushtarake. 00:02:47.000 --> 00:02:49.000 Dhe te gjithe tipat e njerezve, 00:02:49.000 --> 00:02:51.000 duke shkuar deri te Lufta e pare Boterore dhe ne mes lufterave, 00:02:51.000 --> 00:02:53.000 provoj te zgjidh kete problem, 00:02:53.000 --> 00:02:55.000 dhe gati te gjithe dolen te shkurter. 00:02:55.000 --> 00:02:57.000 Bombat qe ishin te lira 00:02:57.000 --> 00:02:59.000 ishin jashtezakonisht te paperpunuara. NOTE Paragraph 00:02:59.000 --> 00:03:02.000 Por Carl Norden me te vertete eshte ai i cili e theu kodin. 00:03:02.000 --> 00:03:05.000 Dhe ai vije me kete paisje jashtezakonisht te komplikuar. 00:03:05.000 --> 00:03:07.000 Peshon rreth 50 Ibs. 00:03:07.000 --> 00:03:11.000 Quhet Norden Mark bomba 15. 00:03:11.000 --> 00:03:13.000 Dhe ka te gjitha llojet e levavave dhe vinçave 00:03:13.000 --> 00:03:16.000 dhe paisjet dhe matese veglash 00:03:16.000 --> 00:03:19.000 Dhe ai e bene kete gje te komplikuar. 00:03:19.000 --> 00:03:21.000 Dhe cka ai lejon njerezit te bejne 00:03:21.000 --> 00:03:25.000 eshte ai bene bombarduesit te marrin kete objekt te vecante 00:03:25.000 --> 00:03:27.000 vizaulisht ne sy te shenuar, 00:03:27.000 --> 00:03:31.000 sepse ata jane konin Plexiglas te bombarduesit, 00:03:31.000 --> 00:03:34.000 dhe pastaj ata e kyqen ne lartesin e aeroplanit, 00:03:34.000 --> 00:03:37.000 shpejtesia e aeroplanit, shpejtesia e eres 00:03:37.000 --> 00:03:39.000 dhe kordinatat 00:03:39.000 --> 00:03:41.000 e objektit. 00:03:41.000 --> 00:03:45.000 Dhe vendi i makinerise se bombave do ti tregoj atij kur ta hedh bomben. 00:03:45.000 --> 00:03:48.000 Dhe sic thote Norden, 00:03:48.000 --> 00:03:50.000 "Parase te vije ai vend i makinerise se bombave, 00:03:50.000 --> 00:03:52.000 bombat ne menyre rutinore do te humbasin objektivin e tyre 00:03:52.000 --> 00:03:54.000 per nje milje ose me shume." 00:03:54.000 --> 00:03:57.000 Por ai tha, me makinerin e bombave Mark 15 Norden, 00:03:57.000 --> 00:03:59.000 ai mund te gjuan nje bombe ne Pickle barrel 00:03:59.000 --> 00:04:01.000 ne 20,000 ft. NOTE Paragraph 00:04:01.000 --> 00:04:03.000 Tani une nuk mund te ju tregoj 00:04:03.000 --> 00:04:05.000 sa te befasuar 00:04:05.000 --> 00:04:07.000 ishin ushtria e Shteteve te Bashkuara 00:04:07.000 --> 00:04:10.000 nga lajmi i makinerise se bombave te Norden. 00:04:10.000 --> 00:04:12.000 Ishte si ushqim shpirteror nga parajsa 00:04:12.000 --> 00:04:14.000 Ketu ishte nje ushtri 00:04:14.000 --> 00:04:16.000 e cila posa ka pasuar pervoje ne Luften e pare Boterore, 00:04:16.000 --> 00:04:18.000 ku me miliona burra 00:04:18.000 --> 00:04:20.000 u rrahen ne mes me vet ne hendeke, 00:04:20.000 --> 00:04:22.000 duke mos shkuar askund, duke mos bere asnje perparim, 00:04:22.000 --> 00:04:26.000 dhe ketu dikush erdhi me nje paisje 00:04:26.000 --> 00:04:28.000 qe u'a lejoj atyre te fluturojne lart ne qiell 00:04:28.000 --> 00:04:30.000 lart mbi territorin e armikut 00:04:30.000 --> 00:04:32.000 dhe te shaktrrojne cka do qe deshen 00:04:32.000 --> 00:04:34.000 me perpikmeri te sigurt. NOTE Paragraph 00:04:34.000 --> 00:04:36.000 Dhe ushtria U.S 00:04:36.000 --> 00:04:38.000 shpenzon 1.5 bilion dollar-- 00:04:38.000 --> 00:04:41.000 bilion dollar ne 1940 dollar-- 00:04:41.000 --> 00:04:43.000 per te zhvilluar makinerin e bmbave te Norden-it. 00:04:43.000 --> 00:04:46.000 Dhe per t'a vendosur ate ne perspektive, 00:04:46.000 --> 00:04:48.000 cmimi total i projektit te Manhattan 00:04:48.000 --> 00:04:50.000 ishte tre bilion dollar. 00:04:50.000 --> 00:04:53.000 Gjysma e ketyre parave ishte shpenzuar ne makineri bombave Norden 00:04:53.000 --> 00:04:57.000 pasiqe ishte shpenzuar ne projektin me te famshem te industrise ushtarake 00:04:57.000 --> 00:04:59.000 te epokes se re. 00:04:59.000 --> 00:05:02.000 Dhe aty kishte njerez, strateg, mbrenda ushtrise Shteteve te Bashkuara 00:05:02.000 --> 00:05:04.000 te cilet sinqerisht menduan qe vetem kjo paisje 00:05:04.000 --> 00:05:06.000 do ta tregoj ndryshimin 00:05:06.000 --> 00:05:08.000 ndermjet disfates dhe fitores 00:05:08.000 --> 00:05:10.000 kur erdhi te lufta kunder Nazisteve 00:05:10.000 --> 00:05:12.000 dhe kunder Japonezve. NOTE Paragraph 00:05:12.000 --> 00:05:14.000 Dhe per Norden gjithashtu, 00:05:14.000 --> 00:05:17.000 kjo paisje kishte rendesi jashtezakonisht morale 00:05:17.000 --> 00:05:19.000 sepse Norden ishte nje Krishter i perkushtuar. 00:05:19.000 --> 00:05:21.000 Ne fakt, ai gjithmone do te deshprohej 00:05:21.000 --> 00:05:24.000 kur njerezit i referoheshin vendit te makinerise se bombave si zbulim e tij, 00:05:24.000 --> 00:05:26.000 sepse sipas tij, 00:05:26.000 --> 00:05:28.000 vetem zoti mund te zbuloj gjera. 00:05:28.000 --> 00:05:30.000 Ai thjeshte ishte insturment i deshires se Zotit. 00:05:30.000 --> 00:05:32.000 Dhe cila ishte deshira e Zotit? 00:05:32.000 --> 00:05:35.000 Mire deshira i Zotit qe sasia e vujatjes ne cdo lufte 00:05:35.000 --> 00:05:38.000 te reduktohet ne sasi sa me te vogel qe eshte e mundshme. NOTE Paragraph 00:05:38.000 --> 00:05:40.000 Dhe cka kane bene bmbat e Norden? 00:05:40.000 --> 00:05:42.000 Mire ju lejoj te beni ate. 00:05:42.000 --> 00:05:44.000 Ju lejoj vetem te bombardoni vetem keto gjera 00:05:44.000 --> 00:05:48.000 qe ju apsolutisht patet nevoje dhe kerkkuat te bombardoni. 00:05:48.000 --> 00:05:51.000 Keshtu ne vitet qe na shpein deri tek Lufta e Dyte Boterore, 00:05:51.000 --> 00:05:54.000 ushtria e Shteteve te Bashkuara blejne 90.000 00:05:54.000 --> 00:05:56.000 te ketyre bombave te Norden 00:05:56.000 --> 00:05:58.000 me cmim te 14.000$ per secilin -- 00:05:58.000 --> 00:06:01.000 perseri , ne 1940 dollar, keto jane shume para. 00:06:01.000 --> 00:06:04.000 Dhe ata i trajnuan 50.000 bombardues si t'i perdorin ato -- 00:06:04.000 --> 00:06:08.000 gjate e gjere, muaj te tere te sesione trajunese-- 00:06:08.000 --> 00:06:10.000 sepse keto gjera jane thelebesisht jane komjuter analog; 00:06:10.000 --> 00:06:12.000 ato nuk jane te lehta per t'u perdororur. 00:06:12.000 --> 00:06:15.000 Dhe ata i bejne te gjithe bombarduesit te betohen, 00:06:15.000 --> 00:06:18.000 te betohen se nese ndonjehere kapen 00:06:18.000 --> 00:06:20.000 ata nuk do te zbuloj asnje detaj 00:06:20.000 --> 00:06:22.000 te kesaj paisje te vecante armikut, 00:06:22.000 --> 00:06:25.000 sepse eshte e domosdoshme armiku tr mos marr ne duar 00:06:25.000 --> 00:06:27.000 kete pjeese esenciale te teknologjise. NOTE Paragraph 00:06:27.000 --> 00:06:30.000 Dhe kurdo qe maiknneria e bombave Norden merret ne nje aeroplan, 00:06:30.000 --> 00:06:33.000 shoqerohet atje me nje grumbull rojesh te armatuara. 00:06:33.000 --> 00:06:36.000 Dhe bartet ne nje kuti me nje perde mbi te. 00:06:36.000 --> 00:06:39.000 Dhe kutia eshte e prangosur ne nje nga rojet. 00:06:39.000 --> 00:06:41.000 Kurre nuk eshte e lejuar te fotografohet. 00:06:41.000 --> 00:06:44.000 Dhe eshte nje paisje e vogel ndezese brenda saj, 00:06:44.000 --> 00:06:47.000 pra qe, nese aeroplani ndonjehere perplaset, do te shkatrrohet 00:06:47.000 --> 00:06:50.000 dhe nuk ka shanca qe armiku t'i fus duart aty. 00:06:50.000 --> 00:06:52.000 Makineria e Bombave Norden 00:06:52.000 --> 00:06:55.000 eshte Gral i Shenjte NOTE Paragraph 00:06:55.000 --> 00:06:58.000 Pra cka ndodh gjate Luftes Se Dyte Boterore? 00:06:58.000 --> 00:07:01.000 Mire, duket se nuk eshte Gral i Shenjte. 00:07:01.000 --> 00:07:03.000 Ne praktike, makineria e bombave Norden 00:07:03.000 --> 00:07:06.000 mund te hedh nje bombe ne nje bucelle ne 20.000 ft., 00:07:06.000 --> 00:07:08.000 por kjo eshte ne kushte perfekte. 00:07:08.000 --> 00:07:10.000 Dhe sigurisht, ne kohe lufte, 00:07:10.000 --> 00:07:12.000 kushtet nuk jane perfekte. 00:07:12.000 --> 00:07:15.000 Se pari, eshte shume veshtire te perdoret-- shume veshtire te perdoret. 00:07:15.000 --> 00:07:17.000 Dhe jo te gjithe njerezit 00:07:17.000 --> 00:07:19.000 te cilet jane 50.000 burra te cilet jane bombardues 00:07:19.000 --> 00:07:23.000 kane aftesine qe ne menyre te drejte te programojne nje kompjuter analog. 00:07:23.000 --> 00:07:25.000 Se dyti, ajo prishet shume. 00:07:25.000 --> 00:07:27.000 Eshte e mbushur me te gjitha llojet e xhiroskopeve dhe pulexheva 00:07:27.000 --> 00:07:29.000 dhe paisjeve dhe koordiantave, 00:07:29.000 --> 00:07:31.000 dhe ata nuk punojne ashtu si duhet 00:07:31.000 --> 00:07:33.000 ne nxehtesin e betjes. NOTE Paragraph 00:07:33.000 --> 00:07:36.000 Se treti, kur Norden ishte duke i bere kalkulime e tij, 00:07:36.000 --> 00:07:38.000 ai pretendonte se ne aeroplan do te fluturonte 00:07:38.000 --> 00:07:41.000 relativisht ne ne shoejtesi te ngadalshme ne lartesi te ulte. 00:07:41.000 --> 00:07:43.000 Mire ne nje lufte te vertete, ju nuk mund ta beni ate; 00:07:43.000 --> 00:07:45.000 ju do te qelloheni. 00:07:45.000 --> 00:07:48.000 Keshtu ata filluan te fluturonin ne lartesi te larte me shpejtesi teper te larte. 00:07:48.000 --> 00:07:50.000 Dhe makineria e bombave nuk punon edhe aq mire 00:07:50.000 --> 00:07:52.000 ne keto kushte. NOTE Paragraph 00:07:52.000 --> 00:07:54.000 Por shumica rej tyre, 00:07:54.000 --> 00:07:56.000 makineria e bombave Norden kerkon qe bombarduesi 00:07:56.000 --> 00:07:59.000 te bene kontakt vizuel me objektivin. 00:07:59.000 --> 00:08:01.000 Por sigurisht, cka ndodh ne jeten e vertete? 00:08:01.000 --> 00:08:04.000 Ka re, a po. 00:08:04.000 --> 00:08:07.000 Ka nevoje per nje qiell te kthjellte qe te jete me te vertete i sigurt. 00:08:07.000 --> 00:08:09.000 Mire sa qiell te kthjellte 00:08:09.000 --> 00:08:11.000 mendoni se ishin mbi Europen Qendrore 00:08:11.000 --> 00:08:14.000 ne mes 1940 dhe 1945? 00:08:14.000 --> 00:08:16.000 Jo aq shume. NOTE Paragraph 00:08:16.000 --> 00:08:18.000 Dhe pastaj per t'u a dhene juve nje ndjeje 00:08:18.000 --> 00:08:20.000 se sa i pa sigurt makineria e bombave Norden ishte, 00:08:20.000 --> 00:08:22.000 ishte nje rast i famshem ne 1944 00:08:22.000 --> 00:08:26.000 ku aleatet bombarduan nje bime kemikale ne Leuna, Gjermani. 00:08:26.000 --> 00:08:28.000 Dhe bima kemikale permbante 00:08:28.000 --> 00:08:30.000 757 akëra. 00:08:30.000 --> 00:08:33.000 Dhe ne rrjedhen e misioneve 22 te bombardimeve, 00:08:33.000 --> 00:08:38.000 aleatet hudhen 85,000 bomba 00:08:38.000 --> 00:08:42.000 ne kete bime kemikale 757 aker, 00:08:42.000 --> 00:08:45.000 duke perdorur makinerin e bombave Norden. 00:08:45.000 --> 00:08:47.000 Mire cfare perqindje e ketyre bombave 00:08:47.000 --> 00:08:49.000 mendoni qe u leshuan 00:08:49.000 --> 00:08:52.000 brenda perimetrit 700 akersh te bimes? 00:08:52.000 --> 00:08:55.000 10 perqind. 10 perqind. 00:08:55.000 --> 00:08:57.000 Dhe prej ketyre 10 perqeindve qe u leshuan, 00:08:57.000 --> 00:09:00.000 16 perqind nuk u shuan; ato ishin te paplasura. 00:09:00.000 --> 00:09:02.000 Bima kemikale Leuna, 00:09:02.000 --> 00:09:05.000 njera nder bombardimet me te gjera ne historine e luftes 00:09:05.000 --> 00:09:08.000 ishte ne funksion mbrenda disa javeve. NOTE Paragraph 00:09:08.000 --> 00:09:10.000 Dhe me qe ra fjale, te gjitha keto parashikime 00:09:10.000 --> 00:09:13.000 per t'a mbajtur lmakinerin e bombave Norden larg duarve te Nazisteve? 00:09:13.000 --> 00:09:15.000 Mire duket se 00:09:15.000 --> 00:09:17.000 Carl Norden, si nje zvicran i denje, 00:09:17.000 --> 00:09:20.000 ishte shume i dashuruar me inxhinieret Gjerman. 00:09:20.000 --> 00:09:22.000 Keshtu qe ne vitetet 1930, ai punsoi nje grumbull te madh te tyre, 00:09:22.000 --> 00:09:24.000 duke perfshire nje njeri me emrin Herman Long 00:09:24.000 --> 00:09:26.000 i cili, ne 1938, 00:09:26.000 --> 00:09:29.000 dha nje set te kompletuar te planeve per makinerin e bombave Norden per Nazistet. 00:09:29.000 --> 00:09:32.000 Pra ata paten makinerin e bombes Norden pergjate tere luftes -- 00:09:32.000 --> 00:09:35.000 e cila gjithashtu, me qe ra fjala, nuk ka punuar edhe aq mire. NOTE Paragraph 00:09:35.000 --> 00:09:37.000 (Buzeqeshje) NOTE Paragraph 00:09:37.000 --> 00:09:40.000 Pra pse po flasim per makinerine e bombes Norden? 00:09:40.000 --> 00:09:42.000 Mire sepse ne jetojme ne nje moshe 00:09:42.000 --> 00:09:44.000 ku ka shume e shume 00:09:44.000 --> 00:09:46.000 makineri te bombave Norden. 00:09:46.000 --> 00:09:48.000 Ne jetojme ne nje kohe ku aty ka te gjitha llojet 00:09:48.000 --> 00:09:50.000 e njerezve te menqur 00:09:50.000 --> 00:09:52.000 qe sillen per rreth, duke thene qe ata kane zbuluar paisjet 00:09:52.000 --> 00:09:54.000 qe do te ndryshojne boten gjithmone. 00:09:54.000 --> 00:09:57.000 Ata kane zbuluar websitet qe u'a lejon njerezve te jene te lire. 00:09:57.000 --> 00:10:01.000 Ata kane zbuluar disa lloje si kjo gje, ose si kjo gje, ose si kjo gje 00:10:01.000 --> 00:10:04.000 qe do t'a beje boten tone pergjithmone me te mire. NOTE Paragraph 00:10:04.000 --> 00:10:06.000 Nese shkoni ne ushtri 00:10:06.000 --> 00:10:08.000 ju do te gjeni shume Carl Norden gjithashtu. 00:10:08.000 --> 00:10:10.000 Nese shkoni ne Pentagon, ata do t'u thone, 00:10:10.000 --> 00:10:12.000 " E dini cka, tani me te vertete mund 00:10:12.000 --> 00:10:14.000 te vendosmi nje bombe brenda nje buçelë 00:10:14.000 --> 00:10:16.000 te 20,000 ft." 00:10:16.000 --> 00:10:19.000 Dhe a e dini cka, eshte e vertete; ata faktikisht mund ta bejne ate tani. 00:10:19.000 --> 00:10:21.000 Por ne duhet te jemi shume te qarte 00:10:21.000 --> 00:10:24.000 per sa pak ajo ka vlere. NOTE Paragraph 00:10:24.000 --> 00:10:27.000 Ne luften e Irakut, ne fillim te luftes se pare ne Irak, 00:10:27.000 --> 00:10:29.000 ushtria e Shteteve Bashkuara, forca ajrore, 00:10:29.000 --> 00:10:32.000 i dergoj 2 skuadrone te F-15E Fighter Eagles 00:10:32.000 --> 00:10:34.000 ne shkretiren Irakut 00:10:34.000 --> 00:10:36.000 te pajisura me keto kamera pese milion dollarshe 00:10:36.000 --> 00:10:39.000 qe u'a lejoj atyre te shohin shkretiren ne tersi. 00:10:39.000 --> 00:10:42.000 The misioni i tyre ishte te gjejne dhe te shkatrojne-- 00:10:42.000 --> 00:10:44.000 mos harroni te leshoni raketat Scud 00:10:44.000 --> 00:10:46.000 keto raketa toke-ajer 00:10:46.000 --> 00:10:48.000 qe Irakianet po u'a leshonin Izraeliteve? 00:10:48.000 --> 00:10:50.000 Misioni i dy skuadroneve 00:10:50.000 --> 00:10:53.000 ishte te largonin te gjitha raketat e leshuara Scud. 00:10:53.000 --> 00:10:55.000 Dhe keshtu ata misionet fluturan dite e nate, 00:10:55.000 --> 00:10:57.000 dhe ata hudhen mijera bomba, 00:10:57.000 --> 00:11:00.000 dhe ata ndezen mijera raketa 00:11:00.000 --> 00:11:03.000 ne perpjekje te largojne kete kopan te vecante. NOTE Paragraph 00:11:03.000 --> 00:11:05.000 Dhe pasi perfundimit te luftes, ishte bere nje audit-- 00:11:05.000 --> 00:11:07.000 sic e bene ushtria gjithmone, forca ajrore gjithmone e bene-- 00:11:07.000 --> 00:11:09.000 dhe ata e pyten pytjen: 00:11:09.000 --> 00:11:11.000 sa Scud faktikisht i kemi shkaterruar? 00:11:11.000 --> 00:11:13.000 Ju e dini cila ishte pergjigja? 00:11:13.000 --> 00:11:15.000 Zero, asnje edhe nje. 00:11:15.000 --> 00:11:17.000 Tani pse eshte kjo? 00:11:17.000 --> 00:11:19.000 Eshte pershkak se arme e tyre nuk ishin te sigurta? 00:11:19.000 --> 00:11:22.000 O jo, ato ishin shume te sigurta. 00:11:22.000 --> 00:11:24.000 Ata do te mund te shkaterronin kete gje te vogel ketu 00:11:24.000 --> 00:11:26.000 nga 25.000 ft. 00:11:26.000 --> 00:11:30.000 Qellimi ishte se ata nuk e dini ku ishin makinat e leshimit Scud. 00:11:30.000 --> 00:11:33.000 Problemi me bomba dhe buçela 00:11:33.000 --> 00:11:35.000 nuk eshte duke e futur bomben brenda buçeles, 00:11:35.000 --> 00:11:38.000 eshte dituria se si te gjejme buçellen. 00:11:38.000 --> 00:11:40.000 Ky gjithmone ka qene problem i veeshtire 00:11:40.000 --> 00:11:42.000 kur vije tek beteja te luftrave. NOTE Paragraph 00:11:42.000 --> 00:11:45.000 Ose merre betejen ne Afganistan. 00:11:45.000 --> 00:11:47.000 Cila eshte fima e armes 00:11:47.000 --> 00:11:49.000 e luftes CIA ne veriperendim te Paksitanit? 00:11:49.000 --> 00:11:52.000 Eshte njeri qe rri kot. Cka eshte njeriu qe rri kot? 00:11:52.000 --> 00:11:56.000 Mire eshte sternipi i Norden Mark kmaikneri bombave 15. 00:11:56.000 --> 00:12:00.000 Eshte kjo arma e saktesise shakteruese dhe precezitetit. 00:12:00.000 --> 00:12:02.000 Dhe pergjate rrjedhes te gjashte mujorshit te fundit 00:12:02.000 --> 00:12:05.000 ne veriperendim te Pakistanit, 00:12:05.000 --> 00:12:08.000 CIA ka fluturruan me qindra raketa koti, 00:12:08.000 --> 00:12:10.000 dhe ka perdorur keto gjera te kota 00:12:10.000 --> 00:12:12.000 per te vrare 2.000 00:12:12.000 --> 00:12:16.000 militantet te dyshuar te Pakistanit dhe Talibanit. 00:12:16.000 --> 00:12:19.000 Tani cila eshte saktesisa e ketyre gjerave koti? 00:12:19.000 --> 00:12:21.000 Mire eshte e jashtezakonshme. 00:12:21.000 --> 00:12:24.000 Ne mendojme se ne jemi tanite sajte 95 perqind 00:12:24.000 --> 00:12:26.000 kur vije puna tek sulmet e kota. 00:12:26.000 --> 00:12:29.000 95 perqind e njerezve qe ne kemi vrare duhet te vrahen, a po? 00:12:29.000 --> 00:12:31.000 Ky eshte njeri nder rekordet me te jashtezakonshme 00:12:31.000 --> 00:12:33.000 ne historine e luftrave moderne. NOTE Paragraph 00:12:33.000 --> 00:12:35.000 Por a e dini cila eshte gjera kruciale> 00:12:35.000 --> 00:12:37.000 Ne ate periudhe te njejte te sakte 00:12:37.000 --> 00:12:39.000 qe ne ishim duke perdorur keto gjera koti 00:12:39.000 --> 00:12:41.000 m saktesi shakterruese, 00:12:41.000 --> 00:12:44.000 numri i sulmeve, te sulmeve vetvrases dhe sulmeve terroriste, 00:12:44.000 --> 00:12:46.000 kunder forcave Amerikane ne Afganistan 00:12:46.000 --> 00:12:49.000 eshte rritur dhejtefishite. 00:12:49.000 --> 00:12:51.000 Pasi ne jemi bere me shume e me shume efikas 00:12:51.000 --> 00:12:53.000 ne mbytjen e tyre, 00:12:53.000 --> 00:12:56.000 ata u bene nervoz e me nervoz 00:12:56.000 --> 00:12:59.000 dhe shume me shume te motivuar per te na vrare neve. 00:12:59.000 --> 00:13:02.000 Une nuk ju kam pershkruar nje histori te sukseseshme 00:13:02.000 --> 00:13:04.000 Une ju kam pershkruar 00:13:04.000 --> 00:13:06.000 te kundertes se nje historie te sukseshme NOTE Paragraph 00:13:06.000 --> 00:13:08.000 Dhe ky eshte problemi 00:13:08.000 --> 00:13:10.000 me pasionet tona me gjerat qe ne bejme. 00:13:10.000 --> 00:13:13.000 Ne mendojme gjerat qe ne bejme mund te zgjidhin problemet tona, 00:13:13.000 --> 00:13:16.000 por problemt tona jane shsume me shume komplekse se jo 00:13:16.000 --> 00:13:19.000 Qellimi nuk eshte siguria e bombave qe ju keni, 00:13:19.000 --> 00:13:21.000 eshte si i perdorni bombat qe i keni, 00:13:21.000 --> 00:13:23.000 dhe me e rendesishmja, 00:13:23.000 --> 00:13:26.000 nese ju duhet te perdorni bomba. NOTE Paragraph 00:13:27.000 --> 00:13:29.000 Eshte nje poshteshenim 00:13:29.000 --> 00:13:31.000 ne storien Norden 00:13:31.000 --> 00:13:34.000 te Carl Norden dhe maikinerise se tij te mrekullueshme. 00:13:34.000 --> 00:13:37.000 Dhe kjo eshte, me 6 Gusht, 1945, 00:13:37.000 --> 00:13:40.000 nje bombardues B-29 e quajti Enola Gay 00:13:40.000 --> 00:13:42.000 fluturan mbi Japoni 00:13:42.000 --> 00:13:44.000 dhe, duke perdorur nje makineri bombave Norden, 00:13:44.000 --> 00:13:47.000 gjuajti nje paisje te madhe termonukleare 00:13:47.000 --> 00:13:50.000 ne qytetin Hirmoshima. 00:13:50.000 --> 00:13:53.000 Dhe pasi qe ishte tipike me makinerin Norden, 00:13:53.000 --> 00:13:56.000 bomba faktikisht humbi objektivin nga 800 ft. 00:13:56.000 --> 00:13:59.000 Por sigurisht, nuk kishte nevoje. 00:13:59.000 --> 00:14:01.000 Dhe kjo ishte ironia me e madhe nga te gjitha 00:14:01.000 --> 00:14:04.000 kur vije tek makineria Norden. 00:14:04.000 --> 00:14:08.000 forcat ajrore 1.5bilion dollar te mainerise 00:14:08.000 --> 00:14:12.000 ishe perdorur per te hedhur tre bilion dollaret e bombes, 00:14:12.000 --> 00:14:15.000 te cilat nuk paten nevoje per makineri te bombave. NOTE Paragraph 00:14:15.000 --> 00:14:17.000 Perderisa, ne New York, 00:14:17.000 --> 00:14:19.000 askush nuk i tregoi Carl Norden 00:14:19.000 --> 00:14:22.000 qe makineria e tij ishte perdorur mbi Hiroshima. 00:14:22.000 --> 00:14:24.000 Ai ishte nje Krishter i perkushtuar 00:14:24.000 --> 00:14:26.000 Ai mendonte se kishte dizejnuar dicka 00:14:26.000 --> 00:14:29.000 qe do te mund te zvogelonte vuajtjen ne lufte. 00:14:29.000 --> 00:14:32.000 Ajo do t'ja thente zemren. NOTE Paragraph 00:14:32.000 --> 00:14:39.000 (Duartroktije)