0:00:00.000,0:00:02.000
Ka patur shume revolucione

0:00:02.000,0:00:04.000
pergjate shekullit te kaluar,

0:00:04.000,0:00:06.000
dhe mbase asnjeri prej tyre eshte aq i rendesishem

0:00:06.000,0:00:09.000
sa revolucioni i jetegjatesise.

0:00:09.000,0:00:11.000
Ne sot jetojme mesatarisht

0:00:11.000,0:00:14.000
34 vite me shume seç jetonin stergjysherit tane.

0:00:14.000,0:00:16.000
Mendoni pak mbi kete pike.

0:00:16.000,0:00:19.000
Eshte nje jete e tere per nje te rritur

0:00:19.000,0:00:21.000
qe eshte shtuar ne jeten tone.

0:00:21.000,0:00:23.000
Dhe prapeseprape, ne pjesen me te madhe,

0:00:23.000,0:00:26.000
kultura jone nuk ka arritur akoma te kuptoje se çfare do te thote kjo.

0:00:26.000,0:00:29.000
Ne vazhdojme te jetojme me paradigmin se

0:00:29.000,0:00:31.000
mosha eshte si nje hark.

0:00:31.000,0:00:33.000
Kjo eshte metafora, metafora e vjeter.

0:00:33.000,0:00:35.000
Lindim, arrijme kulmin ne mesin e jetes tone

0:00:35.000,0:00:37.000
dhe pastaj vijme gjithnje ne renie.

0:00:37.000,0:00:39.000
(Qeshje)

0:00:39.000,0:00:41.000
Mosha si nje patollogji.

0:00:41.000,0:00:43.000
Por shume njerez sot --

0:00:43.000,0:00:46.000
filozofe, artiste, mjeke, shkencetare -

0:00:46.000,0:00:49.000
po veshtrojne ne menyre te re ate çka une quaj Akti i trere,

0:00:49.000,0:00:52.000
tre dekadat e fundit te jetes.

0:00:52.000,0:00:57.000
Ata e kuptojne se kjo faze eshte nje periudhe e jetes

0:00:57.000,0:00:59.000
qe ka rendesine e vet -

0:00:59.000,0:01:02.000
dhe ndryshon nga periudha e mesme e jetes

0:01:02.000,0:01:05.000
siç ndryshon adoleshenca nga femijeria.

0:01:05.000,0:01:08.000
Dhe pyesin veten - sic ne te gjithe duhet te pyesim veten -

0:01:08.000,0:01:11.000
si mund ta perdorim kete kohe?

0:01:11.000,0:01:13.000
Si mund ta jetojme ne menyre te sukseshme?

0:01:13.000,0:01:15.000
Cila eshte metafora e re qe perdorim

0:01:15.000,0:01:17.000
per plakjen?

0:01:17.000,0:01:20.000
Kam kaluar gjithe vitin e kaluar duke bere kerkime dhe duke shkruar per kete argument.

0:01:20.000,0:01:22.000
Dhe arrita ne perfundimin

0:01:22.000,0:01:26.000
se metafora me e pershtatshme per plakjen

0:01:26.000,0:01:28.000
eshte shkalla --

0:01:28.000,0:01:32.000
ngjitja lart e shpirtit te njeriut,

0:01:32.000,0:01:34.000
duke na sjelle me teper mençuri, plotesim

0:01:34.000,0:01:36.000
dhe origjinalitet.

0:01:36.000,0:01:38.000
Pra mosha jo si patologji;

0:01:38.000,0:01:40.000
por mosha si potencial.

0:01:40.000,0:01:42.000
Dhe e dini se çfare?

0:01:42.000,0:01:44.000
Ky potencial nuk eshte vetem per disa njerez fatlum.

0:01:44.000,0:01:46.000
Sepse veme re se,

0:01:46.000,0:01:48.000
pjesa me e madhe e njerezve mbi 50 vjeç

0:01:48.000,0:01:50.000
ndihen me mire, jane me pak te stresuar,

0:01:50.000,0:01:52.000
jane me pak agresiv dhe me pak te shqetesuar.

0:01:52.000,0:01:54.000
Ne kemi prirje te shikojme me shume gjerat e perbashketa

0:01:54.000,0:01:56.000
sesa ndryshimet.

0:01:56.000,0:01:58.000
Biles disa nga studimet thone se

0:01:58.000,0:02:00.000
jemi me te lumtur.

0:02:00.000,0:02:02.000
Dhe vertet qe nuk mendoja se do te ishte ky rezultati i studimit tim.

0:02:02.000,0:02:05.000
Une vij nga nje rruge e gjate depresivesh.

0:02:05.000,0:02:07.000
Ndersa po i afrohesha te 40tave,

0:02:07.000,0:02:09.000
kur zgjohesha ne mengjes

0:02:09.000,0:02:11.000
mendimet e mija te pare ishin te gjitha negative.

0:02:11.000,0:02:13.000
Dhe kjo me trembi.

0:02:13.000,0:02:15.000
Mendova, oh zot i madh.

0:02:15.000,0:02:17.000
Do te behem nje plake kapriçoze.

0:02:17.000,0:02:21.000
Por tani qe une faktikisht jam ne mes te aktit tim te trete,

0:02:21.000,0:02:24.000
kam kuptuar se nuk kam qene kurre me e lumtur.

0:02:24.000,0:02:28.000
Kam nje ndjesi shume te fuqishme te te ndjeri shume te mire.

0:02:29.000,0:02:31.000
Dhe kam zbuluar

0:02:31.000,0:02:33.000
se kur je ne brendesi te plakjes,

0:02:33.000,0:02:35.000
ndersa kundershton ta shikosh nga jashte,

0:02:35.000,0:02:37.000
frika kalon.

0:02:37.000,0:02:39.000
Dhe ti e kupton, se je perseri ti - -

0:02:39.000,0:02:41.000
biles tani me shume se kurre.

0:02:41.000,0:02:45.000
Pikaso dikur ka thene, "Duhet shume kohe per tu rinuar."

0:02:45.000,0:02:47.000
(Qeshje)

0:02:47.000,0:02:49.000
Nuk dua te prezantoj plakjen si diçka romantike.

0:02:49.000,0:02:51.000
Se sigurisht nuk ka garanci

0:02:51.000,0:02:53.000
qe do te jete nje periudhe rritje dhe perfitimi.

0:02:53.000,0:02:55.000
Varet shume dhe nga fati.

0:02:55.000,0:02:58.000
Ndersa, ne disa raste varet nga genet.

0:02:58.000,0:03:00.000
Nje e treta e rasteve ne fakt varet nga genet.

0:03:00.000,0:03:03.000
Dhe ne kete rast nuk kemi seç bejme ne.

0:03:03.000,0:03:05.000
Por kjo do te thote se ne dy te tretat e rasteve

0:03:05.000,0:03:07.000
varet nga ne se sa mire e kalojme,

0:03:07.000,0:03:10.000
te berit dicka ne aktin e trete.

0:03:10.000,0:03:13.000
Do te diskutojme bashke se çfare mund te bejme

0:03:13.000,0:03:16.000
qe keto vite te jene vertet te suksesshme

0:03:16.000,0:03:19.000
dhe ti perdorim ato per me mire.

0:03:19.000,0:03:21.000
Tani me lini t'ju them diçka per shkallen,

0:03:21.000,0:03:25.000
qe mund t'ju duket si nje metafore e çuditshme per njerezit e moshuar

0:03:25.000,0:03:28.000
duke patur parasysh se pjesa me e madhe e pleqve vuajne kur ngjisin shkallet.

0:03:28.000,0:03:30.000
(Qeshje)

0:03:30.000,0:03:33.000
Duke u perfshire dhe une vete ne kete fakt.

0:03:33.000,0:03:35.000
Siç mund ta dini,

0:03:35.000,0:03:38.000
e gjithe bota funksionon ne baze te nje ligji universal:

0:03:38.000,0:03:42.000
entropia, ligji i dyte i termodinamikes.

0:03:42.000,0:03:45.000
Entropi do te thote se çdo gje ne bote, çdogje,

0:03:45.000,0:03:47.000
eshte ne gjendjen e renies ose te shkaterrimit,

0:03:47.000,0:03:49.000
te harkut.

0:03:49.000,0:03:52.000
Dhe vetem nje gje ben perjashtim ne kete ligj universal,

0:03:52.000,0:03:54.000
dhe kjo gje eshte shpirti i njeriut,

0:03:54.000,0:03:57.000
qe vazhdon te zhvillohet per se larti --

0:03:57.000,0:03:59.000
ne shkalle --

0:03:59.000,0:04:01.000
duke arritur ne plotesimin e tij,

0:04:01.000,0:04:04.000
origjinalitetin dhe mençurine.

0:04:04.000,0:04:06.000
Ja ku eshte nje shembull i asaj çka dua t'ju them.

0:04:06.000,0:04:08.000
Kjo ngjitje per lart

0:04:08.000,0:04:12.000
mund te ndodhi dhe ne raste sfidash fizike te medha.

0:04:12.000,0:04:14.000
Rreth 3 vjet me pare,

0:04:14.000,0:04:16.000
lexova nje artikull ne New York Times.

0:04:16.000,0:04:18.000
Fliste per nje burre qe quhej Neil Selinger --

0:04:18.000,0:04:21.000
57 vjeç, avokat ne pension --

0:04:21.000,0:04:24.000
i cili kishte hyre ne grupin e shkrimtareve te Sarah Lawrence

0:04:24.000,0:04:27.000
ku gjeti zerin e tij te shkrimeve.

0:04:27.000,0:04:29.000
Dy vite me pas,

0:04:29.000,0:04:32.000
u diagnostikua me semundjen e ashtuquajtur Lou Gehrig (ALS).

0:04:32.000,0:04:35.000
Eshte nje semundje e tmerrshme. Eshte fatale.

0:04:35.000,0:04:39.000
Shkaterron trupin, por truri mbetet i paprekur.

0:04:39.000,0:04:42.000
Ne kete artikull, Z. Selinger shkroi keto rreshta

0:04:42.000,0:04:45.000
per te pershkruar se çfare po i ndodhte.

0:04:45.000,0:04:48.000
Po i lexoj,

0:04:48.000,0:04:50.000
"Ndersa muskujt e mi dobesoheshin,

0:04:50.000,0:04:53.000
shkrimi im forcohej.

0:04:53.000,0:04:56.000
Ndersa dalengadale humba mundesine te flas,

0:04:56.000,0:04:59.000
fitova zerin tim.

0:04:59.000,0:05:01.000
Ndersa tkurresha, u rrita.

0:05:01.000,0:05:03.000
Ndersa humba shume,

0:05:03.000,0:05:07.000
fillova me se fundi te gjeja vetveten."

0:05:07.000,0:05:09.000
Neil Selinger per mua,

0:05:09.000,0:05:12.000
eshte personifikimi i shkalles qe ngjitet

0:05:12.000,0:05:15.000
drejt aktit te tij te trete.

0:05:15.000,0:05:17.000
Tani ne te gjithe kemi lindur me nje shpirt,

0:05:17.000,0:05:20.000
por disa here ndodh qe ai te bjere poshte

0:05:20.000,0:05:22.000
ne sfidat e ndryshme te jetes,

0:05:22.000,0:05:25.000
dhunes, abuzimit, neglizhences.

0:05:25.000,0:05:27.000
Ndoshta prinderit tane vuanin nga depresioni.

0:05:27.000,0:05:29.000
Ndoshta ata nuk ishin ne gjendje te na donin

0:05:29.000,0:05:33.000
me teper se ajo çka ne vlenim ne kete bote.

0:05:33.000,0:05:35.000
Mbase ne vuajme perseri

0:05:35.000,0:05:37.000
nga dhimbja fizike, nje plage.

0:05:37.000,0:05:41.000
Mbase e ndjejme qe shume nga relatat tona nuk kane patur nje mbarim real.

0:05:41.000,0:05:45.000
Dhe ne kete menyre ndihemi te pakompletuar.

0:05:45.000,0:05:48.000
Mbase detyra e aktit te trete

0:05:48.000,0:05:53.000
eshte pikerisht permbyllja e detyres se kompletimit tone.

0:05:53.000,0:05:57.000
Per mua, filloi ndersa po i afrohesha aktit tim te trete,

0:05:57.000,0:05:59.000
ne 60 vjetorin tim.

0:05:59.000,0:06:01.000
Si duhet ta jetoja ate?

0:06:01.000,0:06:04.000
Cfare duhet te realizoja ne kete akt final?

0:06:04.000,0:06:08.000
Atehere kuptova se ne menyre qe te dija se ku po shkoja,

0:06:08.000,0:06:10.000
duhet te dija mire se ku kisha qene me pare.

0:06:10.000,0:06:12.000
Keshtu qe u ktheva prapsht

0:06:12.000,0:06:14.000
dhe studiova aktet e mia te para,

0:06:14.000,0:06:17.000
dhe u perpoqa te shikoja se kush kisha qene atehere,

0:06:17.000,0:06:19.000
kush isha vertete ---

0:06:19.000,0:06:22.000
jo ate ç'ka me thonin familjaret e miqte e mi se isha,

0:06:22.000,0:06:24.000
ose si me konsideronin ata.

0:06:24.000,0:06:26.000
Kush isha une? Cilet ishin prinderit e mi --

0:06:26.000,0:06:29.000
jo si prinder, por si njerez?

0:06:29.000,0:06:31.000
Cilet ishin gjysherit e mi?

0:06:31.000,0:06:33.000
Si i trajtuan ata prinderit e mi?

0:06:33.000,0:06:36.000
Gjera te tilla.

0:06:36.000,0:06:39.000
Dhe pas nja dy vitesh zbulova

0:06:39.000,0:06:42.000
se ky proçes qe kisha pershkuar

0:06:42.000,0:06:44.000
quhet nga psikologet

0:06:44.000,0:06:46.000
"te besh nje rishikim te jetes".

0:06:46.000,0:06:48.000
Dhe thone se mund ti japi serish rendesi,

0:06:48.000,0:06:50.000
qartesi dhe kuptim

0:06:50.000,0:06:52.000
jetes se nje njeriu.

0:06:52.000,0:06:55.000
Dhe mbase do te zbuloni, ashtu siç bera dhe une,

0:06:55.000,0:06:58.000
se shume gjera qe mendonit me pare jane te gabuara,

0:06:58.000,0:07:01.000
shume gjera qe mendonit per veten,

0:07:01.000,0:07:04.000
realisht nuk kane fare lidhje me ju.

0:07:04.000,0:07:07.000
Nuk e keni ju fajin: Ju jeni ne rregull.

0:07:07.000,0:07:09.000
Dhe tani mund te ktheheni prapa

0:07:09.000,0:07:11.000
dhe ti falni ata

0:07:11.000,0:07:13.000
dhe veten tuaj.

0:07:13.000,0:07:16.000
Jeni ne gjendje te çlironi veten

0:07:16.000,0:07:18.000
nga e kaluara.

0:07:18.000,0:07:20.000
Mund te ndryshoni

0:07:20.000,0:07:22.000
lidhjen tuaj me te kaluaren.

0:07:22.000,0:07:24.000
Dhe ndersa po shkruaja per kete studim,

0:07:24.000,0:07:27.000
me ra ne duar libri me titull "Kerkimi i njeriut per Kuptimin"

0:07:27.000,0:07:29.000
i Viktor Frankl.

0:07:29.000,0:07:32.000
Viktor Frankl ishte nje psikiater gjerman,

0:07:32.000,0:07:35.000
qe kishte jetuar 5 vite ne nje kamp perqendrimi nazist.

0:07:35.000,0:07:38.000
Dhe ai ka shkruar se ndersa ishte ne kamp,

0:07:38.000,0:07:42.000
ai ishte ne gjendje te identifikonte,

0:07:42.000,0:07:44.000
se cilet njerez do te ishin mire pasi te dilnin nga kampi,

0:07:44.000,0:07:46.000
dhe cilet do te vuanin.

0:07:46.000,0:07:51.000
Dhe shkroi keto fjali:

0:07:51.000,0:07:54.000
"Cdo gje qe keni ne jete mund t'jua marrin,

0:07:54.000,0:07:56.000
perveç nje gjeje,

0:07:56.000,0:07:58.000
lirine tuaj per te zgjedhur

0:07:58.000,0:08:00.000
se si te reagoni

0:08:00.000,0:08:02.000
ndaj nje situate.

0:08:02.000,0:08:04.000
Kjo eshte ajo çka percakton

0:08:04.000,0:08:06.000
cilesine e jetes qe keni jetuar --

0:08:06.000,0:08:08.000
jo faktin nese keni qene te pasur apo te varfer,

0:08:08.000,0:08:10.000
te famshem apo te panjohur,

0:08:10.000,0:08:12.000
te shendetshem apo te pervuajtur.

0:08:12.000,0:08:15.000
Ajo çka percakton cilesine e jetes sone

0:08:15.000,0:08:18.000
varet nga menyra se si ne lidhemi me keto realitete,

0:08:18.000,0:08:20.000
nga kuptimi qe u japim ne atyre,

0:08:20.000,0:08:23.000
nga qendrimi qe mbajme ndaj tyre,

0:08:23.000,0:08:27.000
dhe gjendja mendore qe ne u lejojme te na çojne keto realitete."

0:08:27.000,0:08:30.000
Mbase qellimi kryesor i aktit te trete

0:08:30.000,0:08:34.000
eshte pikerisht qe te kthehemi prapsht, nese eshte e mundur,

0:08:34.000,0:08:36.000
per te ndryshuar lidhjen

0:08:36.000,0:08:38.000
qe kemi me te kaluaren.

0:08:38.000,0:08:41.000
Eshte vene re se kerkimi per te njohur tregon

0:08:41.000,0:08:43.000
se kur jemi ne gjendje ta bejme kete gje,

0:08:43.000,0:08:46.000
shfaqet ne menyre neurologjike --

0:08:46.000,0:08:49.000
se ne tru jane krijuar rruge neutrale.

0:08:49.000,0:08:51.000
Me kalimin e kohes, ju jeni ne gjendje te shikoni,

0:08:51.000,0:08:54.000
nese keni reaguar negativisht ne te kaluaren ndaj ngjarjeve ose njerezve,

0:08:54.000,0:08:57.000
rruget neutrale percaktohen

0:08:57.000,0:09:00.000
nga sinjalet kimike ose elektrike qe dergon truri.

0:09:00.000,0:09:03.000
Dhe me kalimin e kohes, keto rruge neutrale behen me te fuqishme,

0:09:03.000,0:09:05.000
dhe kthehen ne nje rregull --

0:09:05.000,0:09:07.000
dhe pse e gjithe kjo nuk eshte pozitive per ne

0:09:07.000,0:09:10.000
sepse na shkakton stres dhe ankth.

0:09:10.000,0:09:12.000
Gjithesesi nese,

0:09:12.000,0:09:16.000
ne mund te kthehemi prapsht dhe te ndryshojme marredheniet tona

0:09:16.000,0:09:18.000
pra ti rishikojme keto marredhenie

0:09:18.000,0:09:20.000
me njerezit dhe ngjarjet e se shkuares

0:09:20.000,0:09:22.000
keto rruge neutrale mund te ndryshojne.

0:09:22.000,0:09:24.000
Dhe nese mund te mbajme

0:09:24.000,0:09:27.000
gjithnje nje qendrim pozitiv ndaj te kaluares,

0:09:27.000,0:09:29.000
ky behet me kohen rregulli i ri.

0:09:29.000,0:09:32.000
Eshte tamam sikur rregullon nje termostat.

0:09:32.000,0:09:35.000
Nuk jane eksperiencat

0:09:35.000,0:09:38.000
qe na bejne te mençur,

0:09:38.000,0:09:42.000
por eshte reflektimi mbi keto eksperienca qe kemi patur

0:09:42.000,0:09:44.000
qe na mençuron --

0:09:44.000,0:09:46.000
dhe kjo na ndihmon te gjitheve ne teresi,

0:09:46.000,0:09:48.000
na sjell mençuri e origjinalitet.

0:09:48.000,0:09:52.000
Na ndihmon te behemi çka mund te kishim qene.

0:09:52.000,0:09:54.000
Ne grate jemi nismetare, apo jo?

0:09:54.000,0:09:57.000
Dua te them se ne vajzeri, nisim gjerat me energji --- "Po, kush thote?"

0:09:57.000,0:09:59.000
Ne kemi agjensi.

0:09:59.000,0:10:01.000
Jemi subjektet e jetes sone.

0:10:01.000,0:10:03.000
Por shume shpesh,

0:10:03.000,0:10:06.000
shume, mbase pjesa me e madhe e te gjitheve ne, kur kalojme ne pubertet,

0:10:06.000,0:10:09.000
fillojme te shqetesohemi per te qene pjese e grupit dhe per tu bere popullor.

0:10:09.000,0:10:13.000
Dhe fillojme te behemi subjekte dhe objekte te jetes se njerezve te tjere.

0:10:13.000,0:10:16.000
Por tani, ne aktin e trete te jetes sone,

0:10:16.000,0:10:18.000
mund te jete e mundshme

0:10:18.000,0:10:21.000
qe ne te kthehemi aty ku e nisem rrugen

0:10:21.000,0:10:23.000
dhe ta njohim ate per here te pare.

0:10:23.000,0:10:26.000
Dhe nese arrijme te bejme kete,

0:10:26.000,0:10:29.000
nuk do te jete vetem per veten tone.

0:10:29.000,0:10:31.000
Njerezit e vjeter

0:10:31.000,0:10:33.000
jane popullata me e madhe ne bote.

0:10:33.000,0:10:36.000
Nese ne mund te kthehemi prapsh e te ripercaktojme veten tone

0:10:36.000,0:10:38.000
dhe te kompletohemi,

0:10:38.000,0:10:43.000
kjo do te krijonte nje permiresim kulturor ne te gjithe boten,

0:10:43.000,0:10:46.000
dhe do te ishte nje shembull i rendesishem dhe per gjeneratat me te reja

0:10:46.000,0:10:49.000
ne menyre qe ta rishikojne jeten me sy te tjere.

0:10:49.000,0:10:51.000
Shume faleminderit.

0:10:51.000,0:10:58.000
(Duartrokitje)