0:00:00.000,0:00:03.000
Мен бүгүн бул жерде Лакота жергесинде тартылган сүрөттөрүмдү көрсөтмөкчүмүн.

0:00:04.000,0:00:06.000
Көбүңүздөр Лакота тууралуу мурда уккансыздар,

0:00:06.000,0:00:08.000
же жок дегенде андан чоңураак уруулар топтору жөнүндө

0:00:08.000,0:00:10.000
мисалга, Сиу аттуу.

0:00:10.000,0:00:13.000
Лакота уруусу башка бир топ уруулардай эле өз жерлеринен көчүрүлүп

0:00:13.000,0:00:15.000
согуш абактарынын туткуну болуп калган

0:00:15.000,0:00:17.000
андай жерлер азыркы мезгилде резервация-корук деп аталат.

0:00:17.000,0:00:19.000
Pine Ridge (Пайн Ридж) аттуу резервациясы

0:00:19.000,0:00:21.000
бүгүнкү алып баруумдун темасы болот.

0:00:21.000,0:00:23.000
Бул резервация Түштүк Дакотанын Black Hills (Блэк Хилз) деген

0:00:23.000,0:00:25.000
жеринен болжол менен 120 км чакырым алыстыгында жайгашкан.

0:00:25.000,0:00:27.000
Ал жерди кээ бирде дагы

0:00:27.000,0:00:30.000
334 номериндеги Согуш Абагынын Туткуну деп аташат,

0:00:30.000,0:00:33.000
жана ушул жерде азыркы убакта Лакота уруусу жашайт.

0:00:33.000,0:00:35.000
Кана эмесе айткылачы, араңыздарда канчооңор AIM, башкача айтканда

0:00:35.000,0:00:37.000
Америкалык Түпкүлүктүү Калктын Кыймылы тууралуу уктуңуздар эле

0:00:37.000,0:00:39.000
же болбосо Russell Means (Рассел Минз) тууралуу,

0:00:39.000,0:00:41.000
же Leonard Peltier (Леонард Пелтиер) жөнүндө,

0:00:41.000,0:00:43.000
же Огалала уругунун бийликтегилер менен болгон тирешүүсүн

0:00:43.000,0:00:46.000
билсеңиздер анда сиздер Пайн Ридж бул

0:00:46.000,0:00:49.000
Америкадагы түпкүлүктүү элдин көйгөйлөрүн чечүү боюнча даана ортосу экендигин билесиздер.

0:00:49.000,0:00:51.000
Ошентип биздин бүгүнкү жолугушуубузда менден менин

0:00:51.000,0:00:53.000
Лакота калкы менен болгон карым-катнашым тууралуу сүйлөп берүүнү суранышкан,

0:00:53.000,0:00:55.000
а бирок чындыгында ушул жөнүндө сүйлөшүү мен үчүн абдан оор.

0:00:55.000,0:00:57.000
Анткени, эгер сиздер менин денемдин түсүн байкабай калсаңыздар,

0:00:57.000,0:00:59.000
анда караңыздар, мен ак кишимин,

0:00:59.000,0:01:02.000
анан бул жагдай Түпкүлүктүү калк резервациясында абдан чоң тоскоолдук болуп эсептелет.

0:01:04.000,0:01:06.000
Бүгүнкү менин сүрөттөрүмдө сиздер көп адамдарды көрөсүздөр,

0:01:06.000,0:01:09.000
ал кишилер менен мен аябай жакын мамилелерди түздүм жана алар мени бир туугандай кылып эле тозуп алышты.

0:01:09.000,0:01:11.000
Алар мени ага жана тайаке деп аташып

0:01:11.000,0:01:13.000
беш жыл бою кайра кайра үйлөрүнө чыкырып жатышты.

0:01:13.000,0:01:15.000
Бирок Пайн Риджде

0:01:15.000,0:01:18.000
мен ар дайым "Уасишу" деген ысым менен кала берем,

0:01:18.000,0:01:21.000
Уасишу Лакота тилиндеги сөз

0:01:21.000,0:01:23.000
жана ал түпкүлүктүү калк эмес дегенди билдирет,

0:01:23.000,0:01:25.000
Васишу деген сөздүн дагы бир котормосу

0:01:25.000,0:01:29.000
"өзүнө эттин эң сонун бөлүгүн алган адамды" билгизет.

0:01:29.000,0:01:31.000
Менин сөзүмдүн маңызы мына ушунда -

0:01:31.000,0:01:33.000
эттин эң сонун бөлүгүн алган адамда болмокчу.

0:01:33.000,0:01:35.000
Бул ач көздүктү билдирет.

0:01:36.000,0:01:38.000
Мына ушул аудиторияда олтургандарды карагылачы.

0:01:38.000,0:01:41.000
Биз мына Батыш Америкадагы жеке университеттеринде окуйбуз,

0:01:41.000,0:01:44.000
азыр олтурганыбыз болсо кызыл тукабадан жабылган олтургучтар

0:01:44.000,0:01:46.000
чөнтөктөрүбүздө тыйыныбыз жетиштүү.

0:01:46.000,0:01:48.000
Биздин жашоолорубузду карасаңыздар,

0:01:48.000,0:01:50.000
биз чындыгында эле

0:01:50.000,0:01:52.000
эттин эң сонун бөлүктөрүн алганбыз.

0:01:52.000,0:01:55.000
Келгилечи бүгүн бул сүрөттөргө көңүл буралы

0:01:55.000,0:01:57.000
көп нерселерге жетишсиз болгон адамдардын

0:01:57.000,0:01:59.000
өмүрлөрүн көрөлү,

0:01:59.000,0:02:02.000
аларды билели жана ал адамдардын беттерин көргөн сайын

0:02:02.000,0:02:05.000
бул жалаң гана Лакота калкынын элестери эмес,

0:02:05.000,0:02:08.000
бул баардык түпкүлүктүү калктын мүдөөсүн үчүн турган эл экендигин түшүнөлү.

0:02:10.000,0:02:12.000
Бул жөнөкөй кагаздын бетинде

0:02:12.000,0:02:14.000
мен көргөн тарых барактары

0:02:14.000,0:02:17.000
жана мен аны Лакота досторуман жана үй-бүлөмөн үйрөндүм.

0:02:17.000,0:02:19.000
Бул тарых барактары

0:02:19.000,0:02:22.000
сүйлөшүлгөн жана бузулган келишимдерге

0:02:22.000,0:02:24.000
согуш деп көз боемочулук болгон кыргын болгон окуялар менен белгилүү.

0:02:24.000,0:02:26.000
Мен 1824 жыл менен баштаймын.

0:02:26.000,0:02:28.000
Түпкүлүктүү калк менен иштөө деп белгилүү болгон бөлүм

0:02:28.000,0:02:30.000
Согуш Департаментинин карамагында ачылып,

0:02:30.000,0:02:32.000
баскынчылыктын баштапкы деңгээлин

0:02:32.000,0:02:34.000
Түпкүлүктүү калк менен боло турган кызматташтыкта белгилеп койгон.

0:02:34.000,0:02:36.000
1851 жыл:

0:02:36.000,0:02:38.000
Форд Ларами биринчи келишимине кол коюлган,

0:02:38.000,0:02:41.000
ал болсо Лакота Улутунун чек аралырын так белгилешкен.

0:02:41.000,0:02:43.000
Келишимге ылайык,

0:02:43.000,0:02:45.000
ошол жерлер эгемендүү улуттун жерлери деп эсептелет.

0:02:45.000,0:02:47.000
Эгер келишимдеги чек аралар ошол бойдон калганда -

0:02:47.000,0:02:50.000
жана ошол мыйзам негиздерине ылайык ошондой эле болушу абзел -

0:02:50.000,0:02:53.000
анда бүгүнкү күндөрү Кошмо Штаттары мындай болмок.

0:02:55.000,0:02:57.000
10 жылдан кийин,

0:02:57.000,0:03:00.000
Линкольн Президенти Homestead Act (Хоумстед Экт) аттуу мыйзамды чыгарат,

0:03:00.000,0:03:03.000
ага ылайык Түпкүлүктүү калктын жерлерине көптөгөн ак кишилер отурукташат.

0:03:03.000,0:03:05.000
1863:

0:03:05.000,0:03:07.000
Минесота жерлеринде Санти Сиу калкынын көтөрүлүшү

0:03:07.000,0:03:10.000
38 Сиу адамдарын асып өлтүрүү менен аяктап,

0:03:10.000,0:03:13.000
Ошол мезгилдеги Кошмо Штаттарынын эң чоң жазалоолорунан болот.

0:03:14.000,0:03:16.000
Бул жазалоо Линкольн Президентинин буйругу болгон да

0:03:16.000,0:03:18.000
ал эми ага чейин эки күн мурун

0:03:18.000,0:03:21.000
Линкольн укуктарды теңдетүүгө багытталган Emancipation Proclamation (Имансипейшн прокламейшн) аттуу мыйзамга кол койгон болчу.

0:03:22.000,0:03:25.000
1866 жылы трансматериктик темир жолун куруу -

0:03:25.000,0:03:27.000
жаңы заманы башталат.

0:03:27.000,0:03:29.000
Биз бул темир поездер үчүн жана ал жолдорду кыскартыш үчүн

0:03:29.000,0:03:32.000
жергиликтүү Лакота калкынын жерлерин тартып алдык.

0:03:32.000,0:03:34.000
Келишимдердин дээрлик баардыгы ыргытылган болчу.

0:03:34.000,0:03:37.000
Ошондуктан Лакота калкынын үч уруулары чогулуп Кызыл Булут аттуу башчынын астында

0:03:37.000,0:03:40.000
Кошмо Штаттардын аскер күчтөрүнө бир топ ирет чабуул жасап аларды утушат.

0:03:40.000,0:03:42.000
Мен ушул жерди кайталагым келет.

0:03:42.000,0:03:45.000
Лакота Кошмо Штат аскерлерин утат.

0:03:45.000,0:03:48.000
1868: Экинчи Форд Ларами келишими

0:03:48.000,0:03:51.000
Улуу Сиу Улутунун эгемендүүлүгүнө даана кепилдик берет

0:03:51.000,0:03:54.000
жана Лакота элинин Black Hills (Блэк Хилз) аттуу сыйык жерлерине ээ экендигин көрсөтөт.

0:03:54.000,0:03:56.000
Жана ошондой эле Кошмо Штат өкмөтү Лакота элине алардын жанында жайгашкан

0:03:56.000,0:03:58.000
штаттарындагы башка жерлер боюнча жана уучулук боюнча укуктарын берүүгө сөз берет.

0:03:58.000,0:04:00.000
Биз мындан ары Powder River (Паудер Ривер) аймагы

0:04:00.000,0:04:03.000
ак адамдардын баардыгына жабылат деген убада бердик.

0:04:03.000,0:04:05.000
Ошентип бул келишим

0:04:05.000,0:04:07.000
Кызыл Булут менен Сиу үчүн чоң утуш болду.

0:04:07.000,0:04:10.000
Чындыгында, Американын тарыхына таянсак жергиликтүү Америка

0:04:10.000,0:04:13.000
өкмөтү тарыхта бир гана жолу ушул согушта тынчтык сүйлөшүүлөрун жүргүзүп

0:04:13.000,0:04:16.000
душмандын баардык талаптарына баш ийген.

0:04:18.000,0:04:20.000
1869:

0:04:20.000,0:04:22.000
Трансматериктик темир жолунун салыныша аяктады.

0:04:22.000,0:04:25.000
Бул жол менен ары бери көп нерселер ташылып, алар менен кошо көптөгөн аңчылар да

0:04:25.000,0:04:28.000
жүргүнчү болушуп буфало, жапайы букаларга, аңчылык кылышып, букалар менен дүн сатуулук боюнча ишкердүүлүктү башташты,

0:04:28.000,0:04:31.000
жана аны менен бирдикте Сиу элинин азык-түлүк жана кийим-кечелер булактарын жойушту.

0:04:31.000,0:04:33.000
1871:

0:04:33.000,0:04:35.000
Түпкүлүктүү калк боюнча бөлүштүрүү актысы

0:04:35.000,0:04:38.000
бүтүн түпкүлүктүү калкты федералдык өкмөткө көз карандуу болгон чөлкөмдөргө айландырды.

0:04:38.000,0:04:41.000
Буга кошумча атайын аскердик буйрук чыгарылып

0:04:41.000,0:04:44.000
батыштык түпкүлүктүү калк резервациялардан тышка чыкпоого тыйуу салынат.

0:04:44.000,0:04:46.000
Бүтүндөй батыштык түпкүлүктүү калк ошол убакыттан баштап

0:04:46.000,0:04:48.000
азыркы заманга чейин согуштун абактарында калуудо.

0:04:48.000,0:04:50.000
1871 жылы биз ошондой эле

0:04:50.000,0:04:52.000
келишимдерди түзүү адатын токтоттук.

0:04:52.000,0:04:55.000
Анткени келишимдер боюнча уруулар эгемендүү улут катары жашашмак,

0:04:55.000,0:04:57.000
бирок биз болсо андайды каалабайт элек;

0:04:57.000,0:04:59.000
бизде башкача көз караштар бар болчу.

0:04:59.000,0:05:01.000
1874:

0:05:01.000,0:05:04.000
George Custer (Жорж Кастер) генералы Лакота жергесинде алтын кендери табылгандыгы тууралуу жарыя салып чыкты,

0:05:04.000,0:05:06.000
ал кендер өзгөчө Black Hills (Блэк Хилз) жергесинде болгону айтылды.

0:05:06.000,0:05:08.000
Алтындын бар экендиги Лакота улутунун айланасына ак адамдардын көптөгөн санда

0:05:08.000,0:05:10.000
көчүп келүүсүнө алып келди.

0:05:10.000,0:05:12.000
Кастер Конгресске атайын сунуш киргизет

0:05:12.000,0:05:14.000
ага ылайык Лакота менен болгон келишим

0:05:14.000,0:05:16.000
тез аранын ичинде токтотулуш кажети белгиленет.

0:05:16.000,0:05:19.000
1875: Лакота согушу башталат

0:05:19.000,0:05:22.000
анын негизги себеби болуп Форт Ларами келишиминин бузулушу болот.

0:05:22.000,0:05:24.000
1876:

0:05:24.000,0:05:26.000
Июль айынын 26сы

0:05:26.000,0:05:28.000
Лакота кыштагын чалгындоо аракетинде

0:05:28.000,0:05:30.000
Кастердин 7чи кавалерия бөлүгү талкаланат да

0:05:30.000,0:05:32.000
бул кармаш Little Big Horn (литл биг хорн) - Кичинекей Чоң Мүйүз атына конот.

0:05:32.000,0:05:34.000
1877:

0:05:34.000,0:05:37.000
Crazy Horse (крейзи хорз) аттуу Лакота элинин мыкты берени жана башчысы

0:05:37.000,0:05:39.000
Форт Робинзон жергесинде курчалат.

0:05:39.000,0:05:42.000
Кийинчерек ал түрмөдөн өлтүрүлөт.

0:05:45.000,0:05:48.000
Ошол эле 1877 жылы биз дагы бир амал таап

0:05:48.000,0:05:50.000
Форт Ларами келишдерин одоно буздук.

0:05:50.000,0:05:53.000
Биз Сиу башчыларына жана аттуу-баштууларына жаңы келишим тартууладык

0:05:53.000,0:05:56.000
ал келишим "сат же ачкалыкта кал" деген маанайда болгон.

0:05:56.000,0:05:59.000
Келишимге кол коюуу же болбосо урууң азык-түлүксүз калат деген шарттар коюлат.

0:05:59.000,0:06:02.000
Ал келишимдерге калктагы улуулардын 10 пайызы гана кол коет.

0:06:02.000,0:06:04.000
Форт Ларами келишимине ылайык

0:06:04.000,0:06:06.000
уруунун жок дегенде үчтөн же төрттөн бир бөлүгү

0:06:06.000,0:06:08.000
жерлерди берүү үкугуна ээ болгон.

0:06:08.000,0:06:10.000
Албетте келишимдеги бул берене жокко салынган.

0:06:10.000,0:06:13.000
1887: Dawes (Доуз) актысы.

0:06:13.000,0:06:16.000
Резервациядагы жерлерге болгон коомдук менчиктик аяктайт.

0:06:16.000,0:06:19.000
Резервациялар 160 акр өлчөмдөгү бөлүкчө жерлерине бөлүнүп

0:06:19.000,0:06:21.000
түпкүлүктүү калкка бөлүштүрүлөт жана

0:06:21.000,0:06:23.000
калган үлүш жерлердин баары жоюлат.

0:06:23.000,0:06:26.000
Ошентип, уруулар миллиондогон акр өлчөмдөгү жерлерден ажырайт.

0:06:26.000,0:06:28.000
Америкалык жерге болгон жеке менчик кыялдануу

0:06:28.000,0:06:30.000
ушундай амал жолу аркылуу келип

0:06:30.000,0:06:33.000
резервация жерлеринен эч нерсе калмайынча бөлүштүрүлө берген.

0:06:33.000,0:06:35.000
Биринчиден, көчүп келүү резервацияларды талкалаган,

0:06:35.000,0:06:38.000
жана аны андан ары бөлүштүрүп, майдалап сатуу

0:06:38.000,0:06:41.000
муундан муунга улана берген.

0:06:41.000,0:06:43.000
Көпчүлүк үлүш жерлер

0:06:43.000,0:06:45.000
жана резервациялардын чегинде жайгашкан көптөгөн жеке жерлер

0:06:45.000,0:06:48.000
азыркы убакта ак фермерлердин колунда.

0:06:48.000,0:06:51.000
Кайрадан жакшы жерлерге Уасишу ээ болду.

0:06:52.000,0:06:54.000
1890 жыл менин оюмча

0:06:54.000,0:06:57.000
бул слайттардын арасында эң маанилүү күн.

0:06:57.000,0:06:59.000
Бул жылы Wounded Knee (Вундид Нии) аттуу кандуу коогалаңы болгон.

0:06:59.000,0:07:01.000
Декабрдын 29нда

0:07:01.000,0:07:04.000
Америкалык аскерлер Вундид Нии булуңунда Сиу эли жайгашкан айылды курчоого алат

0:07:04.000,0:07:06.000
жана Big Foot (Биг Фуд) аттуу эл башчысы менен бирдикте

0:07:06.000,0:07:08.000
300дөй жергиликтүү калкты аёсуз өлтүрүшөт,

0:07:08.000,0:07:10.000
бул кандуу окуяда аскерлер жаңы куралды колдонушат

0:07:10.000,0:07:12.000
ал автоматтык октор менен атылган

0:07:12.000,0:07:14.000
Hotchkiss (Хотчкис) аттуу мылтыгы болгон.

0:07:14.000,0:07:16.000
Бул салгылашуу деп аталган өлтүрүүлөр үчүн

0:07:16.000,0:07:19.000
20 Конгресстик эрдик үчүн медалдар

0:07:19.000,0:07:22.000
7чи кавалериянын жоокерлерине берилген.

0:07:22.000,0:07:24.000
Бүгүнкү күндө,

0:07:24.000,0:07:27.000
салгылашуулардын арасындагы эң жогорку дэңгээлде ыйгарылган

0:07:27.000,0:07:30.000
бул медал чоң сыйлыктуу медал болуп эсептелет.

0:07:30.000,0:07:32.000
Мына ушул медалдардын көпчүлүгү

0:07:32.000,0:07:34.000
аялдар менен жаш балдарды ырайымсыз жок кылуу үчүн берилген

0:07:34.000,0:07:36.000
мындай сыймыка жетүү Биринчи Дүйнөлүк согушта да,

0:07:36.000,0:07:38.000
Экинчи Дүйнөлүк согушта да,

0:07:38.000,0:07:40.000
Корея, Вьетнам,

0:07:40.000,0:07:43.000
Ирак жана Афганистан согуштарында да болгон эмес.

0:07:44.000,0:07:46.000
Вундид Нии кандуу коогалаңы

0:07:46.000,0:07:49.000
түпкүлүктүү калктын согушунун аяктоосу деп эсептелет.

0:07:49.000,0:07:51.000
Мен кайсыл гана жактагы

0:07:51.000,0:07:53.000
Вундид Нииде каза тапкандардын жайларына барбайын,

0:07:53.000,0:07:55.000
мен ал жайларды

0:07:55.000,0:07:57.000
жалаң гана Лакота же Сиу элдердики эмес

0:07:57.000,0:08:00.000
бирок баардык түпкүлүктүү элдердин жайларындай көрөм.

0:08:03.000,0:08:05.000
Black Elk (Блэк Илк) аттуу ыйык киши айткан бир сөз бар,

0:08:05.000,0:08:07.000
"Ошондо эмне жок болуп, түгөнгөндүгүн

0:08:07.000,0:08:09.000
мен билбей калдым.

0:08:09.000,0:08:11.000
Азыркы карыган жашымда

0:08:11.000,0:08:13.000
артымды кылчайып караганымда

0:08:13.000,0:08:15.000
Баягы өтүп кеткен аялдар менен жаш балдардын

0:08:15.000,0:08:17.000
ар тарапта үйүлүп жаткан денелери

0:08:17.000,0:08:20.000
кадимки эле ийилген капчыгайды бойлоп

0:08:23.000,0:08:25.000
мен аларды көргөндө сайды көргөндөй болуп

0:08:25.000,0:08:28.000
алардын жаш көздөрү элесимде.

0:08:31.000,0:08:34.000
Ошол кандуу жерде дагы башка нерсе түбөлүко жок болгондугун көрөм

0:08:35.000,0:08:38.000
ал ажал октору менен кошо жерге көмүлгөн.

0:08:39.000,0:08:42.000
Ал адамдардын келечеке болгон тилектери жок болгон,

0:08:42.000,0:08:45.000
жана ал тилектер аябай сонун болгон."

0:08:46.000,0:08:48.000
Бүгүнкү күн менен

0:08:48.000,0:08:51.000
Түпкүлүктүү Америка Элинин тарыхында жаңы доор пайда болду.

0:08:52.000,0:08:54.000
Баардык нерселерди ченесе болот

0:08:54.000,0:08:57.000
Вундид Нии окуясына чейин жана андан кийин.

0:08:57.000,0:08:59.000
Анткени накта ошол учурда

0:08:59.000,0:09:02.000
Хотчкисс мылтыктарын мээлеп туруп

0:09:02.000,0:09:06.000
Америка өкмөтү түпкүлүктүү калктын укуктарына болгон көз карашын ачык көрсөткөн.

0:09:06.000,0:09:08.000
Анткени алар келишимдерден чарчаган.

0:09:08.000,0:09:10.000
Алар ыйык дөбөлөрдөн чарчаган.

0:09:10.000,0:09:13.000
Алар арбак бийлеринен чарчаган.

0:09:13.000,0:09:16.000
Иши кылса алар Сиу элинин келип чыккан баардык ыңгайсыздыктарга чарчаган.

0:09:16.000,0:09:19.000
Ошондуктан алар түпкүлүктүү калкка өзүлөрүнүн эрежелерин алып келишкен.

0:09:20.000,0:09:23.000
"Мындан ары силер Түпкүлүктүү калк - Indian (Индиан)" болосуңар деп,

0:09:23.000,0:09:25.000
мылтыктары менен жергиликтүү калкты мээлеп маселени чечишкен.

0:09:30.000,0:09:32.000
1900:

0:09:32.000,0:09:35.000
Америкадагы Түпкүлүктүү калктын саны эң төмөнкү дэңгээлге жетти -

0:09:36.000,0:09:38.000
250,000 ден аз болду,

0:09:38.000,0:09:40.000
салыштырып келгенде бул калк

0:09:40.000,0:09:42.000
1492 жылы 8 миллиондогон санды түзгөн.

0:09:44.000,0:09:46.000
Шумдук ылдамдыктагы көрсөткүч.

0:09:46.000,0:09:48.000
1980:

0:09:48.000,0:09:50.000
Америка тарыхындагы эң чоң убакытка созулган сот

0:09:50.000,0:09:53.000
Сиу улуту менен Америка Кошмо Штаттарынын ортосундагы мамилени

0:09:53.000,0:09:56.000
териштирип Американын Жогорку Соту тарабынан каралган.

0:09:57.000,0:10:00.000
Соттун чечими боюнча, Сиу элин резервация жерлерине көчүрүү

0:10:00.000,0:10:03.000
жана алардын жети миллион акр чакырымдагы жерлери

0:10:03.000,0:10:06.000
жер изилдөөчүлөр жана отурукташа турган көчмөндөр үчүн берилгени

0:10:06.000,0:10:08.000
Форд Ларами экинчи келишиминин шарттарынын одоно

0:10:08.000,0:10:10.000
бузулгандыгы тууралуу тыянак чыгарган.

0:10:10.000,0:10:12.000
Сотко ылайык

0:10:12.000,0:10:14.000
Блэк Хилз жерлери мыйзамсыз түрдө тартылып алынган

0:10:14.000,0:10:16.000
жана ал жерлердин алгачкы баасына пайыз кошулуп

0:10:16.000,0:10:18.000
Сиу улутуна толук бойдон төлөнүшү керек деген тыянак чыгарылат.

0:10:18.000,0:10:20.000
Блэк Хилз үчүн төлөнө турган акы катары

0:10:20.000,0:10:23.000
Сот 106 миллион гана долларды

0:10:23.000,0:10:25.000
Сиу улутуна берилсин деп чечим чыгарат.

0:10:25.000,0:10:28.000
Сиу эли ал акчадан баш тартат жана

0:10:28.000,0:10:31.000
"Блэк Хилз жерлери сатылбайт" деген ураан менен кала берет.

0:10:31.000,0:10:33.000
2010:

0:10:33.000,0:10:36.000
Бүгүнкү күндөгү Түпкүлүктүү калктын статистикасы,

0:10:36.000,0:10:39.000
Вундид Нии коогалаңынан бир кылым убакыттан кийин,

0:10:39.000,0:10:41.000
колониялык мурастын ачыка чыгышы,

0:10:41.000,0:10:43.000
зомбулуктап элди көчүрүү

0:10:43.000,0:10:45.000
жана келишимдердин одоно бузулган окуяларга бай болду.

0:10:45.000,0:10:48.000
Пайн Ридж Түпкүлүктүү калктын резервациясындагы жумушсуздук

0:10:48.000,0:10:51.000
85 жана 90 пайыз ортосунда белгиленет.

0:10:51.000,0:10:54.000
Америкадагы үй-жай менен камсыз кылуу кызматы жаңы үйлөрдү сала албайт,

0:10:54.000,0:10:56.000
ал эми азыркы турган турак жайлар акырындан кыйрап жатышат.

0:10:56.000,0:10:58.000
Көпчүлүк эл үй-жайсыз,

0:10:58.000,0:11:00.000
ал эми үйлөрү барлар чирип бара жаткан имараттарда

0:11:00.000,0:11:02.000
беш үй-бүлөөгө чейин жашашат.

0:11:02.000,0:11:04.000
Пайн Ридждеги 39 пайыз үйлөрүндө

0:11:04.000,0:11:06.000
свет жок.

0:11:06.000,0:11:09.000
Резервациядагы дээрлик 60 пайыз үйлөр

0:11:09.000,0:11:11.000
көк дат менен капталган.

0:11:11.000,0:11:13.000
Калктын 90 пайыздан көбү

0:11:13.000,0:11:16.000
федералдык дэңгээлдеги жакырчылыктан төмөн жашашат.

0:11:16.000,0:11:19.000
Пайн Ридждеги туберкулез оорусунун дэңгээли

0:11:19.000,0:11:22.000
болжол менен алганда Америкадагы орточу эсептен сегиз эсе көп.

0:11:22.000,0:11:24.000
Жаш балдардын өлүм дэңгээли

0:11:24.000,0:11:26.000
дүйнө жүзү боюнча эң жогору

0:11:26.000,0:11:29.000
жана Америкадагы орто эсептен үч эсе жогору турат.

0:11:29.000,0:11:31.000
Жыныстык органдардын шишик оорулары

0:11:31.000,0:11:33.000
Америкадагы орто эсептен беш эсе чоң.

0:11:33.000,0:11:36.000
Мектептердеги окууларды таштоо дэңгээли 70 пайызга чейин көтөрүлдү.

0:11:36.000,0:11:38.000
Мугалимдердин жумуштарынан кетиши дэңгээли

0:11:38.000,0:11:41.000
Америкадагы орто эсептен сегиз эсе чоң.

0:11:41.000,0:11:44.000
Көпчүлүк учурларда балдар чоң-ата жана чоң-энелердин колунда чоңоюшат

0:11:44.000,0:11:47.000
анткени ата-энелер, аракчылыктын айынан,

0:11:47.000,0:11:49.000
зордук зомбулук жана негизинен көңүлдөрү жоктугунан

0:11:49.000,0:11:51.000
балдарына тарбия берип чоңойта алышпайт.

0:11:52.000,0:11:55.000
40 жаштан жогору калктын 50 пайызы

0:11:55.000,0:11:57.000
диабет оорусуна чалдыгышкан.

0:11:57.000,0:11:59.000
Эркектердин жашоо узактыгы

0:11:59.000,0:12:01.000
46 жаш менен

0:12:01.000,0:12:04.000
48 жаштардын ортосу -

0:12:04.000,0:12:06.000
жана бул көрсөткүч

0:12:06.000,0:12:09.000
Афганистан жана Сомалия өлкөлөрүндөй.

0:12:10.000,0:12:13.000
Тукум курут кылуудагы акыркы кадамдын бири

0:12:13.000,0:12:15.000
баскын тарабынан

0:12:15.000,0:12:18.000
мындайча сүрөттөлөт,

0:12:18.000,0:12:21.000
"Жараткан, бул адамдар өзүлөрүнө эмне кылып жатышат?

0:12:21.000,0:12:23.000
Алар бири бирин өлтүрүп жатышат.

0:12:23.000,0:12:25.000
Алар өзүлөрүн өлтүрүп жатышат

0:12:25.000,0:12:28.000
биз болсо ошонун баарын карап турабыз."

0:12:28.000,0:12:31.000
Бул биздин Америка Кошмо Штаттарын кандайча ээлеп алганыбызды сүрөттөйт.

0:12:31.000,0:12:33.000
Маңдайга жазылган

0:12:33.000,0:12:35.000
тагдырдын түйшүгү.

0:12:35.000,0:12:37.000
Абактагы адамдар дагы эле

0:12:37.000,0:12:39.000
бул согуш абагында төрөлүшөт

0:12:39.000,0:12:42.000
ал эми сакчылар болсо эчак кетишкен.

0:12:44.000,0:12:46.000
Шилинген сөөктөрдүн калдыгы калган бул жерде

0:12:46.000,0:12:49.000
жиликтин ырас жактары желгенден кийин.

0:12:51.000,0:12:53.000
Көп замандар мурун,

0:12:53.000,0:12:55.000
бир топ окуялардын себеби

0:12:55.000,0:12:58.000
мага окшогон адамдардан, уасишу тарабынан келип чыккан,

0:12:58.000,0:13:00.000
алардын кызыкканы жергиликтүү калктын жериндеги жер менен суу

0:13:00.000,0:13:03.000
жана алтын болгон.

0:13:03.000,0:13:05.000
Ошол окуялардын уландысы

0:13:05.000,0:13:07.000
бүгүнкү күнгө чейин бүтө элек.

0:13:07.000,0:13:11.000
Ал окуяларга тиешебиз жок болгонубуз менен азыркы басымдуулук кылып турган коомчулук катары

0:13:12.000,0:13:15.000
1890 жылкы коогалаңы,

0:13:15.000,0:13:18.000
же болбосо 150 жыл мурунку келишимдердин бир нече ирет бузулганы,

0:13:19.000,0:13:21.000
сиздер үчүн төмөнкү суроолорду туудурбай койбойт,

0:13:21.000,0:13:24.000
жогоруда айтылган статистикалар боюнча кандай оюңар бар?

0:13:25.000,0:13:27.000
Бүгүнкү күндөрдү чагылдырган бул сүрөттөрдөгү

0:13:27.000,0:13:29.000
элдин эзилгендиги менен

0:13:29.000,0:13:31.000
азыркы айтылган тарыхтын кандай байланышы бар?

0:13:31.000,0:13:33.000
Бул тарыхтын канчалык өлчөмүн

0:13:33.000,0:13:35.000
бул биздин тарых деп моюнуңуздарга алаласыздар?

0:13:35.000,0:13:38.000
Бул айтылган тарыхта сиздин канчалык жоопкерчилигиңиз бар?

0:13:39.000,0:13:42.000
Бир нерсе кылса болот, абалды оңдосо болот деген ойлор мага бир нече жолу айтылган.

0:13:42.000,0:13:45.000
Мен да ойлойм абалды оңдош заман келди деп.

0:13:45.000,0:13:48.000
Анткени мен көп убакыт бою

0:13:48.000,0:13:50.000
көргөнүмө күбө болуп эле,

0:13:50.000,0:13:53.000
көргөнүмдү сүрөттөргө тартып эле жүрдүм.

0:13:53.000,0:13:56.000
Анткени бир чечимге келүү өткөн заманда калып калгандай сезилет.

0:13:56.000,0:13:58.000
Мага ал заманга барууга замандан заманга көчүп жүрүү

0:13:58.000,0:14:00.000
машинасы эле керек болуп калды.

0:14:00.000,0:14:02.000
Түпкүлүктүү калктын кыйналганын

0:14:02.000,0:14:05.000
чечүү оңой иштерден эмес.

0:14:06.000,0:14:08.000
Андай иш кадимки эле

0:14:08.000,0:14:10.000
Хаити элине жардам берүү же,

0:14:10.000,0:14:13.000
СПИД оорусунун бүтүшүнө, же ачкачылык менен күрөшүү сыяктуу гана эмес.

0:14:13.000,0:14:15.000
Ал маселени чечүү,

0:14:15.000,0:14:18.000
басымдуулук кылып турган коомчулук үчүн жөнөкөй эле

0:14:18.000,0:14:20.000
50 доллардык чекти берип коюуу эмес

0:14:20.000,0:14:22.000
же чиркөө жардамы аркылуу барып

0:14:22.000,0:14:24.000
үйлөрдү графити краскасы менен боёп кетүү эмес,

0:14:24.000,0:14:26.000
же кембагал үй-бүлөөдөн келип берилген

0:14:26.000,0:14:29.000
андан ары кийилбей кала турган кийимдерди берип коюуу эмес.

0:14:29.000,0:14:31.000
Биз эми кайсы жака бара жатабыз?

0:14:31.000,0:14:34.000
Караңгыда айла таппай калгандай олтура береликби?

0:14:34.000,0:14:36.000
Америка Кошмо Штаттары

0:14:36.000,0:14:38.000
күн сайын

0:14:38.000,0:14:40.000
одоно түрдө

0:14:40.000,0:14:42.000
1851 жана 1868 жылдардагы

0:14:42.000,0:14:45.000
Лакота менен болгон Форд Ларами келишимдерин бузуп келүүдө.

0:14:45.000,0:14:47.000
Бүгүнкү чакырыгым -

0:14:47.000,0:14:50.000
менин TED деги тилегим аркылуу айтылат:

0:14:51.000,0:14:53.000
Келишимди сыйлагыла.

0:14:53.000,0:14:55.000
Блэк Хилз жерлерин кайра кайтып бергиле.

0:14:55.000,0:14:58.000
Ал жерлерди эмне кыла тургандыгы Түпкүлүктүү калктын өзүнүн иши.

0:15:00.000,0:15:06.000
(Кол чабуулар)