WEBVTT

00:00:17.883 --> 00:00:19.783
W XI i XII wieku

00:00:19.783 --> 00:00:22.055
większość plebsu w Anglii
była analfabetami.

00:00:22.055 --> 00:00:24.077
Skoro nie mogli przeczytać Biblii,

00:00:24.077 --> 00:00:26.547
duchowni wpadli na pomysłowe rozwiązanie:

00:00:26.547 --> 00:00:29.127
tworzyli sztuki na podstawie
biblijnych przypowieści,

00:00:29.127 --> 00:00:31.879
aby nawet nieumiejący czytać
mogli poznać te historie.

00:00:31.879 --> 00:00:33.271
Były one nazywane misteriami,

00:00:33.271 --> 00:00:35.939
gdyż wyjawiały tajemnice Słowa Bożego.

00:00:35.939 --> 00:00:37.186
W tym samym czasie

00:00:37.186 --> 00:00:40.244
duchowieństwo tworzyło sztuki
o świętych Kościoła,

00:00:40.244 --> 00:00:41.904
zwane miraklami.

00:00:41.904 --> 00:00:44.610
Początkowo to duchowni
odgrywali sceny z Biblii

00:00:44.610 --> 00:00:47.029
na schodach przed katedrą.

00:00:47.029 --> 00:00:51.026
Widownia reagowała tak entuzjastycznie,
że musieli się przenieść

00:00:51.026 --> 00:00:52.573
na ulice dookoła rynku.

00:00:52.573 --> 00:00:55.099
Dzięki wybudowaniu wozów,
na których wystawiano sztuki

00:00:55.099 --> 00:00:56.816
i ustawieniu ich w szeregu,

00:00:56.816 --> 00:00:58.828
mogli wystawiać cykle opowieści,

00:00:58.828 --> 00:00:59.997
które zabierały widza

00:00:59.997 --> 00:01:02.039
od Księgi Rodzaju do Apokalipsy św.
Jana.

00:01:02.039 --> 00:01:03.915
Te ruchome platformy,
zwane "pageant",

00:01:03.915 --> 00:01:06.545
wyglądały jak ogromne skrzynie na kółkach.

00:01:06.545 --> 00:01:08.379
Każda składała się z dwóch kondygnacji.

00:01:08.379 --> 00:01:09.922
Część spodnia, oddzielona zasłoną,

00:01:09.922 --> 00:01:12.925
przeznaczona była na kostiumy,
rekwizyty i dekoracje.

00:01:12.925 --> 00:01:16.086
Górna platforma pełniła rolę sceny.

00:01:16.086 --> 00:01:19.095
Widzowie gromadzili się
w różnych punktach miasta,

00:01:19.095 --> 00:01:20.911
a platformy jeździły dookoła,

00:01:20.911 --> 00:01:24.144
dopóki mieszkańcy
nie zobaczyli całego cyklu.

00:01:24.144 --> 00:01:25.939
Wkrótce nie wystarczali już

00:01:25.939 --> 00:01:27.648
aktorzy spośród duchowieństwa.

00:01:27.648 --> 00:01:29.191
Zatem pod koniec XIII wieku

00:01:29.191 --> 00:01:31.241
różnym gildiom powierzono odpowiedzialność

00:01:31.241 --> 00:01:33.862
za odegranie poszczególnych części cyklu.

00:01:33.862 --> 00:01:35.447
Zadania te miały odzwierciedlać

00:01:35.447 --> 00:01:37.366
zawody zrzeszone w danej gildii.

00:01:37.366 --> 00:01:39.651
Przykładowo gildia stolarzy 
mogła przygotować

00:01:39.651 --> 00:01:41.245
historię Arki Noego,

00:01:41.245 --> 00:01:44.167
gildia piekarzy mogła wystawić
Ostatnią Wieczerzę.

00:01:44.167 --> 00:01:46.458
Możecie sobie wyobrazić Ukrzyżowanie

00:01:46.458 --> 00:01:49.964
wystawione przez gildię rzeźników?

00:01:49.964 --> 00:01:51.297
Dokładnie. Bez duchowieństwa

00:01:51.297 --> 00:01:53.122
sztuki zaczęły się różnić

00:01:53.122 --> 00:01:55.217
od typowych historii biblijnych.

00:01:55.217 --> 00:01:58.099
Pod koniec XIV wieku
powstała nowa forma dramatu,

00:01:58.099 --> 00:02:00.622
zwana moralitetem.

00:02:00.622 --> 00:02:01.518
Wiara, prawda,

00:02:01.518 --> 00:02:02.980
miłosierdzie i dobre uczynki

00:02:02.980 --> 00:02:05.194
zostały postaciami scenicznymi.

00:02:05.194 --> 00:02:07.483
Jednocześnie cechy przeciwne:

00:02:07.483 --> 00:02:08.274
kłamstwo,

00:02:08.274 --> 00:02:09.110
pożądliwość,

00:02:09.110 --> 00:02:10.070
ciało doczesne,

00:02:10.070 --> 00:02:10.954
i diabeł

00:02:10.954 --> 00:02:12.951
zostały antagonistami.

00:02:12.951 --> 00:02:15.451
Moralitety były alegoriami,

00:02:15.451 --> 00:02:18.743
w których postacie walczyły
o kontrolę nad duszą.

00:02:18.743 --> 00:02:21.249
Publiczność uwielbiała
niemoralnych bohaterów,

00:02:21.249 --> 00:02:24.998
a gapiów zachęcano
do interakcji z aktorami.

00:02:24.998 --> 00:02:29.132
Powszechne było
rzucanie zepsutym jedzeniem,

00:02:29.132 --> 00:02:30.672
a nawet przepychanki widzów.

00:02:30.672 --> 00:02:32.376
Postać diabła

00:02:32.376 --> 00:02:33.801
często wałęsała się wśród tłumu

00:02:33.801 --> 00:02:35.671
i ciągnęła zaskoczonych widzów

00:02:35.671 --> 00:02:38.943
do piekła ukazywanego jako smocza paszcza.

00:02:38.943 --> 00:02:41.302
Moralne historie biblijne
przekształciły się

00:02:41.302 --> 00:02:43.969
w nieokrzesane
i niekiedy komiczne opowieści.

00:02:43.969 --> 00:02:47.014
Duchowieństwo zamierzało
ostrzegać przed zepsuciem.

00:02:47.014 --> 00:02:49.590
Paradoksalnie, moralitety sprawiły,

00:02:49.590 --> 00:02:54.104
że występki
stały się atrakcyjniejsze od cnót.

00:02:54.104 --> 00:02:55.707
Od połowy XV wieku

00:02:55.707 --> 00:02:58.287
Kościół zaczął zakazywać
tych przedstawień.

00:02:58.287 --> 00:03:00.284
Prawa miejskie wymagały,

00:03:00.284 --> 00:03:02.613
żeby teatry budować poza murami.

00:03:02.613 --> 00:03:06.359
Jeden z pierwszych takich teatrów
wyglądał jak większa ruchoma platforma

00:03:06.359 --> 00:03:08.074
wyposażona w kondygnacje siedzeń

00:03:08.074 --> 00:03:11.128
okrążające trawiastą przestrzeń
przed sceną.

00:03:11.128 --> 00:03:12.341
Brzmi znajomo?

00:03:12.341 --> 00:03:13.568
Młody William Szekspir

00:03:13.568 --> 00:03:16.205
rozwijał swoje umiejętności
właśnie w tym teatrze,

00:03:16.205 --> 00:03:18.565
który w końcu nazwano "The Globe".

00:03:18.565 --> 00:03:21.566
Po moralitecie nastał czas
renesansowych dramatopisarzy

00:03:21.566 --> 00:03:23.456
inspirowanych walką wewnętrzną

00:03:23.456 --> 00:03:25.237
i sumieniem człowieka.

00:03:25.237 --> 00:03:27.657
I tak, w skrócie, wyłonił się dramat

00:03:27.657 --> 00:03:30.207
jako forma literacka.