WEBVTT

00:00:00.833 --> 00:00:04.710
Мен - нейрохурургпін,
шешім қабылдауды зерттеймін.

00:00:04.710 --> 00:00:07.017
Таңдау жасауға мидағы әртүрлі 
химикаттардың

00:00:07.017 --> 00:00:10.617
қалай әсер ететінін түсіну үшін 
тәжірибе жүргіземін.

NOTE Paragraph

00:00:10.617 --> 00:00:17.365
Ал қазір сіздерге ірімшікті бутербродтың 
шешімді дұрыс

00:00:17.365 --> 00:00:19.603
қабылдатудағы құпиясын ашып көрсетемін.

00:00:19.603 --> 00:00:23.263
Нақ өзі. Ғалымдардың пікірінше, 
ірімшікті бутерброд -

00:00:23.263 --> 00:00:26.885
барлық қиын шешімдерді қабылдаудың кілті.

NOTE Paragraph

00:00:26.885 --> 00:00:31.942
Мұны қалай білемін?
Дәл осы зерттеуді өзім жүргізгенмін.

NOTE Paragraph

00:00:31.942 --> 00:00:34.242
Бірнеше жыл бұрын, әріптестерімізбен

00:00:34.242 --> 00:00:36.535
мидың химиялық қосылысы – серотониннің

00:00:36.535 --> 00:00:39.805
шешім қабылдауға қалай 
әсер ететінін зерттеп көргіміз келді.

00:00:39.805 --> 00:00:42.900
Әсіресе, әділетсіз қарым-қатынас 
жасағанда адамдар көңіл-күйіне

00:00:42.900 --> 00:00:46.715
серотониннің қалай әсер ететінін 
білгіміз келді.

NOTE Paragraph

00:00:46.715 --> 00:00:48.253
Осы мақсатта тәжірибе жүргіздік.

00:00:48.253 --> 00:00:51.399
Адамдарға миындағы серотониннің 
қалыптасуы үшін

00:00:51.399 --> 00:00:56.022
қажетті бастапқы заттекті жоятын, 
жиіркенішті, дәмі хош иістендірілген

00:00:56.022 --> 00:00:59.654
лимон сусынын беріп, әртүрлі адамның 
серотонин деңгейіне әсер

00:00:59.654 --> 00:01:00.832
етумен бастадық.

00:01:00.832 --> 00:01:03.809
Бұл - триптофан аминқышқылы.

00:01:03.809 --> 00:01:06.170
Сөйтіп, триптофан аз болғанда,
адамдардың

00:01:06.170 --> 00:01:08.622
әділетсіз қарым-қатынас үшін 
өш алуға

00:01:08.622 --> 00:01:12.170
бейім болатынын анықтадық.

NOTE Paragraph

00:01:12.170 --> 00:01:15.993
Осындай зерттеу жүргіздік, ал алдыңғы
кейбір мақалалар

00:01:15.993 --> 00:01:18.722
осыдан кейін жарық көрді.

NOTE Paragraph

00:01:18.722 --> 00:01:21.217
«Ірімшікті бутерброд—дұрыс шешім
қабылдау үшін қажет»

NOTE Paragraph

00:01:21.217 --> 00:01:23.312
(«Ірімшік — біздің нағыз досымыз»)

00:01:23.312 --> 00:01:26.512
(Ірімшік пен ет жеу жақсы)
Мүмкін, бірдеңені ұмытты дейсіздер

NOTE Paragraph

00:01:26.512 --> 00:01:31.907
(Шоколад күйгелектіктен арылтады)
Ірімшік? Шоколад? Олар қайдан пайда болды?

00:01:31.907 --> 00:01:34.040
Мақала атауларын көргенде,
ойланып қалдым,

00:01:34.040 --> 00:01:38.285
себебі зерттеуіміздің ірімшік пен 
шоколадқа ешқандай қатысы болмаған еді.

00:01:38.285 --> 00:01:40.614
Адамдардың триптофан деңгейіне 
әсер ету үшін

00:01:40.614 --> 00:01:43.816
тек дәмі жиіркенішті сусын бергенбіз.

00:01:43.816 --> 00:01:47.497
Алайда триптофанның ірімшік пен шоколад

00:01:47.497 --> 00:01:50.298
құрамында да бар екені рас.

00:01:50.298 --> 00:01:52.608
Әрине, ғалымдар ірімшік пен
шоколад дәйекті шешім

00:01:52.608 --> 00:01:56.689
қабылдауға көмектесcе, міндетті түрде
назар аудартатыны сөзсіз.

00:01:56.689 --> 00:01:58.656
Ендеше мақала тақырыбының

00:01:58.656 --> 00:02:02.163
өзгергенін көреміз.

NOTE Paragraph

00:02:02.163 --> 00:02:04.505
Осы оқиға болған кезде, ең әуелі:

00:02:04.505 --> 00:02:06.509
«жарайды, ештеңе етпес» деп ойладым.

00:02:06.509 --> 00:02:10.388
Бұқаралық ақпарат құралдары біршама 
жеңілдетіп берді, шындығында,

00:02:10.388 --> 00:02:12.464
бұл тек мақала ғана.

00:02:12.464 --> 00:02:15.817
Көп ғалымдардың ойы да 
осындай деп ойлаймын.

00:02:15.817 --> 00:02:19.714
Дегенмен мәселенің түйіні мынада: үнемі 
осындай болады және бұл жаңалықтар

00:02:19.714 --> 00:02:22.841
шолуларында ғана сөз етіліп қойылмайды,

00:02:22.841 --> 00:02:25.620
дүкен сөрелеріндегі азық-түлікке де 
әсерін тигізеді.

00:02:25.620 --> 00:02:28.287
Осындай тақырыпты мақалалардан соң,

00:02:28.287 --> 00:02:31.113
маған маркетологтар хабарласты.

00:02:31.113 --> 00:02:34.332
Бөтелкедегі көңіл-күйді көтеретін судың
әрекетін

00:02:34.332 --> 00:02:37.593
ғылыми тұрғыдан растап немесе
телевизияға барып,

00:02:37.593 --> 00:02:39.737
адамдар алдында, аудиторияда

00:02:39.737 --> 00:02:40.762
дәмді тағамның

00:02:40.762 --> 00:02:44.361
шынымен де көңіл-күйді жақсартатынын 
көрсете аламын ба?

00:02:44.361 --> 00:02:48.322
Бұл адамдар жақсы нәрсе болғанын қалайды 
деп ойлаймын, алайда,

00:02:48.322 --> 00:02:50.696
егер олардың ұсынысын қабылдасам,
ғылым шеңберінен

00:02:50.696 --> 00:02:53.953
шығып кетер едім, ал 
нағыз ғалымдар бұлай істемейді.

NOTE Paragraph

00:02:53.953 --> 00:02:58.321
Одан қала берді, ми зерттеуін 
маркетингте өте көп қолданады.

00:02:58.321 --> 00:03:00.881
Бір мысал: «Ми шаттығын» өз ішіне

00:03:00.881 --> 00:03:04.122
қамтитын азық-түліктер қатарындағы 
миға арналған сусындар.

00:03:04.122 --> 00:03:07.023
Сусын сытртындағы жазуына қарағанда,
күйзелісті төмендетіп,

00:03:07.023 --> 00:03:10.449
көңіл-күйді көтереді, зейінді арттырып,

00:03:10.449 --> 00:03:13.137
өмірге дұрыс көзқарас қалыптастырады.

00:03:13.137 --> 00:03:17.762
Керемет естіледі, иә? 
(Күлкі)

00:03:17.762 --> 00:03:21.638
10 минут бұрын оны рақаттанып 
тұрып іштім.

00:03:21.638 --> 00:03:25.068
Осы сусындар біздің жақтағы дүкенге 
түскенде, шындығында,

00:03:25.068 --> 00:03:28.617
қандай зерттеулер сусынның осы 
қасиетін растайтынын білгім келді.

00:03:28.617 --> 00:03:31.543
Осы компанияның сайтына кірдім,
ондағы ойым осы өнімдердің

00:03:31.543 --> 00:03:34.969
бақыланған клиникалық зерттеулер
нәтижесін табу болатын.

00:03:34.969 --> 00:03:36.646
Бірақ ол жайлы ештеңе таба алмадым.

NOTE Paragraph

00:03:36.646 --> 00:03:40.384
Ал осы мәлімет тура этикетканың 
ортасында бейнеленген

00:03:40.384 --> 00:03:44.346
мидың дәл қасында орналасқан.

00:03:44.346 --> 00:03:50.049
Ал, шындығында, мидың суреті
ерекше қасиетке ие екен.

00:03:50.049 --> 00:03:52.511
Екі зерттеуші жүзден аса адамнан 
ғылыми мақаланы

00:03:52.511 --> 00:03:55.202
оқып шығуды өтінді.

00:03:55.202 --> 00:03:58.529
Олардың жартысына ұсынылған мақалада 
мидың суреті салынған, ал екінші

00:03:58.529 --> 00:04:00.392
жартысына берілген мақалалар мазмұны

00:04:00.392 --> 00:04:03.096
дәл сол, бірақ ми суреті берілмеген.

00:04:03.096 --> 00:04:04.728
Мұның нәтижесін көресіздер-

00:04:04.728 --> 00:04:06.838
адамдардан 


00:04:06.838 --> 00:04:10.160
"мақаладағы тұжырымдармен келісесіз бе?"
деп сұрады.

00:04:10.160 --> 00:04:12.433
Міне, мақаламен
келісетіндігін білдірген адамдар

00:04:12.433 --> 00:04:14.346
Бұл-мидың суретінсіз мақаланы оқығандар.

00:04:14.346 --> 00:04:17.993
Ал бұл мақала тұжырымдарымен келісетін,

00:04:17.993 --> 00:04:20.760
мидың суреті берілген 
мақаланы оқыған адамдар саны.

00:04:20.760 --> 00:04:22.709
Міне, осы зерттеудің негізгі қорытындысы:

00:04:22.709 --> 00:04:27.616
егер бірнәрсе сатқыңыз келсе, 
оған мидың суретін салдырыңыз.

NOTE Paragraph

00:04:27.616 --> 00:04:29.729
Енді тақырыптан ауытқып, 
соңғы онжылдықта

00:04:29.729 --> 00:04:33.427
миды зерттеуде үлкен істер 
атқарылғандығын айтуға рұқсат етіңіздер

00:04:33.427 --> 00:04:35.880
және мұнымен тоқталмай,
үнемі ми туралы таңғажайып

00:04:35.880 --> 00:04:37.153
жаңалықтар ашудамыз.

00:04:37.153 --> 00:04:40.297
Мысалы, бірнеше апта бұрын МТИ 
зерттеушілері мидың белгілі бір

00:04:40.297 --> 00:04:43.097
бөлігіндегі нейрондардың белсенділігін
бақылай отырып,

00:04:43.097 --> 00:04:47.090
егеуқұйрықтардың дағдыларын қалай 
қойдыруға болатындығын анықтады.

00:04:47.090 --> 00:04:48.680
Бұл тамаша жайт!

00:04:48.680 --> 00:04:51.973
Алайда миды зерттеумен байланысты 
күтілген үміт

00:04:51.973 --> 00:04:57.209
жалған нәтижелерге және негізделмеген 
мәлімдемелер жасауға әкелуде.

NOTE Paragraph

00:04:57.209 --> 00:05:00.248
Сондықтан сіздерге мимен байланысты 
дәйексіз мәлімдемелерді:

00:05:00.248 --> 00:05:03.794
бос сөздерді, сандырақтарды 
( жақсы көретін сөзім)

00:05:03.794 --> 00:05:06.590
немесе шатпақ сөздерді

00:05:06.590 --> 00:05:12.282
анықтаудың бірнеше классикалық әдістерін 
көрсеткім келеді.

NOTE Paragraph

00:05:12.282 --> 00:05:16.620
Бірінші дәйексіз мәлімдеме: миының суреті 
бойынша адамдардың ойын оқуға

00:05:16.620 --> 00:05:20.532
және эмоциясын анықтауға болады.

00:05:20.532 --> 00:05:23.579
Міне, мынау, бір топ зерттеушілер 
жариялаған

00:05:23.579 --> 00:05:26.412
The New York Times бас мақаласы.

00:05:26.412 --> 00:05:30.657
«iPhone-ыңызды жақсы көресіз. Шындық!» 
деген тақырыпта.

00:05:30.657 --> 00:05:35.107
Бұл мақала аз уақытта, сайтта 
жиі бөлісетін мақала болды.

NOTE Paragraph

00:05:35.107 --> 00:05:37.276
Зерттеушілер мұны қалай тапты?

00:05:37.276 --> 00:05:40.304
Олар 16 адамның миын сканерден өткізіп
және сол кезде оларға

00:05:40.304 --> 00:05:43.586
қоңырау шалып жатқан өз 
iPhone-дарының бейнежазбасын көрсетеді.

00:05:43.586 --> 00:05:47.048
Ми суреті, олар өздері айтатындай,
махаббат

00:05:47.048 --> 00:05:49.700
және қайғы сезімдерімен байланысты мидағы

00:05:49.700 --> 00:05:53.484
«инсула» деп аталатын аймақта
белсенділіктің артқанын көрсетеді.

00:05:53.484 --> 00:05:57.144
Олар инсула белсенділігінің артуы 
тәжірибеге қатысушылардың

00:05:57.144 --> 00:06:01.431
өз iPhone-дарын жақсы көретіндігін 
білдіреді деген тұжырым жасайды.

00:06:01.431 --> 00:06:03.575
Дегенмен, бұл логикада бір мәселе бар:

00:06:03.575 --> 00:06:07.091
шындығында, инсуланың қызметі өте көп.

00:06:07.091 --> 00:06:09.396
Иә, ол оң әсерлерге, махабббат және

00:06:09.396 --> 00:06:11.738
қайғы секілді көңіл-күйлеріне
қатысты.

00:06:11.738 --> 00:06:14.411
Алайда ол, сонымен бірге, жад, тіл,
зейін, ашу,

00:06:14.411 --> 00:06:17.484
жиіркену,ауырсынумен байланысты
өзге де

00:06:17.484 --> 00:06:21.520
көп үдерістерге қатысады.

00:06:21.520 --> 00:06:25.983
Ендеше осы логикаға сүйенер болсақ,
мұндай сәтті тәжірибеге байланысты

00:06:25.983 --> 00:06:28.436
«өз iPhone-ыңызды жек көресіз деп
еркін айта аламын.

00:06:28.436 --> 00:06:31.280
Мәселе мынада: инсуланың белсенділігі
артқанын көргенде,

00:06:31.280 --> 00:06:34.306
осы тізімдегі қажетті 
түсіндірмені таңдап,

00:06:34.306 --> 00:06:38.972
ала салуға болмайды,
себебі тізім өте ұзақ.

00:06:38.972 --> 00:06:41.306
Әріптестерім Таль Яркони мен
Расс Полдрэк

00:06:41.306 --> 00:06:44.428
инсуланың осы кезге дейін
жарияланған ми туралы

00:06:44.428 --> 00:06:49.164
зерттеулердің үштен бірінде дерлік
ескерілетінін көрсетті.

00:06:49.164 --> 00:06:50.678
Ендеше инсулаңыздың
дәл қазір

00:06:50.678 --> 00:06:53.804
«белсену» жағдайында болуы 
әбден мүмкін, бірақ бұл

00:06:53.804 --> 00:06:55.426
мені жақсы көретіндіктеріңіздің

00:06:55.426 --> 00:06:59.103
белгісі деп өз-өзімді алдағым келмейді.

NOTE Paragraph

00:06:59.103 --> 00:07:02.010
Айтпақшы, махаббат пен ми туралы

00:07:02.010 --> 00:07:05.875
айтып тұрып, «ғалымдар,
махаббаттың қайнар көзі мен

00:07:05.875 --> 00:07:09.360
өркендеудің қоғамды біріктіретіндігін
тапты» деп жар салған,

00:07:09.360 --> 00:07:12.007
«Махаббат докторы» ретінде танымал
зерттеуші

00:07:12.007 --> 00:07:15.783
есіме түсіп кетті.

00:07:15.783 --> 00:07:17.972
Бұл ретте ірімшікті бутерброд емес.

00:07:17.972 --> 00:07:21.829
Жоқ, бұл окситоцин деп аталатын гормон.

00:07:21.829 --> 00:07:23.696
Бұл жайлы естіген боларсыз?!

00:07:23.696 --> 00:07:26.588
«Махаббат докторы» тұжырымдарын,
окситоцин деңгейінің

00:07:26.588 --> 00:07:29.533
көтерілуі, қайғыға ортақ болу,
сенімнің және адамдар

00:07:29.533 --> 00:07:33.706
арасында әріптестіктің артуын тудырады
деген зерттеу қорытындыларына негіздейді.

00:07:33.706 --> 00:07:37.786
Сондықтан да ол окситоцинді 
«мораль молекуласы» деп атайды.

NOTE Paragraph

00:07:37.786 --> 00:07:40.628
Бұл зерттеулер ғылыми негізделген

00:07:40.628 --> 00:07:44.764
және олар іске де асқан, 
алайда барлығы емес.

00:07:44.764 --> 00:07:47.477
Басқа зерттеулер окситоцин деңгейінің
көтерілуі

00:07:47.477 --> 00:07:52.220
қызғаныш пен табалаушылық сезімін 
көтеретіндігін көрсетті.

00:07:52.220 --> 00:07:55.536
Окситоцин адамдардың өзге топтардан
өз тобы пайдасына

00:07:55.536 --> 00:07:58.628
бұра тартушылық қасиетіне ие болуына
әсер етуі мүмкін.

00:07:58.628 --> 00:08:02.880
Ал кейбір жағдайларда окситоцин
әріптестікті әлсіретуі де мүмкін.

00:08:02.880 --> 00:08:06.700
Осы зерттеулерді негіздей отырып,
окситоцин – «бимроальдық молекула» және

00:08:06.700 --> 00:08:11.451
өзімді «Махаббатсыз доктор» деп атауға
негіз бар деп.

00:08:11.451 --> 00:08:14.811
(Күлкі)

NOTE Paragraph

00:08:14.811 --> 00:08:18.921
Ми туралы бос сөздер газеттерде көп
жарияланатынын көріп отырмыз.

00:08:18.921 --> 00:08:21.699
Мұны супермаркеттерде және
кітап мұқабаларынан байқаймыз.

00:08:21.699 --> 00:08:24.370
Ал медицина мекемелерінде ше?

NOTE Paragraph

00:08:24.370 --> 00:08:27.785
Бір фотонды эмиссионды компьютерлік
томография — бұл, мидағы қанауға

00:08:27.785 --> 00:08:29.854
бейім аймақты зерделеу үшін

00:08:29.854 --> 00:08:32.894
радиоактивті индикаторды пайдаланатын
сканерлеу әдісі.

00:08:32.894 --> 00:08:35.978
АҚШ-та қолайлы бағаға –

00:08:35.978 --> 00:08:40.096
бірнеше мың долларға осындай сканерлеуді

00:08:40.096 --> 00:08:43.549
атқаратын және алынған бейнені 
диагностикаға пайдаланатын

00:08:43.549 --> 00:08:46.186
клиникалар бар.

00:08:46.186 --> 00:08:48.715
Олар мұндай сканерлеудің
Альцгеймер ауруының

00:08:48.715 --> 00:08:51.617
алдын алуға, артық салмақ,
есірткіге құмарлық мәселесін шешуге

00:08:51.617 --> 00:08:54.081
және жұбайлық
кикілжіңдердің басылуына,

00:08:54.081 --> 00:08:56.753
сондай-ақ, әрине, әртүрлі: күйзелістен,

00:08:56.753 --> 00:08:59.903
гиперактивті зейін тапшылығы синдромына
дейінгі

00:08:59.903 --> 00:09:03.482
үрейленуден болатын психикалық
ауруларды емдеуге көмектеседі дейді.

00:09:03.482 --> 00:09:06.052
Қызығарлықтай естіледі
және көбі мұнымен келіседі де.

00:09:06.052 --> 00:09:08.218
Кейбір клиникалар осымен-ақ

00:09:08.218 --> 00:09:11.522
жылына ондаған миллион доллар табады.

NOTE Paragraph

00:09:11.522 --> 00:09:13.606
Тек бір мәселе бар.

00:09:13.606 --> 00:09:16.283
Неврологияда жалпыға ортақ келісім
бар: қазірше,

00:09:16.283 --> 00:09:19.468
тек миды сканерлеудің бір
қорытындысы негізінде

00:09:19.468 --> 00:09:22.251
психикалық ауруларға диагностика
жасау мүмкін емес.

00:09:22.251 --> 00:09:24.482
Дегенмен, осы клиникалардан

00:09:24.482 --> 00:09:26.922
дәл осы кезеңге дейін
он мыңдаған адам

00:09:26.922 --> 00:09:28.684
тексерістен өтті, оның көбі балалар.

00:09:28.684 --> 00:09:32.162
Ал енді осылай сканерлеу салдарынан
радиоактивті заттек бөлінеді де,

00:09:32.162 --> 00:09:38.159
адамдар зиян келтірерлік радиация
әсеріне ұшырайды.

NOTE Paragraph

00:09:38.159 --> 00:09:41.273
Миды зерттеуші ретінде, басқалар тәрізді,
психикалық

00:09:41.273 --> 00:09:45.554
ауруларды емдеу үшін де,
тіпті жетілу, ақылды бола түсу үшін де

00:09:45.554 --> 00:09:50.278
ғылым жетістіктерін пайдаланғым келеді.

00:09:50.278 --> 00:09:52.978
Тамаша, бір күнде ірімшік пен шоколад


00:09:52.978 --> 00:09:57.282
дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі
дей аламыз. Маған сенсеңіздер болады.

00:09:57.282 --> 00:09:59.858
Бірақ бүгін емес.

00:09:59.858 --> 00:10:03.593
Мидағы «сатып ал» деп
айтатын түймені әзірге таппадық.

00:10:03.593 --> 00:10:07.291
Адам миының суретіне қарап тұрып,
оның өтірік айтып тұрғанын,

00:10:07.291 --> 00:10:10.674
не жақсы көріп қалғанын анықтай алмаймыз.

00:10:10.674 --> 00:10:14.938
Біз гормондар көмегімен күнәһарды
әулиеге айналдыра алмаймыз.

00:10:14.938 --> 00:10:17.142
Мүмкін, бірігіп мұны
жасай алармыз, алайда оған

00:10:17.142 --> 00:10:19.985
өте сақ болуымыз керек және көп уақыт
талап ететін

00:10:19.985 --> 00:10:23.371
нағыз ғылымнан ресурстар мен адам
зейінін дәйексіз мәлімдемелердің

00:10:23.371 --> 00:10:27.130
бұрып алып кетуіне
мүмкіндік бермеуіміз керек.

NOTE Paragraph

00:10:27.130 --> 00:10:29.568
Сонымен, осылайша әрекет етуіміз керек.

00:10:29.568 --> 00:10:32.739
Егер сізге мидың суреті салынған
бірдеңені сатуға тырысса,

00:10:32.739 --> 00:10:35.618
ешбір сөзіне сенбеңіз.

00:10:35.618 --> 00:10:38.864
Қиын сұрақтар қойыңыз.
Дәлел талап етіңіз.

00:10:38.864 --> 00:10:42.762
Жасырып тұрғанын айтқызуға тырысыңыз.

00:10:42.762 --> 00:10:47.850
Жауаптар қарапайым болуы тиіс емес,себебі
миды қарапайым деуге мүлдем болмайды.

00:10:47.850 --> 00:10:52.345
Бірақ бұл - оны түсінуге тырысуға тиіс
емеспіз деген сөз емес.

NOTE Paragraph

00:10:52.345 --> 00:10:56.345
Рақмет. (Қол соғу)