1
00:00:00,833 --> 00:00:04,710
Мен - нейрохурургпін,
шешім қабылдауды зерттеймін.

2
00:00:04,710 --> 00:00:07,017
Таңдау жасауға мидағы әртүрлі 
химикаттардың

3
00:00:07,017 --> 00:00:10,617
қалай әсер ететінін түсіну үшін 
тәжірибе жүргіземін.

4
00:00:10,617 --> 00:00:17,365
Ал қазір сіздерге ірімшікті бутербродтың 
шешімді дұрыс

5
00:00:17,365 --> 00:00:19,603
қабылдатудағы құпиясын ашып көрсетемін.

6
00:00:19,603 --> 00:00:23,263
Нақ өзі. Ғалымдардың пікірінше, 
ірімшікті бутерброд -

7
00:00:23,263 --> 00:00:26,885
барлық қиын шешімдерді қабылдаудың кілті.

8
00:00:26,885 --> 00:00:31,942
Мұны қалай білемін?
Дәл осы зерттеуді өзім жүргізгенмін.

9
00:00:31,942 --> 00:00:34,242
Бірнеше жыл бұрын, әріптестерімізбен

10
00:00:34,242 --> 00:00:36,535
мидың химиялық қосылысы – серотониннің

11
00:00:36,535 --> 00:00:39,805
шешім қабылдауға қалай 
әсер ететінін зерттеп көргіміз келді.

12
00:00:39,805 --> 00:00:42,900
Әсіресе, әділетсіз қарым-қатынас 
жасағанда адамдар көңіл-күйіне

13
00:00:42,900 --> 00:00:46,715
серотониннің қалай әсер ететінін 
білгіміз келді.

14
00:00:46,715 --> 00:00:48,253
Осы мақсатта тәжірибе жүргіздік.

15
00:00:48,253 --> 00:00:51,399
Адамдарға миындағы серотониннің 
қалыптасуы үшін

16
00:00:51,399 --> 00:00:56,022
қажетті бастапқы заттекті жоятын, 
жиіркенішті, дәмі хош иістендірілген

17
00:00:56,022 --> 00:00:59,654
лимон сусынын беріп, әртүрлі адамның 
серотонин деңгейіне әсер

18
00:00:59,654 --> 00:01:00,832
етумен бастадық.

19
00:01:00,832 --> 00:01:03,809
Бұл - триптофан аминқышқылы.

20
00:01:03,809 --> 00:01:06,170
Сөйтіп, триптофан аз болғанда,
адамдардың

21
00:01:06,170 --> 00:01:08,622
әділетсіз қарым-қатынас үшін 
өш алуға

22
00:01:08,622 --> 00:01:12,170
бейім болатынын анықтадық.

23
00:01:12,170 --> 00:01:15,993
Осындай зерттеу жүргіздік, ал алдыңғы
кейбір мақалалар

24
00:01:15,993 --> 00:01:18,722
осыдан кейін жарық көрді.

25
00:01:18,722 --> 00:01:21,217
«Ірімшікті бутерброд—дұрыс шешім
қабылдау үшін қажет»

26
00:01:21,217 --> 00:01:23,312
(«Ірімшік — біздің нағыз досымыз»)

27
00:01:23,312 --> 00:01:26,512
(Ірімшік пен ет жеу жақсы)
Мүмкін, бірдеңені ұмытты дейсіздер

28
00:01:26,512 --> 00:01:31,907
(Шоколад күйгелектіктен арылтады)
Ірімшік? Шоколад? Олар қайдан пайда болды?

29
00:01:31,907 --> 00:01:34,040
Мақала атауларын көргенде,
ойланып қалдым,

30
00:01:34,040 --> 00:01:38,285
себебі зерттеуіміздің ірімшік пен 
шоколадқа ешқандай қатысы болмаған еді.

31
00:01:38,285 --> 00:01:40,614
Адамдардың триптофан деңгейіне 
әсер ету үшін

32
00:01:40,614 --> 00:01:43,816
тек дәмі жиіркенішті сусын бергенбіз.

33
00:01:43,816 --> 00:01:47,497
Алайда триптофанның ірімшік пен шоколад

34
00:01:47,497 --> 00:01:50,298
құрамында да бар екені рас.

35
00:01:50,298 --> 00:01:52,608
Әрине, ғалымдар ірімшік пен
шоколад дәйекті шешім

36
00:01:52,608 --> 00:01:56,689
қабылдауға көмектесcе, міндетті түрде
назар аудартатыны сөзсіз.

37
00:01:56,689 --> 00:01:58,656
Ендеше мақала тақырыбының

38
00:01:58,656 --> 00:02:02,163
өзгергенін көреміз.

39
00:02:02,163 --> 00:02:04,505
Осы оқиға болған кезде, ең әуелі:

40
00:02:04,505 --> 00:02:06,509
«жарайды, ештеңе етпес» деп ойладым.

41
00:02:06,509 --> 00:02:10,388
Бұқаралық ақпарат құралдары біршама 
жеңілдетіп берді, шындығында,

42
00:02:10,388 --> 00:02:12,464
бұл тек мақала ғана.

43
00:02:12,464 --> 00:02:15,817
Көп ғалымдардың ойы да 
осындай деп ойлаймын.

44
00:02:15,817 --> 00:02:19,714
Дегенмен мәселенің түйіні мынада: үнемі 
осындай болады және бұл жаңалықтар

45
00:02:19,714 --> 00:02:22,841
шолуларында ғана сөз етіліп қойылмайды,

46
00:02:22,841 --> 00:02:25,620
дүкен сөрелеріндегі азық-түлікке де 
әсерін тигізеді.

47
00:02:25,620 --> 00:02:28,287
Осындай тақырыпты мақалалардан соң,

48
00:02:28,287 --> 00:02:31,113
маған маркетологтар хабарласты.

49
00:02:31,113 --> 00:02:34,332
Бөтелкедегі көңіл-күйді көтеретін судың
әрекетін

50
00:02:34,332 --> 00:02:37,593
ғылыми тұрғыдан растап немесе
телевизияға барып,

51
00:02:37,593 --> 00:02:39,737
адамдар алдында, аудиторияда

52
00:02:39,737 --> 00:02:40,762
дәмді тағамның

53
00:02:40,762 --> 00:02:44,361
шынымен де көңіл-күйді жақсартатынын 
көрсете аламын ба?

54
00:02:44,361 --> 00:02:48,322
Бұл адамдар жақсы нәрсе болғанын қалайды 
деп ойлаймын, алайда,

55
00:02:48,322 --> 00:02:50,696
егер олардың ұсынысын қабылдасам,
ғылым шеңберінен

56
00:02:50,696 --> 00:02:53,953
шығып кетер едім, ал 
нағыз ғалымдар бұлай істемейді.

57
00:02:53,953 --> 00:02:58,321
Одан қала берді, ми зерттеуін 
маркетингте өте көп қолданады.

58
00:02:58,321 --> 00:03:00,881
Бір мысал: «Ми шаттығын» өз ішіне

59
00:03:00,881 --> 00:03:04,122
қамтитын азық-түліктер қатарындағы 
миға арналған сусындар.

60
00:03:04,122 --> 00:03:07,023
Сусын сытртындағы жазуына қарағанда,
күйзелісті төмендетіп,

61
00:03:07,023 --> 00:03:10,449
көңіл-күйді көтереді, зейінді арттырып,

62
00:03:10,449 --> 00:03:13,137
өмірге дұрыс көзқарас қалыптастырады.

63
00:03:13,137 --> 00:03:17,762
Керемет естіледі, иә? 
(Күлкі)

64
00:03:17,762 --> 00:03:21,638
10 минут бұрын оны рақаттанып 
тұрып іштім.

65
00:03:21,638 --> 00:03:25,068
Осы сусындар біздің жақтағы дүкенге 
түскенде, шындығында,

66
00:03:25,068 --> 00:03:28,617
қандай зерттеулер сусынның осы 
қасиетін растайтынын білгім келді.

67
00:03:28,617 --> 00:03:31,543
Осы компанияның сайтына кірдім,
ондағы ойым осы өнімдердің

68
00:03:31,543 --> 00:03:34,969
бақыланған клиникалық зерттеулер
нәтижесін табу болатын.

69
00:03:34,969 --> 00:03:36,646
Бірақ ол жайлы ештеңе таба алмадым.

70
00:03:36,646 --> 00:03:40,384
Ал осы мәлімет тура этикетканың 
ортасында бейнеленген

71
00:03:40,384 --> 00:03:44,346
мидың дәл қасында орналасқан.

72
00:03:44,346 --> 00:03:50,049
Ал, шындығында, мидың суреті
ерекше қасиетке ие екен.

73
00:03:50,049 --> 00:03:52,511
Екі зерттеуші жүзден аса адамнан 
ғылыми мақаланы

74
00:03:52,511 --> 00:03:55,202
оқып шығуды өтінді.

75
00:03:55,202 --> 00:03:58,529
Олардың жартысына ұсынылған мақалада 
мидың суреті салынған, ал екінші

76
00:03:58,529 --> 00:04:00,392
жартысына берілген мақалалар мазмұны

77
00:04:00,392 --> 00:04:03,096
дәл сол, бірақ ми суреті берілмеген.

78
00:04:03,096 --> 00:04:04,728
Мұның нәтижесін көресіздер-

79
00:04:04,728 --> 00:04:06,838
адамдардан 


80
00:04:06,838 --> 00:04:10,160
"мақаладағы тұжырымдармен келісесіз бе?"
деп сұрады.

81
00:04:10,160 --> 00:04:12,433
Міне, мақаламен
келісетіндігін білдірген адамдар

82
00:04:12,433 --> 00:04:14,346
Бұл-мидың суретінсіз мақаланы оқығандар.

83
00:04:14,346 --> 00:04:17,993
Ал бұл мақала тұжырымдарымен келісетін,

84
00:04:17,993 --> 00:04:20,760
мидың суреті берілген 
мақаланы оқыған адамдар саны.

85
00:04:20,760 --> 00:04:22,709
Міне, осы зерттеудің негізгі қорытындысы:

86
00:04:22,709 --> 00:04:27,616
егер бірнәрсе сатқыңыз келсе, 
оған мидың суретін салдырыңыз.

87
00:04:27,616 --> 00:04:29,729
Енді тақырыптан ауытқып, 
соңғы онжылдықта

88
00:04:29,729 --> 00:04:33,427
миды зерттеуде үлкен істер 
атқарылғандығын айтуға рұқсат етіңіздер

89
00:04:33,427 --> 00:04:35,880
және мұнымен тоқталмай,
үнемі ми туралы таңғажайып

90
00:04:35,880 --> 00:04:37,153
жаңалықтар ашудамыз.

91
00:04:37,153 --> 00:04:40,297
Мысалы, бірнеше апта бұрын МТИ 
зерттеушілері мидың белгілі бір

92
00:04:40,297 --> 00:04:43,097
бөлігіндегі нейрондардың белсенділігін
бақылай отырып,

93
00:04:43,097 --> 00:04:47,090
егеуқұйрықтардың дағдыларын қалай 
қойдыруға болатындығын анықтады.

94
00:04:47,090 --> 00:04:48,680
Бұл тамаша жайт!

95
00:04:48,680 --> 00:04:51,973
Алайда миды зерттеумен байланысты 
күтілген үміт

96
00:04:51,973 --> 00:04:57,209
жалған нәтижелерге және негізделмеген 
мәлімдемелер жасауға әкелуде.

97
00:04:57,209 --> 00:05:00,248
Сондықтан сіздерге мимен байланысты 
дәйексіз мәлімдемелерді:

98
00:05:00,248 --> 00:05:03,794
бос сөздерді, сандырақтарды 
( жақсы көретін сөзім)

99
00:05:03,794 --> 00:05:06,590
немесе шатпақ сөздерді

100
00:05:06,590 --> 00:05:12,282
анықтаудың бірнеше классикалық әдістерін 
көрсеткім келеді.

101
00:05:12,282 --> 00:05:16,620
Бірінші дәйексіз мәлімдеме: миының суреті 
бойынша адамдардың ойын оқуға

102
00:05:16,620 --> 00:05:20,532
және эмоциясын анықтауға болады.

103
00:05:20,532 --> 00:05:23,579
Міне, мынау, бір топ зерттеушілер 
жариялаған

104
00:05:23,579 --> 00:05:26,412
The New York Times бас мақаласы.

105
00:05:26,412 --> 00:05:30,657
«iPhone-ыңызды жақсы көресіз. Шындық!» 
деген тақырыпта.

106
00:05:30,657 --> 00:05:35,107
Бұл мақала аз уақытта, сайтта 
жиі бөлісетін мақала болды.

107
00:05:35,107 --> 00:05:37,276
Зерттеушілер мұны қалай тапты?

108
00:05:37,276 --> 00:05:40,304
Олар 16 адамның миын сканерден өткізіп
және сол кезде оларға

109
00:05:40,304 --> 00:05:43,586
қоңырау шалып жатқан өз 
iPhone-дарының бейнежазбасын көрсетеді.

110
00:05:43,586 --> 00:05:47,048
Ми суреті, олар өздері айтатындай,
махаббат

111
00:05:47,048 --> 00:05:49,700
және қайғы сезімдерімен байланысты мидағы

112
00:05:49,700 --> 00:05:53,484
«инсула» деп аталатын аймақта
белсенділіктің артқанын көрсетеді.

113
00:05:53,484 --> 00:05:57,144
Олар инсула белсенділігінің артуы 
тәжірибеге қатысушылардың

114
00:05:57,144 --> 00:06:01,431
өз iPhone-дарын жақсы көретіндігін 
білдіреді деген тұжырым жасайды.

115
00:06:01,431 --> 00:06:03,575
Дегенмен, бұл логикада бір мәселе бар:

116
00:06:03,575 --> 00:06:07,091
шындығында, инсуланың қызметі өте көп.

117
00:06:07,091 --> 00:06:09,396
Иә, ол оң әсерлерге, махабббат және

118
00:06:09,396 --> 00:06:11,738
қайғы секілді көңіл-күйлеріне
қатысты.

119
00:06:11,738 --> 00:06:14,411
Алайда ол, сонымен бірге, жад, тіл,
зейін, ашу,

120
00:06:14,411 --> 00:06:17,484
жиіркену,ауырсынумен байланысты
өзге де

121
00:06:17,484 --> 00:06:21,520
көп үдерістерге қатысады.

122
00:06:21,520 --> 00:06:25,983
Ендеше осы логикаға сүйенер болсақ,
мұндай сәтті тәжірибеге байланысты

123
00:06:25,983 --> 00:06:28,436
«өз iPhone-ыңызды жек көресіз деп
еркін айта аламын.

124
00:06:28,436 --> 00:06:31,280
Мәселе мынада: инсуланың белсенділігі
артқанын көргенде,

125
00:06:31,280 --> 00:06:34,306
осы тізімдегі қажетті 
түсіндірмені таңдап,

126
00:06:34,306 --> 00:06:38,972
ала салуға болмайды,
себебі тізім өте ұзақ.

127
00:06:38,972 --> 00:06:41,306
Әріптестерім Таль Яркони мен
Расс Полдрэк

128
00:06:41,306 --> 00:06:44,428
инсуланың осы кезге дейін
жарияланған ми туралы

129
00:06:44,428 --> 00:06:49,164
зерттеулердің үштен бірінде дерлік
ескерілетінін көрсетті.

130
00:06:49,164 --> 00:06:50,678
Ендеше инсулаңыздың
дәл қазір

131
00:06:50,678 --> 00:06:53,804
«белсену» жағдайында болуы 
әбден мүмкін, бірақ бұл

132
00:06:53,804 --> 00:06:55,426
мені жақсы көретіндіктеріңіздің

133
00:06:55,426 --> 00:06:59,103
белгісі деп өз-өзімді алдағым келмейді.

134
00:06:59,103 --> 00:07:02,010
Айтпақшы, махаббат пен ми туралы

135
00:07:02,010 --> 00:07:05,875
айтып тұрып, «ғалымдар,
махаббаттың қайнар көзі мен

136
00:07:05,875 --> 00:07:09,360
өркендеудің қоғамды біріктіретіндігін
тапты» деп жар салған,

137
00:07:09,360 --> 00:07:12,007
«Махаббат докторы» ретінде танымал
зерттеуші

138
00:07:12,007 --> 00:07:15,783
есіме түсіп кетті.

139
00:07:15,783 --> 00:07:17,972
Бұл ретте ірімшікті бутерброд емес.

140
00:07:17,972 --> 00:07:21,829
Жоқ, бұл окситоцин деп аталатын гормон.

141
00:07:21,829 --> 00:07:23,696
Бұл жайлы естіген боларсыз?!

142
00:07:23,696 --> 00:07:26,588
«Махаббат докторы» тұжырымдарын,
окситоцин деңгейінің

143
00:07:26,588 --> 00:07:29,533
көтерілуі, қайғыға ортақ болу,
сенімнің және адамдар

144
00:07:29,533 --> 00:07:33,706
арасында әріптестіктің артуын тудырады
деген зерттеу қорытындыларына негіздейді.

145
00:07:33,706 --> 00:07:37,786
Сондықтан да ол окситоцинді 
«мораль молекуласы» деп атайды.

146
00:07:37,786 --> 00:07:40,628
Бұл зерттеулер ғылыми негізделген

147
00:07:40,628 --> 00:07:44,764
және олар іске де асқан, 
алайда барлығы емес.

148
00:07:44,764 --> 00:07:47,477
Басқа зерттеулер окситоцин деңгейінің
көтерілуі

149
00:07:47,477 --> 00:07:52,220
қызғаныш пен табалаушылық сезімін 
көтеретіндігін көрсетті.

150
00:07:52,220 --> 00:07:55,536
Окситоцин адамдардың өзге топтардан
өз тобы пайдасына

151
00:07:55,536 --> 00:07:58,628
бұра тартушылық қасиетіне ие болуына
әсер етуі мүмкін.

152
00:07:58,628 --> 00:08:02,880
Ал кейбір жағдайларда окситоцин
әріптестікті әлсіретуі де мүмкін.

153
00:08:02,880 --> 00:08:06,700
Осы зерттеулерді негіздей отырып,
окситоцин – «бимроальдық молекула» және

154
00:08:06,700 --> 00:08:11,451
өзімді «Махаббатсыз доктор» деп атауға
негіз бар деп.

155
00:08:11,451 --> 00:08:14,811
(Күлкі)

156
00:08:14,811 --> 00:08:18,921
Ми туралы бос сөздер газеттерде көп
жарияланатынын көріп отырмыз.

157
00:08:18,921 --> 00:08:21,699
Мұны супермаркеттерде және
кітап мұқабаларынан байқаймыз.

158
00:08:21,699 --> 00:08:24,370
Ал медицина мекемелерінде ше?

159
00:08:24,370 --> 00:08:27,785
Бір фотонды эмиссионды компьютерлік
томография — бұл, мидағы қанауға

160
00:08:27,785 --> 00:08:29,854
бейім аймақты зерделеу үшін

161
00:08:29,854 --> 00:08:32,894
радиоактивті индикаторды пайдаланатын
сканерлеу әдісі.

162
00:08:32,894 --> 00:08:35,978
АҚШ-та қолайлы бағаға –

163
00:08:35,978 --> 00:08:40,096
бірнеше мың долларға осындай сканерлеуді

164
00:08:40,096 --> 00:08:43,549
атқаратын және алынған бейнені 
диагностикаға пайдаланатын

165
00:08:43,549 --> 00:08:46,186
клиникалар бар.

166
00:08:46,186 --> 00:08:48,715
Олар мұндай сканерлеудің
Альцгеймер ауруының

167
00:08:48,715 --> 00:08:51,617
алдын алуға, артық салмақ,
есірткіге құмарлық мәселесін шешуге

168
00:08:51,617 --> 00:08:54,081
және жұбайлық
кикілжіңдердің басылуына,

169
00:08:54,081 --> 00:08:56,753
сондай-ақ, әрине, әртүрлі: күйзелістен,

170
00:08:56,753 --> 00:08:59,903
гиперактивті зейін тапшылығы синдромына
дейінгі

171
00:08:59,903 --> 00:09:03,482
үрейленуден болатын психикалық
ауруларды емдеуге көмектеседі дейді.

172
00:09:03,482 --> 00:09:06,052
Қызығарлықтай естіледі
және көбі мұнымен келіседі де.

173
00:09:06,052 --> 00:09:08,218
Кейбір клиникалар осымен-ақ

174
00:09:08,218 --> 00:09:11,522
жылына ондаған миллион доллар табады.

175
00:09:11,522 --> 00:09:13,606
Тек бір мәселе бар.

176
00:09:13,606 --> 00:09:16,283
Неврологияда жалпыға ортақ келісім
бар: қазірше,

177
00:09:16,283 --> 00:09:19,468
тек миды сканерлеудің бір
қорытындысы негізінде

178
00:09:19,468 --> 00:09:22,251
психикалық ауруларға диагностика
жасау мүмкін емес.

179
00:09:22,251 --> 00:09:24,482
Дегенмен, осы клиникалардан

180
00:09:24,482 --> 00:09:26,922
дәл осы кезеңге дейін
он мыңдаған адам

181
00:09:26,922 --> 00:09:28,684
тексерістен өтті, оның көбі балалар.

182
00:09:28,684 --> 00:09:32,162
Ал енді осылай сканерлеу салдарынан
радиоактивті заттек бөлінеді де,

183
00:09:32,162 --> 00:09:38,159
адамдар зиян келтірерлік радиация
әсеріне ұшырайды.

184
00:09:38,159 --> 00:09:41,273
Миды зерттеуші ретінде, басқалар тәрізді,
психикалық

185
00:09:41,273 --> 00:09:45,554
ауруларды емдеу үшін де,
тіпті жетілу, ақылды бола түсу үшін де

186
00:09:45,554 --> 00:09:50,278
ғылым жетістіктерін пайдаланғым келеді.

187
00:09:50,278 --> 00:09:52,978
Тамаша, бір күнде ірімшік пен шоколад


188
00:09:52,978 --> 00:09:57,282
дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі
дей аламыз. Маған сенсеңіздер болады.

189
00:09:57,282 --> 00:09:59,858
Бірақ бүгін емес.

190
00:09:59,858 --> 00:10:03,593
Мидағы «сатып ал» деп
айтатын түймені әзірге таппадық.

191
00:10:03,593 --> 00:10:07,291
Адам миының суретіне қарап тұрып,
оның өтірік айтып тұрғанын,

192
00:10:07,291 --> 00:10:10,674
не жақсы көріп қалғанын анықтай алмаймыз.

193
00:10:10,674 --> 00:10:14,938
Біз гормондар көмегімен күнәһарды
әулиеге айналдыра алмаймыз.

194
00:10:14,938 --> 00:10:17,142
Мүмкін, бірігіп мұны
жасай алармыз, алайда оған

195
00:10:17,142 --> 00:10:19,985
өте сақ болуымыз керек және көп уақыт
талап ететін

196
00:10:19,985 --> 00:10:23,371
нағыз ғылымнан ресурстар мен адам
зейінін дәйексіз мәлімдемелердің

197
00:10:23,371 --> 00:10:27,130
бұрып алып кетуіне
мүмкіндік бермеуіміз керек.

198
00:10:27,130 --> 00:10:29,568
Сонымен, осылайша әрекет етуіміз керек.

199
00:10:29,568 --> 00:10:32,739
Егер сізге мидың суреті салынған
бірдеңені сатуға тырысса,

200
00:10:32,739 --> 00:10:35,618
ешбір сөзіне сенбеңіз.

201
00:10:35,618 --> 00:10:38,864
Қиын сұрақтар қойыңыз.
Дәлел талап етіңіз.

202
00:10:38,864 --> 00:10:42,762
Жасырып тұрғанын айтқызуға тырысыңыз.

203
00:10:42,762 --> 00:10:47,850
Жауаптар қарапайым болуы тиіс емес,себебі
миды қарапайым деуге мүлдем болмайды.

204
00:10:47,850 --> 00:10:52,345
Бірақ бұл - оны түсінуге тырысуға тиіс
емеспіз деген сөз емес.

205
00:10:52,345 --> 00:10:56,345
Рақмет. (Қол соғу)