0:00:00.833,0:00:04.710
Мен - нейрохурургпін,[br]шешім қабылдауды зерттеймін.

0:00:04.710,0:00:07.017
Таңдау жасауға мидағы әртүрлі [br]химикаттардың

0:00:07.017,0:00:10.617
қалай әсер ететінін түсіну үшін [br]тәжірибе жүргіземін.

0:00:10.617,0:00:17.365
Ал қазір сіздерге ірімшікті бутербродтың [br]шешімді дұрыс

0:00:17.365,0:00:19.603
қабылдатудағы құпиясын ашып көрсетемін.

0:00:19.603,0:00:23.263
Нақ өзі. Ғалымдардың пікірінше, [br]ірімшікті бутерброд -

0:00:23.263,0:00:26.885
барлық қиын шешімдерді қабылдаудың кілті.

0:00:26.885,0:00:31.942
Мұны қалай білемін?[br]Дәл осы зерттеуді өзім жүргізгенмін.

0:00:31.942,0:00:34.242
Бірнеше жыл бұрын, әріптестерімізбен

0:00:34.242,0:00:36.535
мидың химиялық қосылысы – серотониннің

0:00:36.535,0:00:39.805
шешім қабылдауға қалай [br]әсер ететінін зерттеп көргіміз келді.

0:00:39.805,0:00:42.900
Әсіресе, әділетсіз қарым-қатынас [br]жасағанда адамдар көңіл-күйіне

0:00:42.900,0:00:46.715
серотониннің қалай әсер ететінін [br]білгіміз келді.

0:00:46.715,0:00:48.253
Осы мақсатта тәжірибе жүргіздік.

0:00:48.253,0:00:51.399
Адамдарға миындағы серотониннің [br]қалыптасуы үшін

0:00:51.399,0:00:56.022
қажетті бастапқы заттекті жоятын, [br]жиіркенішті, дәмі хош иістендірілген

0:00:56.022,0:00:59.654
лимон сусынын беріп, әртүрлі адамның [br]серотонин деңгейіне әсер

0:00:59.654,0:01:00.832
етумен бастадық.

0:01:00.832,0:01:03.809
Бұл - триптофан аминқышқылы.

0:01:03.809,0:01:06.170
Сөйтіп, триптофан аз болғанда,[br]адамдардың

0:01:06.170,0:01:08.622
әділетсіз қарым-қатынас үшін [br]өш алуға

0:01:08.622,0:01:12.170
бейім болатынын анықтадық.

0:01:12.170,0:01:15.993
Осындай зерттеу жүргіздік, ал алдыңғы[br]кейбір мақалалар

0:01:15.993,0:01:18.722
осыдан кейін жарық көрді.

0:01:18.722,0:01:21.217
«Ірімшікті бутерброд—дұрыс шешім[br]қабылдау үшін қажет»

0:01:21.217,0:01:23.312
(«Ірімшік — біздің нағыз досымыз»)

0:01:23.312,0:01:26.512
(Ірімшік пен ет жеу жақсы)[br]Мүмкін, бірдеңені ұмытты дейсіздер

0:01:26.512,0:01:31.907
(Шоколад күйгелектіктен арылтады)[br]Ірімшік? Шоколад? Олар қайдан пайда болды?

0:01:31.907,0:01:34.040
Мақала атауларын көргенде,[br]ойланып қалдым,

0:01:34.040,0:01:38.285
себебі зерттеуіміздің ірімшік пен [br]шоколадқа ешқандай қатысы болмаған еді.

0:01:38.285,0:01:40.614
Адамдардың триптофан деңгейіне [br]әсер ету үшін

0:01:40.614,0:01:43.816
тек дәмі жиіркенішті сусын бергенбіз.

0:01:43.816,0:01:47.497
Алайда триптофанның ірімшік пен шоколад

0:01:47.497,0:01:50.298
құрамында да бар екені рас.

0:01:50.298,0:01:52.608
Әрине, ғалымдар ірімшік пен[br]шоколад дәйекті шешім

0:01:52.608,0:01:56.689
қабылдауға көмектесcе, міндетті түрде[br]назар аудартатыны сөзсіз.

0:01:56.689,0:01:58.656
Ендеше мақала тақырыбының

0:01:58.656,0:02:02.163
өзгергенін көреміз.

0:02:02.163,0:02:04.505
Осы оқиға болған кезде, ең әуелі:

0:02:04.505,0:02:06.509
«жарайды, ештеңе етпес» деп ойладым.

0:02:06.509,0:02:10.388
Бұқаралық ақпарат құралдары біршама [br]жеңілдетіп берді, шындығында,

0:02:10.388,0:02:12.464
бұл тек мақала ғана.

0:02:12.464,0:02:15.817
Көп ғалымдардың ойы да [br]осындай деп ойлаймын.

0:02:15.817,0:02:19.714
Дегенмен мәселенің түйіні мынада: үнемі [br]осындай болады және бұл жаңалықтар

0:02:19.714,0:02:22.841
шолуларында ғана сөз етіліп қойылмайды,

0:02:22.841,0:02:25.620
дүкен сөрелеріндегі азық-түлікке де [br]әсерін тигізеді.

0:02:25.620,0:02:28.287
Осындай тақырыпты мақалалардан соң,

0:02:28.287,0:02:31.113
маған маркетологтар хабарласты.

0:02:31.113,0:02:34.332
Бөтелкедегі көңіл-күйді көтеретін судың[br]әрекетін

0:02:34.332,0:02:37.593
ғылыми тұрғыдан растап немесе[br]телевизияға барып,

0:02:37.593,0:02:39.737
адамдар алдында, аудиторияда

0:02:39.737,0:02:40.762
дәмді тағамның

0:02:40.762,0:02:44.361
шынымен де көңіл-күйді жақсартатынын [br]көрсете аламын ба?

0:02:44.361,0:02:48.322
Бұл адамдар жақсы нәрсе болғанын қалайды [br]деп ойлаймын, алайда,

0:02:48.322,0:02:50.696
егер олардың ұсынысын қабылдасам,[br]ғылым шеңберінен

0:02:50.696,0:02:53.953
шығып кетер едім, ал [br]нағыз ғалымдар бұлай істемейді.

0:02:53.953,0:02:58.321
Одан қала берді, ми зерттеуін [br]маркетингте өте көп қолданады.

0:02:58.321,0:03:00.881
Бір мысал: «Ми шаттығын» өз ішіне

0:03:00.881,0:03:04.122
қамтитын азық-түліктер қатарындағы [br]миға арналған сусындар.

0:03:04.122,0:03:07.023
Сусын сытртындағы жазуына қарағанда,[br]күйзелісті төмендетіп,

0:03:07.023,0:03:10.449
көңіл-күйді көтереді, зейінді арттырып,

0:03:10.449,0:03:13.137
өмірге дұрыс көзқарас қалыптастырады.

0:03:13.137,0:03:17.762
Керемет естіледі, иә? [br](Күлкі)

0:03:17.762,0:03:21.638
10 минут бұрын оны рақаттанып [br]тұрып іштім.

0:03:21.638,0:03:25.068
Осы сусындар біздің жақтағы дүкенге [br]түскенде, шындығында,

0:03:25.068,0:03:28.617
қандай зерттеулер сусынның осы [br]қасиетін растайтынын білгім келді.

0:03:28.617,0:03:31.543
Осы компанияның сайтына кірдім,[br]ондағы ойым осы өнімдердің

0:03:31.543,0:03:34.969
бақыланған клиникалық зерттеулер[br]нәтижесін табу болатын.

0:03:34.969,0:03:36.646
Бірақ ол жайлы ештеңе таба алмадым.

0:03:36.646,0:03:40.384
Ал осы мәлімет тура этикетканың [br]ортасында бейнеленген

0:03:40.384,0:03:44.346
мидың дәл қасында орналасқан.

0:03:44.346,0:03:50.049
Ал, шындығында, мидың суреті[br]ерекше қасиетке ие екен.

0:03:50.049,0:03:52.511
Екі зерттеуші жүзден аса адамнан [br]ғылыми мақаланы

0:03:52.511,0:03:55.202
оқып шығуды өтінді.

0:03:55.202,0:03:58.529
Олардың жартысына ұсынылған мақалада [br]мидың суреті салынған, ал екінші

0:03:58.529,0:04:00.392
жартысына берілген мақалалар мазмұны

0:04:00.392,0:04:03.096
дәл сол, бірақ ми суреті берілмеген.

0:04:03.096,0:04:04.728
Мұның нәтижесін көресіздер-

0:04:04.728,0:04:06.838
адамдардан [br]

0:04:06.838,0:04:10.160
"мақаладағы тұжырымдармен келісесіз бе?"[br]деп сұрады.

0:04:10.160,0:04:12.433
Міне, мақаламен[br]келісетіндігін білдірген адамдар

0:04:12.433,0:04:14.346
Бұл-мидың суретінсіз мақаланы оқығандар.

0:04:14.346,0:04:17.993
Ал бұл мақала тұжырымдарымен келісетін,

0:04:17.993,0:04:20.760
мидың суреті берілген [br]мақаланы оқыған адамдар саны.

0:04:20.760,0:04:22.709
Міне, осы зерттеудің негізгі қорытындысы:

0:04:22.709,0:04:27.616
егер бірнәрсе сатқыңыз келсе, [br]оған мидың суретін салдырыңыз.

0:04:27.616,0:04:29.729
Енді тақырыптан ауытқып, [br]соңғы онжылдықта

0:04:29.729,0:04:33.427
миды зерттеуде үлкен істер [br]атқарылғандығын айтуға рұқсат етіңіздер

0:04:33.427,0:04:35.880
және мұнымен тоқталмай,[br]үнемі ми туралы таңғажайып

0:04:35.880,0:04:37.153
жаңалықтар ашудамыз.

0:04:37.153,0:04:40.297
Мысалы, бірнеше апта бұрын МТИ [br]зерттеушілері мидың белгілі бір

0:04:40.297,0:04:43.097
бөлігіндегі нейрондардың белсенділігін[br]бақылай отырып,

0:04:43.097,0:04:47.090
егеуқұйрықтардың дағдыларын қалай [br]қойдыруға болатындығын анықтады.

0:04:47.090,0:04:48.680
Бұл тамаша жайт!

0:04:48.680,0:04:51.973
Алайда миды зерттеумен байланысты [br]күтілген үміт

0:04:51.973,0:04:57.209
жалған нәтижелерге және негізделмеген [br]мәлімдемелер жасауға әкелуде.

0:04:57.209,0:05:00.248
Сондықтан сіздерге мимен байланысты [br]дәйексіз мәлімдемелерді:

0:05:00.248,0:05:03.794
бос сөздерді, сандырақтарды [br]( жақсы көретін сөзім)

0:05:03.794,0:05:06.590
немесе шатпақ сөздерді

0:05:06.590,0:05:12.282
анықтаудың бірнеше классикалық әдістерін [br]көрсеткім келеді.

0:05:12.282,0:05:16.620
Бірінші дәйексіз мәлімдеме: миының суреті [br]бойынша адамдардың ойын оқуға

0:05:16.620,0:05:20.532
және эмоциясын анықтауға болады.

0:05:20.532,0:05:23.579
Міне, мынау, бір топ зерттеушілер [br]жариялаған

0:05:23.579,0:05:26.412
The New York Times бас мақаласы.

0:05:26.412,0:05:30.657
«iPhone-ыңызды жақсы көресіз. Шындық!» [br]деген тақырыпта.

0:05:30.657,0:05:35.107
Бұл мақала аз уақытта, сайтта [br]жиі бөлісетін мақала болды.

0:05:35.107,0:05:37.276
Зерттеушілер мұны қалай тапты?

0:05:37.276,0:05:40.304
Олар 16 адамның миын сканерден өткізіп[br]және сол кезде оларға

0:05:40.304,0:05:43.586
қоңырау шалып жатқан өз [br]iPhone-дарының бейнежазбасын көрсетеді.

0:05:43.586,0:05:47.048
Ми суреті, олар өздері айтатындай,[br]махаббат

0:05:47.048,0:05:49.700
және қайғы сезімдерімен байланысты мидағы

0:05:49.700,0:05:53.484
«инсула» деп аталатын аймақта[br]белсенділіктің артқанын көрсетеді.

0:05:53.484,0:05:57.144
Олар инсула белсенділігінің артуы [br]тәжірибеге қатысушылардың

0:05:57.144,0:06:01.431
өз iPhone-дарын жақсы көретіндігін [br]білдіреді деген тұжырым жасайды.

0:06:01.431,0:06:03.575
Дегенмен, бұл логикада бір мәселе бар:

0:06:03.575,0:06:07.091
шындығында, инсуланың қызметі өте көп.

0:06:07.091,0:06:09.396
Иә, ол оң әсерлерге, махабббат және

0:06:09.396,0:06:11.738
қайғы секілді көңіл-күйлеріне[br]қатысты.

0:06:11.738,0:06:14.411
Алайда ол, сонымен бірге, жад, тіл,[br]зейін, ашу,

0:06:14.411,0:06:17.484
жиіркену,ауырсынумен байланысты[br]өзге де

0:06:17.484,0:06:21.520
көп үдерістерге қатысады.

0:06:21.520,0:06:25.983
Ендеше осы логикаға сүйенер болсақ,[br]мұндай сәтті тәжірибеге байланысты

0:06:25.983,0:06:28.436
«өз iPhone-ыңызды жек көресіз деп[br]еркін айта аламын.

0:06:28.436,0:06:31.280
Мәселе мынада: инсуланың белсенділігі[br]артқанын көргенде,

0:06:31.280,0:06:34.306
осы тізімдегі қажетті [br]түсіндірмені таңдап,

0:06:34.306,0:06:38.972
ала салуға болмайды,[br]себебі тізім өте ұзақ.

0:06:38.972,0:06:41.306
Әріптестерім Таль Яркони мен[br]Расс Полдрэк

0:06:41.306,0:06:44.428
инсуланың осы кезге дейін[br]жарияланған ми туралы

0:06:44.428,0:06:49.164
зерттеулердің үштен бірінде дерлік[br]ескерілетінін көрсетті.

0:06:49.164,0:06:50.678
Ендеше инсулаңыздың[br]дәл қазір

0:06:50.678,0:06:53.804
«белсену» жағдайында болуы [br]әбден мүмкін, бірақ бұл

0:06:53.804,0:06:55.426
мені жақсы көретіндіктеріңіздің

0:06:55.426,0:06:59.103
белгісі деп өз-өзімді алдағым келмейді.

0:06:59.103,0:07:02.010
Айтпақшы, махаббат пен ми туралы

0:07:02.010,0:07:05.875
айтып тұрып, «ғалымдар,[br]махаббаттың қайнар көзі мен

0:07:05.875,0:07:09.360
өркендеудің қоғамды біріктіретіндігін[br]тапты» деп жар салған,

0:07:09.360,0:07:12.007
«Махаббат докторы» ретінде танымал[br]зерттеуші

0:07:12.007,0:07:15.783
есіме түсіп кетті.

0:07:15.783,0:07:17.972
Бұл ретте ірімшікті бутерброд емес.

0:07:17.972,0:07:21.829
Жоқ, бұл окситоцин деп аталатын гормон.

0:07:21.829,0:07:23.696
Бұл жайлы естіген боларсыз?!

0:07:23.696,0:07:26.588
«Махаббат докторы» тұжырымдарын,[br]окситоцин деңгейінің

0:07:26.588,0:07:29.533
көтерілуі, қайғыға ортақ болу,[br]сенімнің және адамдар

0:07:29.533,0:07:33.706
арасында әріптестіктің артуын тудырады[br]деген зерттеу қорытындыларына негіздейді.

0:07:33.706,0:07:37.786
Сондықтан да ол окситоцинді [br]«мораль молекуласы» деп атайды.

0:07:37.786,0:07:40.628
Бұл зерттеулер ғылыми негізделген

0:07:40.628,0:07:44.764
және олар іске де асқан, [br]алайда барлығы емес.

0:07:44.764,0:07:47.477
Басқа зерттеулер окситоцин деңгейінің[br]көтерілуі

0:07:47.477,0:07:52.220
қызғаныш пен табалаушылық сезімін [br]көтеретіндігін көрсетті.

0:07:52.220,0:07:55.536
Окситоцин адамдардың өзге топтардан[br]өз тобы пайдасына

0:07:55.536,0:07:58.628
бұра тартушылық қасиетіне ие болуына[br]әсер етуі мүмкін.

0:07:58.628,0:08:02.880
Ал кейбір жағдайларда окситоцин[br]әріптестікті әлсіретуі де мүмкін.

0:08:02.880,0:08:06.700
Осы зерттеулерді негіздей отырып,[br]окситоцин – «бимроальдық молекула» және

0:08:06.700,0:08:11.451
өзімді «Махаббатсыз доктор» деп атауға[br]негіз бар деп.

0:08:11.451,0:08:14.811
(Күлкі)

0:08:14.811,0:08:18.921
Ми туралы бос сөздер газеттерде көп[br]жарияланатынын көріп отырмыз.

0:08:18.921,0:08:21.699
Мұны супермаркеттерде және[br]кітап мұқабаларынан байқаймыз.

0:08:21.699,0:08:24.370
Ал медицина мекемелерінде ше?

0:08:24.370,0:08:27.785
Бір фотонды эмиссионды компьютерлік[br]томография — бұл, мидағы қанауға

0:08:27.785,0:08:29.854
бейім аймақты зерделеу үшін

0:08:29.854,0:08:32.894
радиоактивті индикаторды пайдаланатын[br]сканерлеу әдісі.

0:08:32.894,0:08:35.978
АҚШ-та қолайлы бағаға –

0:08:35.978,0:08:40.096
бірнеше мың долларға осындай сканерлеуді

0:08:40.096,0:08:43.549
атқаратын және алынған бейнені [br]диагностикаға пайдаланатын

0:08:43.549,0:08:46.186
клиникалар бар.

0:08:46.186,0:08:48.715
Олар мұндай сканерлеудің[br]Альцгеймер ауруының

0:08:48.715,0:08:51.617
алдын алуға, артық салмақ,[br]есірткіге құмарлық мәселесін шешуге

0:08:51.617,0:08:54.081
және жұбайлық[br]кикілжіңдердің басылуына,

0:08:54.081,0:08:56.753
сондай-ақ, әрине, әртүрлі: күйзелістен,

0:08:56.753,0:08:59.903
гиперактивті зейін тапшылығы синдромына[br]дейінгі

0:08:59.903,0:09:03.482
үрейленуден болатын психикалық[br]ауруларды емдеуге көмектеседі дейді.

0:09:03.482,0:09:06.052
Қызығарлықтай естіледі[br]және көбі мұнымен келіседі де.

0:09:06.052,0:09:08.218
Кейбір клиникалар осымен-ақ

0:09:08.218,0:09:11.522
жылына ондаған миллион доллар табады.

0:09:11.522,0:09:13.606
Тек бір мәселе бар.

0:09:13.606,0:09:16.283
Неврологияда жалпыға ортақ келісім[br]бар: қазірше,

0:09:16.283,0:09:19.468
тек миды сканерлеудің бір[br]қорытындысы негізінде

0:09:19.468,0:09:22.251
психикалық ауруларға диагностика[br]жасау мүмкін емес.

0:09:22.251,0:09:24.482
Дегенмен, осы клиникалардан

0:09:24.482,0:09:26.922
дәл осы кезеңге дейін[br]он мыңдаған адам

0:09:26.922,0:09:28.684
тексерістен өтті, оның көбі балалар.

0:09:28.684,0:09:32.162
Ал енді осылай сканерлеу салдарынан[br]радиоактивті заттек бөлінеді де,

0:09:32.162,0:09:38.159
адамдар зиян келтірерлік радиация[br]әсеріне ұшырайды.

0:09:38.159,0:09:41.273
Миды зерттеуші ретінде, басқалар тәрізді,[br]психикалық

0:09:41.273,0:09:45.554
ауруларды емдеу үшін де,[br]тіпті жетілу, ақылды бола түсу үшін де

0:09:45.554,0:09:50.278
ғылым жетістіктерін пайдаланғым келеді.

0:09:50.278,0:09:52.978
Тамаша, бір күнде ірімшік пен шоколад[br]

0:09:52.978,0:09:57.282
дұрыс шешім қабылдауға көмектеседі[br]дей аламыз. Маған сенсеңіздер болады.

0:09:57.282,0:09:59.858
Бірақ бүгін емес.

0:09:59.858,0:10:03.593
Мидағы «сатып ал» деп[br]айтатын түймені әзірге таппадық.

0:10:03.593,0:10:07.291
Адам миының суретіне қарап тұрып,[br]оның өтірік айтып тұрғанын,

0:10:07.291,0:10:10.674
не жақсы көріп қалғанын анықтай алмаймыз.

0:10:10.674,0:10:14.938
Біз гормондар көмегімен күнәһарды[br]әулиеге айналдыра алмаймыз.

0:10:14.938,0:10:17.142
Мүмкін, бірігіп мұны[br]жасай алармыз, алайда оған

0:10:17.142,0:10:19.985
өте сақ болуымыз керек және көп уақыт[br]талап ететін

0:10:19.985,0:10:23.371
нағыз ғылымнан ресурстар мен адам[br]зейінін дәйексіз мәлімдемелердің

0:10:23.371,0:10:27.130
бұрып алып кетуіне[br]мүмкіндік бермеуіміз керек.

0:10:27.130,0:10:29.568
Сонымен, осылайша әрекет етуіміз керек.

0:10:29.568,0:10:32.739
Егер сізге мидың суреті салынған[br]бірдеңені сатуға тырысса,

0:10:32.739,0:10:35.618
ешбір сөзіне сенбеңіз.

0:10:35.618,0:10:38.864
Қиын сұрақтар қойыңыз.[br]Дәлел талап етіңіз.

0:10:38.864,0:10:42.762
Жасырып тұрғанын айтқызуға тырысыңыз.

0:10:42.762,0:10:47.850
Жауаптар қарапайым болуы тиіс емес,себебі[br]миды қарапайым деуге мүлдем болмайды.

0:10:47.850,0:10:52.345
Бірақ бұл - оны түсінуге тырысуға тиіс[br]емеспіз деген сөз емес.

0:10:52.345,0:10:56.345
Рақмет. (Қол соғу)