1 00:00:00,000 --> 00:00:01,189 Merhaba, ben Hari Sreenivasan. 2 00:00:01,189 --> 00:00:02,364 Sosyal medyada görüp, hatta paylaştığınız 3 00:00:02,364 --> 00:00:06,109 bazı iddiaları çürüteceğimiz Take on Fake'e hoş geldiniz. 4 00:00:06,110 --> 00:00:07,860 Geçtiğimiz yılı tüm ülkeden gazeteciler ve doğruluk kontrolcülerle 5 00:00:07,860 --> 00:00:10,820 internette yayılan yanlış bilgilerle nasıl 6 00:00:10,820 --> 00:00:13,940 başa çıktıklarını konuşarak geçirdik. 7 00:00:14,099 --> 00:00:16,730 Bizlerle sadece onlar için değil, sizin için de 8 00:00:16,730 --> 00:00:19,550 yararlı olacak bilgiler ve araçlar paylaştılar. 9 00:00:20,010 --> 00:00:21,639 İşte, telefonunuzda ya da bilgisayarınızda olsun 10 00:00:21,639 --> 00:00:23,609 ana sayfanızda gördüğünüz 11 00:00:23,609 --> 00:00:27,209 bilgileri anlayabileceğiniz 8 ipucu. 12 00:00:27,399 --> 00:00:30,559 Yanlış haber ile yalan haberin farkını bilin. 13 00:00:30,780 --> 00:00:35,330 Her şeyden önce bu iki kelimenin farkını anlamak önemli. 14 00:00:35,500 --> 00:00:37,909 Muhtemelen bu sözleri geçtiğimiz yıllarda 15 00:00:37,909 --> 00:00:39,419 çokça duydunuz ya da gördünüz. 16 00:00:39,420 --> 00:00:42,490 Yanlış haber, amaç ya da aldatmaca 17 00:00:42,490 --> 00:00:45,999 olmaksızın yayılan asılsız haberdir. 18 00:00:46,219 --> 00:00:50,210 Öte yandan, yalan haber sizi kandırmak için hazırlanmıştır. 19 00:00:50,210 --> 00:00:52,410 Çarpıtılmış bir anlatım ya da tamamen 20 00:00:52,409 --> 00:00:54,399 uydurulmuş bilgiler olabilir. 21 00:00:54,399 --> 00:00:57,409 Yalan haber basit bir propagandadır. 22 00:00:57,409 --> 00:01:00,309 Şimdi sahte bilgilerin türlerini bildiğinize göre, 23 00:01:00,310 --> 00:01:02,929 onlara denk geldiğinizde ne yapabilirsiniz? 24 00:01:02,929 --> 00:01:05,290 Duygusal tepkinizi kontrol edin. 25 00:01:05,290 --> 00:01:08,630 Sosyal medya, sizden beğendiğiniz 26 00:01:08,629 --> 00:01:11,179 sevdiğiniz, ağlayacağınız, güleceğiniz ya da 27 00:01:11,180 --> 00:01:14,160 sinirleneceğiniz büyük bir tepki almak için tasarlanmıştır. 28 00:01:14,160 --> 00:01:16,069 Eğer sosyal medyada geziniyorsanız 29 00:01:16,069 --> 00:01:18,870 ve size hitap eden bir şey, doğru olduğunu 30 00:01:18,870 --> 00:01:20,977 hissettiğiniz bir şey gördüyseniz 31 00:01:20,977 --> 00:01:26,249 ve "Evet bu gerçekten düşündüğüm şeyi yansıtıyor" diyorsanız 32 00:01:26,249 --> 00:01:29,279 bu sizin için sorgulanabilecek bir şey olduğunu bir işareti olmalıdır. 33 00:01:29,279 --> 00:01:32,779 Çoğu zaman en doğrusu gibi hissettiğiniz 34 00:01:32,780 --> 00:01:36,820 bilgiler aslında yanlış olduğunu göreceksiniz. 35 00:01:36,819 --> 00:01:39,789 Gönderinin içindeki tehlike işaretlerine bakın. 36 00:01:39,979 --> 00:01:42,189 Bir şeyin yanlış olduğunu nasıl bilebilirsiniz? 37 00:01:42,189 --> 00:01:44,050 Aslında, ana sayfanızdan ayrılmadan bulacağınız 38 00:01:44,050 --> 00:01:46,360 gönderinin gerçek olmadığını 39 00:01:46,360 --> 00:01:49,820 gösteren bir sürü uyarıcı işaret var. 40 00:01:50,040 --> 00:01:52,970 Eğer düzinelerce hashtag görüyorsanız 41 00:01:52,969 --> 00:01:56,039 daha yakından bakın, gönderi kime hitap ediyor? 42 00:01:56,040 --> 00:01:59,020 Gönderi hangi tür kitleye ulaşmaya çalışıyor? 43 00:01:59,019 --> 00:02:01,675 Direkt şüpheleniyoruz 44 00:02:02,206 --> 00:02:06,789 çünkü bir sürü birinin 45 00:02:06,789 --> 00:02:09,050 bir şeyleri çabucak yaymaya çalıştığı 46 00:02:09,050 --> 00:02:11,290 hashtagler görüyoruz. 47 00:02:11,290 --> 00:02:14,451 Hatta birkaç tane yaygın olmayan ve şimdi 48 00:02:14,451 --> 00:02:16,460 daha popüler olan komplo teorisi 49 00:02:16,460 --> 00:02:18,730 QAnon hashtaglerini görebilirsin. 50 00:02:18,729 --> 00:02:21,039 Yani, bu hemen kendini belli eden 51 00:02:21,039 --> 00:02:23,840 ve buraya uymayan bir işaretti. 52 00:02:23,840 --> 00:02:27,710 Bir sonraki, gönderi senin için işaretlenmiş olabilir. 53 00:02:27,930 --> 00:02:31,450 Bir çok sosyal medya platformu bağımsız gerçeklik doğrulayıcılarla çalışıyor 54 00:02:31,450 --> 00:02:33,739 ve onların sahte, yanlış yönlendiren 55 00:02:33,740 --> 00:02:37,370 ve konudan alakasız gönderilere işaret koymasına izin veriyor. 56 00:02:37,590 --> 00:02:39,590 Yeni bir sekme açın. 57 00:02:39,590 --> 00:02:43,170 Yeni sekmeler gerçeklik doğrulayıcılarının en yakın arkadaşı. 58 00:02:43,169 --> 00:02:45,000 Bir sürü gazeteciyle konuştuk 59 00:02:45,000 --> 00:02:47,300 ve hepsinin tek bir ortak noktası vardı. 60 00:02:47,300 --> 00:02:50,380 Sadece bütün sekmelere bakın. 61 00:02:50,380 --> 00:02:51,569 Yeni bir sekme açtığında 62 00:02:51,569 --> 00:02:53,969 başlanacak en iyi nokta, internette araştırmaktır. 63 00:02:53,969 --> 00:02:55,350 Bir anahtar kelime sana bilgininin orijinal kaynağının 64 00:02:55,350 --> 00:02:57,379 neresi olduğunu gösterebilir, 65 00:02:57,379 --> 00:03:00,629 ama ayrıca diğer kaynakların bahsettiklerini görebilir 66 00:03:00,629 --> 00:03:03,280 ve aradığın şeyin çoktan doğrulandığını 67 00:03:03,280 --> 00:03:06,979 ya da çürütüldüğünü görebilirsin. 68 00:03:06,979 --> 00:03:08,289 Websiteyi kontrol edin. 69 00:03:08,289 --> 00:03:11,460 Bazen sosyal medya gönderilerinde website bağlantısı olabilir. 70 00:03:11,460 --> 00:03:12,600 Eğer varsa, 71 00:03:12,600 --> 00:03:15,170 kaynağın doğruluğunu birazcık 72 00:03:15,169 --> 00:03:17,379 detektiflik yaparak çözebilirsiniz. 73 00:03:17,379 --> 00:03:21,110 Yani bir şey paylaşmadan önce sitelerde 74 00:03:21,110 --> 00:03:22,520 yapabildiğin kadar araştırma yapmak istiyorsun. 75 00:03:22,520 --> 00:03:25,670 Bu yüzden her zaman siteye girip "Hakkında" kısmına bakın. 76 00:03:25,670 --> 00:03:27,740 Eğer orda çok da fazla bilgi yoksa, 77 00:03:27,740 --> 00:03:30,850 ya da heceleme hataları ve genelse 78 00:03:30,849 --> 00:03:32,370 bunlar o sitenin güvenli olmadığına dair 79 00:03:32,370 --> 00:03:34,403 işaretler olabilir. 80 00:03:35,590 --> 00:03:37,300 Bu araçlardan birini deneyin. 81 00:03:37,300 --> 00:03:40,100 Gazeteciler bir bilgi hakkında daha fazla bilgiye sahip olmak için 82 00:03:40,099 --> 00:03:43,500 yüzlerce faydalı ve ücretsiz kaynak kullanıyorlar. 83 00:03:43,500 --> 00:03:44,969 Şüpheli bir fotoğraf mı buldun? 84 00:03:44,969 --> 00:03:47,069 Tersine görsel aramasını dene. 85 00:03:47,069 --> 00:03:50,409 Ve bu tersine görsel araması, Google ya da 86 00:03:50,409 --> 00:03:52,576 başka bir arama motoruna "Daha önce internete bu başlıkla bir görsel 87 00:03:52,576 --> 00:03:55,187 yüklendi mi? Bulabilir misin?". 88 00:03:55,187 --> 00:03:58,160 diye sorabileceğin bir yer 89 00:03:58,159 --> 00:04:01,359 Şüphe uyandıran siteler için, Whois kullan. 90 00:04:01,360 --> 00:04:04,570 Bu arama aracı bilgiyi kimin girdiğini 91 00:04:04,569 --> 00:04:07,609 ve sitenin ne zaman oluşturulduğunu gösterebilir. 92 00:04:07,879 --> 00:04:10,769 Eğer site, gönderinin popüler olduğu 93 00:04:10,770 --> 00:04:13,360 dönemle aynı zamanda oluşturulduysa 94 00:04:13,360 --> 00:04:16,490 bu sizin için tehlike çanlarının çaldığını gösterebilir. 95 00:04:16,490 --> 00:04:19,189 Son dakika haberleri için hazır olun. 96 00:04:19,319 --> 00:04:22,089 Güvenilir bilgi zaman alır ama bir haber aniden 97 00:04:22,089 --> 00:04:25,039 yayınlandığında, bilgi gerçekten daha hızlı yayılabilir. 98 00:04:25,040 --> 00:04:26,810 Bu yüzden, güncel ve doğru bilgileri aldığından 99 00:04:26,810 --> 00:04:29,470 nasıl emin olabilirsin? 100 00:04:29,470 --> 00:04:32,040 Eğer bireysel çalışıyorsanız, bu bütün farklı 101 00:04:32,040 --> 00:04:36,629 gazetecileri listelemek konusunda bence çok yardımcı. 102 00:04:36,629 --> 00:04:39,469 Bu sayede son dakika haberleri sırasında bunları görüntüleyebilirsiniz. 103 00:04:39,470 --> 00:04:41,380 Kendi küçük güvenilir ve 104 00:04:41,379 --> 00:04:43,569 onaylanmış uzman ekibinizi oluşturun. 105 00:04:43,569 --> 00:04:46,789 Ve bu sayede paylaşmak üzere olduğunuz şeyin 106 00:04:46,789 --> 00:04:49,421 aslında paylaşmamanız gereken bir şey olduğunu görebilirsiniz. 107 00:04:49,421 --> 00:04:50,459 Aynen öyle. 108 00:04:50,459 --> 00:04:51,589 Yardım isteyin. 109 00:04:51,589 --> 00:04:54,359 Eğer ana sayfanızda gördüğünüz bir şeyin doğrulanmasını istiyorsanız 110 00:04:54,359 --> 00:04:56,480 güvenilir bir bilene ulaşın ve 111 00:04:56,480 --> 00:04:58,759 onlara sizler için araştırmasını rica edin. 112 00:04:58,759 --> 00:05:02,259 Bizim gerçekten doğrulayıcılar için bir şeyleri işaretlemeleri 113 00:05:02,259 --> 00:05:04,769 açısından halkın yardımına da ihtiyacımız var. 114 00:05:04,769 --> 00:05:07,289 E-mail'imiz var, sosyal medya hesaplarımız var, 115 00:05:07,290 --> 00:05:10,140 ve insanların aklında soru işareti varsa, seve seve yardım ederiz. 116 00:05:10,990 --> 00:05:14,040 2020 iyi bir yıldı. 117 00:05:14,040 --> 00:05:18,169 Her gün yeni bir son dakika haberi çıkmış ve bununla birlikte 118 00:05:18,169 --> 00:05:22,194 doğrudan sahtelikler ve sınırsız yalanlar çıkmış gibi gözüküyor. 119 00:05:22,399 --> 00:05:24,319 Herkes için yorucuydu. 120 00:05:24,319 --> 00:05:26,250 Bu yüzden, özellikle konuştuğumuz 121 00:05:26,250 --> 00:05:29,269 çalışkan gazetecilere minettarız. 122 00:05:29,269 --> 00:05:33,349 Biz bu 10 bölümde sadece yalan haberlerin bir kısmını işledik. 123 00:05:33,349 --> 00:05:36,550 ama doğrulayıcılar binlercesini inceledi. 124 00:05:36,550 --> 00:05:39,410 Bu yüzden, bu kaynakları kontrol eden, 125 00:05:39,410 --> 00:05:43,220 gerçekleri doğrulayan, ve saçma bilgileri çürüten 126 00:05:43,220 --> 00:05:45,269 herkese şapka çıkartıyoruz. 127 00:05:45,269 --> 00:05:47,171 Bir sonraki zamana kadar, sahte haberleri yaymayın. 128 00:05:47,171 --> 00:05:48,189 Gerçek tutun. 129 00:05:48,189 --> 00:05:50,639 Ben Hari Sreenivasan ve bu Take on Fake. 130 00:05:53,459 --> 00:05:55,094 Bu bölümde bize katıldığınız için teşekkürler. 131 00:05:55,094 --> 00:05:57,150 Bir süre ara vereceğiz 132 00:05:57,150 --> 00:06:00,039 ama umarım bu aramızda gerçekleri kontrol etmeye devam edersiniz. 133 00:06:00,039 --> 00:06:02,399 Gerçeği kovalamanızda yardımcı olması için 134 00:06:02,399 --> 00:06:04,582 açıklama kutusunu kontrol edin.