1
00:00:00,000 --> 00:00:02,000
Ako ay isang pantas,

2
00:00:02,000 --> 00:00:04,000
o sa tuwirang salita,

3
00:00:04,000 --> 00:00:06,000
isang may kakayanang mabuhay ng normal

4
00:00:06,000 --> 00:00:08,000
na pantas na may ibang pananaw sa mundo.

5
00:00:08,000 --> 00:00:10,000
Ito ay isang bihirang kalagayan.

6
00:00:10,000 --> 00:00:13,000
At mas bihira kung sasamahan,

7
00:00:13,000 --> 00:00:15,000
tulad ng kalagayan ko,

8
00:00:15,000 --> 00:00:17,000
sa pamamagitan ng sariling-kamalayan,

9
00:00:17,000 --> 00:00:20,000
at masusing kaalaman ng salita.

10
00:00:20,000 --> 00:00:23,000
Madalas, kapag ako ay may nakikilala

11
00:00:23,000 --> 00:00:25,000
at nalaman nila ito tungkol sa akin,

12
00:00:25,000 --> 00:00:28,000
may tiyak na uri ng pagka-asiwa.

13
00:00:28,000 --> 00:00:31,000
Nakikita ko ito sa kanilang mga mata.

14
00:00:31,000 --> 00:00:34,000
May gusto silang itanong sa akin.

15
00:00:34,000 --> 00:00:36,000
At sa huli, madalas,

16
00:00:36,000 --> 00:00:39,000
ang udyok ay mas malakas kaysa kanila

17
00:00:39,000 --> 00:00:41,000
at kanilang isinasambulat:

18
00:00:41,000 --> 00:00:43,000
“Kung ibibigay ko sa iyo ang araw ng aking kapanganakan,

19
00:00:43,000 --> 00:00:45,000
maibibigay mo ba kung anong linggo ako ipinanganak?”

20
00:00:45,000 --> 00:00:48,000
(Tawanan)

21
00:00:48,000 --> 00:00:51,000
O magbabangggit sila ng ‘cube roots’

22
00:00:51,000 --> 00:00:55,000
o ako ay pabibigkasin ng mahabang numero o mahabang teksto.

23
00:00:55,000 --> 00:00:57,000
Ako sana ay inyong patawarin,

24
00:00:57,000 --> 00:01:00,000
kung hindi ko gawin

25
00:01:00,000 --> 00:01:04,000
ang isang uri ng palabas ng ‘isang taong pantas’ para sa inyo ngayon.

26
00:01:04,000 --> 00:01:07,000
Sa halip, ako ay magsasalita

27
00:01:07,000 --> 00:01:09,000
tungkol sa isang bagay

28
00:01:09,000 --> 00:01:11,000
na mas nakaka-aliw

29
00:01:11,000 --> 00:01:14,000
kaysa sa petsa ng kapanganakan o ‘cube roots’.

30
00:01:14,000 --> 00:01:16,000
mas malalim ng kaunti

31
00:01:16,000 --> 00:01:19,000
At mas malapit sa aking isipan, kaysa gawa.

32
00:01:19,000 --> 00:01:21,000
Nais kong saglit na ipahayag sa inyo

33
00:01:21,000 --> 00:01:24,000
ang tungkol sa pananaw.

34
00:01:24,000 --> 00:01:27,000
Nang sya ay nagsusulat ng mga dula at mga maikling kwento,

35
00:01:27,000 --> 00:01:29,000
na gagawa ng kanyang pangalan,

36
00:01:29,000 --> 00:01:32,000
si Anton Chekhov ay nagtabi ng kwaderno

37
00:01:32,000 --> 00:01:34,000
kung saan nya isinulat

38
00:01:34,000 --> 00:01:36,000
ang kanyang mga obserbasyon

39
00:01:36,000 --> 00:01:38,000
sa mundong nakapaligid sa kanya --

40
00:01:38,000 --> 00:01:40,000
mga maliliit na detalye

41
00:01:40,000 --> 00:01:43,000
na tila hindi pansin ng ibang mga tao.

42
00:01:43,000 --> 00:01:46,000
Tuwing binabasa ko si Chekhov

43
00:01:46,000 --> 00:01:50,000
at ang kanyang natatatanging pananaw sa buhay ng tao,

44
00:01:50,000 --> 00:01:52,000
naaalala ko kung bakit ako rin

45
00:01:52,000 --> 00:01:54,000
ay naging manunulat.

46
00:01:54,000 --> 00:01:56,000
Sa aking mga libro,

47
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
tinutuklas ko ang pinagmulan ng pananaw

48
00:01:58,000 --> 00:02:01,000
at kung paanong ang ibat-ibang pananaw

49
00:02:01,000 --> 00:02:03,000
ay lumilikha ng ibat-ibang uri ng kaalaman

50
00:02:03,000 --> 00:02:06,000
at pang-unawa.

51
00:02:08,000 --> 00:02:10,000
Narito ang tatlong katanungan

52
00:02:10,000 --> 00:02:12,000
mula sa aking gawa.

53
00:02:12,000 --> 00:02:14,000
Sa halip na alamin ang mga ito,

54
00:02:14,000 --> 00:02:17,000
hinihiling ko sa inyo na isaalang-alang sandali

55
00:02:17,000 --> 00:02:19,000
ang sariling-wisyo

56
00:02:19,000 --> 00:02:21,000
at sariling pakiramdam

57
00:02:21,000 --> 00:02:23,000
sa inyong mga isipan at sa inyong mga puso

58
00:02:23,000 --> 00:02:26,000
habang tinitingnan ang mga ito.

59
00:02:26,000 --> 00:02:29,000
Halimbawa, ang pagkalkula:

60
00:02:29,000 --> 00:02:31,000
Nararamdaman mo ba kung saan sa linya ng numero

61
00:02:31,000 --> 00:02:34,000
malamang na mahulog ang solusyon?

62
00:02:34,000 --> 00:02:37,000
O tingnan ang banyagang salita at tunog:

63
00:02:37,000 --> 00:02:39,000
Nakukuha mo ba ang ramdam at uri ng mga kahulugan

64
00:02:39,000 --> 00:02:42,000
na itinuturo nito?

65
00:02:42,000 --> 00:02:45,000
At sa tuntunin ng tula,

66
00:02:45,000 --> 00:02:47,000
bakit ang makata ay gumamit ng salitang liyebre

67
00:02:47,000 --> 00:02:50,000
kaysa sa kuneho?

68
00:02:51,000 --> 00:02:53,000
Hinihiling kong gawin nyo ito

69
00:02:53,000 --> 00:02:57,000
dahil naniniwala akong ang ating personal na pananaw, tingnan mo,

70
00:02:57,000 --> 00:02:59,000
ay nasa puso

71
00:02:59,000 --> 00:03:01,000
ng kung paano tayo kumukuha ng kaalaman.

72
00:03:01,000 --> 00:03:03,000
Kabuoang paghatol,

73
00:03:03,000 --> 00:03:06,000
kaysa sa sariling pangangatwiran,

74
00:03:06,000 --> 00:03:08,000
ang gumagabay at humuhugis sa proseso

75
00:03:08,000 --> 00:03:11,000
kung saan tayo ay natututo

76
00:03:11,000 --> 00:03:13,000
ng ating kaalaman.

77
00:03:13,000 --> 00:03:16,000
Ako ay isang matinding halimbawa nito.

78
00:03:16,000 --> 00:03:19,000
Ang aking mundo ng mga salita at numero

79
00:03:19,000 --> 00:03:21,000
ay hinarangan ng kulay, emosyon

80
00:03:21,000 --> 00:03:23,000
at anyo.

81
00:03:23,000 --> 00:03:25,000
Tulad ng sabi,

82
00:03:25,000 --> 00:03:28,000
ito ay kondisyon na tinatawag ng mga siyentipiko na synesthesia,

83
00:03:28,000 --> 00:03:30,000
isang hindi pangakaraniwang tawiran

84
00:03:30,000 --> 00:03:33,000
sa pagitan ng mga mga kabuluhan.

85
00:03:36,000 --> 00:03:38,000
Narito ang mga numero mula isa hanggang labing dalawa

86
00:03:38,000 --> 00:03:40,000
sa aking paningin --

87
00:03:40,000 --> 00:03:44,000
ang bawat numero na may sariling hugis at anyo.

88
00:03:44,000 --> 00:03:46,000
Ang isa ay isang sinag ng puting liwanag.

89
00:03:46,000 --> 00:03:51,000
Ang anim ay isang napakaliit at napakalunggkot na itim na butas.

90
00:03:51,000 --> 00:03:54,000
Ang mga guhit dito ay nasa itim at puti,

91
00:03:54,000 --> 00:03:56,000
ngunit sa aking isipan ito ay may mga kulay.

92
00:03:56,000 --> 00:03:58,000
Ang tatlo ay berde.

93
00:03:58,000 --> 00:04:00,000
Apat ay asul.

94
00:04:00,000 --> 00:04:03,000
Lima ay dilaw.

95
00:04:05,000 --> 00:04:07,000
Nagdidibuho rin ako.

96
00:04:07,000 --> 00:04:10,000
at narito ang isa sa aking mga dibuho.

97
00:04:10,000 --> 00:04:14,000
Ito ay pagpaparami ng dalawang malakas na numero.

98
00:04:14,000 --> 00:04:16,000
Tatlong may-sukat na hugis

99
00:04:16,000 --> 00:04:19,000
at ang puwang na nilikha sa gitna

100
00:04:19,000 --> 00:04:21,000
ay lumikha ng bagong hugis,

101
00:04:21,000 --> 00:04:24,000
ang kasagutan sa kabuuan.

102
00:04:24,000 --> 00:04:26,000
Paano ang malalaking bilang?

103
00:04:26,000 --> 00:04:30,000
Kunsabagay, hindi mo na kayang lumaki pa sa Pi

104
00:04:30,000 --> 00:04:32,000
ang walang tigil na numero.

105
00:04:32,000 --> 00:04:34,000
Ito ay walang katapusang numero --

106
00:04:34,000 --> 00:04:36,000
tuwirang patungo sa magpakaylanman.

107
00:04:36,000 --> 00:04:38,000
Sa dibuhong ito na aking ginawa

108
00:04:38,000 --> 00:04:42,000
na mga unang dalawampu ng ng ikapuu ng Pi,

109
00:04:42,000 --> 00:04:44,000
kinuha ko ang mga kulay

110
00:04:44,000 --> 00:04:47,000
at mga emosyon at mga habi

111
00:04:47,000 --> 00:04:49,000
at sama-sama ko itong hinila

112
00:04:49,000 --> 00:04:54,000
upang maging isang uri ng tanawin na gumugulong na mga numero.

113
00:04:54,000 --> 00:04:57,000
Subalit hindi lamang mga numero ang nakikita ko sa mga kulay.

114
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
Ang mga salita rin, para sa akin,

115
00:04:59,000 --> 00:05:01,000
ay may mga kulay at emosyon

116
00:05:01,000 --> 00:05:03,000
at mga habi.

117
00:05:03,000 --> 00:05:05,000
At ito ay isang pambungad na salita

118
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
mula sa nobelang "Lolita".

119
00:05:07,000 --> 00:05:11,000
at si Nabokov mismo ay isang synthesthetic.

120
00:05:11,000 --> 00:05:13,000
At iyong makikita dito

121
00:05:13,000 --> 00:05:16,000
kung paanong ang aking pandama sa tunog na L

122
00:05:16,000 --> 00:05:18,000
ay tumulong sa sa pag-ulit

123
00:05:18,000 --> 00:05:21,000
upang ito ay umangat.

124
00:05:21,000 --> 00:05:23,000
Isa pang halimbawa:

125
00:05:23,000 --> 00:05:25,000
medyo matematikal.

126
00:05:25,000 --> 00:05:27,000
At iniisip ko kung ang iba sa inyo ay mapansin

127
00:05:27,000 --> 00:05:29,000
ang paggawa ng pangungusap

128
00:05:29,000 --> 00:05:32,000
mula sa "Magiting na Gatsby"

129
00:05:33,000 --> 00:05:36,000
May prusisyon ng mga pantig ng salita --

130
00:05:36,000 --> 00:05:38,000
Trigo, isa;

131
00:05:38,000 --> 00:05:40,000
parang, dalawa;

132
00:05:40,000 --> 00:05:43,000
nawalang bayan ng Sweko, tatlo --

133
00:05:43,000 --> 00:05:45,000
isa, dalawa, tatlo.

134
00:05:45,000 --> 00:05:49,000
At ang epekto nito ay kaaya-aya sa isipan,

135
00:05:49,000 --> 00:05:51,000
at ito at tumutulong sa pangungusap

136
00:05:51,000 --> 00:05:54,000
para maging mabuti sa pakiramdam.

137
00:05:54,000 --> 00:05:56,000
Bumalik tayo sa katanungan

138
00:05:56,000 --> 00:05:59,000
na aking binigay sa inyo kanina.

139
00:05:59,000 --> 00:06:02,000
animnaput-apat padamihin ng pitumput-lima.

140
00:06:02,000 --> 00:06:05,000
Kung ang ilan sa inyo ang naglalaro ng chess,

141
00:06:05,000 --> 00:06:07,000
malalaman nyo na ang animnaput-apat

142
00:06:07,000 --> 00:06:10,000
ay isang parisukat na numero,

143
00:06:10,000 --> 00:06:12,000
kaya ang chessboards,

144
00:06:12,000 --> 00:06:14,000
na may sukat na walo- pagitan -walo,

145
00:06:14,000 --> 00:06:17,000
ay may animnaput-apat na parisukat.

146
00:06:17,000 --> 00:06:19,000
Kaya ito ay nagbibigay sa atin ng hugis

147
00:06:19,000 --> 00:06:22,000
na ating maisasalarawan na ating maiisip.

148
00:06:22,000 --> 00:06:25,000
Paano ang pitumput-lima?

149
00:06:25,000 --> 00:06:27,000
Sabagay, kung sa tingin mo ang isang-daan,

150
00:06:27,000 --> 00:06:30,000
ay maraming parisukat na,

151
00:06:30,000 --> 00:06:33,000
Ang aninnaput-lima ay ganito ang hitsura.

152
00:06:33,000 --> 00:06:35,000
Kung ganun, ang kailangan nating gawin ngayon

153
00:06:35,000 --> 00:06:37,000
ay pagsamahin ang dalawang larawang ito

154
00:06:37,000 --> 00:06:39,000
sa ating isip --

155
00:06:39,000 --> 00:06:42,000
tulad nito.

156
00:06:42,000 --> 00:06:46,000
animnaput-apat magiging anim na libo at apat na daan.

157
00:06:46,000 --> 00:06:50,000
At sa kanang bahagi,

158
00:06:50,000 --> 00:06:52,000
hindi mo na kailangang magkalkula ng anuman.

159
00:06:52,000 --> 00:06:54,000
Apat pahalang, apat pataas at pababa --

160
00:06:54,000 --> 00:06:57,000
ito ay labing-anim.

161
00:06:57,000 --> 00:06:59,000
Kaya ang hinihiling ng kabuuan na gawin mo

162
00:06:59,000 --> 00:07:01,000
ay labing-anim,

163
00:07:01,000 --> 00:07:04,000
labing-anim labing-anim, labing-anim.

164
00:07:04,000 --> 00:07:06,000
Yan ay mas madali

165
00:07:06,000 --> 00:07:09,000
kaysa paraang tinuro sa iyo ng paaralan para gawin ang Matematika, sigurado ako.

166
00:07:09,000 --> 00:07:11,000
ito ay labing-anim, labing-anim, labing-anim, apatnaput-walo,

167
00:07:11,000 --> 00:07:13,000
Apat na libo at walong daan --

168
00:07:13,000 --> 00:07:15,000
Apat na libo at walong daan,

169
00:07:15,000 --> 00:07:18,000
ang sagot na kabuuan.

170
00:07:18,000 --> 00:07:20,000
Madali kapag alam mo na.

171
00:07:20,000 --> 00:07:23,000
(Tawanan)

172
00:07:23,000 --> 00:07:26,000
Ang ikalawang katanungan ay isang Icelandic na salita.

173
00:07:26,000 --> 00:07:29,000
Ipinapalagay kong hindi maraming tao dito

174
00:07:29,000 --> 00:07:31,000
ang nagsasalita ng Icelandic.

175
00:07:31,000 --> 00:07:34,000
Kaya liitan natin ang mga pagpipilian sa dalawa.

176
00:07:36,000 --> 00:07:38,000
Hnugginn:

177
00:07:38,000 --> 00:07:40,000
ito ba ay isang masayang salita,

178
00:07:40,000 --> 00:07:42,000
o isang malungkot na salita?

179
00:07:42,000 --> 00:07:44,000
Ano ang iyong masasabi?

180
00:07:45,000 --> 00:07:47,000
Okay.

181
00:07:47,000 --> 00:07:49,000
Ang sabi ng iba ito ay masaya.

182
00:07:49,000 --> 00:07:51,000
Karamihan ng mga tao, maraming tao,

183
00:07:51,000 --> 00:07:53,000
sabi ay malungkot.

184
00:07:53,000 --> 00:07:57,000
At ang tunay na ibig sabihin nito ay malungkot.

185
00:07:57,000 --> 00:08:00,000
(Tawanan)

186
00:08:00,000 --> 00:08:03,000
Bakit, sa istatistika,

187
00:08:03,000 --> 00:08:05,000
ang karamihan ng mga tao

188
00:08:05,000 --> 00:08:07,000
ang sabi nila ito ay salitang malungkot, sa kasong ito,

189
00:08:07,000 --> 00:08:10,000
mabigat sa iba?

190
00:08:10,000 --> 00:08:13,000
Sa aking teorya, ang wika ay nabubuo sa isang paraan

191
00:08:13,000 --> 00:08:15,000
na ang mga tugmang-tunog,

192
00:08:15,000 --> 00:08:18,000
ay tumutugon sa personal,

193
00:08:18,000 --> 00:08:20,000
kasama ng personal,

194
00:08:20,000 --> 00:08:22,000
na pag-intindi mula sa karanasan

195
00:08:22,000 --> 00:08:24,000
ng nakikinig.

196
00:08:25,000 --> 00:08:28,000
Tingnan natin ang ikatlong katanungan.

197
00:08:29,000 --> 00:08:32,000
Ito ay isang linya mula sa isang tula ni John Keats

198
00:08:32,000 --> 00:08:35,000
Ang mga salita, tulad ng numero

199
00:08:35,000 --> 00:08:38,000
ay nagpapahayag ng mga pangunahing relasyon

200
00:08:38,000 --> 00:08:40,000
sa pagitan ng mga bagay

201
00:08:40,000 --> 00:08:42,000
at mga kaganapan at mga pwersa

202
00:08:42,000 --> 00:08:44,000
na bumubuo ng ating mundo.

203
00:08:44,000 --> 00:08:47,000
Nangangahulugan ito na tayo, na nabubuhay sa mundong ito,

204
00:08:47,000 --> 00:08:49,000
sa ating tanang-buhay,

205
00:08:49,000 --> 00:08:52,000
ay dapat na intindihin ang mga relasyong ito.

206
00:08:52,000 --> 00:08:55,000
At ang mga manunula tulad ng iba pang mga lakandula,

207
00:08:55,000 --> 00:08:58,000
ay naglalaro nang may ganitong pang-unawang kaisipan.

208
00:08:58,000 --> 00:09:01,000
Sa kaso ng liyebre,

209
00:09:01,000 --> 00:09:03,000
ito ng isang malabong tunog sa Ingles.

210
00:09:03,000 --> 00:09:06,000
Nangangahulugan din ito ng, mga hibla na tumutubo sa ulo.

211
00:09:06,000 --> 00:09:08,000
At kung iisipin natin yan --

212
00:09:08,000 --> 00:09:10,000
hayaan mo akong ilagay ang larawan sa taas --

213
00:09:10,000 --> 00:09:13,000
Ang mga hibla ay kumakatawan sa kahinaan.

214
00:09:14,000 --> 00:09:17,000
Ito ay maselang matatanggal sa kaunting galaw

215
00:09:17,000 --> 00:09:20,000
o kilos o emosyon.

216
00:09:20,000 --> 00:09:24,000
Kaya ang mayroon ka ay isang kapaligiran

217
00:09:24,000 --> 00:09:26,000
ng kahinaan at tensyon.

218
00:09:26,000 --> 00:09:28,000
Ang liyebre mismo, ang hayop --

219
00:09:28,000 --> 00:09:31,000
hindi isang pusa, hindi isang aso, isang liyebre --

220
00:09:31,000 --> 00:09:33,000
bakit isang liyebre?

221
00:09:33,000 --> 00:09:35,000
Dahil isipin mo ang larawan --

222
00:09:35,000 --> 00:09:37,000
hindi ang salita, ang larawan.

223
00:09:37,000 --> 00:09:39,000
Ang sobrang-laking tainga,

224
00:09:39,000 --> 00:09:41,000
Ang sobrang-laking paa,

225
00:09:41,000 --> 00:09:44,000
ay tumutulong sa atin na maisalarawan, na maramdaman sa isipan,

226
00:09:44,000 --> 00:09:47,000
kung ano ang ibig sabihin ng paglakad ng hindi normal

227
00:09:47,000 --> 00:09:50,000
at pagewang-gewang.

228
00:09:50,000 --> 00:09:52,000
Kaya sa kaunting minuto,

229
00:09:52,000 --> 00:09:54,000
umaasa ako na naibahagi ko sa inyo

230
00:09:54,000 --> 00:09:57,000
ang kaunti kong pananaw sa ibang bagay

231
00:09:57,000 --> 00:10:00,000
at ipakita ko sa inyo

232
00:10:00,000 --> 00:10:03,000
kung paanong ang mga salita ay pwedeng magkaroon mga kulay at emosyon,

233
00:10:03,000 --> 00:10:06,000
numero, hugis at anyo.

234
00:10:06,000 --> 00:10:08,000
Ang mundo ay masagana,

235
00:10:08,000 --> 00:10:10,000
malawak

236
00:10:10,000 --> 00:10:13,000
higit pa sa inakala mong anyo nito.

237
00:10:13,000 --> 00:10:16,000
Umaasa ako na nabigyan ko kayo ng pagnanasa

238
00:10:16,000 --> 00:10:19,000
na matutong makita ang mundo nang may bagong pananaw.

239
00:10:19,000 --> 00:10:21,000
Salamat sa inyo.

240
00:10:21,000 --> 00:10:32,000
(Palakpakan)