WEBVTT 00:00:03.489 --> 00:00:07.166 EVRİMİN MEKANİZMASI 00:00:07.166 --> 00:00:10.058 Evrim Nedir? 00:00:10.058 --> 00:00:13.808 Evrim, dünyadaki yaşamın gelişimidir. 00:00:13.808 --> 00:00:20.058 Bu, milyonlarca yıl önce başlamış ve günümüzde hala devam etmekte olan bir süreçtir. 00:00:20.058 --> 00:00:25.529 Evrim, bize dünyadaki devasa yaşam çeşitliliğinin nasıl mümkün olduğunu anlatır 00:00:25.529 --> 00:00:33.834 ve ilkel bir tek hücreli canlının nasıl olup da bugün gördüğümüz milyonlarca farklı çeşitteki canlıya dönüşebileceğini gösterir. 00:00:33.834 --> 00:00:42.496 Öyleyse evrim, Daschund ve Great Dane türündeki köpekleri birlikte gördüğümüzde sorduğumuz soruya bir cevaptır: 00:00:42.496 --> 00:00:50.310 Böylesine farklı görünüşteki iki canlının nasıl olur da ataları aynı olur? 00:00:50.310 --> 00:00:57.926 Bu soruya cevap vermek için, mantar ya da bitki gibi diğer canlı formlarının yerine, hayvanlara odaklanalım. 00:00:57.926 --> 00:01:04.848 Sorulacak ilk soru şu: Nasıl olur da bir hayvan, bambaşka bir türdeki hayvana dönüşebilir? 00:01:04.848 --> 00:01:11.894 Aa! Bundan önce bir soruyu cevaplayalım: Tür tam olarak ne demektir? 00:01:11.894 --> 00:01:17.188 Tür, çiftleşerek yavru oluşturabilecek kapasitede olan hayvanlar topluluğuna denir. 00:01:17.188 --> 00:01:22.229 Ayrıca bu çiftleşme sonucunda oluşan hayvanın da çoğalma kabiliyeti olacaktır. 00:01:22.229 --> 00:01:26.395 Bunu daha iyi anlamak için şu noktaları biraz daha yakından inceleyelim: 00:01:26.395 --> 00:01:33.976 Canlıların eşsizliği, aşırı çoğalma ve kalıtım yoluyla güvence altına alınmış olur 00:01:33.976 --> 00:01:37.772 Ve ikinci birönemli nokta: Seçilim 00:01:37.772 --> 00:01:47.560 Haydi eşsizlik ile başlayalım. Var olan her canlı eşsizdir, ve bu evrim için gereklidir. 00:01:47.560 --> 00:01:51.187 Türlerin üyeleri görünüşte birbirlerine çok benzeyebilir; 00:01:51.187 --> 00:01:55.520 Bununla birlikte, hepsinin az da olsa farklı özellikleri ve karakterleri vardır. 00:01:55.520 --> 00:02:01.520 Benzerlerine göre biraz daha büyük, şişman, güçlü, gözüpek olabilirler. 00:02:01.520 --> 00:02:08.226 Öyleyse, bu farklılıkların sebebi nedir? Haydi bir tanesine yakından bakalım. 00:02:08.226 --> 00:02:13.727 Her canlı, hücrelerden oluşur. Bu hücrelerin çekirdekleri vardır. 00:02:13.727 --> 00:02:21.560 Çekirdek, kromozomları içerir ve bu kromozomlar DNA'ya tutunur. 00:02:21.560 --> 00:02:28.488 DNA farklı genlerden oluşur ve bu genlerin içinde yaşamın bilgi taşıyıcıları bulunur. 00:02:28.488 --> 00:02:36.751 Bunlar, hücreler için talimatları ve emirleri içerdiği gibi, canlıların sahip olduğu özelliklere ve karakterlere de karar verirler. 00:02:36.751 --> 00:02:42.590 Her canlıda eşsiz olan tam olarak bu DNA'dır. 00:02:42.590 --> 00:02:49.565 Bu DNA, bireyden bireye çok az bir değişim gösterir, herkesin benzer özellikler göstermesinin sebebi de budur. 00:02:49.565 --> 00:02:55.134 Fakat bu kadar çok çeşitliliğe sahip DNA nasıl ortaya çıktı? 00:02:55.134 --> 00:02:59.568 En önemli faktörlerden biri aşırı çoğalmadır. 00:02:59.568 --> 00:03:04.358 Doğada, canlıların türlerinin bekası açısından gerekli olandan çok daha fazla yavruladığını gözlemleyebiliriz. 00:03:04.358 --> 00:03:09.548 Yavruların birçoğu sonuç olarak erken ölümle yüzleşmek zorunda kalır. 00:03:09.548 --> 00:03:14.230 Bazen yaşadıkları çevrenin kaldırabileceğinden de çok yavruları olabilmektedir. 00:03:14.230 --> 00:03:17.610 Bu, tür içindeki çeşitliliğin artmasındaki faktörlerden biridir. 00:03:17.610 --> 00:03:22.109 Ne kadar yavru doğurulursa, o kadar küçük farklılık ortaya çıkar. 00:03:22.109 --> 00:03:28.801 Ve doğanın istediği de budur: mümkün olduğu kadar fazla "küçük değişiklik". 00:03:28.801 --> 00:03:35.136 Bireylerin eşsizliğinin ikinci en büyük sebebi de kalıtımın kendisiyle ortaya çıkar. 00:03:35.136 --> 00:03:42.303 Bu arada, kalıtım, DNA'dan yavruya aktarım anlamına gelir. 00:03:42.303 --> 00:03:49.971 Bu süreçte iki faktör etkili olur: rekombinasyon ve mutasyon 00:03:49.971 --> 00:03:54.885 Rekombinasyon, iki canlının DNAlarının rastgele karışımıdır. 00:03:54.885 --> 00:04:01.469 İki canlı birbirlerine aşık olduklarında, genlerini iki defa rekombine ederler. 00:04:01.469 --> 00:04:08.303 Gametlerini oluşturduklarında -ki bu gametler sperm ve yumurtadır- İlk seferinde bunu ayrı ayrı yaparlar. 00:04:08.303 --> 00:04:13.860 Gametler, genlerin yarısını alır ve ilerlerler. 00:04:13.860 --> 00:04:18.553 İkinci rekombinasyon bir erkek dişiyi döllediğinde gerçekleşir. 00:04:18.553 --> 00:04:28.670 Ebeveynlerden her biri DNAlarının %50'sini, bir başka deyişle eşsiz özellik ve karakterterlerinin %50'sini getirirler. 00:04:28.670 --> 00:04:33.547 Bunlar daha sonra rekombine olur, ya da karışır. Ve sonuç; yeni bir yavru. 00:04:33.547 --> 00:04:41.025 Bu yavrular, rastgele bir DNA karışımına ve dolayısıyla ebeveynlerinin özelliklerine ve karakterlerine sahiptir. 00:04:41.025 --> 00:04:47.454 Bu, bir tür içindeki çeşitliliği ve farklılıkları artırır. Hatta daha fazlası... 00:04:47.454 --> 00:04:52.290 Ama Mutasyon da evrim için önemlidir. 00:04:52.290 --> 00:04:55.653 Mutasyonlar, DNA'daki rastgele değişimlerdir. 00:04:55.653 --> 00:05:00.361 Bu ayrıca DNA'daki kopyalama hataları olarak da tanımlanabilir. 00:05:00.361 --> 00:05:05.206 Ki bu hatalar toksinler, kimyasal maddeler ya da radyasyon tarafından tetiklenirler. 00:05:05.206 --> 00:05:09.874 Bir mutasyon, DNA'nın bir parçasındaki değişiklikle ortaya çıkar. 00:05:09.874 --> 00:05:15.900 Bu değişiklikler genellikle olumsuzdur ve kanser gibi hastalıklarla sonuçlanabilir. 00:05:15.900 --> 00:05:20.154 Bununla birlikte bunların ayrıca nötr ve olumlu etkileri de olabilir. 00:05:20.154 --> 00:05:26.191 Rastgele bir mutasyon olan, insanlardaki mavi göz rengi gibi. 00:05:26.191 --> 00:05:32.244 Öyle ya da böyle, bir mutasyon, bir gamete etki etmek durumundadır. Yani bir sperme ya da yumurta hücresine. 00:05:32.244 --> 00:05:37.819 Çünkü, yalnızca bir gametteki DNA yavruya iletilebilir. 00:05:37.819 --> 00:05:45.494 X-ray cihazlarından, herhangi bir tehlikede olmayan diğer organlarımızı korumamız gerekmediği halde, cinsel organlarımızı korumamızın sebebi de budur. 00:05:45.494 --> 00:05:53.662 Özetle, kalıtım sürecinde canlılar, özelliklerini yavrularına DNA formunda iletirler. 00:05:53.662 --> 00:05:59.362 Rekombinasyon ve mutasyon DNA'yı değiştirir, böylece her bir çocuk ebeveynlerinden farklı bir görünüme sahip olur 00:05:59.362 --> 00:06:05.081 Ve ebeveynlerinin özelliklerinin rastgele karışımını alırlar. 00:06:05.081 --> 00:06:10.219 Burada önemli bir kelime vardır: Rastgele. 00:06:10.219 --> 00:06:13.775 Tüm bu süreç şansa dayalıdır. 00:06:13.775 --> 00:06:19.609 Rastgele rekombinasyon ve mutasyon, karakter ve özelliklerin rastgele karışımına sahip bireylerle sonuçlanır. 00:06:19.609 --> 00:06:24.027 Ki onlar, bunları sırayla ve rastgele karıştırır ve iletirler. 00:06:24.027 --> 00:06:31.859 Fakat nasıl oluyor da canlılar çevrelerine bu kadar mükemmel bir şekilde uyum göstermişken, bu kadar çok şey, bu kadar fazla şansa kalmış durumda. 00:06:31.859 --> 00:06:39.319 Örneğin, sopa çekirgesi, sinek kuşu ya da kurbağa balığı? 00:06:39.319 --> 00:06:43.821 Cevabı ikinci anahtar nokta veriyor: Seçilim. 00:06:43.821 --> 00:06:49.475 Doğal seçilim sürecine her bir birey maruz kalmaktadır. 00:06:49.475 --> 00:06:53.736 Öğrendiğimiz gibi, her bir birey, diğer türdeşinden bir şekilde farklıdır. 00:06:53.736 --> 00:07:00.524 Ve bir türün içinde kapsamlı bir varyasyon bulunur. 00:07:00.524 --> 00:07:06.024 Çevresel etkiler, canlılara etki ederler. Bu sözde seçilim faktörleri şunları kapsar: 00:07:06.024 --> 00:07:15.317 Yırtıcılar, parazitler, aynı türdeki hayvanlar, toksinler, yaşam çevresindeki değişiklikler, ya da iklim. 00:07:15.317 --> 00:07:18.775 Seçilim her bir canlının maruz kaldığı bir süreçtir. 00:07:18.775 --> 00:07:23.023 Her canlı, eşi olmayan özellik ve karakteristiklerin karışımına sahiptir. 00:07:23.023 --> 00:07:31.782 Bu karışım, onların çevrelerinde hayatta kalmalarına yardımcı olur. Ya da olmaz, duruma göre. 00:07:31.782 --> 00:07:39.350 Uygunsuz karışıma sahip birey, doğa tarafından seçilecektir. 00:07:39.350 --> 00:07:47.332 Doğru karışıma sahip olanlar yaşayacak ve gelişmiş özellik ve karakteristiklerini iletebileceklerdir. 00:07:47.332 --> 00:07:50.239 Çeşitliliğin bu denli önemli olmasının sebebi budur. 00:07:50.239 --> 00:07:56.479 Canlıların, mümkün olduğunca farklı yavru yapma çabalarının sebebi budur. 00:07:56.479 --> 00:08:01.893 Böyle yaparak, yavrularından en azından bir tanesinin doğal seçilim sürecini geçmelerinin ihtimalini artırırlar. 00:08:01.893 --> 00:08:05.337 Onların hayatta kalma şanslarını en yüksek seviyeye getirirler. 00:08:05.337 --> 00:08:10.922 Bunun iyi bir örneği, uzak bir adada yaşayan bir grup ispinoz kuşu üzerinde gözlemlenebilir. 00:08:10.922 --> 00:08:14.587 İspinoz kuşları, bilim dünyasının en şöhretli hayvanlarındandır. 00:08:14.587 --> 00:08:23.089 Ve Darwin İspinozları olarak bilinirler. Ki isimleri, onları keşfeden Charles Darwin'den gelmektedir. Bu İspinoz kuşlarının hikayesi. 00:08:23.089 --> 00:08:32.978 Birkaç yüzyıl önce, küçük bir grup ispinoz kuşu,muhtemel bir fırtınanın etkisiyle, Pasifik'in ortasındaki Galapagos Adası'na sürüklenmiştir. 00:08:32.978 --> 00:08:36.922 İspinozlar burada kendilerimi yepyeni bir çevre içerisinde buldular. 00:08:36.922 --> 00:08:42.227 Gerçek bir ispinoz cenneti: Bir yiyecek bolluğu ve yırtıcıların olmadığı bir yer. 00:08:42.227 --> 00:08:48.059 Hızlıca ve çok büyük sayılarla ürediler. Ada, çok geçmeden ispinozlarla doldu taştı. 00:08:48.059 --> 00:08:51.252 Ki bu yiyecek kaynaklarının git gide kıtlaşması anlamına geliyordu. 00:08:51.252 --> 00:08:56.753 İspinoz cenneti, kıtlıkla yüzleşiyordu ve ispinoz dostlar da çoktan rakip hale gelmişlerdi. 00:08:56.753 --> 00:08:59.392 Seçilim de işte tam burada müdahil oldu. 00:08:59.392 --> 00:09:03.475 Onların kişilikleri ve küçük değişiklikleri, ki bu gözlemde gagalardaki ufak değişimler, 00:09:03.475 --> 00:09:10.821 Bazı kuşların kendi türdeşleriyle rakip durumuna düşmelerinin önüne geçiyordu. 00:09:10.821 --> 00:09:16.185 Bazı ispinozların gagaları içindeki solucanları için toprakları kazmaya uygundu. 00:09:16.185 --> 00:09:21.215 Diğerleri ise parçalanmış tohumları gagalarıyla kavramaya daha uygundu. 00:09:21.215 --> 00:09:28.382 İspinozlar, sonuç olarak ekolojik nişlere ayrılmıştı ve bu nişlerde aşırı rekabetten kurtulmuşlardı. 00:09:28.382 --> 00:09:32.689 Çok geçmeden öncelikle aynı nişte bulunan diğer ispinozlarla çiftleşmeye başladılar. 00:09:32.689 --> 00:09:37.216 Birçok nesil boyunca, ispinozların kendi nişlerini başarılı bir şekilde kullanmalarına izin veren, 00:09:37.216 --> 00:09:40.937 bu ayırt edici özellikler çoğaldı. 00:09:40.937 --> 00:09:45.799 Solucan-kazıcılar ve tohum-yiyiciler arasında farklar git gide o kadar çok fazlalaştı ki, 00:09:45.799 --> 00:09:52.104 Artık birbirleriyle çiftleşmemeye başladılar. Sonuç olarak farklı türler ortaya çıktı. 00:09:52.104 --> 00:09:57.939 Bugün, Galapagos adasında yaşayan, 14 farklı ispinoz türü bulunmaktadır. 00:09:57.939 --> 00:10:02.023 Ki bunların tamamı, karaya vuran ispinozların soyundan gelmektedir. 00:10:02.023 --> 00:10:05.882 Yeni türler, evrim tarafından işte böyle oluşturulur: 00:10:05.882 --> 00:10:08.549 Eşsiz bireylerin etkileşimi yoluyla, 00:10:08.549 --> 00:10:10.604 Aşırı yavru doğurulmasıyla, 00:10:10.604 --> 00:10:13.966 Kalıtımdaki rekombinasyon ve mutasyonla, 00:10:13.966 --> 00:10:17.299 Vee son olarak, seçilim yoluyla. 00:10:17.299 --> 00:10:20.467 Bu, niçin çok önemlidir? 00:10:20.467 --> 00:10:27.642 Bu bize, yaşamın çeşitliliğinin nereden geldiğini ve niçin yaşayan tüm canlıların çevrelerine bu denli muhteşem adapte olduklarını gösterir. 00:10:27.642 --> 00:10:30.355 Bu, ayrıca bizleri de kişisel olarak etkiler. 00:10:30.355 --> 00:10:37.216 Her bir kişi, bizleri de kapsayan 3.5 milyar yıllık bir evrimin sonucudur. 00:10:37.216 --> 00:10:41.195 Atalarınız, yaşamak için savaştı ve uyum sağladılar. 00:10:41.195 --> 00:10:45.548 Bu yaşama savaşı aşırı derecede bilinmez bir kavramdı. 00:10:45.548 --> 00:10:49.965 Şimdiye kadar dünya üzerinde yaşamış olan tüm türlerin %99'unun soylarının tükendiğini göz önünde bulunduracak olursak, 00:10:49.965 --> 00:10:55.692 Kendini bir başarı hikayesinin parçası olarak görebilirsin. 00:10:55.692 --> 00:10:59.771 Dinazorlar öldü ama sen yaşıyor ve bu videoyu izliyorsun. 00:10:59.771 --> 00:11:06.299 Çünkü inanılmaz derecede özelsin, tıpku şu an hayatta olan tüm canlılar gibi. 00:11:06.299 --> 00:11:10.775 Tekrar etmeyen ve eşsiz... Tüm evrenin içinde. [ Türkçe Çeviri: Oral Ünlü ]