1
00:00:03,489 --> 00:00:07,166
ევოლუციის მექანიზმები.

2
00:00:07,166 --> 00:00:10,058
რა არის ევოლუცია?


3
00:00:10,058 --> 00:00:13,808
ევოლუცია არის სიცოცხლის განვითარება დედამიწაზე.

4
00:00:13,808 --> 00:00:20,058
ეს არის პროცესი, რომელიც დაიწყო
მილიარდობით წლის წინ და გრძელდება დღემდე.

5
00:00:20,058 --> 00:00:25,529
ევოლუცია გვეუბნება, თუ როგორ იყო შესაძლებელი
სიცოცხლის უზარმაზარი მრავალფეროვნების განვითარება.

6
00:00:25,529 --> 00:00:33,834
ის გვიჩვენებს, თუ როგორ შეეძლო პრიმიტიულ პროტოზოას, გამხდარიყო
მილიონობით განსხვავებული სახეობა, რომლებსაც დღეს ვხედავთ.

7
00:00:33,834 --> 00:00:42,496
ევოლუცია, ამგვარად, არის პასუხი კითხვაზე, რომელიც ყველას
გვაწუხებდა ტაქსასა და გერმანული დოგის ერთად დანახვისას:

8
00:00:42,496 --> 00:00:50,310
როგორ არის შესაძლებელი, საერთო წინაპრებისგან
მიგვეღო შთამომავლები, რომლებიც ასე
განსხვავებულად გამოიყურებიან ერთმანეთისგან?

9
00:00:50,310 --> 00:00:57,926
ამ შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად, მოდით,
ვკონცენტრირდეთ ცხოველებზე და გამოვრიცხოთ სიცოცხლის
სხვა ფორმები, როგორებიცაა სოკოები და მცენარეები.

10
00:00:57,926 --> 00:01:04,848
პირველი შეკითხვა, რომელიც უნდა დავსვათ, არის: როგორ შეიძლება,
ერთი ცხოველიდან განვითარდეს ცხოველის სრულიად ახალი სახეობა?

11
00:01:04,848 --> 00:01:11,894
აჰ, აქვე პატარა შეკითხვაც: მაინც რა არის სახეობა?

12
00:01:11,894 --> 00:01:17,188
სახეობა არის ცხოველების ერთობლიობა, რომლებსაც
შეუძლიათ შთამომავლობის დატოვება ერთად,

13
00:01:17,188 --> 00:01:22,229
როდესაც შთამომავალს ასევე შეუძლია გამრავლება.

14
00:01:22,229 --> 00:01:26,395
ამ პასუხის უკეთესად გასაგებად, მოდით,
უკეთესად დავაკვირდეთ შემდეგ საკითხებს:

15
00:01:26,395 --> 00:01:33,976
ცოცხალი არსებების უნიკალურობა გარანტირებულია
შთამომავლობის ჭარბწარმოებითა და მემკვიდრეობითობით;

16
00:01:33,976 --> 00:01:37,772
ასევე, მეორე საკვანძო საკითხით, გადარჩევით.

17
00:01:37,772 --> 00:01:47,560
მოდით, დავიწყოთ უნიკალურობით. ყველა ცოცხალი არსება
უნიკალურია და ეს ევოლუციის აუცილებელი ასპექტია.

18
00:01:47,560 --> 00:01:51,187
სახეობის წევრები, შესაძლოა, ძალიან
ჰგავდნენ ერთმანეთს შესახედაობით;

19
00:01:51,187 --> 00:01:55,520
თუმცა, თითოეულ მათგანს სხვებისგან ოდნავ
განსხვავებული ხასიათი და ნიშან-თვისებები გააჩნია.

20
00:01:55,520 --> 00:02:01,520
ისინი, შეიძლება, იყვნენ უფრო დიდები, მსუქნები, ძლიერები,
ან გაბედულები, ვიდრე მათი თანამოძმე ცხოველები.

21
00:02:01,520 --> 00:02:08,226
კეთილი, რა შეიძლება იყოს ამ განსხვავებების მიზეზი?
მოდით, უფრო ახლოდან დავაკვირდეთ არსებას.

22
00:02:08,226 --> 00:02:13,727
ყველა არსება უჯრედებისგან შედგება.
ამ უჯრედებს ბირთვები გააჩნია.

23
00:02:13,727 --> 00:02:21,560
ბირთვი შეიცავს ქრომოსომებს,
ქრომოსომები კი — დნმ-ს.

24
00:02:21,560 --> 00:02:28,488
დნმ შედგება სხვადასხვა გენებისგან; სწორედ ეს გენები
წარმოადგენს სიცოცხლის ინფორმაციულ გადამტანებს.

25
00:02:28,488 --> 00:02:36,751
ისინი შეიცავს ინსტრუქციებსა და განკარგულებებს
უჯრედებისთვის და განსაზღვრავს ნიშან-თვისებებსა
და ხასიათს, რაც ცოცხალ არსებებს გააჩნიათ;

26
00:02:36,751 --> 00:02:42,590
სწორედ დნმ-ია ის, რაც ყველა არსებას უნიკალური აქვს.

27
00:02:42,590 --> 00:02:49,565
ის ოდნავ განსხვავებულია ინდივიდიდებს შორის, რაც მათი
ნიშან-თვისებებს შორის მცირედ განსხვავებებებს განაპირობებს.

28
00:02:49,565 --> 00:02:55,134
მაგრამ როგორ იქმნება ასეთი უზარმაზარი რაოდენობის დნმ?

29
00:02:55,134 --> 00:02:59,568
ერთ-ერთი უმთავრესი ფაქტორი
არის შთამომავლობის ჭარბწარმოება.

30
00:02:59,568 --> 00:03:04,358
ბუნებაში ვხედავთ, რომ არსებები, ზოგადად, იმაზე
გაცილებით მეტ შთამომავლობას ტოვებენ, ვიდრე საჭიროა

31
00:03:04,358 --> 00:03:09,548
მათი სახეობის გადასარჩენად, რის შედეგადაც
ბევრი შთამომავალი ადრევე კვდება.

32
00:03:09,548 --> 00:03:14,230
ხშირად შთამომავლობა იმაზე მეტიც კი არის, ვიდრე
მათ საცხოვრებელ გარემოს შეუძლია ხელი შეუწყოს.

33
00:03:14,230 --> 00:03:17,610
ეს ერთ-ერთი ფაქტორია მზარდი
მრავალფეროვნების სახეობის შიგნით.

34
00:03:17,610 --> 00:03:22,109
რაც უფრო მეტი შთამომავლის წარმოება ხდება,
მით უფრო მეტ მცირე განსხვავებას აქვს ადგილი

35
00:03:22,109 --> 00:03:28,801
და ეს სწორედ ის არის, რაც ბუნებას „უნდა“:
რაც შეიძლება მეტი მცირე განსხვავება.

36
00:03:28,801 --> 00:03:35,136
ინდივიდის უნიკალურობის მეორე მთავარი
მიზეზი თვითონ მემკვიდრეობითობაში ვლინდება.

37
00:03:35,136 --> 00:03:42,303
ჰო, მართლა, მემკვიდრეობითობა ნიშნავს
დნმ-ის შთამომავლობაზე გადაცემას.

38
00:03:42,303 --> 00:03:49,971
ამ პროცესში ორი საინტერესო ფაქტორი
მონაწილეობს: რეკომბინაცია და მუტაცია.

39
00:03:49,971 --> 00:03:54,885
რეკომბინაცია ორი არსების დნმ-ის შემთხვევითი შერევაა.

40
00:03:54,885 --> 00:04:01,469
როდესაც ორ არსებას ერთმანეთი უყვარდება და წყვილდებიან,
ისინი მათი გენების რეკომბინაციას ორჯერ ახდენენ.

41
00:04:01,469 --> 00:04:08,303
პირველად, ამას ცალ-ცალკე აკეთებენ, როდესაც ისინი გამეტებს
გამოიმუშავებენ, რომლებიც სპერმატოზოიდები და კვერცხუჯრედებია.

42
00:04:08,303 --> 00:04:13,860
გამეტები იღებს გენების ნახევარს და ურევს მათ.

43
00:04:13,860 --> 00:04:18,553
მეორე რეკომბინაცია ხდება მაშინ,
როცა მამრი ანაყოფიერებს მდედრს.

44
00:04:18,553 --> 00:04:28,670
თითოეული მშობელი საკუთარი დნმ-ის 50%-ს
უზრუნველყოფს; ანუ, სხვანაირად რომ ვთქვათ, მისი
უნიკალური ხასიათისა და ნიშან-თვისებების 50%-ს.

45
00:04:28,670 --> 00:04:33,547
შემდეგ, მათი რეკომბინაცია, ან შერევა ხდება,
რისი შედეგიც ახალი შთამომავლობაა.

46
00:04:33,547 --> 00:04:41,025
ამ შთამომავლობას დნმ-ის შემთხვევითი ნარევი გააჩნია და,
შესაბამისად, მათი მშობლების ხასიათი და ნიშან-თვისებები.

47
00:04:41,025 --> 00:04:47,454
ეს კიდევ უფრო ზრდის მრავალფეროვნებას
და განსხვავებებს სახეობის შიგნით,

48
00:04:47,454 --> 00:04:52,290
მაგრამ მუტაციებიც, აგრეთვე,
მნიშვნელოვანია ევოლუციისთვის.

49
00:04:52,290 --> 00:04:55,653
მუტაციები არის შემთხვევითი ცვლილებები დნმ-ში.

50
00:04:55,653 --> 00:05:00,361
ისინი, ასევე, შეგვიძლია აღვწეროთ,
როგორც კოპირების შეცდომები დნმ-ში,

51
00:05:00,361 --> 00:05:05,206
გამოწვეული ტოქსინებითა და სხვა
ქიმიური ნივთიერებებით, ან რადიაციით.

52
00:05:05,206 --> 00:05:09,874
მუტაციას ადგილი აქვს, როდესაც
დნმ-ის ნაწილი იცვლება.

53
00:05:09,874 --> 00:05:15,900
ხშირად, ეს ცვლილებები უარყოფითია და, შეიძლება,
გამოიწვიოს დაავადებები, როგორიც არის სიმსივნე.

54
00:05:15,900 --> 00:05:20,154
თუმცა მათ, ასევე, შეიძლება, ჰქონდეთ
ნეიტრალური ან დადებითი ეფექტებიც,

55
00:05:20,154 --> 00:05:26,191
როგორიცაა ადამიანებში თვალის ლურჯი ფერი,
რომელიც ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევითი მუტაციაა.

56
00:05:26,191 --> 00:05:32,244
ყველა შემთხვევაში, მუტაციამ გავლენა უნდა მოახდინოს
გამეტაზე, რომელიც არის სპერმატოზოიდი ან კვერცხუჯრედი,

57
00:05:32,244 --> 00:05:37,819
რადგან მხოლოდ გამეტებში არსებული
დნმ გადაეცემა შთამომავლობას.

58
00:05:37,819 --> 00:05:45,494
ეს, ასევე, არის მიზეზი, თუ რატომ ვფარავთ ჩვენს
სქესობრივ ორგანოებს რენტგენის გადაღებისას, როდესაც
ჩვენი სხეულის სხვა ნაწილები არ არის რისკის ქვეშ.

59
00:05:45,494 --> 00:05:53,662
ამგვარად, საბოლოოდ, მემკვიდრეობითობის პროცესში, არსებები
საკუთარ ნიშან-თვისებებს შთამომავლობას გადასცემენ დნმ-ის სახით.

60
00:05:53,662 --> 00:05:59,362
რეკომბინაცია და მუტაცია ცვლის დნმ-ს ისე, რომ ყოველი
შვილი გამოიყურება მათი დედმამიშვილებისგან განსხვავებულად

61
00:05:59,362 --> 00:06:05,081
და ღებულობს მათი მშობლების
ნიშან-თვისებების შემთხვევით ნარევს.

62
00:06:05,081 --> 00:06:10,219
აქ არის საკვანძო სიტყვა: შემთხვევითი.

63
00:06:10,219 --> 00:06:13,775
ყველა ეს პროცესი ეფუძნება შანსებს.

64
00:06:13,775 --> 00:06:19,609
შემთხვევითი რეკომბინაცია და მუტაცია განაპირობებს ინდივიდებს
ხასიათებისა და ნიშან-თვისებების შემთხვევითი ნარევებით,

65
00:06:19,609 --> 00:06:24,027
რომლებიც, თავის მხრივ, ასევე ურევენ მათ
შემთხვევით და გადასცემენ შემდეგ თაობას.

66
00:06:24,027 --> 00:06:31,859
მაგრამ როგორ შეიძლება, ამდენი რამე იყოს
დამოკიდებული შანსებზე, როდესაც ყოველი არსება ასე
სრულყოფილად არის მორგებული საკუთარ გარემოზე?

67
00:06:31,859 --> 00:06:39,319
მაგალითისთვის, მოჩვენებისებრი
მწერი, კოლიბრი და ბაყაყთევზა.

68
00:06:39,319 --> 00:06:43,821
ამაზე პასუხს გვაძლევს მეორე
საკვანძო საკითხი: გადარჩევა.

69
00:06:43,821 --> 00:06:49,475
თითოეული ინდივიდი ექვემდებარება
ბუნებრივი გადარჩევის პროცესს.

70
00:06:49,475 --> 00:06:53,736
როგორც უკვე ვისწავლეთ, თითოეული ინდივიდი,
ასე თუ ისე, განსხვავდება მათი თანამოძმეებისგან

71
00:06:53,736 --> 00:07:00,524
და არსებობს ფართო ვარიაციები სახეობის შიგნით.

72
00:07:00,524 --> 00:07:06,024
გარემოს ზეგავლენა გავლენას ახდენს ცოცხალ
არსებებზე. ეს ე.წ. გადარჩევის ფაქტორები მოიცავს:

73
00:07:06,024 --> 00:07:15,317
მტაცებლებს, პარაზიტებს, იგივე სახეობის ცხოველებს,
ტოქსინებს, საცხოვრებელი ადგილის ან კლიმატის ცვლილებებს.

74
00:07:15,317 --> 00:07:18,775
გადარჩევა არის პროცესი, რომელსაც
თითოეული ინდივიდი ექვემდებარება.

75
00:07:18,775 --> 00:07:23,023
ყველა არსებას ხასიათისა და
ნიშან-თვისებების უნიკალური ნაკრები გააჩნია.

76
00:07:23,023 --> 00:07:31,782
ეს ნაკრები ეხმარებათ მათ საკუთარ გარემოში
გადასარჩენად, ან, ზოგ შემთხვევაში, ვერ ეხმარებათ.

77
00:07:31,782 --> 00:07:39,350
გამოუსადეგარი ნაკრების მქონე ყველა
არსება გარემოდან გადარჩეული იქნება.

78
00:07:39,350 --> 00:07:47,332
სწორი ნაკრების მქონეები გადარჩებიან და
შეეძლებათ თავიანთი გაუმჯობესებული ხასიათისა
და ნიშან-თვისებების გავრცელება შემდეგ თაობებში.

79
00:07:47,332 --> 00:07:50,239
სწორედ ამიტომ არის მრავალფეროვნება
ასეთი მნიშვნელოვანი.

80
00:07:50,239 --> 00:07:56,479
სწორედ ამიტომ ცდილობენ არსებები, შექმნან
რაც შეიძლება განსხვავებული შთამომავლები.

81
00:07:56,479 --> 00:08:01,893
ამით ისინი ზრდიან ალბათობას, რომ მათი ერთი შთამომავალი
მაინც გადალახავს ბუნებრივი გადარჩევის პროცესს.

82
00:08:01,893 --> 00:08:05,337
ისინი მათი გადარჩენის შანსებს ზრდიან.

83
00:08:05,337 --> 00:08:10,922
ამის კარგი მაგალითი შეგვიძლია შორეულ კუნძულზე
მცხოვრებ სკვინჩების (მთიულასებრთა) ჯგუფში ვნახოთ.

84
00:08:10,922 --> 00:08:14,587
ისინი მეცნიერების სამყაროში ერთ-ერთი
ყველაზე ცნობილი ცხოველები არიან

85
00:08:14,587 --> 00:08:23,089
და ცნობილნი არიან, როგორც დარვინის სკვინჩები (მთიულასებრნი),
მათი აღმომჩენის, ჩარლზ დარვინის პატივსაცემად. ეს კი მათი ისტორიაა.

86
00:08:23,089 --> 00:08:32,978
რამდენიმე ასწლეულის წინ, სკვინჩების პატარა ჯგუფი
გალაპაგოსის კუნძულებზე აღმოჩნდა, წყნარი ოკეანის
შუაგულში, სავარაუდოდ, ძლიერი ქარიშხლის შედეგად.

87
00:08:32,978 --> 00:08:36,922
სკვინჩები მათთვის სრულიად
ახალ გარემოში აღმოჩნდნენ,

88
00:08:36,922 --> 00:08:42,227
ნამდვილ სკვინჩების სამოთხეში:
უხვი საჭმლითა და არცერთი მტაცებლით.

89
00:08:42,227 --> 00:08:48,059
ისინი გამრავლდნენ სწრაფად და დიდი
რაოდენობით. კუნძულები მალე სკვინჩებით გაივსო.

90
00:08:48,059 --> 00:08:51,252
ეს ნიშნავდა, რომ საჭმლის მარაგი
სულ უფრო მეტად მწირი ხდებოდა.

91
00:08:51,252 --> 00:08:56,753
სკვინჩების სამოთხეს შიმშილობა დაემუქრა
და მეგობარი სკვინჩები მეტოქეები გახდნენ.

92
00:08:56,753 --> 00:08:59,392
აქ კი გადარჩევა ჩაერია.

93
00:08:59,392 --> 00:09:03,475
მათი ინდივიდუალურობა და მცირე განსხვავებები, ამ
შემთხვევაში — მათი ოდნავ განსხვავებული ნისკარტები,

94
00:09:03,475 --> 00:09:10,821
ნიშნავდა, რომ ზოგიერთ ჩიტს შეეძლო, აერიდებინა
მეტოქეობა მათ თანამოძმე სკვინჩებთან.

95
00:09:10,821 --> 00:09:16,185
ზოგიერთის ნისკარტი უფრო
მოსახერხებელი იყო ჭიების ამოთხრისთვის.

96
00:09:16,185 --> 00:09:21,215
სხვა სკვინჩებს შეეძლოთ მათი ნისკარტების
უკეთ გამოყენება მარცვლეულის დასამტვრევად.

97
00:09:21,215 --> 00:09:28,382
შედეგად, სკვინჩები ეკოლოგიურ ნიშებში გადანაწილდნენ.
ამ ნიშებში, ისინი ზედმეტი მეტოქეობისგან დაცულნი იყვნენ.

98
00:09:28,382 --> 00:09:32,689
მათ მალევე დაიწყეს შეწყვილება, ძირითადად, იმ
სკვინჩებთან, რომლებიც იგივე ნიშას განეკუთვნებოდნენ.

99
00:09:32,689 --> 00:09:37,216
მრავალი თაობის განმავლობაში,
ეს ნიშან-თვისებები გაუმჯობესდა,

100
00:09:37,216 --> 00:09:40,937
რამაც სკვინჩებს საშუალება მისცა,
წარმატებულად გამოეყენებინათ საკუთარი ნიშები.

101
00:09:40,937 --> 00:09:45,799
ჭიისმთხრელებსა და მარცვლეულისმტვრეველებს
შორის განსხვავებები იმდენად დიდი გახდა,

102
00:09:45,799 --> 00:09:52,104
რომ მათ ერთმანეთთან შეწყვილებაც კი აღარ შეეძლოთ;
შედეგად, გაჩნდა სხვადასხვა სახეობები.

103
00:09:52,104 --> 00:09:57,939
დღეისათვის, გალაპაგოსის კუნძულებზე სკვინჩების
(მთიულასებრთა) 14 სახეობა ბინადრობს;

104
00:09:57,939 --> 00:10:02,023
აქედან ყოველი მათგანი, განსაცდელში ჩავარდნილი
სკვინჩების ერთი გუნდის შთამომავალია.

105
00:10:02,023 --> 00:10:05,882
ასე ხდება ევოლუციის მიერ ახალი სახეობების წარმოშობა:

106
00:10:05,882 --> 00:10:08,549
უნიკალური ინდივიდების ურთიერთქმედებით,

107
00:10:08,549 --> 00:10:10,604
შთამომავლობის ჭარბწარმოებით,

108
00:10:10,604 --> 00:10:13,966
რეკომბინაციითა და მუტაციით მემკვიდრეობითობაში,

109
00:10:13,966 --> 00:10:17,299
საბოლოოდ კი — გადარჩევით.

110
00:10:17,299 --> 00:10:20,467
რატომ არის ეს ასეთი მნიშვნელოვანი?

111
00:10:20,467 --> 00:10:27,642
ის გვეუბნება, თუ საიდან წარმოიშვა სიცოცხლის
მრავალფეროვნება და რატომ არიან ცოცხალი არსებები ასე
სრულყოფილად მორგებულნი საკუთარ საცხოვრებელ გარემოზე.

112
00:10:27,642 --> 00:10:30,355
მაგრამ ის, ასევე, პირადად ჩვენც გვეხება.

113
00:10:30,355 --> 00:10:37,216
თითოეული პიროვნება არის შედეგი 3,5 მილიარდი
წლის ევოლუციის და ეს პირადად თქვენც მოგიცავთ.

114
00:10:37,216 --> 00:10:41,195
თქვენი წინაპრები იბრძოდნენ და ეგუებოდნენ
გარემო-პირობებს, რათა გადარჩენილიყვნენ.

115
00:10:41,195 --> 00:10:45,548
გადარჩენა კი უაღრესად საეჭვო იყო.

116
00:10:45,548 --> 00:10:49,965
თუ მხედველობაში მივიღებთ, რომ ყველა იმ სახეობის
99%, რასაც კი ოდესმე უარსებია, გადაშენდა,

117
00:10:49,965 --> 00:10:55,692
შეგიძლიათ, თქვენი თავი წარმატების ისტორიაში მოისაზროთ.

118
00:10:55,692 --> 00:10:59,771
დინოზავრები გაქრნენ, მაგრამ თქვენ
ცოცხალი ხართ, უყურებთ ამ ვიდეოს,

119
00:10:59,771 --> 00:11:06,299
რადგან თქვენ საოცრად განსაკუთრებული ხართ; ისევე,
როგორც სხვა ცოცხალი არსებები, რომლებიც დღეს არსებობენ:

120
00:11:06,299 --> 00:11:10,775
განუმეორებელი და უნიკალური სამყაროში.