WEBVTT

00:00:01.144 --> 00:00:03.870
Širom Evrope i centralne Azije

00:00:03.870 --> 00:00:06.430
približno milion dece živi u velikim

00:00:06.430 --> 00:00:10.528
ustanovama poznatim kao sirotišta.

00:00:10.528 --> 00:00:13.586
Većina ljudi zamišlja da su sirotišta
pogodna okruženja

00:00:13.586 --> 00:00:15.257
koja brinu o deci.

00:00:15.257 --> 00:00:18.488
Neki znaju više o uslovima
života u njima

00:00:18.488 --> 00:00:20.940
pa ipak misle da su
sirotišta nužno zlo.

00:00:20.940 --> 00:00:24.337
Na kraju krajeva, gde bi smestili
svu tu decu

00:00:24.337 --> 00:00:26.488
koja nemaju roditelje?

NOTE Paragraph

00:00:26.488 --> 00:00:29.955
Ali šezdesetogodišnje istraživanje pokazuje

00:00:29.955 --> 00:00:32.211
da odvajanje dece od njihovih porodica

00:00:32.211 --> 00:00:34.563
i njihov smeštaj u velike institucije

00:00:34.563 --> 00:00:37.403
ozbiljno šteti njihovom zdravlju i razvoju,

00:00:37.403 --> 00:00:40.885
ovo važi posebno za male bebe.

00:00:40.885 --> 00:00:43.029
Kao što znamo, bebe se rađaju

00:00:43.029 --> 00:00:45.789
bez potpune razvijenosti mišića

00:00:45.789 --> 00:00:47.713
i mozga.

00:00:47.713 --> 00:00:50.373
Tokom prve tri godine života mozak

00:00:50.373 --> 00:00:53.143
dostiže punu veličinu, a najviše raste

00:00:53.143 --> 00:00:55.763
u prvih šest meseci.
Mozak se razvija

00:00:55.763 --> 00:00:58.989
kao odgovor na iskustvo i podražaj.

00:00:58.989 --> 00:01:02.803
Svaki put kada beba nauči nešto novo -

00:01:02.803 --> 00:01:04.330
da fokusira oči,

00:01:04.330 --> 00:01:07.323
da podražava pokret ili izraz lica,

00:01:07.323 --> 00:01:11.313
da podigne nešto, da oblikuje reč 
ili da sedne -

00:01:11.313 --> 00:01:14.890
izgrađuju se nove sinaptičke veze u mozgu.

00:01:14.890 --> 00:01:18.989
Mladi roditelji su zapanjeni
brzinom ovog učenja.

00:01:18.989 --> 00:01:23.897
Sa pravom su zadivljeni i ushićeni
pameću svoje dece.

00:01:23.897 --> 00:01:26.481
Prenose svoju ushićenost na decu

00:01:26.481 --> 00:01:28.202
koja im uzvraćaju osmesima

00:01:28.202 --> 00:01:32.604
i željom da postignu i nauče još više.

00:01:32.604 --> 00:01:36.346
Izgradnjom snažne povezanosti između
deteta i roditelja

00:01:36.346 --> 00:01:39.557
sklapaju se kockice za fizički, društveni,

00:01:39.557 --> 00:01:43.067
jezički, kognitivni i psihomotorni razvoj.

00:01:43.067 --> 00:01:47.281
Ovo je model za sve buduće veze
sa prijateljima,

00:01:47.281 --> 00:01:50.522
partnerima i svojom decom.

00:01:50.522 --> 00:01:52.938
U većini porodica ovo se dešava
tako prirodno

00:01:52.938 --> 00:01:56.042
da čak i ne primećujemo. Većina nas 
nije ni svesna važnosti ove veze

00:01:56.042 --> 00:01:59.472
za ljudski razvoj i nadalje

00:01:59.472 --> 00:02:02.371
za razvoj zdravog društva.

00:02:02.371 --> 00:02:04.913
Samo kada krene po zlu,
počinjemo da shvatamo

00:02:04.913 --> 00:02:07.922
važnost porodice za decu.

NOTE Paragraph

00:02:07.922 --> 00:02:11.858
U avgustu 1993. imala sam prvu priliku
da budem svedok

00:02:11.858 --> 00:02:16.016
velikog uticaja institucionalizacije i

00:02:16.016 --> 00:02:20.419
odsustva roditeljstva na decu.

00:02:20.419 --> 00:02:22.856
Oni koji se sećaju novinskih izveštaja

00:02:22.856 --> 00:02:26.110
koji su stizali iz Rumunije posle
revolucije 1989.,

00:02:26.110 --> 00:02:30.531
setiće se užasnih uslova u nekim
od tih institucija.

00:02:30.531 --> 00:02:33.290
Zamolili su me da pomognem direktoru
jedne velike institucije

00:02:33.290 --> 00:02:37.253
da se spreči odvajanje dece
od svojih porodica.

00:02:37.253 --> 00:02:41.438
Ovo sirotište sa 550 dece je služilo 
Čaušeskuu za pokazivanje,

00:02:41.438 --> 00:02:44.356
pa su mi rekli da su uslovi bili mnogo bolji.

00:02:44.356 --> 00:02:46.806
Pošto sam radila sa mnogo male dece,

00:02:46.806 --> 00:02:49.422
očekivala sam da ovde
bude veoma bučno,

00:02:49.422 --> 00:02:51.285
ali bilo je tiho, kao u manastiru.

00:02:51.285 --> 00:02:54.731
Bilo je teško poverovati da je tamo
uopšte bilo dece,

00:02:54.731 --> 00:02:57.367
ipak me je direktor sproveo
iz sobe u sobu,

00:02:57.367 --> 00:03:00.382
u svakoj su bili redovi krevetaca

00:03:00.382 --> 00:03:06.398
i u svakom je ležalo dete zureći u plafon.

00:03:06.398 --> 00:03:10.048
U prostoriji sa 40 novorođenih, 
nijedno od njih nije plakalo.

00:03:10.048 --> 00:03:12.087
Ipak, videla sam prljave pelene,
videla sam

00:03:12.087 --> 00:03:13.659
da su neka deca bila uznemirena,

00:03:13.659 --> 00:03:17.504
a jedino što se čulo, bilo je
tiho, konstantno jecanje.

00:03:17.504 --> 00:03:19.604
Glavna sestra mi je ponosno rekla:

00:03:19.604 --> 00:03:22.825
"Vidite kako su naša deca dobra."

00:03:22.825 --> 00:03:25.568
Tokom sledećih nekoliko dana počela
sam da shvatam

00:03:25.568 --> 00:03:27.631
da ova tišina nije bila nešto neobično.

00:03:27.631 --> 00:03:31.404
Novoprimljene bebe bi plakale
prvih nekoliko sati,

00:03:31.404 --> 00:03:33.393
ali pošto nisu izašli u susret njihovim zahtevima

00:03:33.393 --> 00:03:36.071
na kraju su naučile da ne smetaju,

00:03:36.071 --> 00:03:39.567
bile su bezvoljne, letargične
i gledale su u prazno

00:03:39.567 --> 00:03:41.393
kao i sve ostale.

NOTE Paragraph

00:03:41.393 --> 00:03:44.310
Tokom godina su mnogi ljudi
i novinski izveštaji

00:03:44.310 --> 00:03:46.481
optuživali osoblje u ovim ustanovama

00:03:46.481 --> 00:03:49.335
za zlo koje su naneli deci,
ali često samo je

00:03:49.335 --> 00:03:53.902
jedna osoba brinula o 10, 20 
ili čak četrdesetoro dece.

00:03:53.902 --> 00:03:57.964
Zato nisu imali drugog izbora nego da
primenjuju disciplinovani program.

00:03:57.964 --> 00:04:01.839
Decu su budili u 7 i hranili u pola 8.

00:04:01.839 --> 00:04:04.351
U 8 sati pelene su morale biti promenjene,
pa je jedan član osoblja

00:04:04.351 --> 00:04:07.716
imao možda 30 minuta da nahrani 
desetoro ili dvadesetoro dece,

00:04:07.716 --> 00:04:11.412
a ako bi neko dete isprljalo pelenu u pola devet,
moralo bi da čeka

00:04:11.412 --> 00:04:14.371
nekoliko sati do sledećeg presvlačenja.

00:04:14.371 --> 00:04:17.020
Dnevni kontakt deteta sa
drugim ljudskim bićem

00:04:17.020 --> 00:04:21.488
svodio se na nekoliko užurbanih minuta
tokom hranjenja i presvlačenja

00:04:21.488 --> 00:04:24.388
i jedina njihova stimulacija se svela na plafon,

00:04:24.388 --> 00:04:28.520
na zidove i rešetke njihovih krevetaca.

NOTE Paragraph

00:04:28.520 --> 00:04:31.419
Od moje prve posete Čaušeskuovoj instituciji

00:04:31.419 --> 00:04:34.552
videla sam na stotine takvih mesta u 18 zemalja,

00:04:34.552 --> 00:04:37.344
od Češke Republike do Sudana.

00:04:37.344 --> 00:04:40.328
U svim ovim udaljenim zemljama i kulturama

00:04:40.328 --> 00:04:43.625
ove institucije i prolazak dece kroz njih,

00:04:43.625 --> 00:04:46.218
bile su poražavajući iste.

00:04:46.218 --> 00:04:49.328
Nedostatak stimulacije često vodi do
postupaka samo-stimulacije

00:04:49.328 --> 00:04:52.269
kao što je pljeskanje rukama,
klaćenje napred-nazad

00:04:52.269 --> 00:04:56.080
ili do agresije i u nekim ustanovama
se koriste psihijatrijski lekovi

00:04:56.080 --> 00:04:58.911
za kontrolu ponašanja ove dece,

00:04:58.911 --> 00:05:01.112
dok se u nekim drugim ustanovama
deca vezuju da bi se sprečilo

00:05:01.112 --> 00:05:04.000
da povrede sebe ili druge.

00:05:04.000 --> 00:05:06.492
Ova deca su ubrzo obeležena kao ometena

00:05:06.492 --> 00:05:09.927
i prebacuju se u drugu instituciju
za decu ometenu u razvoju.

00:05:09.927 --> 00:05:14.270
Mnoga deca više nikad neće napustiti instituciju.

00:05:14.270 --> 00:05:16.933
Ona, koja nisu ometena, sa tri godine

00:05:16.933 --> 00:05:19.481
se prebacuju u drugu ustanovu,
a sa sedam godina,

00:05:19.481 --> 00:05:23.434
opet u neku drugu. Odvojena su
po godištu i polu,

00:05:23.434 --> 00:05:25.979
proizvoljno su odvojena
od svoje braće i sestara

00:05:25.979 --> 00:05:29.867
često i bez mogućnosti
da se oproste jedni od drugih.

00:05:29.867 --> 00:05:32.645
Retko ima dovoljno hrane.
Ona su često gladna.

00:05:32.645 --> 00:05:35.355
Starija deca zlostavljaju mlađu.
Ona uče da prežive.

00:05:35.355 --> 00:05:38.704
Uče da se brane, inače propadaju.

NOTE Paragraph

00:05:38.704 --> 00:05:42.264
Kad napuste instituciju, zaista im je teško

00:05:42.264 --> 00:05:45.559
da se snađu i integrišu u društvo.

00:05:45.559 --> 00:05:48.808
U Moldaviji, mlade žene koje su
odrasle u institucijama

00:05:48.808 --> 00:05:52.816
deset puta su više žrtve trgovine ljudima
nego njihove vršnjakinje

00:05:52.816 --> 00:05:56.972
i jedno rusko istraživanje je otkrilo da je,
dve godine nakon napuštanja ustanove,

00:05:56.972 --> 00:06:01.331
20 posto tih mladih ljudi imalo kriminalni dosije,

00:06:01.331 --> 00:06:04.187
njih 14 posto je bilo umešano u prostituciju

00:06:04.187 --> 00:06:08.751
i 10 posto je oduzelo sebi život.

NOTE Paragraph

00:06:08.751 --> 00:06:11.632
Zašto ima toliko siročadi u Evropi

00:06:11.632 --> 00:06:15.503
kad u skorije vreme nije bilo ratova 
ili nekih katastrofa?

00:06:15.503 --> 00:06:20.087
U stvari, više od 95 posto ove dece
ima žive roditelje,

00:06:20.087 --> 00:06:22.076
ali društvo je sklono da okrivi ove roditelje

00:06:22.076 --> 00:06:24.839
za zapostavljanje dece,
ali istraživanja pokazuju

00:06:24.839 --> 00:06:27.960
da većina roditelja želi svoju decu 
i da su primarni pokretači

00:06:27.960 --> 00:06:30.279
institucionalizacije

00:06:30.279 --> 00:06:34.476
siromaštvo, invalidnost i etnička pripadnost.

00:06:34.476 --> 00:06:37.575
Mnoge države nisu razvile inkluzivne škole,

00:06:37.575 --> 00:06:40.279
pa se deca sa blagom ometenošću

00:06:40.279 --> 00:06:42.855
šalju u specijalne škole

00:06:42.855 --> 00:06:44.663
kada imaju šest ili sedam godina.

00:06:44.663 --> 00:06:48.797
Te ustanove mogu biti udaljene na
stotine kilometara od porodičnog doma.

00:06:48.797 --> 00:06:51.521
Ako je porodica siromašna,
teško će posećivati decu

00:06:51.521 --> 00:06:55.639
i međusobna veza se postepeno gasi.

00:06:55.639 --> 00:06:58.942
Iza svakog od miliona dece u ustanovama

00:06:58.942 --> 00:07:02.696
postoji priča o roditeljima koji su očajni

00:07:02.696 --> 00:07:07.806
i koji osećaju da nemaju više izbora, 
kao što je i Natalija iz Moldavije,

00:07:07.806 --> 00:07:10.199
koja je imala dovoljno novca
samo za ishranu svoje bebe,

00:07:10.199 --> 00:07:13.383
pa je morala da pošalje starijeg sina u ustanovu;

00:07:13.383 --> 00:07:16.423
ili Desi, u Bugarskoj, koja je
pazila svoje četvoro dece

00:07:16.423 --> 00:07:19.052
dok joj muž nije umro,

00:07:19.052 --> 00:07:21.295
a zatim je morala da radi puno radno vreme,

00:07:21.295 --> 00:07:23.442
bez pomoći, nije imala drugog izbora,

00:07:23.442 --> 00:07:27.274
nego da smesti ometeno dete u ustanovu;

00:07:27.274 --> 00:07:30.428
ili stotine mladih devojaka koje se užasavaju
da kažu svojim roditeljima

00:07:30.428 --> 00:07:34.014
da su trudne, pa ostavljaju svoje bebe u bolnici;

00:07:34.014 --> 00:07:36.746
ili mladi roditelji, jedan mladi par

00:07:36.746 --> 00:07:41.252
koji je upravo otkrio da je njihovo
prvorođeno dete ometeno u razvoju

00:07:41.252 --> 00:07:44.307
i umesto da ih posavetuju pozitivnim porukama

00:07:44.307 --> 00:07:47.154
o potencijalima deteta, doktori su im rekli:

00:07:47.154 --> 00:07:50.210
"Zaboravite na nju, ostavite je u ustanovi,

00:07:50.210 --> 00:07:53.730
idite kući i napravite jedno zdravo dete."

NOTE Paragraph

00:07:53.730 --> 00:07:57.262
Ovakvo stanje stvari nije ni nužno ni neizbežno.

00:07:57.262 --> 00:08:00.389
Svako dete ima pravo na porodicu, zaslužuje

00:08:00.389 --> 00:08:04.220
i treba da ima porodicu i deca su neverovatno otporna.

00:08:04.220 --> 00:08:06.902
Ako ih rano izvadimo iz ustanova i smestimo u brižne

00:08:06.902 --> 00:08:10.423
porodice, ona nadoknade svoje gubitke u razvoju

00:08:10.423 --> 00:08:13.466
i nastavljaju normalan, srećan život.

00:08:13.466 --> 00:08:17.027
Takođe, mnogo je jeftinije pružiti pomoć
hraniteljskim porodicama,

00:08:17.027 --> 00:08:19.546
nego obezbediti institucije.

00:08:19.546 --> 00:08:22.742
Jedno istraživanje navodi da
podrška hraniteljskim porodicama

00:08:22.742 --> 00:08:25.650
košta 10 posto od smeštaja u ustanovu,

00:08:25.650 --> 00:08:27.914
dok kvaliteno hraniteljstvo

00:08:27.914 --> 00:08:30.906
košta obično oko 30 posto.

00:08:30.906 --> 00:08:33.954
Ako potrošimo manje na decu,
a više na prave usluge,

00:08:33.954 --> 00:08:37.906
uštedu možemo reinvestirati
u visoko kvalitetnu brigu

00:08:37.906 --> 00:08:42.555
za decu sa izuzetno kompleksnim potrebama.

NOTE Paragraph

00:08:42.555 --> 00:08:47.092
Širom Evrope se razvija pokret
da bi se pomerio fokus

00:08:47.092 --> 00:08:49.928
i preneli resursi sa velikih institucija,

00:08:49.928 --> 00:08:53.888
koje pružaju oskudnu brigu,
na usluge koje pruža

00:08:53.888 --> 00:08:56.613
lokalna zajednica, koja štiti decu
od nepravde i omogućava razvijanje

00:08:56.613 --> 00:09:00.440
njihovog punog potencijala. Kada sam počela 
da radim u Rumuniji

00:09:00.440 --> 00:09:04.216
pre skoro 20 godina, 200 000 dece je živelo

00:09:04.216 --> 00:09:07.777
u ustanovama i broj im se povećavao svakog dana.

00:09:07.777 --> 00:09:10.088
Sada ih ima manje od 10 000

00:09:10.088 --> 00:09:13.536
i širom zemlje se podržavaju hraniteljske porodice.

00:09:13.536 --> 00:09:17.322
U Moldaviji, uprkos ekstremnom siromaštvu 
i užasnim posledicama

00:09:17.322 --> 00:09:20.314
svetske ekonomske krize, broj dece u

00:09:20.314 --> 00:09:23.098
institucijama se smanjio za više od 50 posto

00:09:23.098 --> 00:09:26.314
u poslednjih pet godina, a resursi su

00:09:26.314 --> 00:09:30.967
usmereni na hraniteljske porodice i inkluzivne škole.

00:09:30.967 --> 00:09:34.197
Mnoge zemlje su razvile nacionalne akcione planove.

00:09:34.197 --> 00:09:36.718
Evropska komisija i drugi značajni donatori

00:09:36.718 --> 00:09:40.198
pronalaze načine da usmere novac iz institucija

00:09:40.198 --> 00:09:43.194
ka hraniteljskim porodicama, osnažuju zajednice

00:09:43.194 --> 00:09:45.923
da brinu o svojoj deci.

NOTE Paragraph

00:09:45.923 --> 00:09:48.726
Ali još uvek ima mnogo toga da se uradi da bi se

00:09:48.726 --> 00:09:51.094
okončala institucionalizacija dece.

00:09:51.094 --> 00:09:54.163
Potrebno je podizanje svesti
na svim društvenim nivoima.

00:09:54.163 --> 00:09:57.687
Potrebno je upoznati ljude sa nepravdom
koju te institucije nanose deci

00:09:57.687 --> 00:10:00.647
i da postoje bolje alternative.

00:10:00.647 --> 00:10:03.611
Ako poznajemo ljude koji
planiraju da pomažu sirotišta,

00:10:03.611 --> 00:10:07.653
trebalo bi da ih ubedimo da umesto toga 
pomognu hraniteljske porodice.

NOTE Paragraph

00:10:07.653 --> 00:10:10.915
Ovo je jedan od oblika zlostavljanja dece

00:10:10.915 --> 00:10:13.779
koji bismo mogli da iskorenimo zajedno.

NOTE Paragraph

00:10:13.779 --> 00:10:16.371
Hvala. 
(Aplauz)

NOTE Paragraph

00:10:16.371 --> 00:10:20.371
(Aplauz)