WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:04.261
Atomet janë qesharakë
dhe jashtëzakonisht të vegjël.

00:00:04.261 --> 00:00:10.501
Një qime floku e njeriut është e trashë sa rreth 500,000 
atome karboni të vendosura mbi njëra-tjetrën.

00:00:10.505 --> 00:00:15.703
Shikoni grushtin tuaj, përmban triliona dhe triliona atome.

00:00:15.703 --> 00:00:20.097
Nëse një atom në të do të ishte i madh sa një gurë mermeri,
sa do të ishte i madh grushti yt?

00:00:20.097 --> 00:00:24.747
Epo, sa madhësia e Tokës.
Hm... ende e vështirë ta imagjinoni?

00:00:24.747 --> 00:00:27.047
Le të provojmë diçka ndryshe.

00:00:33.020 --> 00:00:38.130
Shikoni gishtin tuaj të vogël.
Imagjinoni se maja e tij është e madhe sa dhoma në të cilën jeni tani.

00:00:38.130 --> 00:00:44.397
Tani mbusheni dhomën me kokrra orizi.
Një kokërr orizi përfaqëson një qelizë në majën e gishtit tuaj.

00:00:44.397 --> 00:00:48.178
Tani le ta afrojmë kamerën në kokrrën e orizit.
Dhe tani, një qelizë

00:00:48.178 --> 00:00:50.750
është e madhe sa dhoma në të cilën jeni tani.

00:00:50.750 --> 00:00:55.390
Le ta mbushim me oriz përsëri.
Kjo është përafërsisht madhësia e një proteine.

00:00:55.390 --> 00:00:59.249
Dhe tani, le ti mbushim të gjitha hapësirat
ndërmjet kokrrave të orizit

00:00:59.249 --> 00:01:01.159
me kokrra rëre.

00:01:01.159 --> 00:01:04.980
Kjo është përafërsisht se sa të vegjël janë atomet.

00:01:04.980 --> 00:01:07.061
Prej qka përbëhet një atom?

00:01:07.061 --> 00:01:12.511
Le të shtiremi se atomet duken kështu për një minutë,
që ta kemi më të lehtë ta kuptojmë.

00:01:12.511 --> 00:01:18.921
Një atom përmban 3 grimca kryesore:
Neutronet, protonet dhe elektronet.

00:01:18.921 --> 00:01:23.076
Protonet dhe neutronet ngjiten së bashku dhe formojnë berthamën e atomit,

00:01:23.076 --> 00:01:25.017
të mbajtur së bashku nga bashkëveprimi i fortë,

00:01:25.017 --> 00:01:28.589
një nga 4 forcat fundamentale të universit.

00:01:28.589 --> 00:01:32.153
Ato përbëhen nga kuarket 
dhe mbahen së bashku nga gluonet.

00:01:32.153 --> 00:01:35.195
Askush nuk e di saktësisht se 
sa të vogla janë kuarket.


00:01:35.195 --> 00:01:38.677
Ne mendojmë se ato mund të jena pika,
sikur në gjeometri.

00:01:38.677 --> 00:01:41.822
Provoni ti imagjinoni ato si zero dimensionale.

00:01:41.822 --> 00:01:47.192
Ne dyshojmë se kuarket dhe elektronet janë 
perbërësit më fundamentalë të materies në univers.

00:01:47.192 --> 00:01:53.835
Elektronet e orbitojnë bërthamën e atomit.
Ato udhëtojnë me një shpejtësi rreth 2,200km/s

00:01:53.835 --> 00:01:57.303
Shpejt mjaftueshëm sa të orbitojnë Tokën
për pak më shumë se 18 sekonda.


00:01:57.303 --> 00:02:01.592
Sikurse kuarket, ne mendojmë se 
elektronet janë grimca fundamentale.

00:02:01.592 --> 00:02:07.883
99.999999999999 përqind

00:02:07.883 --> 00:02:13.269
e vëllimit të një atomi është 
hapësirë e zbrazët. Përpos se nuk është...

00:02:13.269 --> 00:02:19.222
Ajo që ne e perceptojmë si zbrazëti është në fakt 
një hapësirë e mbushur nga luhatje kuantike

00:02:19.222 --> 00:02:23.798
fusha që kanë energji potenciale dhe 
që ndërtohen dhe treten spontanisht.

00:02:23.798 --> 00:02:28.249
Keto luhatje kanë një ndikim fundamental 
në mënyrën se si grimcat e ngarkuara bashkëveprojnë.


00:02:28.249 --> 00:02:30.470
Por kjo është temë për një video tjetër.

00:02:30.470 --> 00:02:34.610
Sa hapësirë, saktësisht, zënë
bërthama dhe elektronet? 


00:02:34.610 --> 00:02:37.513
Nëse do të hiqnim të gjithë hapësirat 
ndërmjet bërthamave të atomeve

00:02:37.513 --> 00:02:41.493
nga Empire State Building, ajo 
do të ishte e madhe sa një grimcë orizi.

00:02:41.493 --> 00:02:45.014
Te gjitha atomet e njerëzimit 
do të pershtateshin në një lugë çaji.


00:02:45.014 --> 00:02:49.143
Ka objekte ekstreme, 
ku gjendje si kjo faktikisht ekzistojnë.

00:02:49.143 --> 00:02:52.723
Në një yll neutroni, bërthamat e atomeve
janë të shtypura aq dendësisht,

00:02:52.723 --> 00:02:57.328
saqë masa e 3 diejve përshtatet
në një objekt vetëm disa kilometra të gjerë.

00:02:57.328 --> 00:03:01.037
Meqë ra fjala, si duken atomet?


00:03:01.037 --> 00:03:03.654
Epo, diqka kështu.

00:03:03.654 --> 00:03:07.582
Elektronet janë si një funksion valor
dhe grimcë në të njëjtën kohë.


00:03:07.582 --> 00:03:11.567
Ne mund të kalkulojmë se ku një elektron
mund të jetë në çfarëdo momenti në kohë

00:03:11.567 --> 00:03:14.365
Këto re të probabilitetit,
të quajtura orbitale

00:03:14.365 --> 00:03:18.336
janë ku elektronet mund të jenë 
me një siguri prej 95%

00:03:18.336 --> 00:03:21.105
Probabiliteti i gjetjes së një elektroni ju afrohet zeros

00:03:21.105 --> 00:03:23.505
sa më larg që shkojmë nga bërthama e atomit

00:03:23.505 --> 00:03:27.418
por kurrë nuk është zero, 
që domethënë se, në teori,

00:03:27.418 --> 00:03:31.232
elektroni i një atomi mund të jetë
në anën tjetër të universit.

00:03:31.232 --> 00:03:32.961
Okej, prit një sekond.


00:03:32.961 --> 00:03:36.204
Këto gjëra të çuditshme formojnë
të gjithë materien në univers.

00:03:36.204 --> 00:03:38.334
Për shumë elemente të njohura,


00:03:38.334 --> 00:03:42.616
nuk të duhen shumë grimca kryesore, vetëm tre.

00:03:42.616 --> 00:03:46.978
Merre një proton dhe një elektron,
dhe ke hidrogjenin.


00:03:46.978 --> 00:03:49.943
Shto një proton dhe një neutron,
dhe ke heliumin.

00:03:49.943 --> 00:03:53.544
Shto disa më shumë, ke karbonin.
Disa më shumë, florin.

00:03:53.544 --> 00:03:56.757
Edhe më shumë, arin, 
dhe kështu me rradhë.

00:03:56.757 --> 00:03:59.549
Dhe çdo atom i një elementi
është i njëjtë.

00:03:59.549 --> 00:04:03.151
Të gjithë atomet e hidrogjenit në univers,
për shembull, janë të njëjta.

00:04:03.151 --> 00:04:08.018
Hidrogjeni në trupin tënd është saktësisht
i njëjtë me hidrogjenin në Diell.

00:04:08.018 --> 00:04:11.279
A ndihesh i hutuar tani?
Ne sigurisht që po!

00:04:11.279 --> 00:04:14.671
Asgjë në këtë madhësi të universit
nuk ka kuptim në botën tonë,

00:04:14.671 --> 00:04:18.578
dhe as nuk kemi filluar që të flasim
për mekanikën kuantike apo për kopshtin e grimcave,

00:04:18.578 --> 00:04:20.231
të cilat janë edhe më të çuditshme!

00:04:20.231 --> 00:04:24.415
Modeli jonë i atomeve ka ndryshuar disa herë
qysh kur ne e përfytyruam së pari atë

00:04:24.415 --> 00:04:27.119
dhe ai që është për momentin,
sigurisht që nuk do të jetë i fundit.

00:04:27.119 --> 00:04:29.995
Kështu që le ti përkrahim 
shkencëtarët dhe kërkimet

00:04:29.995 --> 00:04:33.430
dhe të presim për valën tjetër 
të informacioneve të reja

00:04:33.430 --> 00:04:38.850
për këtë botë të cuditshme 
që është baza e ekzistencës sonë.