1
00:00:00,000 --> 00:00:04,261
Atomet janë qesharakë
dhe jashtëzakonisht të vegjël.

2
00:00:04,261 --> 00:00:10,501
Një qime floku e njeriut është e trashë sa rreth 500,000 
atome karboni të vendosura mbi njëra-tjetrën.

3
00:00:10,505 --> 00:00:15,703
Shikoni grushtin tuaj, përmban triliona dhe triliona atome.

4
00:00:15,703 --> 00:00:20,097
Nëse një atom në të do të ishte i madh sa një gurë mermeri,
sa do të ishte i madh grushti yt?

5
00:00:20,097 --> 00:00:24,747
Epo, sa madhësia e Tokës.
Hm... ende e vështirë ta imagjinoni?

6
00:00:24,747 --> 00:00:27,047
Le të provojmë diçka ndryshe.

7
00:00:33,020 --> 00:00:38,130
Shikoni gishtin tuaj të vogël.
Imagjinoni se maja e tij është e madhe sa dhoma në të cilën jeni tani.

8
00:00:38,130 --> 00:00:44,397
Tani mbusheni dhomën me kokrra orizi.
Një kokërr orizi përfaqëson një qelizë në majën e gishtit tuaj.

9
00:00:44,397 --> 00:00:48,178
Tani le ta afrojmë kamerën në kokrrën e orizit.
Dhe tani, një qelizë

10
00:00:48,178 --> 00:00:50,750
është e madhe sa dhoma në të cilën jeni tani.

11
00:00:50,750 --> 00:00:55,390
Le ta mbushim me oriz përsëri.
Kjo është përafërsisht madhësia e një proteine.

12
00:00:55,390 --> 00:00:59,249
Dhe tani, le ti mbushim të gjitha hapësirat
ndërmjet kokrrave të orizit

13
00:00:59,249 --> 00:01:01,159
me kokrra rëre.

14
00:01:01,159 --> 00:01:04,980
Kjo është përafërsisht se sa të vegjël janë atomet.

15
00:01:04,980 --> 00:01:07,061
Prej qka përbëhet një atom?

16
00:01:07,061 --> 00:01:12,511
Le të shtiremi se atomet duken kështu për një minutë,
që ta kemi më të lehtë ta kuptojmë.

17
00:01:12,511 --> 00:01:18,921
Një atom përmban 3 grimca kryesore:
Neutronet, protonet dhe elektronet.

18
00:01:18,921 --> 00:01:23,076
Protonet dhe neutronet ngjiten së bashku dhe formojnë berthamën e atomit,

19
00:01:23,076 --> 00:01:25,017
të mbajtur së bashku nga bashkëveprimi i fortë,

20
00:01:25,017 --> 00:01:28,589
një nga 4 forcat fundamentale të universit.

21
00:01:28,589 --> 00:01:32,153
Ato përbëhen nga kuarket 
dhe mbahen së bashku nga gluonet.

22
00:01:32,153 --> 00:01:35,195
Askush nuk e di saktësisht se 
sa të vogla janë kuarket.


23
00:01:35,195 --> 00:01:38,677
Ne mendojmë se ato mund të jena pika,
sikur në gjeometri.

24
00:01:38,677 --> 00:01:41,822
Provoni ti imagjinoni ato si zero dimensionale.

25
00:01:41,822 --> 00:01:47,192
Ne dyshojmë se kuarket dhe elektronet janë 
perbërësit më fundamentalë të materies në univers.

26
00:01:47,192 --> 00:01:53,835
Elektronet e orbitojnë bërthamën e atomit.
Ato udhëtojnë me një shpejtësi rreth 2,200km/s

27
00:01:53,835 --> 00:01:57,303
Shpejt mjaftueshëm sa të orbitojnë Tokën
për pak më shumë se 18 sekonda.


28
00:01:57,303 --> 00:02:01,592
Sikurse kuarket, ne mendojmë se 
elektronet janë grimca fundamentale.

29
00:02:01,592 --> 00:02:07,883
99.999999999999 përqind

30
00:02:07,883 --> 00:02:13,269
e vëllimit të një atomi është 
hapësirë e zbrazët. Përpos se nuk është...

31
00:02:13,269 --> 00:02:19,222
Ajo që ne e perceptojmë si zbrazëti është në fakt 
një hapësirë e mbushur nga luhatje kuantike

32
00:02:19,222 --> 00:02:23,798
fusha që kanë energji potenciale dhe 
që ndërtohen dhe treten spontanisht.

33
00:02:23,798 --> 00:02:28,249
Keto luhatje kanë një ndikim fundamental 
në mënyrën se si grimcat e ngarkuara bashkëveprojnë.


34
00:02:28,249 --> 00:02:30,470
Por kjo është temë për një video tjetër.

35
00:02:30,470 --> 00:02:34,610
Sa hapësirë, saktësisht, zënë
bërthama dhe elektronet? 


36
00:02:34,610 --> 00:02:37,513
Nëse do të hiqnim të gjithë hapësirat 
ndërmjet bërthamave të atomeve

37
00:02:37,513 --> 00:02:41,493
nga Empire State Building, ajo 
do të ishte e madhe sa një grimcë orizi.

38
00:02:41,493 --> 00:02:45,014
Te gjitha atomet e njerëzimit 
do të pershtateshin në një lugë çaji.


39
00:02:45,014 --> 00:02:49,143
Ka objekte ekstreme, 
ku gjendje si kjo faktikisht ekzistojnë.

40
00:02:49,143 --> 00:02:52,723
Në një yll neutroni, bërthamat e atomeve
janë të shtypura aq dendësisht,

41
00:02:52,723 --> 00:02:57,328
saqë masa e 3 diejve përshtatet
në një objekt vetëm disa kilometra të gjerë.

42
00:02:57,328 --> 00:03:01,037
Meqë ra fjala, si duken atomet?


43
00:03:01,037 --> 00:03:03,654
Epo, diqka kështu.

44
00:03:03,654 --> 00:03:07,582
Elektronet janë si një funksion valor
dhe grimcë në të njëjtën kohë.


45
00:03:07,582 --> 00:03:11,567
Ne mund të kalkulojmë se ku një elektron
mund të jetë në çfarëdo momenti në kohë

46
00:03:11,567 --> 00:03:14,365
Këto re të probabilitetit,
të quajtura orbitale

47
00:03:14,365 --> 00:03:18,336
janë ku elektronet mund të jenë 
me një siguri prej 95%

48
00:03:18,336 --> 00:03:21,105
Probabiliteti i gjetjes së një elektroni ju afrohet zeros

49
00:03:21,105 --> 00:03:23,505
sa më larg që shkojmë nga bërthama e atomit

50
00:03:23,505 --> 00:03:27,418
por kurrë nuk është zero, 
që domethënë se, në teori,

51
00:03:27,418 --> 00:03:31,232
elektroni i një atomi mund të jetë
në anën tjetër të universit.

52
00:03:31,232 --> 00:03:32,961
Okej, prit një sekond.


53
00:03:32,961 --> 00:03:36,204
Këto gjëra të çuditshme formojnë
të gjithë materien në univers.

54
00:03:36,204 --> 00:03:38,334
Për shumë elemente të njohura,


55
00:03:38,334 --> 00:03:42,616
nuk të duhen shumë grimca kryesore, vetëm tre.

56
00:03:42,616 --> 00:03:46,978
Merre një proton dhe një elektron,
dhe ke hidrogjenin.


57
00:03:46,978 --> 00:03:49,943
Shto një proton dhe një neutron,
dhe ke heliumin.

58
00:03:49,943 --> 00:03:53,544
Shto disa më shumë, ke karbonin.
Disa më shumë, florin.

59
00:03:53,544 --> 00:03:56,757
Edhe më shumë, arin, 
dhe kështu me rradhë.

60
00:03:56,757 --> 00:03:59,549
Dhe çdo atom i një elementi
është i njëjtë.

61
00:03:59,549 --> 00:04:03,151
Të gjithë atomet e hidrogjenit në univers,
për shembull, janë të njëjta.

62
00:04:03,151 --> 00:04:08,018
Hidrogjeni në trupin tënd është saktësisht
i njëjtë me hidrogjenin në Diell.

63
00:04:08,018 --> 00:04:11,279
A ndihesh i hutuar tani?
Ne sigurisht që po!

64
00:04:11,279 --> 00:04:14,671
Asgjë në këtë madhësi të universit
nuk ka kuptim në botën tonë,

65
00:04:14,671 --> 00:04:18,578
dhe as nuk kemi filluar që të flasim
për mekanikën kuantike apo për kopshtin e grimcave,

66
00:04:18,578 --> 00:04:20,231
të cilat janë edhe më të çuditshme!

67
00:04:20,231 --> 00:04:24,415
Modeli jonë i atomeve ka ndryshuar disa herë
qysh kur ne e përfytyruam së pari atë

68
00:04:24,415 --> 00:04:27,119
dhe ai që është për momentin,
sigurisht që nuk do të jetë i fundit.

69
00:04:27,119 --> 00:04:29,995
Kështu që le ti përkrahim 
shkencëtarët dhe kërkimet

70
00:04:29,995 --> 00:04:33,430
dhe të presim për valën tjetër 
të informacioneve të reja

71
00:04:33,430 --> 00:04:38,850
për këtë botë të cuditshme 
që është baza e ekzistencës sonë.