0:00:00.690,0:00:03.660 Indiyə qədər kimya səfərimizdə 0:00:03.660,0:00:06.410 gördüyümüz hər şey elektronların[br]sabitliyini və onların 0:00:06.410,0:00:08.420 hansı sabit təbəqədə yerləşməsini 0:00:08.420,0:00:10.340 əhatə edirdi. 0:00:10.340,0:00:14.030 Və həyatdakı hər şey kimi əgər atomu[br]biraz daha 0:00:14.030,0:00:16.400 araşdırsaq görəcəyik ki, elektronlar[br]atomdakı 0:00:16.400,0:00:19.250 tək şey deyil. 0:00:19.250,0:00:24.250 Nüvənin özündə bəzi əlaqələr olur,[br]yaxud nüvənin müəyyən qeyri-stabilliyi 0:00:24.250,0:00:27.140 olur və özünü müəyyən şəkildə[br]yüngülləşdirmək istəyir. 0:00:27.140,0:00:28.740 Bu videoda bu mövzuyla əlaqəli 0:00:28.740,0:00:31.420 danışacağıq. 0:00:31.420,0:00:35.110 Əslində bu hadisənin mexanikası[br]kimya kursunun 0:00:35.110,0:00:37.450 ilk ilində keçilməyə bilər,[br]amma ən azından 0:00:37.450,0:00:39.570 onun baş verdiyini bilmək yaxşıdır. 0:00:39.570,0:00:43.020 Bir gün güclü nüvə qüvvələrini, 0:00:43.020,0:00:45.570 kvant fizikasını, yaxud buna bənzər[br]elmləri öyrənəndə 0:00:45.570,0:00:49.280 biz proton, neytron və onları 0:00:49.280,0:00:52.810 təşkil edən kvarkların nə üçün belə[br]əlaqədə olduğu haqqında 0:00:52.810,0:00:53.530 danışa bilərik. 0:00:53.530,0:00:55.500 Amma gəlin ən azından müxtəlif növ 0:00:55.500,0:01:00.890 nüvə parçalanması haqqında danışaq. 0:01:00.890,0:01:03.880 Tutaq ki, mənim bir neçə protonum var. 0:01:03.880,0:01:06.830 İndi bir neçəsinin şəklini çəkəcəm. 0:01:06.830,0:01:09.590 Çəhrayı rənglilər proton və[br]qalanları da neytronlar olsun. 0:01:09.590,0:01:13.430 Neytronları biraz neytral rənglə çəkəcəm. 0:01:13.430,0:01:16.780 Məsələn, boz rəng uyğun ola bilər. 0:01:16.780,0:01:21.330 İndi bura bir neçə neytron çəkim. 0:01:21.330,0:01:22.190 Neçə protonum var? 0:01:22.190,0:01:24.300 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.[br]8 pratonum 0:01:24.300,0:01:32.410 və 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 neytronum var 0:01:32.410,0:01:34.800 Deyək ki, bu, atomun nüvəsidi 0:01:34.800,0:01:36.960 Atom haqqında çəkdiyim[br]ilk videonu xatırlayın, 0:01:36.960,0:01:39.860 atomun dəqiq sərhədləri olmadığı üçün 0:01:39.860,0:01:43.320 atomu çəkməyin 0:01:43.320,0:01:45.440 çox çətin olduğunu demişdik. 0:01:45.440,0:01:49.050 Bildiyiniz kimi elektronlar verilən anda[br]istənilən 0:01:49.050,0:01:49.980 yerdə ola bilər. 0:01:49.980,0:01:52.740 Amma desəydiniz ki, elektronlar 90% halda 0:01:52.740,0:01:53.700 harada olur? 0:01:53.700,0:01:55.680 Deyə bilərsiniz ki, atomun radiusu, yaxud 0:01:55.680,0:01:57.750 diametrində ola bilər. 0:01:57.750,0:02:00.530 Biz ilk videoda öyrəndik ki, nüvə demək 0:02:00.530,0:02:05.450 olar ki, bu sferanın həcminin çox kiçik 0:02:05.450,0:02:08.340 hissəsini tutur və 90% halda elektron[br]buradadır. 0:02:08.340,0:02:12.080 Açıq şəkildə buradan anlayırıq ki, 0:02:12.080,0:02:15.280 həyatda gördüyümüz şeylərin böyük hissəsi[br]açıq fəzadadır. 0:02:15.280,0:02:17.030 Bunların hamısı açıq fəzadır. 0:02:17.030,0:02:19.400 Amma mənim təkrarlamaq[br]istədiyim bir məqam var, 0:02:19.400,0:02:23.660 olduqca kiçik olan bu yer, 0:02:23.660,0:02:26.320 yəni proton və neytronların olduğu hissə 0:02:26.320,0:02:29.030 atomun çox kiçik bir hissəsi olmasına[br]baxmayaraq, 0:02:29.030,0:02:31.890 əslində onun kütləsinin[br]böyük bir hissəsidir. 0:02:31.890,0:02:34.240 Biz atom və elektronlara yox, 0:02:34.240,0:02:36.580 nüvəyə fokuslanacağıq. 0:02:36.580,0:02:40.040 Belə çıxır ki, bəzən nüvə biraz 0:02:40.040,0:02:43.650 davamsızdır və daha davamlı quruluş almağa 0:02:43.650,0:02:44.400 çalışır. 0:02:44.400,0:02:46.600 Davamsız nüvənin və bütün bunların[br]mexanikası 0:02:46.600,0:02:48.700 ilə bağlı bu videoda çox danışmayacayıq. 0:02:48.700,0:02:51.880 Amma bəzən daha davamsız nüvə olmaq üçün 0:02:51.880,0:02:55.820 alfa zərrəciklərini yayırlar, digər adı 0:02:55.820,0:02:58.470 ilə alfa azalma. 0:02:58.470,0:03:04.440 Alfa azalma. 0:03:04.440,0:03:06.220 O, çox uydurma səslənsə də 0:03:06.220,0:03:09.160 alfa zərrəciyini buraxır. 0:03:09.160,0:03:12.450 O, sadəcə proton və neytronların[br]birləşməsidir. 0:03:12.450,0:03:16.690 Yəni alfa zərrəcik 2 proton və[br]2 neytrondan ibarətdir. 0:03:16.690,0:03:20.850 Bəlkə də, bunlar uyğun yerləşməmiş 0:03:20.850,0:03:25.110 kimi hiss edə bilərlər, burada yığılırlar 0:03:25.110,0:03:27.740 və onlar yayılırlar. 0:03:27.740,0:03:30.070 Sonra nüvəni tərk edirlər. 0:03:30.070,0:03:33.870 Gəlin belə bir şey baş verəndə atoma nə 0:03:33.870,0:03:36.050 olduğunu düşünək. 0:03:36.050,0:03:38.500 Tutaq ki, burada təsadüfi bir elementimiz[br]var və mən 0:03:38.500,0:03:40.310 onu E elementi adlandırıram. 0:03:40.310,0:03:43.020 Elementin protonlarına da p deyək. 0:03:43.020,0:03:45.660 Qoyun onu protonların rəngi ilə[br]çəkim. 0:03:45.660,0:03:47.800 Onun p protonu var. 0:03:47.800,0:03:51.550 Atom kütləsi isə protonların sayı 0:03:51.550,0:03:55.510 üstəgəl neytronların sayına bərabərdir. 0:03:55.510,0:03:59.480 Gəlin neytronları da bozla çəkək. 0:03:59.480,0:04:06.590 Sizcə, alfa azalma zamanı elementə 0:04:06.590,0:04:08.180 nə olur? 0:04:08.180,0:04:11.890 Proton sayı 2 vahid azalacaq. 0:04:11.890,0:04:16.040 Yəni proton sayı p çıxaq 2 olacaq. 0:04:16.040,0:04:19.370 Sonra neytronlar da 2 vahid azalacaq. 0:04:19.370,0:04:21.390 Buna görə də kütlə ədədi 4 vahid azalacaq. 0:04:21.390,0:04:27.100 Yuxarıda p çıxaq 2 üstəgəl neytron çıxaq 2[br]alınacaq, 0:04:27.100,0:04:28.940 deməli, ümumi çıxaq 4. 0:04:28.940,0:04:31.080 Kütləniz 4 vahid azalacaq və yeni bir 0:04:31.080,0:04:32.700 element alacaqsınız. 0:04:32.700,0:04:34.710 Unutmayın ki, elementləriniz proton sayı 0:04:34.710,0:04:36.250 ilə müəyyən edilir. 0:04:36.250,0:04:40.580 Yəni alfa azalma zamanı 2 neytron və 2[br]proton 0:04:40.580,0:04:43.300 itirirsiniz, xüsusən də protonlara görə[br]fərqli bir element 0:04:43.300,0:04:44.460 alırsınız. 0:04:44.460,0:04:46.860 Gəlin ilk elementə Element 1 (E1) deyək, 0:04:46.860,0:04:50.590 yeni aldığımız elementə isə element 2. 0:04:50.590,0:04:54.050 Əgər nə yarandığına baxsanız, biz iki 0:04:54.050,0:04:58.600 protonu və iki neytronu olan bir maddə 0:04:58.600,0:05:00.340 buraxırıq. 0:05:00.340,0:05:02.740 Onun kütləsi iki protonu və iki neytronu[br]olan 0:05:02.740,0:05:04.790 elementdir. 0:05:04.790,0:05:05.850 Yəni nəyi əldə edirik? 0:05:05.850,0:05:09.760 Kütləsi 4-ə bərabər olan bir şeyi. 0:05:09.760,0:05:12.190 Bəs iki protonu və iki neytronu[br]olan maddə hansıdır? 0:05:12.190,0:05:14.450 Əslində dövri cədvəli əzbər 0:05:14.450,0:05:15.170 bilmirəm. 0:05:15.170,0:05:17.380 Videodan əvvəl onu kəsib yapışdırmağı[br]unutdum. 0:05:17.380,0:05:19.680 Amma dövri cədvəldə iki protonu olan[br]elementi, 0:05:19.680,0:05:23.280 heliumu tapmaq çox da vaxt aparmaz. 0:05:23.280,0:05:25.590 Onun atom kütləsi dördə bərabərdir. 0:05:25.590,0:05:29.310 Deməli, alfa azalma zamanı əslində helium 0:05:29.310,0:05:30.080 nüvəsi çıxır. 0:05:30.080,0:05:31.875 Həqiqətən də helium nüvəsi imiş. 0:05:35.010,0:05:39.170 Helium nüvəsinin elektronu olmadığı, 0:05:39.170,0:05:43.420 iki sıçrayan protonu olduğu üçün bu, 0:05:43.420,0:05:44.950 helium ionu olacaq. 0:05:44.950,0:05:48.490 onun elektronu yoxdur 0:05:48.490,0:05:50.830 və iki protonu olduğu üçün 2 müsbət yükü[br]var. 0:05:53.350,0:05:59.110 Deməli, alfa zərrəciyi əslində helium[br]ionudur, 0:05:59.110,0:06:01.960 daha davamlı hala keçmək üçün nüvədən[br]buraxılan 0:06:01.960,0:06:05.780 2 müsbət yüklü helium ionu. 0:06:05.780,0:06:07.670 Bu, bir növ radioaktiv azalmadır. 0:06:07.670,0:06:08.850 Gəlin digərlərinə baxaq. 0:06:08.850,0:06:14.050 Qoyun buraya başqa nüvə çəkək. 0:06:14.050,0:06:17.640 Bir neçə neytron çəkəcəm. 0:06:17.640,0:06:19.310 Bir neçə də proton. 0:06:24.200,0:06:27.920 Bəzən neytron özünü 0:06:27.920,0:06:30.710 rahat hiss etməyə bilir. 0:06:30.710,0:06:33.710 Gündəlik həyatında protonun nə etdiyinə[br]baxır və deyir ki, 0:06:33.710,0:06:34.560 bilirsən nə var? 0:06:34.560,0:06:37.780 Bəzən öz qəlbimə baxıb deyirəm ki, 0:06:37.780,0:06:39.220 kaş bir proton olsaydım. 0:06:39.220,0:06:42.640 Əgər bir proton olsaydım bütün nüvə daha 0:06:42.640,0:06:43.870 davamlı olardı. 0:06:43.870,0:06:46.860 O da elə bunu edir, bir proton olur,[br]unutmayın ki, 0:06:46.860,0:06:49.180 neytron neytral yüklüdür. 0:06:49.180,0:06:52.060 Yəni o, elektron itirir. 0:06:52.060,0:06:53.910 Bilirəm ki, bunun axmaq[br]fikir olduğunu 0:06:53.910,0:06:55.920 deyirsiniz, mən heç neytronların elektronu 0:06:55.920,0:06:56.900 olduğunu bilmirdim. 0:06:56.900,0:06:58.050 Mən sizlə razıyam. 0:06:58.050,0:06:58.810 Axmaq səslənir. 0:06:58.810,0:07:01.750 Bir gün biz nüvənin daxilində nə 0:07:01.750,0:07:03.540 olduğunu öyrənəcəyik. 0:07:03.540,0:07:08.880 Amma indi sadəcə onun elektron verə[br]bildiyini hesab edək. 0:07:08.880,0:07:10.206 O, elektron verir. 0:07:12.730,0:07:15.460 Biz onun kütləsinin demək olar ki,[br]sıfır olduğunu deyirik. 0:07:15.460,0:07:17.830 Elektronun kütləsinin sıfır olmadığını[br]bilirik, 0:07:17.830,0:07:19.970 amma biz atom kütlə vahidindən danışırıq. 0:07:19.970,0:07:24.640 Proton birdirsə, elektron onun 1/1836[br]hissəsidir. 0:07:24.640,0:07:25.940 Sadəcə yuvarlaqlaşdırırıq. 0:07:25.940,0:07:27.560 Kütləsinin sıfır olduğunu deyirik. 0:07:27.560,0:07:29.380 Kütləsi tam sıfır deyil. 0:07:29.380,0:07:32.480 Yükü isə mənfi birdir. 0:07:32.480,0:07:34.400 Onun atom nömrəsinin mənfi bir olduğunu 0:07:34.400,0:07:35.200 demək olar. 0:07:35.200,0:07:36.570 Neytron, elektron verir. 0:07:36.570,0:07:39.760 Elektron buraxaraq neytral olmaq[br]əvəzinə 0:07:39.760,0:07:41.020 protona çevrilir. 0:07:44.490,0:07:47.090 Bu, beta azalma adlanır. 0:07:52.500,0:07:56.780 Beta zərrəcik isə buraxılan elektrondur. 0:07:56.780,0:08:00.480 Gəlin elementimizə qayıdaq. 0:08:00.480,0:08:03.940 E elementinin müəyyən protonu var və[br]bir neçə də 0:08:03.940,0:08:05.980 neytronu. 0:08:05.980,0:08:08.340 Protonunuz və neytronunuz olduğu üçün[br]müəyyən 0:08:08.340,0:08:09.660 kütlə ədədiniz var. 0:08:09.660,0:08:13.480 Bəs bu halda, beta azalma[br]zamanı nə baş verir? 0:08:13.480,0:08:15.490 Protonlar dəyişir? 0:08:15.490,0:08:18.890 Əlbəttə, əvvəlkindən daha çox protonumuz[br]var. 0:08:18.890,0:08:20.500 Çünki neytronumuz birə çevrilir. 0:08:20.500,0:08:23.410 İndi protonlar müsbət 1 oldu. 0:08:23.410,0:08:25.186 Kütlə ədədimiz dəyişdi? 0:08:25.186,0:08:26.720 Gəlin baxaq. 0:08:26.720,0:08:28.750 Neytronlar bir ədəd azalır, amma 0:08:28.750,0:08:30.365 protonlar bir vahid artır. 0:08:30.365,0:08:32.380 Yəni bu halda kütlə ədədi dəyişmir. 0:08:32.380,0:08:36.789 Hələ də p üstəgəl n olacaq, 0:08:36.789,0:08:39.909 alfa azalmadan fərqli olaraq kütlə ədədi 0:08:39.909,0:08:42.679 beta azalmada sabit qalır,[br]amma element dəyişir. 0:08:42.679,0:08:44.039 Çünki proton sayı dəyişir. 0:08:44.039,0:08:47.975 Yəni beta azalma zamanı da yeni element 0:08:47.975,0:08:49.470 yaranır. 0:08:49.470,0:08:52.530 İndi başqa bir halı düşünək. 0:08:52.530,0:08:57.360 Elə bir hal ki, burada protonlardan biri 0:08:57.360,0:09:00.750 neytrona baxıb deyir ki, bilirsən nə var? 0:09:00.750,0:09:02.240 Onların necə yaşadığını görürəm 0:09:02.240,0:09:04.170 və bu mənə çox xoş gəlir. 0:09:04.170,0:09:13.910 Düşünürəm ki, mən neytron olsaydım 0:09:13.910,0:09:15.660 nüvədəki zərrəciklər 0:09:15.660,0:09:17.160 daha xoşbəxt olardı. 0:09:17.160,0:09:19.770 Daha davamlı halda olardıq. 0:09:19.770,0:09:23.660 Buna görə kiçik narahat protonun 0:09:23.660,0:09:27.340 sizə tanış olan idea ilə gələrək pozitron-[br]proton yox- 0:09:27.340,0:09:31.020 yaymaq ehtimalı var. 0:09:31.020,0:09:33.070 Pozitron yayır. 0:09:33.070,0:09:34.670 Bəs pozitron nədir? 0:09:34.670,0:09:36.390 O, elektronla eyni kütləyə 0:09:36.390,0:09:38.610 malikdir. 0:09:38.610,0:09:42.890 Yəni kütləsi protonun 1/1836 hissəsidir. 0:09:42.890,0:09:46.200 Amma biz buraya sadəcə sıfır yazırıq,[br]çünki atom kütlə vahidi 0:09:46.200,0:09:47.830 sıfıra çox yaxındır. 0:09:47.830,0:09:50.006 Amma müsbət yüklüdür. 0:09:50.006,0:09:51.720 Biraz baş qarışdırır, çünki onlar 0:09:51.720,0:09:52.680 e kimi işarə olunur. 0:09:52.680,0:09:54.440 Mən hər e görəndə elektron düşünürəm. 0:09:54.440,0:09:56.720 Amma yox, onlara e deyirlər,[br]çünki təqribən 0:09:56.720,0:09:59.500 eyni tip zərrəcikdirlər, amma mənfi yerinə 0:09:59.500,0:10:00.830 müsbət yüklüdür. 0:10:00.830,0:10:02.080 Bu, pozitrondur. 0:10:04.980,0:10:08.450 İndi zərrəciklərin tipləri və məşğul 0:10:08.450,0:10:10.210 olduğumuz işlər bizə tanış deyil. 0:10:10.210,0:10:11.730 Amma bu normaldır. 0:10:11.730,0:10:15.920 Bu zərrəciyi buraxan protonunuz varsa 0:10:15.920,0:10:19.370 onun bütün müsbət yükü də gedir, 0:10:19.370,0:10:26.330 və bu proton neytrona çevrilir. 0:10:26.330,0:10:29.160 Və bu, pozitron yayılması adlanır. 0:10:29.160,0:10:31.350 Pozitron yayılmasını həll etmək çox[br]sadədir, 0:10:31.350,0:10:33.510 çünki onlar bunu pozitron yayılması[br]adlandırır. 0:10:33.510,0:10:37.880 Yəni əgər eyni E ilə başlayırıqsa, onun[br]müəyyən sayda 0:10:37.880,0:10:41.500 protonu və neytronu var. 0:10:41.500,0:10:43.190 Yeni element nə olacaq? 0:10:43.190,0:10:46.060 O, bir proton itirəcək. p çıxaq 1. 0:10:46.060,0:10:47.770 Və neytrona çevriləcək. 0:10:47.770,0:10:49.620 Deməli, p bir vahid azalacaq. 0:10:49.620,0:10:51.030 n isə bir vahid artacaq. 0:10:51.030,0:10:55.020 beləliklə, atomun ümumi kütləsi[br]dəyişməyəcək. 0:10:55.020,0:10:57.550 p üstəgəl N olacaq. 0:10:57.550,0:11:00.500 amma yenə də fərqli element alınacaq,[br]düzdür? 0:11:00.500,0:11:03.230 bizim beta azalmamız olanda protonların[br]sayını 0:11:03.230,0:11:04.150 artırmış oluruq. 0:11:04.150,0:11:06.700 yəni dövri cədvəldə sağa doğru gedirik,[br]yaxud 0:11:06.700,0:11:09.070 artırırıq, siz məni anladınız. 0:11:09.070,0:11:12.440 Biz pozitron yayılmasında proton sayını 0:11:12.440,0:11:14.700 azaldırıq. 0:11:14.700,0:11:16.300 Və mən bunu reaksiyaların ikisinə də 0:11:16.300,0:11:17.510 yazsam daha yaxşı olacaq. 0:11:17.510,0:11:20.460 Bu, pozitron yayılmasıdır və mənə 0:11:20.460,0:11:22.060 bir pozitron qalır. 0:11:22.060,0:11:29.430 Və beta azalmasında mənə bir elektron[br]qalır. 0:11:29.430,0:11:30.670 Onlar eyni şəkildə yazılır. 0:11:30.670,0:11:32.660 Bilirsiniz ki, bu, elektrondur, çünki[br]mənfi bir yüklüdür. 0:11:32.660,0:11:33.890 Bu da pozitrondur, çünki 0:11:33.890,0:11:35.810 1 müsbət yüklüdür. 0:11:35.810,0:11:38.170 İndi sadəcə son bir növ 0:11:38.170,0:11:39.140 azalma növü qaldı. 0:11:39.140,0:11:42.810 Amma o, nüvədəki proton və neytronların 0:11:42.810,0:11:43.970 sayını dəyişmir. 0:11:43.970,0:11:46.940 Amma böyük miqdarda enerji buraxır, yaxud 0:11:46.940,0:11:48.350 yüksək enerjili proton. 0:11:48.350,0:11:50.160 Və bu, qamma azalma adlanır. 0:11:50.160,0:11:52.510 Qamma azalma bunların bir-birini yenidən[br]qurmağı 0:11:52.510,0:11:52.795 deməkdir. 0:11:52.795,0:11:54.460 Bəlkə də onlar bir-birinə [br]biraz yaxınlaşır. 0:11:54.460,0:11:57.990 Bununla da yüksək dalğalı elektromaqnit 0:11:57.990,0:12:03.180 dalğası şəklində enerji buraxır. Bu da 0:12:03.180,0:12:05.820 qamma zərrəciyi, yaxud 0:12:05.820,0:12:08.230 qamma şüası adlanır. 0:12:08.230,0:12:09.450 Və çox yüksək enerjilidir. 0:12:09.450,0:12:11.720 Qamma şüalarının ətrafında olmaq[br]istəməzsiniz. 0:12:11.720,0:12:15.460 Sizi öldürə bilər. 0:12:15.460,0:12:17.130 Dediyim və etdiyim şeylər biraz[br]nəzəridir. 0:12:17.130,0:12:20.000 Gəlin həqiqi məsələlərə baxaq və azalma[br]tiplərini 0:12:20.000,0:12:21.750 tapmağa çalışaq. 0:12:21.750,0:12:24.400 Burada berilium 7 maddəm var, onun 0:12:24.400,0:12:26.900 atom kütləsi 7-dir. 0:12:26.900,0:12:30.520 Və mən onu litium 7-ə çevirəcəm. Burada 0:12:30.520,0:12:31.440 nə baş verir? 0:12:31.440,0:12:36.000 Beriliumun nüvə kütləsi eyni qalır, amma 0:12:36.000,0:12:42.240 dörd protondan üç protona keçirəm. 0:12:42.240,0:12:45.130 Yəni proton sayını azaldıram. 0:12:45.130,0:12:46.840 Ümumi kütlə dəyişmir. 0:12:46.840,0:12:49.100 Əminliklə deyə bilərəm ki, alfa azalma[br]deyil. 0:12:49.100,0:12:50.960 Alfa azalmada nüvədən helium 0:12:50.960,0:12:52.770 çıxarırdıq. 0:12:52.770,0:12:54.960 O zaman, nə verirəm? 0:12:54.960,0:12:57.410 Müsbət yük, yaxud pozitron 0:12:57.410,0:12:58.560 verirəm. 0:12:58.560,0:13:00.940 Və bu, düsturda göstərilib. 0:13:00.940,0:13:04.040 Bu, pozitrondur. 0:13:04.040,0:13:07.140 Deməli, berilium 7-dən litirum 7-ə keçmək[br]üçün pozitron 0:13:07.140,0:13:09.760 verilməlidir. 0:13:09.760,0:13:10.830 Məntiqlidir. 0:13:10.830,0:13:12.400 İndi başqa misala baxaq. 0:13:12.400,0:13:19.870 Uranium 238 azalıb tor 234-ə çevrilir. 0:13:19.870,0:13:25.140 Biz görürük ki, atom kütləsi 4 vahid[br]azalır, düzdür? 0:13:25.140,0:13:28.910 və atom nömrəsi də azalır, və protonlar da 0:13:28.910,0:13:31.270 2 vahid azalır. 0:13:31.270,0:13:33.810 Deməli, atom kütləsi 4 0:13:33.810,0:13:37.390 və atom nömrəsi iki olan bir maddə, 0:13:37.390,0:13:39.680 yəni helium buraxırıq. 0:13:39.680,0:13:42.210 Yəni alfa azalmadır. 0:13:42.210,0:13:46.100 Deməli, bu, alfa zərrəcikdir. 0:13:46.100,0:13:48.400 Və bu da alfa zərrəciyə misal idi. 0:13:48.400,0:13:51.110 İndi yəqin ki, deyirsiniz ki, burada 0:13:51.110,0:13:51.850 bir qəribəlik var. 0:13:51.850,0:13:56.630 Çünki əgər 92 protondan 90 protona[br]düşürəmsə hələ də 0:13:56.630,0:13:59.430 92 elektronum qalır. 0:13:59.430,0:14:02.750 Bu halda mənfi 2 yüküm olmayacaq? 0:14:02.750,0:14:08.270 Daha yaxşısı, mən helium buraxıram, onun 0:14:08.270,0:14:09.090 elektronu yoxdur. 0:14:09.090,0:14:10.390 Sadəcə helium nüvəsidir. 0:14:10.390,0:14:12.700 Yəni 2 müsbət yükü yoxdur. 0:14:12.700,0:14:15.180 Bunu desəydiniz tam razı olardım. 0:14:15.180,0:14:19.510 Amma həqiqət budur ki, bu azalma zamanı 0:14:19.510,0:14:22.290 toriumun bu iki elektronu tutmaq üçün 0:14:22.290,0:14:25.050 səbəbi yoxdur, yəni iki elektron yox olur 0:14:25.050,0:14:26.840 və torium yenidən neytral olur. 0:14:26.840,0:14:30.480 Və bu helium çox cəlddir. 0:14:30.480,0:14:33.040 O, iki elektronun davamlı olmasını çox[br]istəyir, yəni 0:14:33.040,0:14:36.880 dəydiyi şey hər nə isə ondan iki elektronu[br]tez qoparır 0:14:36.880,0:14:38.460 və davamlı olur. 0:14:38.460,0:14:40.305 İki halda da yaza bilərsiniz. 0:14:40.305,0:14:42.250 İndi başqasına baxaq. 0:14:42.250,0:14:43.500 Burada yodum var. 0:14:45.820,0:14:46.670 Görək nə baş verir. 0:14:46.670,0:14:51.020 Kütlə dəyişmir. 0:14:51.020,0:14:53.790 Protonlar sadəcə neytrona çevrilir, yaxud 0:14:53.790,0:14:55.560 neytronlar protona. 0:14:55.560,0:14:58.810 Və görürəm ki, 53 protonum var idi, 0:14:58.810,0:15:00.800 indi isə 54 protonum. 0:15:00.800,0:15:04.060 Deməli, neytron protona çevrilib. 0:15:04.060,0:15:06.830 Neytron protona çevrilməlidir. 0:15:06.830,0:15:09.160 Və neytron elektrona çevrilmək üçün 0:15:09.160,0:15:11.620 elektron buraxmalıdır. 0:15:11.620,0:15:13.360 Biz bunu bu reaksiyada görürük. 0:15:13.360,0:15:16.880 Elektron buraxılıb. 0:15:16.880,0:15:19.130 Yəni bu, beta azalmadır. 0:15:19.130,0:15:20.380 Bu, beta zərrəciyidir. 0:15:25.580,0:15:26.750 Eyni məntiqlə gedirik. 0:15:26.750,0:15:32.780 Deyə bilərsiniz ki, mən 53 protondan 54-ə[br]keçdim. 0:15:32.780,0:15:34.440 İndi əlavə protonum var, yəni 0:15:34.440,0:15:35.750 müsbət yük olmayacaq? 0:15:35.750,0:15:36.480 Olardı. 0:15:36.480,0:15:40.810 Amma buradakı çoxlu elektrondan biri 0:15:40.810,0:15:42.740 tez götürməyə bilər, amma davamlı olmaq 0:15:42.740,0:15:45.950 üçün bəzi elektronları götürə bilər 0:15:45.950,0:15:47.080 və yenə davamlı olar. 0:15:47.080,0:15:48.890 Amma belə düşünməkdə tamamilə haqlısınız, 0:15:48.890,0:15:51.690 qısa müddət də olsa ion olmayacaq? 0:15:51.690,0:15:52.900 İndi birini də edək. 0:15:52.900,0:15:57.210 Bizim 222 radonumuz var, atom nömrəsi[br]86-dır, 0:15:57.210,0:16:01.720 218 poloniuma keçir və atom nömrəsi 84. 0:16:01.720,0:16:03.540 Və burada maraqlı bir fakt var. 0:16:03.540,0:16:08.380 Polonium Polşanın adı ilə qoyulub, çünki[br]Maria Küri, 0:16:08.380,0:16:11.220 bir vaxtlar Polşa, keçən əsrin 0:16:11.220,0:16:15.120 sonunda, 1800-cü illərdə Polşa ayrı 0:16:15.120,0:16:15.910 ölkə deyildi. 0:16:15.910,0:16:19.540 Prusiya, Rusiya və Avtriya arasında[br]bölünmüşdü. 0:16:19.540,0:16:21.590 Və onlar xalqlarının bir olduğunu 0:16:21.590,0:16:24.000 düşünmək istəyirdilər. 0:16:24.000,0:16:27.170 Və onlar kəşf etdilər ki, radon azalanda 0:16:27.170,0:16:27.730 bu elementi yaradır. 0:16:27.730,0:16:31.430 Və onlar bunu ana vətənləri Polşanın adı[br]ilə adlandırdılar. 0:16:31.430,0:16:33.880 Bu, yeni elementləri kəşf etməyin[br]üstünlüyüdür. 0:16:33.880,0:16:35.090 Gəlin məsələyə qayıdaq. 0:16:35.090,0:16:35.930 bu halda nə baş verir? 0:16:35.930,0:16:39.210 Atom kütləmiz 4 vahid azaldı. 0:16:39.210,0:16:41.430 Atom nömrəsi isə 2 vahid azaldı. 0:16:41.430,0:16:44.580 Yenidən helium zərrəciyi buraxılıb. 0:16:44.580,0:16:47.070 Heliumun nüvəsinin atom kütləsi 0:16:47.070,0:16:51.160 4, atom nömrəsi isə 2-dir. 0:16:51.160,0:16:52.100 Və bu qədər. 0:16:52.100,0:16:55.950 Bu, alfa azalmasıdır. 0:16:55.950,0:16:57.810 Biz bunu helium nüvəsi kimi də yaza[br]bilərdik. 0:16:57.810,0:16:59.145 Onun elektronu yoxdur. 0:16:59.145,0:17:00.820 Biz dərhal deyə də bilərdik ki, bunun 0:17:00.820,0:17:02.990 mənfi yükü olacaq, amma o yükü tez itirir