WEBVTT

00:00:00.690 --> 00:00:03.660
Indiyə qədər kimya səfərimizdə

00:00:03.660 --> 00:00:06.410
gördüyümüz hər şey elektronların
sabitliyini və onların

00:00:06.410 --> 00:00:08.420
hansı sabit təbəqədə yerləşməsini

00:00:08.420 --> 00:00:10.340
əhatə edirdi.

00:00:10.340 --> 00:00:14.030
Və həyatdakı hər şey kimi əgər atomu
biraz daha

00:00:14.030 --> 00:00:16.400
araşdırsaq görəcəyik ki, elektronlar
atomdakı

00:00:16.400 --> 00:00:19.250
tək şey deyil.

00:00:19.250 --> 00:00:24.250
Nüvənin özündə bəzi əlaqələr olur,
yaxud nüvənin müəyyən qeyri-stabilliyi

00:00:24.250 --> 00:00:27.140
olur və özünü müəyyən şəkildə
yüngülləşdirmək istəyir.

00:00:27.140 --> 00:00:28.740
Bu videoda bu mövzuyla əlaqəli

00:00:28.740 --> 00:00:31.420
danışacağıq.

00:00:31.420 --> 00:00:35.110
Əslində bu hadisənin mexanikası

00:00:35.110 --> 00:00:37.450
kimya kursunun ilk ilində keçilməyə bilər,
amma ən azından

00:00:37.450 --> 00:00:39.570
onun baş verdiyini bilmək yaxşıdır.

00:00:39.570 --> 00:00:43.110
Və bir gün güclü nüvə qüvvələrini,

00:00:43.110 --> 00:00:45.570
kvant fizikasını, yaxud buna bənzər
elmləri öyrənəndə

00:00:45.570 --> 00:00:49.280
biz proton, neytron və onları

00:00:49.280 --> 00:00:52.810
təşkil edən kvarkların nə üçün belə
əlaqədə

00:00:52.810 --> 00:00:53.530
olduğundan danışa bilərik.

00:00:53.530 --> 00:00:55.500
Amma gəlin ən azından müxtəlif növ

00:00:55.500 --> 00:01:00.890
nüvə parçalanması haqqında danışaq.

00:01:00.890 --> 00:01:03.880
Tutaq ki, mənim bir neçə protonum var.

00:01:03.880 --> 00:01:06.830
İndi bir neçəsinin şəklini çəkəcəm.

00:01:06.830 --> 00:01:09.590
Çəhrayı rənglilər proton və qalanları da neytronlar olsun.

00:01:09.590 --> 00:01:13.430
Neytronları biraz neytral rənglə çəkəcəm.

00:01:13.430 --> 00:01:16.780
Məsələn boz rəng uyğun ola bilər.

00:01:16.780 --> 00:01:21.520
İndi bura bir neçə neytron çəkim.

00:01:21.520 --> 00:01:22.020
Nə qədər protonum var?

00:01:22.020 --> 00:01:24.300
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8. 8 pratonum

00:01:24.300 --> 00:01:32.410
və 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 neytronum var

00:01:32.410 --> 00:01:34.870
Deyək ki, bu, atomun nüvəsidi

00:01:34.870 --> 00:01:36.960
Atom haqqında çəkdiyim ilk videoyu xatırlayın,

00:01:36.960 --> 00:01:39.860
atomun dəqiq sərhədləri olmadığı üçün

00:01:39.860 --> 00:01:43.320
atomu çəkməyin

00:01:43.320 --> 00:01:45.440
çox çətin olduğunu demişdik.

00:01:45.440 --> 00:01:49.050
bildiyiniz kimi elektronlar verilən anda
istənilən

00:01:49.050 --> 00:01:49.980
yerdə ola bilər.

00:01:49.980 --> 00:01:52.740
Amma desəydiniz ki, elektronlar 90% halda

00:01:52.740 --> 00:01:53.700
harada olur?

00:01:53.700 --> 00:01:55.680
Deyə bilərsiniz ki, atomun radiusu, yaxud

00:01:55.680 --> 00:01:57.750
diametrində ola bilər

00:01:57.750 --> 00:02:00.530
Biz ilk videoda öyrəndik ki, nüvə demək

00:02:00.530 --> 00:02:05.450
olar ki, bu sferanın həcminin çox kiçik

00:02:05.450 --> 00:02:08.340
hissəsini tutur və 90% halda elektron
buradadır.

00:02:08.340 --> 00:02:12.080
Və açıq şəkildə buradan anlayırıq ki,

00:02:12.080 --> 00:02:15.280
həyatda gördüyümüz şeylərin böyük hissəsi
açıq fəzadadır.

00:02:15.280 --> 00:02:17.030
Bunların hamısı açıq fəzadır.

00:02:17.030 --> 00:02:19.400
Amma mənim təkrarlamaq istədiyim bir məqam var,

00:02:19.400 --> 00:02:23.660
olduqca kiçik olan bu yer,

00:02:23.660 --> 00:02:26.320
yəni proton və neytronların olduğu hissə

00:02:26.320 --> 00:02:29.030
atomun çox kiçik bir hissəsi olmasına
baxmayaraq

00:02:29.030 --> 00:02:31.890
əsəlində onun kütləsinin böyük bir hissəsidir.

00:02:31.890 --> 00:02:34.240
Biz atom və elektronlara yox,

00:02:34.240 --> 00:02:36.580
nüvəyə fokuslanacağıq.

00:02:36.580 --> 00:02:40.040
Belə çıxır ki, bəzən nüvə biraz

00:02:40.040 --> 00:02:43.650
davamsızdır və daha davamlı quruluş almağa

00:02:43.650 --> 00:02:44.400
çalışır.

00:02:44.400 --> 00:02:46.600
Davamsız nüvənin və bütün bunların
mexanikası

00:02:46.600 --> 00:02:48.700
ilə bağlı bu videoda çox danışmayacayıq.

00:02:48.700 --> 00:02:51.880
Amma bəzən daha davamsız nüvə olmaq üçün

00:02:51.880 --> 00:02:55.820
alfa zərrəciklərin yayırlar, digər adı

00:02:55.820 --> 00:02:58.470
ilə alfa azalma.

00:02:58.470 --> 00:03:04.440
Alfa azalma.

00:03:04.440 --> 00:03:06.220
Və o, çox uydurma səslənsə də

00:03:06.220 --> 00:03:09.160
alfa zərrəciyini buraxır.

00:03:09.160 --> 00:03:12.450
O, sadəcə proton və neytronların
birləşməsidir.

00:03:12.450 --> 00:03:16.690
yəni, alfa zərrəcik 2 proton və 2neytrondan
ibarətdir.

00:03:16.690 --> 00:03:20.850
Yəni bəlkə də bunlar uyğun yerləşməmiş

00:03:20.850 --> 00:03:25.110
kimi hiss edə bilərlər, burada yığılırlar.

00:03:25.110 --> 00:03:27.740
və onlar yayılırlar.

00:03:27.740 --> 00:03:30.070
sonra nüvəni tərk edirlər.

00:03:30.070 --> 00:03:33.870
Gəlin belə bir şey baş verəndə atoma nə

00:03:33.870 --> 00:03:36.050
olduğunu düşünək.

00:03:36.050 --> 00:03:38.500
Tutaq ki, burada təsadüfi bir elementimiz
var və mən

00:03:38.500 --> 00:03:40.310
onu E elementi adlandırıram.

00:03:40.310 --> 00:03:43.020
və elementin protonlarına da p deyək.

00:03:43.020 --> 00:03:45.660
Əslində qoyun onu protonların rəngi ilə
çəkim.

00:03:45.660 --> 00:03:47.800
Onun p protonu var.

00:03:47.800 --> 00:03:51.550
Atom kütləsi isə protonların sayı

00:03:51.550 --> 00:03:55.510
üstəgəl neytronların sayına bərabərdir.

00:03:55.510 --> 00:03:59.480
gəlin, neytronları də bozla çəkək.

00:03:59.480 --> 00:04:06.590
sizə alfa azalma zamanı elementə

00:04:06.590 --> 00:04:08.180
nə olur?

00:04:08.180 --> 00:04:11.890
Proton sayı 2 vahid azalacaq.

00:04:11.890 --> 00:04:16.040
Yəni proton sayı p çıxaq 2 olacaq.

00:04:16.040 --> 00:04:19.450
Və sonra neytronlar da 2 vahid azalacaq.

00:04:19.450 --> 00:04:21.320
buna görə də kütlə ədədi 4 vahid azalacaq.

00:04:21.320 --> 00:04:27.100
Yuxarıda p çıxaq 2 üstəgəl neytron çıxaq 2
alınacaq,

00:04:27.100 --> 00:04:28.940
deməli, ümumi çıxaq 4.

00:04:28.940 --> 00:04:31.080
Kütləniz 4 vahid azalacaq və yeni bir

00:04:31.080 --> 00:04:32.700
element alacaqsınız.

00:04:32.700 --> 00:04:34.710
Unutmayın ki, elementləriniz proton sayı

00:04:34.710 --> 00:04:36.250
ilə müəyyən edilir.

00:04:36.250 --> 00:04:40.630
Yəni alfa azalma zamanı 2 neytron və 2
proton

00:04:40.630 --> 00:04:43.300
itirirsiniz, xüsusən də protonlara görə

00:04:43.300 --> 00:04:44.460
fərqli bir element alırsınız.

00:04:44.460 --> 00:04:46.860
Gəlin ilk elementə Element 1 (E1) deyək,

00:04:46.860 --> 00:04:50.590
yeni aldığımız elementə isə element 2.

00:04:50.590 --> 00:04:54.050
Və əgər nə yarandığına baxsanız, biz iki

00:04:54.050 --> 00:04:58.600
protonu və iki neytronu olan bir maddəni

00:04:58.600 --> 00:05:00.340
götürürük.

00:05:00.340 --> 00:05:02.740
Onun kütləsi iki protonu və iki neytonu
olan

00:05:02.740 --> 00:05:04.790
elementdir.

00:05:04.790 --> 00:05:05.830
Yəni nəyi silirik?

00:05:05.830 --> 00:05:09.810
Kütləsi 4-ə bərabər olan bir şeyi.

00:05:09.810 --> 00:05:12.170
Bəs iki protonu və iki neytronu
olan maddə hansıdır?

00:05:12.170 --> 00:05:14.740
Əslində dövri cədvəli əzbər

00:05:14.740 --> 00:05:14.880
bilmirəm.

00:05:14.880 --> 00:05:17.020
Videodan əvvəl də onu kəsib yapışdırmağı
unutdum.

00:05:17.020 --> 00:05:19.680
Amma dövri cədvəldə iki protonu olan
elementi,

00:05:19.680 --> 00:05:23.280
heliumu tapmaq çox da vaxt aparmaz.

00:05:23.280 --> 00:05:25.590
Onun atom kütləsi dördə bərabərdir.

00:05:25.590 --> 00:05:29.390
Deməli, alfa azalma zamanı əslində helium

00:05:29.390 --> 00:05:30.080
nüvəsi çıxır.

00:05:30.080 --> 00:05:31.875
Həqiqətən də helium nüvəsi imiş.

00:05:35.010 --> 00:05:39.170
Helium nüvəsinin elektronu olmadığı,

00:05:39.170 --> 00:05:43.420
iki sıçrayan protonu olduğu üçün bu,

00:05:43.420 --> 00:05:44.950
helium ionu olacaq.

00:05:44.950 --> 00:05:48.490
onun mahiyyətcə elektronu yoxdur.

00:05:48.490 --> 00:05:50.830
və iki protonu olduğu üçün 2 müsbət yükü
var.

00:05:53.350 --> 00:05:59.110
Deməli, alfa zərrəciyi əslində helium
ionudur,

00:05:59.110 --> 00:06:01.960
daha davamlı hala keçmək üçün nüvədən
buraxılan

00:06:01.960 --> 00:06:05.780
2 müsbət yüklü helium ionu.

00:06:05.780 --> 00:06:07.670
Bu, bir növ radioaktiv azalmadır.

00:06:07.670 --> 00:06:08.850
Gəlin digərlərinə baxaq.

00:06:08.850 --> 00:06:14.050
Qoyun buraya başqa nüvə çəkək.

00:06:14.050 --> 00:06:17.640
Bir neçə neytron çəkəcəm.

00:06:17.640 --> 00:06:19.310
Bir neçə də proton.

00:06:24.200 --> 00:06:27.920
bəzən, neytron özünü

00:06:27.920 --> 00:06:30.710
rahat hiss etməyə bilir.

00:06:30.710 --> 00:06:33.710
Gündəlik həyatında protonun nə etdiyinə
baxır və deyir ki,

00:06:33.710 --> 00:06:34.560
bilirsən nə var?

00:06:34.560 --> 00:06:37.780
Bəzən öz qəlbimə baxıb deyirəm ki,

00:06:37.780 --> 00:06:39.220
kaş bir proton olsaydım.

00:06:39.220 --> 00:06:42.640
Əgər bir proton olsaydım bütün nüvə daha

00:06:42.640 --> 00:06:43.870
davamlı olardı.

00:06:43.870 --> 00:06:46.860
Və o da elə bunu edir, bir proton olur,
unutmayın ki,

00:06:46.860 --> 00:06:49.180
neytron neytral yüklüdür.

00:06:49.180 --> 00:06:52.060
Yəni o, elektron itirir.

00:06:52.060 --> 00:06:54.070
Mən bilirəm ki, siz bunun çox axmaq fikir olduğunu deyirsiniz,

00:06:54.070 --> 00:06:55.760
mən heç neytronların elektronu

00:06:55.760 --> 00:06:56.900
olduğunu bilmirdim.

00:06:56.900 --> 00:06:58.050
Və mən sizlə razıyam.

00:06:58.050 --> 00:06:58.810
Axmaq səslənir.

00:06:58.810 --> 00:07:01.750
Və bir gün biz nüvənin daxilində nə

00:07:01.750 --> 00:07:03.540
olduğunu öyrənəcəyik.

00:07:03.540 --> 00:07:08.880
Amma indi sadəcə onun elektron verə
bildiyini hesab edək.

00:07:08.880 --> 00:07:10.206
O, elektron verir.

00:07:12.730 --> 00:07:15.460
Və biz onun kütləsinin demək olar ki,
sıfır olduğunu deyirik.

00:07:15.460 --> 00:07:17.830
Elektronun kütləsinin sıfır olmadığını
bilirik, amma

00:07:17.830 --> 00:07:19.970
biz atom kütlə vahidindən danışırıq.

00:07:19.970 --> 00:07:25.130
Proton birdirsə, elektron onun 1/1836
hissəsidir.

00:07:25.130 --> 00:07:25.940
Biz sadəcə yuvarlaqlaşdırırıq.

00:07:25.940 --> 00:07:27.250
Onun kütləsinin sıfır olduğunu deyirik.

00:07:27.250 --> 00:07:29.380
Kütləsi tam sıfır deyil.

00:07:29.380 --> 00:07:32.670
Yükü isə mənfi birdir.

00:07:32.670 --> 00:07:34.370
Onun atom nömrəsinin mənfi bir

00:07:34.370 --> 00:07:35.200
olduğunu demək olar.

00:07:35.200 --> 00:07:36.570
Neytron, elektron verir.

00:07:36.570 --> 00:07:39.760
Və elektron buraxaraq neytral olmaq
əvəzinə

00:07:39.760 --> 00:07:41.020
protona çevrilir.

00:07:44.490 --> 00:07:47.090
Bu, beta azalma adlanır.

00:07:52.500 --> 00:07:56.780
Beta zərrəcik isə buraxılan elektrondur.

00:07:56.780 --> 00:08:00.480
Gəlin elementimizə qayıdaq.

00:08:00.480 --> 00:08:03.940
E elementinin müəyyən protonu var və bir neçə də

00:08:03.940 --> 00:08:05.980
neytronu.

00:08:05.980 --> 00:08:08.340
Protonunuz və neytronunuz olduğu üçün
müəyyən

00:08:08.340 --> 00:08:09.660
kütlə ədədiniz var.

00:08:09.660 --> 00:08:13.480
Bəs bu halda, beta azalma
zamanı nə baş verir?

00:08:13.480 --> 00:08:15.490
Protonlar dəyişir?

00:08:15.490 --> 00:08:18.890
Əlbəttə, əvvəlkindən daha çox protonumuz
var.

00:08:18.890 --> 00:08:20.500
Çünki neytronumuz birə çevrilir.

00:08:20.500 --> 00:08:23.410
İndi protonlar müsbət 1 oldu.

00:08:23.410 --> 00:08:25.186
Kütlə ədədimiz dəyişdi?

00:08:25.186 --> 00:08:26.720
Gəlin baxaq.

00:08:26.720 --> 00:08:28.750
Neytronlar bir ədəd azalır, amma

00:08:28.750 --> 00:08:30.365
protonlar bir vahid artır.

00:08:30.365 --> 00:08:32.380
Yəni bu halda kütlə ədədi dəyişmir.

00:08:32.380 --> 00:08:36.789
Hələ də p üstəgəl n olacaq,

00:08:36.789 --> 00:08:39.909
bu, alfa azalmadan fərqli olaraq kütlə ədədi

00:08:39.909 --> 00:08:42.679
beta azalmada sabit qalır,
amma element dəyişir.

00:08:42.679 --> 00:08:44.039
çünki proton sayı dəyişir.

00:08:44.039 --> 00:08:47.975
İndi beta azalma zamanı da yeni element

00:08:47.975 --> 00:08:49.470
yaranır.

00:08:49.470 --> 00:08:52.530
İndi başqa bir halı düşünək.

00:08:52.530 --> 00:08:57.360
Elə bir hal ki, burada protonlardan biri

00:08:57.360 --> 00:09:00.750
neytrona baxıb deyir ki, bilirsən nə var?

00:09:00.750 --> 00:09:02.240
Onların necə yaşadığını görürəm.

00:09:02.240 --> 00:09:04.170
və bu, mənə çox xoş gəlir.

00:09:04.170 --> 00:09:13.910
Düşünürəm ki, mən neytron olsaydım

00:09:13.910 --> 00:09:15.660
nüvədəki zərrəciklər

00:09:15.660 --> 00:09:17.160
daha xoşbəxt olardı.

00:09:17.160 --> 00:09:19.770
Daha davamlı halda olardıq.

00:09:19.770 --> 00:09:23.660
Buna görə kiçik narahat protonun

00:09:23.660 --> 00:09:27.340
sizə tanış olan idea ilə gələrək pozitron-
proton yox-

00:09:27.340 --> 00:09:31.020
yaymaq ehtimalı var.

00:09:31.020 --> 00:09:33.070
Pozitron yayır.

00:09:33.070 --> 00:09:34.670
Bəs pozitron nədir?

00:09:34.670 --> 00:09:36.390
O, elektronla eyni kütləyə

00:09:36.390 --> 00:09:38.610
malikdir.

00:09:38.610 --> 00:09:42.890
Yəni kütləsi protonun 1/1836 hissəsidir.

00:09:42.890 --> 00:09:46.200
Amma biz buraya sadəcə sıfır yazırıq,
çünki atom kütlə vahidi

00:09:46.200 --> 00:09:47.830
sıfıra çox yaxındır.

00:09:47.830 --> 00:09:50.006
Amma müsbət yüklüdür.

00:09:50.006 --> 00:09:51.720
Biraz baş qarışdırır, çünki onlar

00:09:51.720 --> 00:09:52.630
hələ də e yazır.

00:09:52.630 --> 00:09:54.440
Mən hər e görəndə elektron düşünürəm.

00:09:54.440 --> 00:09:56.720
Amma yox, onlar e deyirlər, çünki təqribən

00:09:56.720 --> 00:09:59.500
eyni tip zərrəcikdirlər, amma mənfi yerinə

00:09:59.500 --> 00:10:00.830
müsbət yüklüdür.

00:10:00.830 --> 00:10:02.080
Bu, pozitrondur.

00:10:04.980 --> 00:10:08.450
İndi zərrəciklərin tipləri və məşğul

00:10:08.450 --> 00:10:10.210
olduğumuz işlər bizə tanış deyil.

00:10:10.210 --> 00:10:11.730
Amma bu normaldır.

00:10:11.730 --> 00:10:15.920
Və bu zərrəciyi buraxan protonunuz varsa

00:10:15.920 --> 00:10:19.370
onun bütün müsbət yükü də gedir,

00:10:19.370 --> 00:10:26.330
və bu proton neytrona çevrilir.

00:10:26.330 --> 00:10:29.160
Və bu, pozitron yayılması adlanır.

00:10:29.160 --> 00:10:31.350
Pozitron yayılmasını həll etmək çox
sadədir,

00:10:31.350 --> 00:10:33.510
çünki onlar bunu pozitron yayılması
adlandırır.

00:10:33.510 --> 00:10:37.880
Yəni əgər eyni E ilə başlayırıqsa, onun
müəyyən sayda

00:10:37.880 --> 00:10:41.500
protonu və neytronu var.

00:10:41.500 --> 00:10:43.190
Yeni element nə olacaq?

00:10:43.190 --> 00:10:46.060
O, bir proton itirəcək. p çıxaq 1.

00:10:46.060 --> 00:10:47.770
Və neytrona çevriləcək.

00:10:47.770 --> 00:10:49.620
Deməli, p bir vahid azalacaq.

00:10:49.620 --> 00:10:51.030
n isə bir vahid artacaq.

00:10:51.030 --> 00:10:55.020
beləliklə, atomun ümumi kütləsi
dəyişməyəcək.

00:10:55.020 --> 00:10:57.550
p üstəgəl N olacaq.

00:10:57.550 --> 00:11:00.500
amma yenə də fərqli element alınacaq,
düzdür?

00:11:00.500 --> 00:11:03.230
bizim beta azalmamız olanda protonların
sayını

00:11:03.230 --> 00:11:04.150
artırmış oluruq.

00:11:04.150 --> 00:11:06.700
yəni dövri cədvəldə sağa doğru gedirik,
yaxud

00:11:06.700 --> 00:11:09.070
artırırıq, siz məni anladınız.

00:11:09.070 --> 00:11:12.440
Biz pozitron yayılmasında proton sayını

00:11:12.440 --> 00:11:14.700
azaldırıq.

00:11:14.700 --> 00:11:16.300
Və mən bunu reaksiyaların ikisinə də

00:11:16.300 --> 00:11:17.510
yazsam daha yaxşı olacaq.

00:11:17.510 --> 00:11:20.460
Bu, pozitron yayılmasıdır və mənə

00:11:20.460 --> 00:11:22.060
bir pozitron qalır.

00:11:22.060 --> 00:11:29.430
Və beta azalmasında mənə bir elektron
qalır.

00:11:29.430 --> 00:11:30.670
Onlar eyni şəkildə yazılır.

00:11:30.670 --> 00:11:32.660
Bilirsiniz ki, bu, elektrondur, çünki
mənfi bir yüklüdür.

00:11:32.660 --> 00:11:33.890
Bu da pozitrondur, çünki

00:11:33.890 --> 00:11:35.810
1 müsbət yüklüdür.

00:11:35.810 --> 00:11:38.170
İndi sadəcə son bir növ

00:11:38.170 --> 00:11:39.140
azalma növü qaldı.

00:11:39.140 --> 00:11:42.810
Amma o, nüvədəki proton və neytronların

00:11:42.810 --> 00:11:43.970
sayını dəyişmir.

00:11:43.970 --> 00:11:46.940
Amma böyük miqdarda enerji buraxır, yaxud

00:11:46.940 --> 00:11:48.350
yüksək enerjili proton.

00:11:48.350 --> 00:11:50.160
Və bu, qamma azalma adlanır.

00:11:50.160 --> 00:11:52.510
Qamma azalma bunların bir-birini yenidən
qurmağı

00:11:52.510 --> 00:11:52.795
deməkdir.

00:11:52.795 --> 00:11:54.460
Bəlkə də onlar bir-birinə 
biraz yaxınlaşır.

00:11:54.460 --> 00:11:57.990
Bununla da yüksək dalğalı elektromaqnit

00:11:57.990 --> 00:12:03.180
dalğası şəklində enerji buraxır. Bu da

00:12:03.180 --> 00:12:05.820
qamma zərrəciyi, yaxud

00:12:05.820 --> 00:12:08.230
qamma şüası adlanır.

00:12:08.230 --> 00:12:09.450
Və çox yüksək enerjilidir.

00:12:09.450 --> 00:12:11.720
Qamma şüalarının ətrafında olmaq
istəməzsiniz.

00:12:11.720 --> 00:12:15.460
Sizi öldürə bilər.

00:12:15.460 --> 00:12:17.130
Dediyim və etdiyim şeylər biraz
nəzəridir.

00:12:17.130 --> 00:12:20.000
Gəlin həqiqi məsələlərə baxaq və azalma
tiplərini

00:12:20.000 --> 00:12:21.750
tapmağa çalışaq.

00:12:21.750 --> 00:12:24.400
Burada berilium 7 maddəm var, onun

00:12:24.400 --> 00:12:26.900
atom kütləsi 7-dir.

00:12:26.900 --> 00:12:30.520
Və mən onu litium 7-ə çevirəcəm. Burada

00:12:30.520 --> 00:12:31.440
nə baş verir?

00:12:31.440 --> 00:12:36.000
Beriliumun nüvə kütləsi eyni qalır, amma

00:12:36.000 --> 00:12:42.240
dörd protondan üç protona keçirəm.

00:12:42.240 --> 00:12:45.130
Yəni proton sayını azaldıram.

00:12:45.130 --> 00:12:46.840
Ümumi kütlə dəyişmir.

00:12:46.840 --> 00:12:49.100
Əminliklə deyə bilərəm ki, alfa azalma
deyil.

00:12:49.100 --> 00:12:50.960
Alfa azalmada nüvədən helium

00:12:50.960 --> 00:12:52.770
çıxarırdıq.

00:12:52.770 --> 00:12:54.960
O zaman, nə verirəm?

00:12:54.960 --> 00:12:57.410
Müsbət yük, yaxud pozitron

00:12:57.410 --> 00:12:58.560
verirəm.

00:12:58.560 --> 00:13:00.940
Və bu, düsturda göstərilib.

00:13:00.940 --> 00:13:04.040
Bu, pozitrondur.

00:13:04.040 --> 00:13:07.140
Deməli, berilium 7-dən litirum 7-ə keçmək
üçün pozitron

00:13:07.140 --> 00:13:09.760
verilməlidir.

00:13:09.760 --> 00:13:10.830
Məntiqlidir.

00:13:10.830 --> 00:13:12.400
İndi başqa misala baxaq.

00:13:12.400 --> 00:13:19.870
Uranium 238 azalıb tor 234-ə çevrilir.

00:13:19.870 --> 00:13:25.140
Biz görürük ki, atom kütləsi 4 vahid
azalır, düzdür?

00:13:25.140 --> 00:13:28.910
və atom nömrəsi də azalır, və protonlar da

00:13:28.910 --> 00:13:31.270
2 vahid azalır.

00:13:31.270 --> 00:13:33.810
Deməli, atom kütləsi 4

00:13:33.810 --> 00:13:37.390
və atom nömrəsi iki olan bir maddə,

00:13:37.390 --> 00:13:39.680
yəni helium buraxırıq.

00:13:39.680 --> 00:13:42.210
Yəni alfa azalmadır.

00:13:42.210 --> 00:13:46.100
Deməli, bu, alfa zərrəcikdir.

00:13:46.100 --> 00:13:48.400
Və bu da alfa zərrəciyə misal idi.

00:13:48.400 --> 00:13:51.110
İndi yəqin ki, deyirsiniz ki, burada

00:13:51.110 --> 00:13:51.850
bir qəribəlik var.

00:13:51.850 --> 00:13:56.630
Çünki əgər 92 protondan 90 protona
düşürəmsə hələ də

00:13:56.630 --> 00:13:59.430
92 elektronum qalır.

00:13:59.430 --> 00:14:02.750
Bu halda mənfi 2 yüküm olmayacaq?

00:14:02.750 --> 00:14:08.270
Daha yaxşısı, mən helium buraxıram, onun

00:14:08.270 --> 00:14:09.090
elektronu yoxdur.

00:14:09.090 --> 00:14:10.390
Sadəcə helium nüvəsidir.

00:14:10.390 --> 00:14:12.700
Yəni 2 müsbət yükü yoxdur.

00:14:12.700 --> 00:14:15.180
Bunu desəydiniz tam razı olardım.

00:14:15.180 --> 00:14:19.510
Amma həqiqət budur ki, bu azalma zamanı

00:14:19.510 --> 00:14:22.290
toriumun bu iki elektronu tutmaq üçün

00:14:22.290 --> 00:14:25.050
səbəbi yoxdur, yəni iki elektron yox olur

00:14:25.050 --> 00:14:26.840
və torium yenidən neytral olur.

00:14:26.840 --> 00:14:30.480
Və bu helium çox cəlddir.

00:14:30.480 --> 00:14:33.040
O, iki elektronun davamlı olmasını çox
istəyir, yəni

00:14:33.040 --> 00:14:36.880
dəydiyi şey hər nə isə ondan iki elektronu
tez qoparır

00:14:36.880 --> 00:14:38.460
və davamlı olur.

00:14:38.460 --> 00:14:40.305
İki halda da yaza bilərsiniz.

00:14:40.305 --> 00:14:42.250
İndi başqasına baxaq.

00:14:42.250 --> 00:14:43.500
Burada yodum var.

00:14:45.820 --> 00:14:46.670
Görək nə baş verir.

00:14:46.670 --> 00:14:51.020
Kütlə dəyişmir.

00:14:51.020 --> 00:14:53.790
Protonlar sadəcə neytrona çevrilir, yaxud

00:14:53.790 --> 00:14:55.560
neytronlar protona.

00:14:55.560 --> 00:14:58.810
Və görürəm ki, 53 protonum var idi,

00:14:58.810 --> 00:15:00.800
indi isə 54 protonum.

00:15:00.800 --> 00:15:04.060
Deməli, neytron protona çevrilib.

00:15:04.060 --> 00:15:06.830
Neytron protona çevrilməlidir.

00:15:06.830 --> 00:15:09.160
Və neytron elektrona çevrilmək üçün

00:15:09.160 --> 00:15:11.620
elektron buraxmalıdır.

00:15:11.620 --> 00:15:13.360
Biz bunu bu reaksiyada görürük.

00:15:13.360 --> 00:15:16.880
Elektron buraxılıb.

00:15:16.880 --> 00:15:19.130
Yəni bu, beta azalmadır.

00:15:19.130 --> 00:15:20.380
Bu, beta zərrəciyidir.

00:15:25.580 --> 00:15:26.750
Eyni məntiqlə gedirik.

00:15:26.750 --> 00:15:32.780
Deyə bilərsiniz ki, mən 53 protondan 54-ə
keçdim.

00:15:32.780 --> 00:15:34.440
İndi əlavə protonum var, yəni

00:15:34.440 --> 00:15:35.750
müsbət yük olmayacaq?

00:15:35.750 --> 00:15:36.480
Olardı.

00:15:36.480 --> 00:15:40.810
Amma buradakı çoxlu elektrondan biri

00:15:40.810 --> 00:15:42.740
tez götürməyə bilər, amma davamlı olmaq

00:15:42.740 --> 00:15:45.950
üçün bəzi elektronları götürə bilər

00:15:45.950 --> 00:15:47.080
və yenə davamlı olar.

00:15:47.080 --> 00:15:48.890
Amma belə düşünməkdə tamamilə haqlısınız,

00:15:48.890 --> 00:15:51.690
qısa müddət də olsa ion olmayacaq?

00:15:51.690 --> 00:15:52.900
İndi birini də edək.

00:15:52.900 --> 00:15:57.210
Bizim 222 radonumuz var, atom nömrəsi
86-dır,

00:15:57.210 --> 00:16:01.720
218 poloniuma keçir və atom nömrəsi 84.

00:16:01.720 --> 00:16:03.540
Və burada maraqlı bir fakt var.

00:16:03.540 --> 00:16:08.380
Polonium Polşanın adı ilə qoyulub, çünki
Maria Küri,

00:16:08.380 --> 00:16:11.220
bir vaxtlar Polşa, keçən əsrin

00:16:11.220 --> 00:16:15.120
sonunda, 1800-cü illərdə Polşa ayrı

00:16:15.120 --> 00:16:15.910
ölkə deyildi.

00:16:15.910 --> 00:16:19.540
Prusiya, Rusiya və Avtriya arasında
bölünmüşdü.

00:16:19.540 --> 00:16:21.590
Və onlar xalqlarının bir olduğunu

00:16:21.590 --> 00:16:24.000
düşünmək istəyirdilər.

00:16:24.000 --> 00:16:27.170
Və onlar kəşf etdilər ki, radon azalanda

00:16:27.170 --> 00:16:27.730
bu elementi yaradır.

00:16:27.730 --> 00:16:31.430
Və onlar bunu ana vətənləri Polşanın adı
ilə adlandırdılar.

00:16:31.430 --> 00:16:33.880
Bu, yeni elementləri kəşf etməyin
üstünlüyüdür.

00:16:33.880 --> 00:16:35.090
Gəlin məsələyə qayıdaq.

00:16:35.090 --> 00:16:35.930
bu halda nə baş verir?

00:16:35.930 --> 00:16:39.210
Atom kütləmiz 4 vahid azaldı.

00:16:39.210 --> 00:16:41.430
Atom nömrəsi isə 2 vahid azaldı.

00:16:41.430 --> 00:16:44.580
Yenidən helium zərrəciyi buraxılıb.

00:16:44.580 --> 00:16:47.070
Heliumun nüvəsinin atom kütləsi

00:16:47.070 --> 00:16:51.160
4, atom nömrəsi isə 2-dir.

00:16:51.160 --> 00:16:52.100
Və bu qədər.

00:16:52.100 --> 00:16:55.950
Bu, alfa azalmasıdır.

00:16:55.950 --> 00:16:57.810
Biz bunu helium nüvəsi kimi də yaza
bilərdik.

00:16:57.810 --> 00:16:59.145
Onun elektronu yoxdur.

00:16:59.145 --> 00:17:00.820
Biz dərhal deyə də bilərdik ki, bunun

00:17:00.820 --> 00:17:02.990
mənfi yükü olacaq, amma o yükü tez itirir