Indiyə qədər kimya səfərimizdə
gördüyümüz hər şey elektronların
stabilliyi və onların
hansı stabil təbəqədə yerləşməyi ətrafında
toplanırdı.
Və həyatdakı hər şey kimi əgər atomu
daha çox
araşdırsanız görəcəksiniz ki, elektronlar
atomdakı
tək şey deyil.
Nüvənin özünündə müəyyən əlaqələri var,
yaxud müəyyən
qeyri-stabilliyi, müəyyən şəkildə
yüngülləşdirilməlidir.
Bu videoda biraz
bundan danışacağıq.
Və onların mexanikası
kimya kursunun ilk ilində keçilməyə bilər,
amma ən azından
onun baş verdiyini bilmək yaxşıdır.
Və bir gün güclü nüvə qüvvələrini
öyrənəndə və
kvant fizikasını, yaxud buna bənzər
elmləri bu halda
biz bu proton, neytron və onları
təşkil edən kvarkların nə üçün belə
əlaqədə
olduğundan danışa bilərik.
Amma bunu demişkən gəlin ən azından
nüvənin azalma yollarından danışaq.
Tutaq ki, mənim bir neçə protonum var.
Mən bir neçəsini çəkəcəm.
Bir neçə ptoron və bir neçə neytron.
Və biraz neytral rənlə çəkəcəm.
Bəlkə də boz rəng uyğun olar.
Qoyun bir neçə neytron çəkim.
Nə qədər protonum var?
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.
Mənim 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 neytronum
olacaq.
Deyək ki, bu, atomun nüvəsidir.
Unutmayın ki, bu, bildiyiniz kimi atom
haqdakı ilk videomda əgər atom
çəkirsinizsə və əslində atomu çəkməj
çox çətindir, çünki onun dəqiq sərhədləri
yoxdur.
Elektron bildiyiniz kimi verilən anda
istənilən
yerdə ola bilər.
Amma desəydiniz ki, elektron 90% halda
harada olur?
Cavabı atomun radiusun, yaxud
diametrində olardı.
Bir ilk videoda öyrəndik ki, nüvə demək
olar ki, bu sferanın həcminin çox kiçik
hissəsini tutur və 90% halda elektron
buradadır.
Və açıq şəkildə buradan anlayırıq ki,
həyatda gördüyümüz şeylərin böyük hissəsi
açıq fəzadadır.
Bunların hamısı açıq fəzadır.
Amma mən təkrarlamaq istəyirəm, çünki
bu sonsuz
kiçik yerdə əvvəl danışdığımız kimi
atomun çox kiçik hissəsi olmasına
baxmayaraq
əslində onun kütləsinin böyük hissəsini
tutur, buna doğru yaxınlaşdırıram.
Bunlar atom deyil, elektron da deyil.
Biz nüvəyə yaxınlaşdırırıq.
Belə çıxır ki, bəzən nüvə biraz
davamsızdır və daha davamlı quruluş almağa
çalışır.
Davamsız nüvənin və bütün bunların
mexanikası
ilə bağlı bu videoda çox danışmayacayıq.
Amma daha davamsız nüvə almaq üçün
alfa zərrəciklərini silməliyik, digər adı
ilə alfa azalma.
Alfa azalma.
Və o, alfa zərrəciyini buraxır,
çox uydurma səslənir.
O, sadəcə proton və neytronların
birləşməsidir.
Alfa zərrəcik 2 proton və 2 neytrondan
ibarətdir.
Yəni bəlkə də bunlar uyğun yerləşməmiş
kimi hiss edə bilərlər, burada yığılırlar.
Və buraxılırlar.
Nüvəni tərk edirlər.
Gəlin belə bir şey baş verəndə atoma nə
olduğunu düşünək.
Tutaq ki, burada təsadüfi bir elementim
var və mən
onu E elementi adlandırıram.
Deyək ki, onun p protonu var.
Əslində qoyun onu protonların rəngi ilə
çəkim.
p protonu var.
Atom kütləsi isə protonların sayı
üstəgəl neytronların sayına bərabərdir.
Neytronları də bozla çəkək, yaxşı?
Alfa azalma zamanı elementə
nə olur?
Proton sayı 2 vahid azalacaq.
Yəni protonları p çıxaq 2 olacaq.
Və sonra neytronları da 2 vahid azalacaq.
Kütlə ədədi isə 4 vahid azalacaq.
Yuxarıda p çıxaq 2 üstəgəl neytron çıxaq 2
alınacaq,
deməli, ümumi çıxaq 4.
Kütləniz 4 vahid azalacaq və yeni bir
element alacaqsınız.
Unutmayın ki, elementləriniz proton sayı
ilə müəyyən edilir.
Yəni alfa azalma zamanı 2 neytron və 2
proton
itirirsiniz, xüsusən də protonlara görə
fərqli element alınacaq.
Bu elementi 1 adlandırsaq, onu belə
adlandıracam,
indi fərqli element alırıq, element 2.
Və əgər nə yarandığına baxsanız, biz iki
protonu və iki neytronu olan bir maddəni
götürürük.
Onun kütləsi iki protonu və iki neytonu
olan
elementdir.
Yəni nəyi silirik?
Kütləsi 4-ə bərabər olan bir şeyi.
Buna baxsanız iki protonu və iki neytronu
olan maddə nədir?
Əslində dövri cədvəl yadımda
qalmayıb.
Videodan əvvəl onu kəsib yapışdırmağı
unutdum.
Amma dövri cədvəldə iki protonu olan
elementi,
heliumu tapmaq çox da vaxt aparmaz.
Onun atom kütləsi dördə bərabərdir.
Deməli, alfa azalma zamanı əslində helium
nüvəsi çıxır.
Helium nüvəsi imiş.
Helium nüvəsi olduğu və iki protondan
sıçrayan
elektronları olmadığı üçün bu, helium
ionu olacaq.
Mahiyyətcə elektronu yoxdur.
Onun iki protonu olduğu üçün 2 müsbət yükü
var.
Deməli, alfa zərrəciyi əslində helium
ionudur,
daha davamlı hala keçmək üçün nüvədən
buraxılan
2 müsbət yüklü helium ionu.
Bu, bir növ azalmadır.
Gəlin digərlərinə baxaq.
Qoyun buraya başqa nüvə çəkək.
Bir neçə neytron çəkəcəm.
Bir neçə də proton.
Belə çıxır ki, neytron özünü
rahat hiss etmir.
Gündəlik həyatında protonun nə etdiyinə
baxır və deyir ki,
bilirsən nə var?
Bəzən özümə baxıb deyirəm ki,
kaş bir proton olaydım.