WEBVTT

00:00:10.244 --> 00:00:13.182
Bonvenon. Mi deziras averti vin

00:00:13.182 --> 00:00:15.142
kontraŭ glaciaĵoj.

00:00:15.142 --> 00:00:16.994
Eble vi ne tion prikonscias,

00:00:16.994 --> 00:00:20.178
sed tiuj ŝajne sendanĝeraj sukeraĵoj estas

00:00:20.178 --> 00:00:22.710
unu el la plej gravaj kaŭzoj de morto per dronado.

00:00:22.710 --> 00:00:24.813
Kaj donitaĵoj pruvas tion.

00:00:24.813 --> 00:00:28.043
Engrafikaĵigu la nombron da glaciaĵoj venditaj,

00:00:28.043 --> 00:00:30.447
komparu ĝin al la nombro de mortoj per dronado,

00:00:30.447 --> 00:00:33.312
kaj tuj rimarkiĝas tendencon alten.

00:00:33.312 --> 00:00:36.668
Laŭ mi, oni povas ja konkludi el tio,

00:00:36.668 --> 00:00:39.663
ke oni tuj malpermesu 
tiujn mortkaŭzantajn frandaĵojn.

00:00:39.663 --> 00:00:44.712
(Ridoj) (Aplaŭdoj)

00:00:44.712 --> 00:00:46.094
Ĉar vi ne estas stultaj

00:00:46.094 --> 00:00:47.535
vi sendube jam komprenis,

00:00:47.535 --> 00:00:49.364
ke io estas misa en mia ekzemplo.

00:00:49.364 --> 00:00:51.580
La vero estas, kompreneble,

00:00:51.580 --> 00:00:53.786
ke ludas gravan rolon iu subkomprenata faktoro --

00:00:53.786 --> 00:00:56.443
bela vetero, vi jam divenis.

00:00:56.443 --> 00:00:57.914
Kiam belas la vetero,

00:00:57.914 --> 00:00:59.762
pli da homoj sentas emon naĝi,

00:00:59.762 --> 00:01:02.225
kaj bedaŭrinde dronas. Samtempe,

00:01:02.225 --> 00:01:04.040
pli da homoj aĉetas glaciaĵojn.

00:01:04.040 --> 00:01:07.255
Oni mortas ne pro la glaciaĵoj.

00:01:07.255 --> 00:01:09.276
Tiukaze, falas al ĉiu

00:01:09.276 --> 00:01:10.902
en la okulojn la eraro,

00:01:10.902 --> 00:01:14.102
sed tiri miskonkludon pri kaŭzoj

00:01:14.102 --> 00:01:15.960
kiam temas nur pri korelativecoj

00:01:15.960 --> 00:01:18.931
estas oftega prilogika eraro.

00:01:18.931 --> 00:01:20.926
Mia celo, hodiaŭ, estas certigi,

00:01:20.926 --> 00:01:23.362
ke vi eblos rekoni tiun eraron,

00:01:23.362 --> 00:01:25.755
kaj mi sincere esperas, ke ekde nun

00:01:25.755 --> 00:01:27.562
vi scipovos eviti ĝin.

00:01:27.562 --> 00:01:30.782
Cele al tio, vidu ni kelkajn famajn ekzemplojn.

00:01:30.782 --> 00:01:33.343
La unua envere estas pri negravaĵo.

00:01:33.343 --> 00:01:34.884
Oni ja scias,

00:01:34.884 --> 00:01:38.300
ke edzoj vivas pli longe, ol fraŭloj.

00:01:38.300 --> 00:01:40.155
Rigardante statistikojn, vi tuj vidos,

00:01:40.155 --> 00:01:42.141
ke tio pravas.

00:01:42.141 --> 00:01:44.878
Virinaj magazinoj haste konkludas el tio,

00:01:44.878 --> 00:01:47.718
ke edziĝo tre bonas por la sano de viroj,

00:01:47.718 --> 00:01:49.628
ĉar ĝi vivigas ilin pli longe.

00:01:49.628 --> 00:01:52.962
Nu, amiko mia ŝatas diri ŝerce,

00:01:52.962 --> 00:01:55.716
ke edziĝo ŝajnas plilongigi nur tempon,

00:01:55.716 --> 00:01:57.793
sed -- (Ridoj) --

00:01:57.793 --> 00:02:00.002
lia edzino estas --

00:02:00.002 --> 00:02:03.440
(Ridoj) (Aplaŭdoj)

00:02:03.440 --> 00:02:06.643
Ĉiumaniere, ĉu vi divenas kia estas 
la vera situacio?

00:02:06.643 --> 00:02:08.933
Ja ĉeestas korelativeco, tiukaze,

00:02:08.933 --> 00:02:11.062
sed inversigita.

00:02:11.062 --> 00:02:13.547
Viroj bonsanaj estas

00:02:13.547 --> 00:02:15.837
riĉaj kaj edukitaj,

00:02:15.837 --> 00:02:18.193
kaj havas multe pli longan vivekspekton.

00:02:18.193 --> 00:02:19.967
Ili havas pli bonajn ŝancojn

00:02:19.967 --> 00:02:22.409
trovi edzinon -- virinoj tielas --,

00:02:22.409 --> 00:02:25.429
ol la uloj, kies vivekspekto mallongegas,

00:02:25.429 --> 00:02:27.564
kiuj estas malsanaj kaj malriĉaj.

00:02:27.564 --> 00:02:29.659
Estas malpli probable, ke ili edziĝos.

00:02:29.659 --> 00:02:31.587
Do longa vivekspekto

00:02:31.587 --> 00:02:33.398
favoras edzigojn,

00:02:33.398 --> 00:02:35.131
ne la inverso.

00:02:35.131 --> 00:02:37.018
Kompreneble, kiel vi sendube pensas,

00:02:37.018 --> 00:02:38.627
afero tia ne vere gravas. Neniu tuj edzigos

00:02:38.627 --> 00:02:40.416
aŭdinte tion.

00:02:40.416 --> 00:02:43.320
Vidu ni pli gravan ekzemplon

00:02:43.320 --> 00:02:45.667
el pli grava esploro.

00:02:45.667 --> 00:02:49.237
En la revuo Nature, 1999-a esploro montris,

00:02:49.237 --> 00:02:52.225
ke la geinfanoj, kiuj dormas kun lumoj ŝaltitaj

00:02:52.225 --> 00:02:54.650
prezentas multe pli altan riskon

00:02:54.650 --> 00:02:56.943
fariĝi miopaj kiam ili pliaĝos.

00:02:56.943 --> 00:02:58.976
Sed la scientistoj estis singardaj.

00:02:58.976 --> 00:03:00.963
Ili substrekis, ke ili malkovris

00:03:00.963 --> 00:03:03.076
nur korelativecon, kaj ke ili nescias

00:03:03.076 --> 00:03:06.444
kian kaŭzan interrilaton povas ekzisti.

00:03:06.444 --> 00:03:08.980
Enokaze, ili tamen konsilis gepatrojn

00:03:08.980 --> 00:03:11.290
malŝalti lumojn nokte.

00:03:11.290 --> 00:03:13.819
La amaskomunikiloj tuj distrumpetis,

00:03:13.819 --> 00:03:16.794
ke ĉelitaj lampoj estas formo de infana mistrakto,

00:03:16.794 --> 00:03:17.910
kaj ke estas kvazaŭa krimo

00:03:17.910 --> 00:03:20.281
uzi lampojn en dormoĉambroj.

00:03:20.281 --> 00:03:22.120
Multaj gepatroj malkvietiĝis.

00:03:22.120 --> 00:03:23.766
Kompreneble, se tio estus okazinta

00:03:23.766 --> 00:03:25.476
dum mia filo dormas kun lumoj ŝaltitaj,

00:03:25.476 --> 00:03:26.947
mi certe estus malkvietiĝinta.

00:03:26.947 --> 00:03:30.776
Bonŝance, oni korektis la artikolon

00:03:30.776 --> 00:03:34.280
la sekvantan semajnon. Se biologistoj

00:03:34.280 --> 00:03:37.331
ĉeestas, ili scias kial.

00:03:37.331 --> 00:03:40.276
Miopeco hereda estas.

00:03:40.276 --> 00:03:42.310
Kaj do, la gepatroj kiuj estas miopaj

00:03:42.310 --> 00:03:43.583
estas ankaŭ tiuj, kiuj preferas

00:03:43.583 --> 00:03:45.693
lasi lumojn ŝaltitajn

00:03:45.693 --> 00:03:47.281
en la dormoĉambroj de siaj

00:03:47.281 --> 00:03:49.245
onte miopaj infanoj.

00:03:49.245 --> 00:03:53.579
Jen vi vidas simplan eraron, facile fareblan.

00:03:53.579 --> 00:03:56.111
Oni povas trovi multe pli aĉaj kazoj --

00:03:56.111 --> 00:03:57.312
Mi konas multe da ili,

00:03:57.312 --> 00:03:58.774
kaj vidas almenaŭ unu

00:03:58.774 --> 00:04:00.642
en la gazetaro ĉiusemajne.

00:04:00.642 --> 00:04:02.788
Jen klasikaĵo: dum la 70-aj,

00:04:02.788 --> 00:04:05.260
sciencistoj malkovris fortan ligon,

00:04:05.260 --> 00:04:08.573
ĉe infanoj, inter bonaj rezultoj

00:04:08.573 --> 00:04:11.112
ĉe la lernejo, kaj forta memrespekto.

00:04:11.112 --> 00:04:12.906
El tio ili konkludis,

00:04:12.906 --> 00:04:14.794
ke tre gravas certigi,

00:04:14.794 --> 00:04:17.072
ke gejunulojn oni edukas por ke

00:04:17.072 --> 00:04:19.437
ili fieru pri si mem kaj estu memfidaj,

00:04:19.437 --> 00:04:21.786
ĉar se ili havas fortan memrespekton,

00:04:21.786 --> 00:04:23.753
bonaj lernantoj ili iĝos.

00:04:23.753 --> 00:04:25.635
Tiun konkludon oni ripetis al gepatroj,

00:04:25.635 --> 00:04:28.326
precipe en la Usono, dum generacioj:

00:04:28.326 --> 00:04:31.562
certigu, ke viaj idoj estas fieraj kaj memfidaj,

00:04:31.562 --> 00:04:33.348
kaj ĉio glatos.

00:04:33.348 --> 00:04:36.956
Multajn jarojn poste, iuj faris alian esploron

00:04:36.956 --> 00:04:38.422
nur por apartigi

00:04:38.422 --> 00:04:40.777
la kaŭzojn kaj la efikojn.

00:04:40.777 --> 00:04:43.891
Ilia konkludo estis tute malsama.

00:04:43.891 --> 00:04:46.810
La bonaj rezultoj kaŭzas memrespekton;

00:04:46.810 --> 00:04:49.685
ne memrespekto kaŭzas bonajn rezultojn.

00:04:49.685 --> 00:04:51.478
Eĉ pli bedaŭrinde:

00:04:51.478 --> 00:04:55.001
La infanoj al kiuj oni infuzas fortan memfidon,

00:04:55.001 --> 00:04:56.760
sed kiuj ne superas en iu ajn kampo --

00:04:56.760 --> 00:04:58.005
sportoj, muziko,

00:04:58.005 --> 00:04:59.825
ne nepre ĉe la lernejo --

00:04:59.825 --> 00:05:01.710
tiuj, kiuj simple fieras pri si,

00:05:01.710 --> 00:05:03.179
sed malsukcesas je ĉio,

00:05:03.179 --> 00:05:05.828
finfine havas tre malaltan memrespekton,

00:05:05.828 --> 00:05:08.568
kaj ili ne eblas atingi ian ajn vivcelon.

00:05:08.568 --> 00:05:11.719
Tre grava misinterpreto pri korelativeco tio estis.

00:05:11.719 --> 00:05:14.096
Tio, kion mi volas,

00:05:14.096 --> 00:05:15.873
ke vi memoru la venontan fojon

00:05:15.873 --> 00:05:18.618
kiam iu volos demonstri al vi ian kaŭzan interrilaton

00:05:18.618 --> 00:05:20.906
inter du malsamaj aĵoj --

00:05:20.906 --> 00:05:23.793
kiaj ajn: vakcinoj kaj aŭtismo,

00:05:23.793 --> 00:05:27.294
bankistinoj kaj la financa krizo,

00:05:27.294 --> 00:05:29.632
se oni insistas -- (Ridoj) --

00:05:29.632 --> 00:05:31.976
pri ia tre forta ligo,

00:05:31.976 --> 00:05:34.826
estas, ke korelativeco ne sufiĉas.

00:05:34.826 --> 00:05:37.093
Ja bona indico ĝi povas esti,

00:05:37.093 --> 00:05:40.983
sed antaŭ ol konkludi, ke io kaŭzas ion alian,

00:05:40.983 --> 00:05:43.840
oni devas scii kial kaj kiel.

00:05:43.840 --> 00:05:46.830
Do se vi dubas, memoru la glaciaĵojn.

00:05:46.830 --> 00:05:48.267
Koran dankon.

00:05:48.267 --> 00:05:52.620
(Aplaŭdoj)