WEBVTT

00:00:01.797 --> 00:00:04.264
Ik ga het even hebben 
over het bekijken van de wereld

00:00:04.264 --> 00:00:06.990
vanuit een uniek oogpunt:

00:00:06.990 --> 00:00:10.015
de microwereld.

00:00:10.015 --> 00:00:12.595
Na jaren hiermee bezig te zijn,
heb ik gevonden

00:00:12.595 --> 00:00:15.311
dat er een magische wereld schuilgaat 
achter de werkelijkheid.

00:00:15.311 --> 00:00:18.470
Die kan je zien 
door een microscoop

00:00:18.470 --> 00:00:20.575
en daarvan wil ik vandaag 
wat laten zien.

NOTE Paragraph

00:00:20.575 --> 00:00:24.262
We beginnen met iets 
dat niet eens erg klein is,

00:00:24.262 --> 00:00:26.526
iets dat we nog 
met het blote oog kunnen zien:

00:00:26.526 --> 00:00:28.967
een honingbij.

00:00:28.967 --> 00:00:31.863
Een bij is ongeveer een centimeter groot.

00:00:31.863 --> 00:00:34.151
Maar voor de details

00:00:34.151 --> 00:00:37.880
moet je wat dichterbij gaan.

00:00:37.880 --> 00:00:40.966
Hier het oog van de honingbij 
door een microscoop.

00:00:40.966 --> 00:00:43.313
Zo zie je dat bijen

00:00:43.313 --> 00:00:46.144
duizenden aparte ogen 
of ‘ommatidia’ hebben.

00:00:46.144 --> 00:00:48.576
Door de sensorische haren in hun ogen

00:00:48.576 --> 00:00:50.945
weten ze wanneer ze dicht bij iets zijn,

00:00:50.945 --> 00:00:54.649
omdat ze niet in stereo kunnen zien.

NOTE Paragraph

00:00:54.649 --> 00:00:58.353
Nog kleiner is een mensenhaar.

00:00:58.353 --> 00:01:01.172
Een mensenhaar is zowat het kleinste ding 
dat het oog kan zien.

00:01:01.172 --> 00:01:03.906
Het is ongeveer 
een tiende van een millimeter dik.

NOTE Paragraph

00:01:03.906 --> 00:01:05.082
Nog kleiner,

00:01:05.082 --> 00:01:08.488
ongeveer tien keer kleiner, is een cel.

00:01:08.488 --> 00:01:11.071
10 menselijke cellen gaan

00:01:11.071 --> 00:01:14.737
in de breedte van een haar.

NOTE Paragraph

00:01:14.737 --> 00:01:16.323
Door cellen onder een microscoop te observeren,

00:01:16.323 --> 00:01:19.591
Door cellen onder een microscoop te observeren,

00:01:19.591 --> 00:01:22.058
werd ik bioloog.

00:01:22.058 --> 00:01:24.129
De eerste keer dat ik levende cellen

00:01:24.129 --> 00:01:28.028
door een microscoop zag,
was ik verkocht.

00:01:28.028 --> 00:01:31.344
Kijk eens naar de cellen 
van het immuunsysteem.

00:01:31.344 --> 00:01:33.168
Ze bewegen de hele tijd.

00:01:33.183 --> 00:01:36.933
Deze cel is op zoek 
naar vreemde indringers,

00:01:36.933 --> 00:01:39.290
bacteriën, dingen die ze kan vinden.

00:01:39.290 --> 00:01:41.938
Als ze zo’n indringer vindt,

00:01:41.938 --> 00:01:44.234
herkent ze die als vreemd,

00:01:44.234 --> 00:01:45.526
vloeit errond en eet hem op.

00:01:45.526 --> 00:01:49.810
Daar zie je zo’n kleine bacterie

00:01:49.810 --> 00:01:55.432
die ze opeet.

00:01:55.432 --> 00:01:58.613
Hartcellen van een dier

00:01:58.613 --> 00:02:01.509
blijven in een schoteltje
gewoon doorgaan met kloppen.

00:02:01.509 --> 00:02:05.099
Dat is hun taak. 
Elke cel heeft een levensmissie

00:02:05.099 --> 00:02:06.900
en deze cellen moeten

00:02:06.900 --> 00:02:10.427
het bloed in ons lichaam laten rondgaan.

00:02:10.427 --> 00:02:13.211
Dit zijn zenuwcellen.

00:02:13.211 --> 00:02:16.147
Dezelfde cellen 
waarmee we dit zien en begrijpen.

00:02:16.147 --> 00:02:18.261
Onze hersenen en onze zenuwcellen 
zijn daar nu mee bezig.

00:02:18.261 --> 00:02:20.803
Ze zijn altijd aan het bewegen.

00:02:20.803 --> 00:02:24.305
Ze maken nieuwe verbindingen 
terwijl we leren.

NOTE Paragraph

00:02:24.305 --> 00:02:27.095
Als je verder naar beneden gaat 
op deze schaal,

00:02:27.095 --> 00:02:29.999
komen we aan de micron of micrometer

00:02:29.999 --> 00:02:32.347
en nog verder aan de nanometer

00:02:32.347 --> 00:02:35.104
en de ångström. 
Nu is één ångström de grootte

00:02:35.104 --> 00:02:38.471
van de diameter van een waterstofatoom.

00:02:38.471 --> 00:02:40.104
Zo klein is dat.

00:02:40.104 --> 00:02:42.406
Onze microscopen kunnen vandaag

00:02:42.421 --> 00:02:45.479
individuele atomen zien. 
Dit zijn enkele beelden

00:02:45.479 --> 00:02:48.312
van individuele atomen. 
Elke bult is een individueel atoom.

00:02:48.312 --> 00:02:51.141
Dit is een ring van kobaltatomen.

NOTE Paragraph

00:02:51.141 --> 00:02:53.799
Dit gebied

00:02:53.799 --> 00:02:56.994
noemen we de nanowereld.

00:02:56.994 --> 00:03:00.128
In die hele microwereld

00:03:00.128 --> 00:03:03.161
zit nog eens een nanowereld verpakt

00:03:03.161 --> 00:03:07.556
Dat is de wereld 
van moleculen en atomen.

NOTE Paragraph

00:03:07.556 --> 00:03:10.014
Maar ik wil het hebben 
over deze grotere wereld,

00:03:10.014 --> 00:03:12.351
de microwereld.

NOTE Paragraph

00:03:12.351 --> 00:03:16.470
Als je een klein beestje in een bloem was,

00:03:16.470 --> 00:03:19.621
hoe zou die bloem er dan uitzien, 
als die bloem zo groot was?

00:03:19.621 --> 00:03:22.136
Helemaal niet 
zoals wij die bloem zouden zien.

00:03:22.136 --> 00:03:25.430
Een klein beestje

00:03:25.430 --> 00:03:27.262
op die bloem

00:03:27.262 --> 00:03:31.328
zou ze zo zien.

00:03:31.328 --> 00:03:33.704
Voor een mier zou een bloemblad

00:03:33.704 --> 00:03:36.385
er zo uitzien.

00:03:36.385 --> 00:03:39.729
Vlak bij die porie en meeldraad

00:03:39.729 --> 00:03:42.474
zie je de stijl van deze bloem.

00:03:42.474 --> 00:03:46.699
Die kleine gelei-achtige dingen

00:03:46.699 --> 00:03:51.441
heten we sporen. 
Dit zijn nectarsporen.

00:03:51.441 --> 00:03:54.058
Voor die kleine mier

00:03:54.058 --> 00:03:55.884
is het een soort Willy Wonka-land.

00:03:55.884 --> 00:04:00.019
Of Disneyland. 
Niet zoals wij het zien.

00:04:00.019 --> 00:04:03.922
Dit zijn enkele stuifmeelkorrels.

00:04:03.922 --> 00:04:07.368
Dit zijn stuifmeelkorrels van graan.

00:04:07.368 --> 00:04:09.946
Zo’n kleine gele stip van stuifmeel

00:04:09.946 --> 00:04:11.910
bestaat, als je door een microscoop kijkt,

00:04:11.910 --> 00:04:15.674
uit duizenden kleine stuifmeelkorrels.

00:04:15.674 --> 00:04:17.909
Deze bijen verzamelen stuifmeel

00:04:17.909 --> 00:04:20.714
bij deze kleine planten.

00:04:20.714 --> 00:04:23.137
Ze stoppen die in hun pootjes

00:04:23.137 --> 00:04:25.570
en nemen ze mee naar de korf.

00:04:25.570 --> 00:04:28.200
Daaruit maken ze

00:04:28.200 --> 00:04:32.018
de was in de bijenraat. 
Ze verzamelen ook nectar

00:04:32.018 --> 00:04:35.929
voor de honing die wij opeten.

NOTE Paragraph

00:04:35.929 --> 00:04:39.186
Hier is een close-up beeld 
of liever een gewone foto

00:04:39.186 --> 00:04:41.859
van een waterhyacint. 
Als je echt, echt goede ogen had,

00:04:41.859 --> 00:04:44.420
kon je ze ook zo zien.

00:04:44.420 --> 00:04:47.048
Daar is de meeldraad en de stamper. 
Maar kijk hoe ze

00:04:47.048 --> 00:04:50.562
eruitzien onder een microscoop. 
Dat is de meeldraad.

00:04:50.562 --> 00:04:53.213
Dat zijn duizenden kleine stuifmeelkorrels.

00:04:53.213 --> 00:04:56.499
Daar de stamper 
en deze kleine dingen heten trichomen.

00:04:56.499 --> 00:05:00.218
Die geven de bloem haar geur.

00:05:00.218 --> 00:05:04.178
Planten communiceren via hun geuren.

00:05:04.178 --> 00:05:09.572
Planten communiceren via hun geuren.

NOTE Paragraph

00:05:09.572 --> 00:05:11.940
Nu over iets echt alledaags: zand.

00:05:11.940 --> 00:05:13.864
Nu over iets echt alledaags: zand.

00:05:13.864 --> 00:05:15.794
Ik raakte ongeveer 10 jaar geleden 
geïnteresseerd in zand,

00:05:15.794 --> 00:05:18.355
door het zand van Maui, 
een eiland van Hawaï.

00:05:18.355 --> 00:05:21.502
Dit is wat zand van Maui.

00:05:21.502 --> 00:05:24.533
Zandkorrels zijn ongeveer 
een tiende van een millimeter groot.

00:05:24.533 --> 00:05:27.444
Zandkorrels zijn ongeveer 
een tiende van een millimeter groot.

00:05:27.444 --> 00:05:30.027
Maar van dichterbij

00:05:30.027 --> 00:05:33.529
zijn ze heel verbazingwekkend. 
Je vindt microschelpen

00:05:33.529 --> 00:05:35.722
en dingen als koraal.

00:05:35.722 --> 00:05:39.256
Fragmenten van andere schelpen. 
Olivijn.

00:05:39.256 --> 00:05:41.452
Stukjes vulkaan. Daar zie je

00:05:41.452 --> 00:05:44.079
zo’n stukje. 
Ook buiswormen kom je tegen.

00:05:44.079 --> 00:05:48.805
Een ongelooflijke waaier van dingen.

00:05:48.805 --> 00:05:51.484
Dat komt omdat op dit eiland

00:05:51.484 --> 00:05:53.850
veel van het zand 
voortkomt van biologisch materiaal.

00:05:53.850 --> 00:05:56.847
De riffen bieden een habitat

00:05:56.847 --> 00:06:00.737
voor microscopische 
of macroscopische dieren.

00:06:00.737 --> 00:06:03.075
Na hun dood vergruizen

00:06:03.075 --> 00:06:05.417
hun schelpen, tanden en botten. 
Dat worden zandkorrels,

00:06:05.417 --> 00:06:08.387
dingen zoals koraal enzovoort.

00:06:08.387 --> 00:06:12.180
Hier een afbeelding van zand uit Maui.

00:06:12.180 --> 00:06:14.717
Dit is van Lahaina.

00:06:14.717 --> 00:06:16.447
Op zo’n strand lopen we

00:06:16.447 --> 00:06:19.901
langs miljoenen jaren van biologische 
en geologische geschiedenis.

00:06:19.901 --> 00:06:22.368
We realiseren het ons niet, 
maar hier ligt een verslag

00:06:22.368 --> 00:06:24.941
van die hele ecologie.

00:06:24.941 --> 00:06:28.099
Hier zien we 
een skeletnaald van een spons,

00:06:28.099 --> 00:06:30.685
hier twee stukjes koraal,

00:06:30.685 --> 00:06:34.535
dat is een stekel van een zee-egel. 
Echt een aantal fantastische dingen.

NOTE Paragraph

00:06:34.535 --> 00:06:36.912
Ik had het gevoel

00:06:36.912 --> 00:06:38.661
een schat te hebben gevonden.

00:06:38.661 --> 00:06:40.827
Ik kon het niet geloven.

00:06:40.827 --> 00:06:44.136
Ik wilde de stukjes eruit halen 
en er foto's van maken.

00:06:44.136 --> 00:06:46.647
Zo ziet het meeste zand 
van onze wereld eruit.

00:06:46.647 --> 00:06:49.908
Kwartskristallen en veldspaat.

00:06:49.908 --> 00:06:52.369
Daar is het meeste zand 
op het vasteland van gemaakt.

00:06:52.369 --> 00:06:56.119
Het is het erosieproduct van graniet.

00:06:56.119 --> 00:07:00.470
Bergen worden opgebouwd

00:07:00.470 --> 00:07:02.497
en water, regen, ijs, enzovoort 
eroderen ze weg

00:07:02.497 --> 00:07:03.803
tot zandkorrels.

00:07:03.803 --> 00:07:06.253
Sommige zandsoorten zijn kleurrijker.

00:07:06.253 --> 00:07:08.322
Dit is zand van bij de Grote Meren.

00:07:08.337 --> 00:07:10.348
Het bevat mineralen

00:07:10.348 --> 00:07:13.840
zoals roze granaat en groene epidoot, 
allemaal prachtige dingen.

00:07:13.840 --> 00:07:16.224
Zanden van verschillende plaatsen,

00:07:16.224 --> 00:07:19.475
van verschillende stranden,

00:07:19.475 --> 00:07:24.507
zijn allemaal anders. 
Deze van Big Sur zijn net kleine juwelen.

00:07:24.507 --> 00:07:26.996
Waar ze in Afrika 
edelstenen opdelven,

00:07:26.996 --> 00:07:31.165
kan je in de rivierzanden

00:07:31.165 --> 00:07:33.464
onder de microscoop

00:07:33.464 --> 00:07:36.327
letterlijk kleine edelstenen zien.

00:07:36.327 --> 00:07:39.504
Elke zandkorrel is uniek. 
Elk strand is anders.

00:07:39.504 --> 00:07:42.686
Er zijn geen twee dezelfde korrels
in de wereld.

00:07:42.686 --> 00:07:44.386
Er zijn geen twee dezelfde korrels
in de wereld.

00:07:44.386 --> 00:07:47.918
Elke zandkorrel komt ergens vandaan 
en gaat ergens heen.

00:07:47.918 --> 00:07:51.646
Ze zijn een momentopname in de tijd.

NOTE Paragraph

00:07:51.646 --> 00:07:55.069
Zand vind je niet alleen op aarde,

00:07:55.069 --> 00:07:57.667
maar overal in het universum.

00:07:57.667 --> 00:08:01.331
In feite vind je in de ruimte
overal zand.

00:08:01.331 --> 00:08:04.528
Het is het bouwmateriaal 
voor de planeten en de Maan.

00:08:04.528 --> 00:08:06.110
Je vindt het in micrometeorieten.

00:08:06.110 --> 00:08:08.653
Dit is een micrometeoriet 
die ik van het leger kreeg.

00:08:08.653 --> 00:08:11.747
Ze vinden ze in waterputten
op de Zuidpool.

00:08:11.747 --> 00:08:14.493
Ze zien er verbazingwekkend uit.

00:08:14.493 --> 00:08:18.917
Het zijn kleine bestanddelen 
van de wereld waarin we leven,

00:08:18.917 --> 00:08:20.832
de planeten en de Maan.

NOTE Paragraph

00:08:20.832 --> 00:08:24.076
NASA vroeg me wat foto's 
van zand van de Maan te nemen.

00:08:24.076 --> 00:08:26.339
Ze bezorgden me zanden 
van de verschillende landingsplaatsen,

00:08:26.339 --> 00:08:30.817
van de Apollo-missies 
van 40 jaar geleden.

00:08:30.817 --> 00:08:34.457
Ik gebruikte mijn 3D-microscopen.

00:08:34.457 --> 00:08:37.424
Dit was de eerste afbeelding. 
Geweldig.

00:08:37.424 --> 00:08:41.207
Ik vond het een beetje op de Maan lijken, 
toch interessant.

00:08:41.207 --> 00:08:43.870
In mijn microscopen

00:08:43.870 --> 00:08:46.336
zie je maar weinig in één keer.

00:08:46.336 --> 00:08:49.283
Je moet de hele tijd 
opnieuw scherpstellen,

00:08:49.283 --> 00:08:53.074
foto's nemen 
en dan met een computerprogramma

00:08:53.074 --> 00:08:55.548
al die foto's combineren

00:08:55.548 --> 00:08:58.670
tot één beeld in 3D.

00:08:58.670 --> 00:09:01.905
tot één beeld in 3D.

00:09:01.905 --> 00:09:04.607
Daar zie je de beelden 
voor het linker- en het rechteroog.

00:09:04.607 --> 00:09:07.160
Daar zie je de beelden 
voor het linker- en het rechteroog.

NOTE Paragraph

00:09:07.160 --> 00:09:09.528
Nu iets interessants. 
Dit ziet er heel anders uit

00:09:09.528 --> 00:09:11.906
dan enig zand 
dat ik ooit op Aarde heb gezien.

00:09:11.906 --> 00:09:15.706
En ik heb een heleboel zand 
van de Aarde gezien, geloof me. (Gelach)

00:09:15.706 --> 00:09:18.664
Kijk naar dit gat in het midden. 
Dat werd veroorzaakt

00:09:18.664 --> 00:09:21.003
door een micrometeoriet 
die insloeg op de Maan.

00:09:21.003 --> 00:09:23.360
De Maan heeft geen atmosfeer.

00:09:23.360 --> 00:09:26.576
Het hele oppervlak van de Maan

00:09:26.576 --> 00:09:29.176
is bedekt met poeder, 
omdat het al vier miljard jaar lang

00:09:29.176 --> 00:09:31.970
wordt gebombardeerd met micrometeorieten.

00:09:31.970 --> 00:09:34.360
Die slaan in met snelheden

00:09:34.360 --> 00:09:38.370
van 30 tot 100.000 km per uur. 
Ze verdampen bij de inslag.

00:09:38.370 --> 00:09:40.280
Hier kan je dat zien.

00:09:40.280 --> 00:09:42.874
Het is verdampt en dat materiaal houdt

00:09:42.874 --> 00:09:45.420
een klompje zandkorrels samen.

00:09:45.420 --> 00:09:47.599
Dit hele ding 
is een zeer kleine zandkorrel

00:09:47.599 --> 00:09:49.759
en heet een agglutinaatring.

00:09:49.759 --> 00:09:53.703
Veel zandkorrels op de Maan zien er zo uit.

00:09:53.703 --> 00:09:57.160
Op aarde kom je dat nooit tegen.

00:09:57.160 --> 00:10:00.413
Het meeste zand op de Maan

00:10:00.413 --> 00:10:02.112
ziet er zo uit,

00:10:02.112 --> 00:10:04.472
vooral dan in de donkere gebieden.

00:10:04.472 --> 00:10:08.613
Dat zijn basaltische lavastromen.

00:10:08.613 --> 00:10:11.278
Dat zand doet erg denken

00:10:11.278 --> 00:10:15.041
aan het zand van de Haleakala 
(vulkaan op het eiland Maui).

00:10:15.041 --> 00:10:18.464
Andere zanden verdampen 
door deze micrometeorieten

00:10:18.464 --> 00:10:21.553
en vormen fonteinen.

00:10:21.553 --> 00:10:24.176
Deze microscopische fonteinen gaan --

00:10:24.176 --> 00:10:26.540
ik zei bijna "de lucht in", 
maar er is geen lucht op de Maan --

00:10:26.540 --> 00:10:30.760
omhoog en vormen ogenblikkelijk

00:10:30.791 --> 00:10:33.304
microscopische glasparels.

00:10:33.304 --> 00:10:36.689
Die vallen terug op de Maan.

00:10:36.689 --> 00:10:39.585
Het zijn prachtig gekleurde glazen ‘sferulen’.

00:10:39.585 --> 00:10:41.130
Je hebt een microscoop nodig

00:10:41.130 --> 00:10:44.098
om ze te kunnen zien.

NOTE Paragraph

00:10:44.098 --> 00:10:47.535
Op deze zandkorrel van de Maan

00:10:47.535 --> 00:10:49.689
kan je de hele kristalstructuur

00:10:49.689 --> 00:10:52.172
nog steeds waarnemen.

00:10:52.172 --> 00:10:54.320
Deze zandkorrel is waarschijnlijk ongeveer

00:10:54.320 --> 00:10:56.602
3,5 tot 4 miljard jaar oud

00:10:56.602 --> 00:10:58.793
en werd nooit geërodeerd zoals het zand

00:10:58.793 --> 00:11:02.812
op aarde door water, tuimelen,

00:11:02.812 --> 00:11:06.062
lucht, enzovoort. 
Alleen hierbeneden een beetje erosie door de zon

00:11:06.062 --> 00:11:10.669
door zonnestormen.

00:11:10.669 --> 00:11:15.432
Dus erosie door zonnestraling.

NOTE Paragraph

00:11:15.432 --> 00:11:18.018
Ik heb vandaag proberen duidelijk te maken

00:11:18.018 --> 00:11:21.587
dat zelfs dingen als een ordinaire zandkorrel

00:11:21.587 --> 00:11:24.562
buitengewoon zijn

00:11:24.562 --> 00:11:27.867
als je ze met nieuwe ogen bekijkt.

00:11:27.867 --> 00:11:32.242
Ik denk dat dit best door William Blake 
werd verwoord toen hij zei:

00:11:32.242 --> 00:11:34.784
"Een wereld zien in een korrel zand

00:11:34.784 --> 00:11:37.538
en een hemel in een wilde bloem,

00:11:37.538 --> 00:11:39.871
vang oneindigheid in de palm van je hand

00:11:39.871 --> 00:11:42.204
en eeuwigheid in een uur."

00:11:42.204 --> 00:11:45.933
Bedankt. (Applaus)