1
00:00:01,797 --> 00:00:04,264
Ik ga het even hebben 
over het bekijken van de wereld

2
00:00:04,264 --> 00:00:06,990
vanuit een uniek oogpunt:

3
00:00:06,990 --> 00:00:10,015
de microwereld.

4
00:00:10,015 --> 00:00:12,595
Na jaren hiermee bezig te zijn,
heb ik gevonden

5
00:00:12,595 --> 00:00:15,311
dat er een magische wereld schuilgaat 
achter de werkelijkheid.

6
00:00:15,311 --> 00:00:18,470
Die kan je zien 
door een microscoop

7
00:00:18,470 --> 00:00:20,575
en daarvan wil ik vandaag 
wat laten zien.

8
00:00:20,575 --> 00:00:24,262
We beginnen met iets 
dat niet eens erg klein is,

9
00:00:24,262 --> 00:00:26,526
iets dat we nog 
met het blote oog kunnen zien:

10
00:00:26,526 --> 00:00:28,967
een honingbij.

11
00:00:28,967 --> 00:00:31,863
Een bij is ongeveer een centimeter groot.

12
00:00:31,863 --> 00:00:34,151
Maar voor de details

13
00:00:34,151 --> 00:00:37,880
moet je wat dichterbij gaan.

14
00:00:37,880 --> 00:00:40,966
Hier het oog van de honingbij 
door een microscoop.

15
00:00:40,966 --> 00:00:43,313
Zo zie je dat bijen

16
00:00:43,313 --> 00:00:46,144
duizenden aparte ogen 
of ‘ommatidia’ hebben.

17
00:00:46,144 --> 00:00:48,576
Door de sensorische haren in hun ogen

18
00:00:48,576 --> 00:00:50,945
weten ze wanneer ze dicht bij iets zijn,

19
00:00:50,945 --> 00:00:54,649
omdat ze niet in stereo kunnen zien.

20
00:00:54,649 --> 00:00:58,353
Nog kleiner is een mensenhaar.

21
00:00:58,353 --> 00:01:01,172
Een mensenhaar is zowat het kleinste ding 
dat het oog kan zien.

22
00:01:01,172 --> 00:01:03,906
Het is ongeveer 
een tiende van een millimeter dik.

23
00:01:03,906 --> 00:01:05,082
Nog kleiner,

24
00:01:05,082 --> 00:01:08,488
ongeveer tien keer kleiner, is een cel.

25
00:01:08,488 --> 00:01:11,071
10 menselijke cellen gaan

26
00:01:11,071 --> 00:01:14,737
in de breedte van een haar.

27
00:01:14,737 --> 00:01:16,323
Door cellen onder een microscoop te observeren,

28
00:01:16,323 --> 00:01:19,591
Door cellen onder een microscoop te observeren,

29
00:01:19,591 --> 00:01:22,058
werd ik bioloog.

30
00:01:22,058 --> 00:01:24,129
De eerste keer dat ik levende cellen

31
00:01:24,129 --> 00:01:28,028
door een microscoop zag,
was ik verkocht.

32
00:01:28,028 --> 00:01:31,344
Kijk eens naar de cellen 
van het immuunsysteem.

33
00:01:31,344 --> 00:01:33,168
Ze bewegen de hele tijd.

34
00:01:33,183 --> 00:01:36,933
Deze cel is op zoek 
naar vreemde indringers,

35
00:01:36,933 --> 00:01:39,290
bacteriën, dingen die ze kan vinden.

36
00:01:39,290 --> 00:01:41,938
Als ze zo’n indringer vindt,

37
00:01:41,938 --> 00:01:44,234
herkent ze die als vreemd,

38
00:01:44,234 --> 00:01:45,526
vloeit errond en eet hem op.

39
00:01:45,526 --> 00:01:49,810
Daar zie je zo’n kleine bacterie

40
00:01:49,810 --> 00:01:55,432
die ze opeet.

41
00:01:55,432 --> 00:01:58,613
Hartcellen van een dier

42
00:01:58,613 --> 00:02:01,509
blijven in een schoteltje
gewoon doorgaan met kloppen.

43
00:02:01,509 --> 00:02:05,099
Dat is hun taak. 
Elke cel heeft een levensmissie

44
00:02:05,099 --> 00:02:06,900
en deze cellen moeten

45
00:02:06,900 --> 00:02:10,427
het bloed in ons lichaam laten rondgaan.

46
00:02:10,427 --> 00:02:13,211
Dit zijn zenuwcellen.

47
00:02:13,211 --> 00:02:16,147
Dezelfde cellen 
waarmee we dit zien en begrijpen.

48
00:02:16,147 --> 00:02:18,261
Onze hersenen en onze zenuwcellen 
zijn daar nu mee bezig.

49
00:02:18,261 --> 00:02:20,803
Ze zijn altijd aan het bewegen.

50
00:02:20,803 --> 00:02:24,305
Ze maken nieuwe verbindingen 
terwijl we leren.

51
00:02:24,305 --> 00:02:27,095
Als je verder naar beneden gaat 
op deze schaal,

52
00:02:27,095 --> 00:02:29,999
komen we aan de micron of micrometer

53
00:02:29,999 --> 00:02:32,347
en nog verder aan de nanometer

54
00:02:32,347 --> 00:02:35,104
en de ångström. 
Nu is één ångström de grootte

55
00:02:35,104 --> 00:02:38,471
van de diameter van een waterstofatoom.

56
00:02:38,471 --> 00:02:40,104
Zo klein is dat.

57
00:02:40,104 --> 00:02:42,406
Onze microscopen kunnen vandaag

58
00:02:42,421 --> 00:02:45,479
individuele atomen zien. 
Dit zijn enkele beelden

59
00:02:45,479 --> 00:02:48,312
van individuele atomen. 
Elke bult is een individueel atoom.

60
00:02:48,312 --> 00:02:51,141
Dit is een ring van kobaltatomen.

61
00:02:51,141 --> 00:02:53,799
Dit gebied

62
00:02:53,799 --> 00:02:56,994
noemen we de nanowereld.

63
00:02:56,994 --> 00:03:00,128
In die hele microwereld

64
00:03:00,128 --> 00:03:03,161
zit nog eens een nanowereld verpakt

65
00:03:03,161 --> 00:03:07,556
Dat is de wereld 
van moleculen en atomen.

66
00:03:07,556 --> 00:03:10,014
Maar ik wil het hebben 
over deze grotere wereld,

67
00:03:10,014 --> 00:03:12,351
de microwereld.

68
00:03:12,351 --> 00:03:16,470
Als je een klein beestje in een bloem was,

69
00:03:16,470 --> 00:03:19,621
hoe zou die bloem er dan uitzien, 
als die bloem zo groot was?

70
00:03:19,621 --> 00:03:22,136
Helemaal niet 
zoals wij die bloem zouden zien.

71
00:03:22,136 --> 00:03:25,430
Een klein beestje

72
00:03:25,430 --> 00:03:27,262
op die bloem

73
00:03:27,262 --> 00:03:31,328
zou ze zo zien.

74
00:03:31,328 --> 00:03:33,704
Voor een mier zou een bloemblad

75
00:03:33,704 --> 00:03:36,385
er zo uitzien.

76
00:03:36,385 --> 00:03:39,729
Vlak bij die porie en meeldraad

77
00:03:39,729 --> 00:03:42,474
zie je de stijl van deze bloem.

78
00:03:42,474 --> 00:03:46,699
Die kleine gelei-achtige dingen

79
00:03:46,699 --> 00:03:51,441
heten we sporen. 
Dit zijn nectarsporen.

80
00:03:51,441 --> 00:03:54,058
Voor die kleine mier

81
00:03:54,058 --> 00:03:55,884
is het een soort Willy Wonka-land.

82
00:03:55,884 --> 00:04:00,019
Of Disneyland. 
Niet zoals wij het zien.

83
00:04:00,019 --> 00:04:03,922
Dit zijn enkele stuifmeelkorrels.

84
00:04:03,922 --> 00:04:07,368
Dit zijn stuifmeelkorrels van graan.

85
00:04:07,368 --> 00:04:09,946
Zo’n kleine gele stip van stuifmeel

86
00:04:09,946 --> 00:04:11,910
bestaat, als je door een microscoop kijkt,

87
00:04:11,910 --> 00:04:15,674
uit duizenden kleine stuifmeelkorrels.

88
00:04:15,674 --> 00:04:17,909
Deze bijen verzamelen stuifmeel

89
00:04:17,909 --> 00:04:20,714
bij deze kleine planten.

90
00:04:20,714 --> 00:04:23,137
Ze stoppen die in hun pootjes

91
00:04:23,137 --> 00:04:25,570
en nemen ze mee naar de korf.

92
00:04:25,570 --> 00:04:28,200
Daaruit maken ze

93
00:04:28,200 --> 00:04:32,018
de was in de bijenraat. 
Ze verzamelen ook nectar

94
00:04:32,018 --> 00:04:35,929
voor de honing die wij opeten.

95
00:04:35,929 --> 00:04:39,186
Hier is een close-up beeld 
of liever een gewone foto

96
00:04:39,186 --> 00:04:41,859
van een waterhyacint. 
Als je echt, echt goede ogen had,

97
00:04:41,859 --> 00:04:44,420
kon je ze ook zo zien.

98
00:04:44,420 --> 00:04:47,048
Daar is de meeldraad en de stamper. 
Maar kijk hoe ze

99
00:04:47,048 --> 00:04:50,562
eruitzien onder een microscoop. 
Dat is de meeldraad.

100
00:04:50,562 --> 00:04:53,213
Dat zijn duizenden kleine stuifmeelkorrels.

101
00:04:53,213 --> 00:04:56,499
Daar de stamper 
en deze kleine dingen heten trichomen.

102
00:04:56,499 --> 00:05:00,218
Die geven de bloem haar geur.

103
00:05:00,218 --> 00:05:04,178
Planten communiceren via hun geuren.

104
00:05:04,178 --> 00:05:09,572
Planten communiceren via hun geuren.

105
00:05:09,572 --> 00:05:11,940
Nu over iets echt alledaags: zand.

106
00:05:11,940 --> 00:05:13,864
Nu over iets echt alledaags: zand.

107
00:05:13,864 --> 00:05:15,794
Ik raakte ongeveer 10 jaar geleden 
geïnteresseerd in zand,

108
00:05:15,794 --> 00:05:18,355
door het zand van Maui, 
een eiland van Hawaï.

109
00:05:18,355 --> 00:05:21,502
Dit is wat zand van Maui.

110
00:05:21,502 --> 00:05:24,533
Zandkorrels zijn ongeveer 
een tiende van een millimeter groot.

111
00:05:24,533 --> 00:05:27,444
Zandkorrels zijn ongeveer 
een tiende van een millimeter groot.

112
00:05:27,444 --> 00:05:30,027
Maar van dichterbij

113
00:05:30,027 --> 00:05:33,529
zijn ze heel verbazingwekkend. 
Je vindt microschelpen

114
00:05:33,529 --> 00:05:35,722
en dingen als koraal.

115
00:05:35,722 --> 00:05:39,256
Fragmenten van andere schelpen. 
Olivijn.

116
00:05:39,256 --> 00:05:41,452
Stukjes vulkaan. Daar zie je

117
00:05:41,452 --> 00:05:44,079
zo’n stukje. 
Ook buiswormen kom je tegen.

118
00:05:44,079 --> 00:05:48,805
Een ongelooflijke waaier van dingen.

119
00:05:48,805 --> 00:05:51,484
Dat komt omdat op dit eiland

120
00:05:51,484 --> 00:05:53,850
veel van het zand 
voortkomt van biologisch materiaal.

121
00:05:53,850 --> 00:05:56,847
De riffen bieden een habitat

122
00:05:56,847 --> 00:06:00,737
voor microscopische 
of macroscopische dieren.

123
00:06:00,737 --> 00:06:03,075
Na hun dood vergruizen

124
00:06:03,075 --> 00:06:05,417
hun schelpen, tanden en botten. 
Dat worden zandkorrels,

125
00:06:05,417 --> 00:06:08,387
dingen zoals koraal enzovoort.

126
00:06:08,387 --> 00:06:12,180
Hier een afbeelding van zand uit Maui.

127
00:06:12,180 --> 00:06:14,717
Dit is van Lahaina.

128
00:06:14,717 --> 00:06:16,447
Op zo’n strand lopen we

129
00:06:16,447 --> 00:06:19,901
langs miljoenen jaren van biologische 
en geologische geschiedenis.

130
00:06:19,901 --> 00:06:22,368
We realiseren het ons niet, 
maar hier ligt een verslag

131
00:06:22,368 --> 00:06:24,941
van die hele ecologie.

132
00:06:24,941 --> 00:06:28,099
Hier zien we 
een skeletnaald van een spons,

133
00:06:28,099 --> 00:06:30,685
hier twee stukjes koraal,

134
00:06:30,685 --> 00:06:34,535
dat is een stekel van een zee-egel. 
Echt een aantal fantastische dingen.

135
00:06:34,535 --> 00:06:36,912
Ik had het gevoel

136
00:06:36,912 --> 00:06:38,661
een schat te hebben gevonden.

137
00:06:38,661 --> 00:06:40,827
Ik kon het niet geloven.

138
00:06:40,827 --> 00:06:44,136
Ik wilde de stukjes eruit halen 
en er foto's van maken.

139
00:06:44,136 --> 00:06:46,647
Zo ziet het meeste zand 
van onze wereld eruit.

140
00:06:46,647 --> 00:06:49,908
Kwartskristallen en veldspaat.

141
00:06:49,908 --> 00:06:52,369
Daar is het meeste zand 
op het vasteland van gemaakt.

142
00:06:52,369 --> 00:06:56,119
Het is het erosieproduct van graniet.

143
00:06:56,119 --> 00:07:00,470
Bergen worden opgebouwd

144
00:07:00,470 --> 00:07:02,497
en water, regen, ijs, enzovoort 
eroderen ze weg

145
00:07:02,497 --> 00:07:03,803
tot zandkorrels.

146
00:07:03,803 --> 00:07:06,253
Sommige zandsoorten zijn kleurrijker.

147
00:07:06,253 --> 00:07:08,322
Dit is zand van bij de Grote Meren.

148
00:07:08,337 --> 00:07:10,348
Het bevat mineralen

149
00:07:10,348 --> 00:07:13,840
zoals roze granaat en groene epidoot, 
allemaal prachtige dingen.

150
00:07:13,840 --> 00:07:16,224
Zanden van verschillende plaatsen,

151
00:07:16,224 --> 00:07:19,475
van verschillende stranden,

152
00:07:19,475 --> 00:07:24,507
zijn allemaal anders. 
Deze van Big Sur zijn net kleine juwelen.

153
00:07:24,507 --> 00:07:26,996
Waar ze in Afrika 
edelstenen opdelven,

154
00:07:26,996 --> 00:07:31,165
kan je in de rivierzanden

155
00:07:31,165 --> 00:07:33,464
onder de microscoop

156
00:07:33,464 --> 00:07:36,327
letterlijk kleine edelstenen zien.

157
00:07:36,327 --> 00:07:39,504
Elke zandkorrel is uniek. 
Elk strand is anders.

158
00:07:39,504 --> 00:07:42,686
Er zijn geen twee dezelfde korrels
in de wereld.

159
00:07:42,686 --> 00:07:44,386
Er zijn geen twee dezelfde korrels
in de wereld.

160
00:07:44,386 --> 00:07:47,918
Elke zandkorrel komt ergens vandaan 
en gaat ergens heen.

161
00:07:47,918 --> 00:07:51,646
Ze zijn een momentopname in de tijd.

162
00:07:51,646 --> 00:07:55,069
Zand vind je niet alleen op aarde,

163
00:07:55,069 --> 00:07:57,667
maar overal in het universum.

164
00:07:57,667 --> 00:08:01,331
In feite vind je in de ruimte
overal zand.

165
00:08:01,331 --> 00:08:04,528
Het is het bouwmateriaal 
voor de planeten en de Maan.

166
00:08:04,528 --> 00:08:06,110
Je vindt het in micrometeorieten.

167
00:08:06,110 --> 00:08:08,653
Dit is een micrometeoriet 
die ik van het leger kreeg.

168
00:08:08,653 --> 00:08:11,747
Ze vinden ze in waterputten
op de Zuidpool.

169
00:08:11,747 --> 00:08:14,493
Ze zien er verbazingwekkend uit.

170
00:08:14,493 --> 00:08:18,917
Het zijn kleine bestanddelen 
van de wereld waarin we leven,

171
00:08:18,917 --> 00:08:20,832
de planeten en de Maan.

172
00:08:20,832 --> 00:08:24,076
NASA vroeg me wat foto's 
van zand van de Maan te nemen.

173
00:08:24,076 --> 00:08:26,339
Ze bezorgden me zanden 
van de verschillende landingsplaatsen,

174
00:08:26,339 --> 00:08:30,817
van de Apollo-missies 
van 40 jaar geleden.

175
00:08:30,817 --> 00:08:34,457
Ik gebruikte mijn 3D-microscopen.

176
00:08:34,457 --> 00:08:37,424
Dit was de eerste afbeelding. 
Geweldig.

177
00:08:37,424 --> 00:08:41,207
Ik vond het een beetje op de Maan lijken, 
toch interessant.

178
00:08:41,207 --> 00:08:43,870
In mijn microscopen

179
00:08:43,870 --> 00:08:46,336
zie je maar weinig in één keer.

180
00:08:46,336 --> 00:08:49,283
Je moet de hele tijd 
opnieuw scherpstellen,

181
00:08:49,283 --> 00:08:53,074
foto's nemen 
en dan met een computerprogramma

182
00:08:53,074 --> 00:08:55,548
al die foto's combineren

183
00:08:55,548 --> 00:08:58,670
tot één beeld in 3D.

184
00:08:58,670 --> 00:09:01,905
tot één beeld in 3D.

185
00:09:01,905 --> 00:09:04,607
Daar zie je de beelden 
voor het linker- en het rechteroog.

186
00:09:04,607 --> 00:09:07,160
Daar zie je de beelden 
voor het linker- en het rechteroog.

187
00:09:07,160 --> 00:09:09,528
Nu iets interessants. 
Dit ziet er heel anders uit

188
00:09:09,528 --> 00:09:11,906
dan enig zand 
dat ik ooit op Aarde heb gezien.

189
00:09:11,906 --> 00:09:15,706
En ik heb een heleboel zand 
van de Aarde gezien, geloof me. (Gelach)

190
00:09:15,706 --> 00:09:18,664
Kijk naar dit gat in het midden. 
Dat werd veroorzaakt

191
00:09:18,664 --> 00:09:21,003
door een micrometeoriet 
die insloeg op de Maan.

192
00:09:21,003 --> 00:09:23,360
De Maan heeft geen atmosfeer.

193
00:09:23,360 --> 00:09:26,576
Het hele oppervlak van de Maan

194
00:09:26,576 --> 00:09:29,176
is bedekt met poeder, 
omdat het al vier miljard jaar lang

195
00:09:29,176 --> 00:09:31,970
wordt gebombardeerd met micrometeorieten.

196
00:09:31,970 --> 00:09:34,360
Die slaan in met snelheden

197
00:09:34,360 --> 00:09:38,370
van 30 tot 100.000 km per uur. 
Ze verdampen bij de inslag.

198
00:09:38,370 --> 00:09:40,280
Hier kan je dat zien.

199
00:09:40,280 --> 00:09:42,874
Het is verdampt en dat materiaal houdt

200
00:09:42,874 --> 00:09:45,420
een klompje zandkorrels samen.

201
00:09:45,420 --> 00:09:47,599
Dit hele ding 
is een zeer kleine zandkorrel

202
00:09:47,599 --> 00:09:49,759
en heet een agglutinaatring.

203
00:09:49,759 --> 00:09:53,703
Veel zandkorrels op de Maan zien er zo uit.

204
00:09:53,703 --> 00:09:57,160
Op aarde kom je dat nooit tegen.

205
00:09:57,160 --> 00:10:00,413
Het meeste zand op de Maan

206
00:10:00,413 --> 00:10:02,112
ziet er zo uit,

207
00:10:02,112 --> 00:10:04,472
vooral dan in de donkere gebieden.

208
00:10:04,472 --> 00:10:08,613
Dat zijn basaltische lavastromen.

209
00:10:08,613 --> 00:10:11,278
Dat zand doet erg denken

210
00:10:11,278 --> 00:10:15,041
aan het zand van de Haleakala 
(vulkaan op het eiland Maui).

211
00:10:15,041 --> 00:10:18,464
Andere zanden verdampen 
door deze micrometeorieten

212
00:10:18,464 --> 00:10:21,553
en vormen fonteinen.

213
00:10:21,553 --> 00:10:24,176
Deze microscopische fonteinen gaan --

214
00:10:24,176 --> 00:10:26,540
ik zei bijna "de lucht in", 
maar er is geen lucht op de Maan --

215
00:10:26,540 --> 00:10:30,760
omhoog en vormen ogenblikkelijk

216
00:10:30,791 --> 00:10:33,304
microscopische glasparels.

217
00:10:33,304 --> 00:10:36,689
Die vallen terug op de Maan.

218
00:10:36,689 --> 00:10:39,585
Het zijn prachtig gekleurde glazen ‘sferulen’.

219
00:10:39,585 --> 00:10:41,130
Je hebt een microscoop nodig

220
00:10:41,130 --> 00:10:44,098
om ze te kunnen zien.

221
00:10:44,098 --> 00:10:47,535
Op deze zandkorrel van de Maan

222
00:10:47,535 --> 00:10:49,689
kan je de hele kristalstructuur

223
00:10:49,689 --> 00:10:52,172
nog steeds waarnemen.

224
00:10:52,172 --> 00:10:54,320
Deze zandkorrel is waarschijnlijk ongeveer

225
00:10:54,320 --> 00:10:56,602
3,5 tot 4 miljard jaar oud

226
00:10:56,602 --> 00:10:58,793
en werd nooit geërodeerd zoals het zand

227
00:10:58,793 --> 00:11:02,812
op aarde door water, tuimelen,

228
00:11:02,812 --> 00:11:06,062
lucht, enzovoort. 
Alleen hierbeneden een beetje erosie door de zon

229
00:11:06,062 --> 00:11:10,669
door zonnestormen.

230
00:11:10,669 --> 00:11:15,432
Dus erosie door zonnestraling.

231
00:11:15,432 --> 00:11:18,018
Ik heb vandaag proberen duidelijk te maken

232
00:11:18,018 --> 00:11:21,587
dat zelfs dingen als een ordinaire zandkorrel

233
00:11:21,587 --> 00:11:24,562
buitengewoon zijn

234
00:11:24,562 --> 00:11:27,867
als je ze met nieuwe ogen bekijkt.

235
00:11:27,867 --> 00:11:32,242
Ik denk dat dit best door William Blake 
werd verwoord toen hij zei:

236
00:11:32,242 --> 00:11:34,784
"Een wereld zien in een korrel zand

237
00:11:34,784 --> 00:11:37,538
en een hemel in een wilde bloem,

238
00:11:37,538 --> 00:11:39,871
vang oneindigheid in de palm van je hand

239
00:11:39,871 --> 00:11:42,204
en eeuwigheid in een uur."

240
00:11:42,204 --> 00:11:45,933
Bedankt. (Applaus)