0:00:01.797,0:00:04.264
Ik ga het even hebben [br]over het bekijken van de wereld

0:00:04.264,0:00:06.990
vanuit een uniek oogpunt:

0:00:06.990,0:00:10.015
de microwereld.

0:00:10.015,0:00:12.595
Na jaren hiermee bezig te zijn,[br]heb ik gevonden

0:00:12.595,0:00:15.311
dat er een magische wereld schuilgaat [br]achter de werkelijkheid.

0:00:15.311,0:00:18.470
Die kan je zien [br]door een microscoop

0:00:18.470,0:00:20.575
en daarvan wil ik vandaag [br]wat laten zien.

0:00:20.575,0:00:24.262
We beginnen met iets [br]dat niet eens erg klein is,

0:00:24.262,0:00:26.526
iets dat we nog [br]met het blote oog kunnen zien:

0:00:26.526,0:00:28.967
een honingbij.

0:00:28.967,0:00:31.863
Een bij is ongeveer een centimeter groot.

0:00:31.863,0:00:34.151
Maar voor de details

0:00:34.151,0:00:37.880
moet je wat dichterbij gaan.

0:00:37.880,0:00:40.966
Hier het oog van de honingbij [br]door een microscoop.

0:00:40.966,0:00:43.313
Zo zie je dat bijen

0:00:43.313,0:00:46.144
duizenden aparte ogen [br]of ‘ommatidia’ hebben.

0:00:46.144,0:00:48.576
Door de sensorische haren in hun ogen

0:00:48.576,0:00:50.945
weten ze wanneer ze dichtbij iets zijn,

0:00:50.945,0:00:54.649
omdat ze niet in stereo kunnen zien.

0:00:54.649,0:00:58.353
Nog kleiner is een mensenhaar.

0:00:58.353,0:01:01.172
Een mensenhaar is zowat het kleinste ding [br]dat het oog kan zien.

0:01:01.172,0:01:03.906
Het is ongeveer [br]een tiende van een millimeter dik.

0:01:03.906,0:01:05.082
Nog kleiner,

0:01:05.082,0:01:08.488
ongeveer tien keer kleiner, is een cel.

0:01:08.488,0:01:11.071
10 menselijke cellen gaan

0:01:11.071,0:01:14.737
in de breedte van een haar.

0:01:14.737,0:01:16.323
Door cellen onder een microscoop te observeren,

0:01:16.323,0:01:19.591
Door cellen onder een microscoop te observeren,

0:01:19.591,0:01:22.058
werd ik bioloog.

0:01:22.058,0:01:24.129
De eerste keer dat ik levende cellen

0:01:24.129,0:01:28.028
door een microscoop zag,[br]was ik verkocht.

0:01:28.028,0:01:31.344
Kijk eens naar de cellen [br]van het immuunsysteem.

0:01:31.344,0:01:33.168
Ze bewegen de hele tijd.

0:01:33.183,0:01:36.933
Deze cel is op zoek [br]naar vreemde indringers,

0:01:36.933,0:01:39.290
bacteriën, dingen die ze kan vinden.

0:01:39.290,0:01:41.938
Als ze zo’n indringer vindt,

0:01:41.938,0:01:44.234
herkent ze die als vreemd,

0:01:44.234,0:01:45.526
vloeit errond en eet hem op.

0:01:45.526,0:01:49.810
Daar zie je zo’n kleine bacterie

0:01:49.810,0:01:55.432
die ze opeet.

0:01:55.432,0:01:58.613
Hartcellen van een dier

0:01:58.613,0:02:01.509
blijven in een schoteltje[br]gewoon doorgaan met kloppen.

0:02:01.509,0:02:05.099
Dat is hun taak. [br]Elke cel heeft een levensmissie

0:02:05.099,0:02:06.900
en deze cellen moeten

0:02:06.900,0:02:10.427
het bloed in ons lichaam laten rondgaan.

0:02:10.427,0:02:13.211
Dit zijn zenuwcellen.

0:02:13.211,0:02:16.147
Dezelfde cellen [br]waarmee we dit zien en begrijpen.

0:02:16.147,0:02:18.261
Onze hersenen en onze zenuwcellen [br]zijn daar nu mee bezig.

0:02:18.261,0:02:20.803
Ze zijn altijd aan het bewegen.

0:02:20.803,0:02:24.305
Ze maken nieuwe verbindingen [br]terwijl we leren.

0:02:24.305,0:02:27.095
Als je verder naar beneden gaat [br]op deze schaal,

0:02:27.095,0:02:29.999
komen we aan de micron of micrometer

0:02:29.999,0:02:32.347
en nog verder aan de nanometer

0:02:32.347,0:02:35.104
en de ångström. [br]Nu is één ångström de grootte

0:02:35.104,0:02:38.471
van de diameter van een waterstofatoom.

0:02:38.471,0:02:40.104
Zo klein is dat.

0:02:40.104,0:02:42.406
Onze microscopen kunnen vandaag

0:02:42.421,0:02:45.479
individuele atomen zien. [br]Dit zijn enkele beelden

0:02:45.479,0:02:48.312
van individuele atomen. [br]Elke bult is een individueel atoom.

0:02:48.312,0:02:51.141
Dit is een ring van kobaltatomen.

0:02:51.141,0:02:53.799
Dit gebied

0:02:53.799,0:02:56.994
noemen we de nanowereld.

0:02:56.994,0:03:00.128
In die hele microwereld

0:03:00.128,0:03:03.161
zit nog eens een nanowereld verpakt

0:03:03.161,0:03:07.556
Dat is de wereld [br]van moleculen en atomen.

0:03:07.556,0:03:10.014
Maar ik wil het hebben [br]over deze grotere wereld,

0:03:10.014,0:03:12.351
de microwereld.

0:03:12.351,0:03:16.470
Als je een klein beestje in een bloem was,

0:03:16.470,0:03:19.621
hoe zou die bloem er dan uitzien, [br]als die bloem zo groot was?

0:03:19.621,0:03:22.136
Helemaal niet [br]zoals wij die bloem zouden zien.

0:03:22.136,0:03:25.430
Een klein beestje

0:03:25.430,0:03:27.262
op die bloem

0:03:27.262,0:03:31.328
zou ze zo zien.

0:03:31.328,0:03:33.704
Voor een mier zou een bloemblad

0:03:33.704,0:03:36.385
er zo uitzien.

0:03:36.385,0:03:39.729
Vlak bij die porie en meeldraad

0:03:39.729,0:03:42.474
zie je de stijl van deze bloem.

0:03:42.474,0:03:46.699
Die kleine gelei-achtige dingen

0:03:46.699,0:03:51.441
heten we sporen. [br]Dit zijn nectarsporen.

0:03:51.441,0:03:54.058
Voor die kleine mier

0:03:54.058,0:03:55.884
is het een soort Willy Wonka-land.

0:03:55.884,0:04:00.019
Of Disneyland. [br]Niet zoals wij het zien.

0:04:00.019,0:04:03.922
Dit zijn enkele stuifmeelkorrels.

0:04:03.922,0:04:07.368
Dit zijn stuifmeelkorrels van graan.

0:04:07.368,0:04:09.946
Zo’n kleine gele stip van stuifmeel

0:04:09.946,0:04:11.910
bestaat, als je door een microscoop kijkt,

0:04:11.910,0:04:15.674
uit duizenden kleine stuifmeelkorrels.

0:04:15.674,0:04:17.909
Deze bijen verzamelen stuifmeel

0:04:17.909,0:04:20.714
bij deze kleine planten.

0:04:20.714,0:04:23.137
Ze stoppen die in hun pootjes

0:04:23.137,0:04:25.570
en nemen ze mee naar de korf.

0:04:25.570,0:04:28.200
Daaruit maken ze

0:04:28.200,0:04:32.018
de was in de bijenraat. [br]Ze verzamelen ook nectar

0:04:32.018,0:04:35.929
voor de honing die wij opeten.

0:04:35.929,0:04:39.186
Hier is een close-up beeld [br]of liever een gewone foto

0:04:39.186,0:04:41.859
van een waterhyacint. [br]Als je echt, echt goede ogen had,

0:04:41.859,0:04:44.420
kon je ze ook zo zien.

0:04:44.420,0:04:47.048
Daar is de meeldraad en de stamper. [br]Maar kijk hoe ze

0:04:47.048,0:04:50.562
eruitzien onder een microscoop. [br]Dat is de meeldraad.

0:04:50.562,0:04:53.213
Dat zijn duizenden kleine stuifmeelkorrels.

0:04:53.213,0:04:56.499
Daar de stamper [br]en deze kleine dingen heten trichomen.

0:04:56.499,0:05:00.218
Die geven de bloem haar geur.

0:05:00.218,0:05:04.178
Planten communiceren via hun geuren.

0:05:04.178,0:05:09.572
Planten communiceren via hun geuren.

0:05:09.572,0:05:11.940
Nu over iets echt alledaags: zand.

0:05:11.940,0:05:13.864
Nu over iets echt alledaags: zand.

0:05:13.864,0:05:15.794
Ik raakte ongeveer 10 jaar geleden [br]geïnteresseerd in zand,

0:05:15.794,0:05:18.355
door het zand van Maui, [br]een eiland van Hawaï.

0:05:18.355,0:05:21.502
Dit is wat zand van Maui.

0:05:21.502,0:05:24.533
Zandkorrels zijn ongeveer [br]een tiende van een millimeter groot.

0:05:24.533,0:05:27.444
Zandkorrels zijn ongeveer [br]een tiende van een millimeter groot.

0:05:27.444,0:05:30.027
Maar van dichterbij

0:05:30.027,0:05:33.529
zijn ze heel verbazingwekkend. [br]Je vindt microschelpen

0:05:33.529,0:05:35.722
en dingen als koraal.

0:05:35.722,0:05:39.256
Fragmenten van andere schelpen. [br]Olivijn.

0:05:39.256,0:05:41.452
Stukjes vulkaan. Daar zie je

0:05:41.452,0:05:44.079
zo’n stukje. [br]Ook buiswormen kom je tegen.

0:05:44.079,0:05:48.805
Een ongelooflijke waaier van dingen.

0:05:48.805,0:05:51.484
Dat komt omdat op dit eiland

0:05:51.484,0:05:53.850
veel van het zand [br]voortkomt van biologisch materiaal.

0:05:53.850,0:05:56.847
De riffen bieden een habitat

0:05:56.847,0:06:00.737
voor microscopische [br]of macroscopische dieren.

0:06:00.737,0:06:03.075
Na hun dood vergruizen

0:06:03.075,0:06:05.417
hun schelpen, tanden en botten. [br]Dat worden zandkorrels,

0:06:05.417,0:06:08.387
dingen zoals koraal enzovoort.

0:06:08.387,0:06:12.180
Hier een afbeelding van zand uit Maui.

0:06:12.180,0:06:14.717
Dit is van Lahaina.

0:06:14.717,0:06:16.447
Op zo’n strand lopen we

0:06:16.447,0:06:19.901
langs miljoenen jaren van biologische [br]en geologische geschiedenis.

0:06:19.901,0:06:22.368
We realiseren het ons niet, [br]maar hier ligt een verslag

0:06:22.368,0:06:24.941
van die hele ecologie.

0:06:24.941,0:06:28.099
Hier zien we [br]een skeletnaald van een spons,

0:06:28.099,0:06:30.685
hier twee stukjes koraal,

0:06:30.685,0:06:34.535
dat is een stekel van een zee-egel. [br]Echt een aantal fantastische dingen.

0:06:34.535,0:06:36.912
Ik had het gevoel

0:06:36.912,0:06:38.661
een schat te hebben gevonden.

0:06:38.661,0:06:40.827
Ik kon het niet geloven.

0:06:40.827,0:06:44.136
Ik wilde de stukjes eruit halen [br]en er foto's van maken.

0:06:44.136,0:06:46.647
Zo ziet het meeste zand [br]van onze wereld eruit.

0:06:46.647,0:06:49.908
Kwartskristallen en veldspaat.

0:06:49.908,0:06:52.369
Daar is het meeste zand [br]op het vasteland van gemaakt.

0:06:52.369,0:06:56.119
Het is het erosieproduct van graniet.

0:06:56.119,0:07:00.470
Bergen worden opgebouwd

0:07:00.470,0:07:02.497
en water, regen, ijs, enzovoort [br]eroderen ze weg

0:07:02.497,0:07:03.803
tot zandkorrels.

0:07:03.803,0:07:06.253
Sommige zandsoorten zijn kleurrijker.

0:07:06.253,0:07:08.322
Dit is zand van bij de Grote Meren.

0:07:08.337,0:07:10.348
Het bevat mineralen

0:07:10.348,0:07:13.840
zoals roze granaat en groene epidoot, [br]allemaal prachtige dingen.

0:07:13.840,0:07:16.224
Zanden van verschillende plaatsen,

0:07:16.224,0:07:19.475
van verschillende stranden,

0:07:19.475,0:07:24.507
zijn allemaal anders. [br]Deze van Big Sur zijn net kleine juwelen.

0:07:24.507,0:07:26.996
Waar ze in Afrika [br]edelstenen opdelven,

0:07:26.996,0:07:31.165
kan je in de rivierzanden

0:07:31.165,0:07:33.464
onder de microscoop

0:07:33.464,0:07:36.327
letterlijk kleine edelstenen zien.

0:07:36.327,0:07:39.504
Elke zandkorrel is uniek. [br]Elk strand is anders.

0:07:39.504,0:07:42.686
Er zijn geen twee dezelfde korrels[br]in de wereld.

0:07:42.686,0:07:44.386
Er zijn geen twee dezelfde korrels[br]in de wereld.

0:07:44.386,0:07:47.918
Elke zandkorrel komt ergens vandaan [br]en gaat ergens heen.

0:07:47.918,0:07:51.646
Ze zijn een momentopname in de tijd.

0:07:51.646,0:07:55.069
Zand vind je niet alleen op aarde,

0:07:55.069,0:07:57.667
maar overal in het universum.

0:07:57.667,0:08:01.331
In feite vind je in de ruimte[br]overal zand.

0:08:01.331,0:08:04.528
Het is het bouwmateriaal [br]voor de planeten en de Maan.

0:08:04.528,0:08:06.110
Je vindt het in micrometeorieten.

0:08:06.110,0:08:08.653
Dit is een micrometeoriet [br]die ik van het leger kreeg.

0:08:08.653,0:08:11.747
Ze vinden ze in waterputten[br]op de Zuidpool.

0:08:11.747,0:08:14.493
Ze zien er verbazingwekkend uit.

0:08:14.493,0:08:18.917
Het zijn kleine bestanddelen [br]van de wereld waarin we leven,

0:08:18.917,0:08:20.832
de planeten en de Maan.

0:08:20.832,0:08:24.076
NASA vroeg me wat foto's [br]van zand van de Maan te nemen.

0:08:24.076,0:08:26.339
Ze bezorgden me zanden [br]van de verschillende landingsplaatsen,

0:08:26.339,0:08:30.817
van de Apollo-missies [br]van 40 jaar geleden.

0:08:30.817,0:08:34.457
Ik gebruikte mijn 3D-microscopen.

0:08:34.457,0:08:37.424
Dit was de eerste afbeelding. [br]Geweldig.

0:08:37.424,0:08:41.207
Ik vond het een beetje op de Maan lijken, [br]toch interessant.

0:08:41.207,0:08:43.870
In mijn microscopen

0:08:43.870,0:08:46.336
zie je maar weinig in één keer.

0:08:46.336,0:08:49.283
Je moet de hele tijd [br]opnieuw scherpstellen,

0:08:49.283,0:08:53.074
foto's nemen [br]en dan met een computerprogramma

0:08:53.074,0:08:55.548
al die foto's combineren

0:08:55.548,0:08:58.670
tot één beeld in 3D.

0:08:58.670,0:09:01.905
tot één beeld in 3D.

0:09:01.905,0:09:04.607
Daar zie je de beelden [br]voor het linker- en het rechteroog.

0:09:04.607,0:09:07.160
Daar zie je de beelden [br]voor het linker- en het rechteroog.

0:09:07.160,0:09:09.528
Nu iets interessants. [br]Dit ziet er heel anders uit

0:09:09.528,0:09:11.906
dan enig zand [br]dat ik ooit op Aarde heb gezien.

0:09:11.906,0:09:15.706
En ik heb een heleboel zand [br]van de Aarde gezien, geloof me. (Gelach)

0:09:15.706,0:09:18.664
Kijk naar dit gat in het midden. [br]Dat werd veroorzaakt

0:09:18.664,0:09:21.003
door een micrometeoriet [br]die insloeg op de Maan.

0:09:21.003,0:09:23.360
De Maan heeft geen atmosfeer.

0:09:23.360,0:09:26.576
Het hele oppervlak van de Maan

0:09:26.576,0:09:29.176
is bedekt met poeder, [br]omdat het al vier miljard jaar lang

0:09:29.176,0:09:31.970
wordt gebombardeerd met micrometeorieten.

0:09:31.970,0:09:34.360
Die slaan in met snelheden

0:09:34.360,0:09:38.370
van 30 tot 100.000 km per uur. [br]Ze verdampen bij de inslag.

0:09:38.370,0:09:40.280
Hier kan je dat zien.

0:09:40.280,0:09:42.874
Het is verdampt en dat materiaal houdt

0:09:42.874,0:09:45.420
een klompje zandkorrels samen.

0:09:45.420,0:09:47.599
Dit hele ding [br]is een zeer kleine zandkorrel

0:09:47.599,0:09:49.759
en heet een agglutinaatring.

0:09:49.759,0:09:53.703
Veel zandkorrels op de Maan zien er zo uit.

0:09:53.703,0:09:57.160
Op aarde kom je dat nooit tegen.

0:09:57.160,0:10:00.413
Het meeste zand op de Maan

0:10:00.413,0:10:02.112
ziet er zo uit,

0:10:02.112,0:10:04.472
vooral dan in de donkere gebieden.

0:10:04.472,0:10:08.613
Dat zijn basaltische lavastromen.

0:10:08.613,0:10:11.278
Dat zand doet erg denken

0:10:11.278,0:10:15.041
aan het zand van de Haleakala [br](vulkaan op het eiland Maui).

0:10:15.041,0:10:18.464
Andere zanden verdampen [br]door deze micrometeorieten

0:10:18.464,0:10:21.553
en vormen fonteinen.

0:10:21.553,0:10:24.176
Deze microscopische fonteinen gaan --

0:10:24.176,0:10:26.540
ik zei bijna "de lucht in", [br]maar er is geen lucht op de Maan --

0:10:26.540,0:10:30.760
omhoog en vormen ogenblikkelijk

0:10:30.791,0:10:33.304
microscopische glasparels.

0:10:33.304,0:10:36.689
Die vallen terug op de Maan.

0:10:36.689,0:10:39.585
Het zijn prachtig gekleurde glazen ‘sferulen’.

0:10:39.585,0:10:41.130
Je hebt een microscoop nodig

0:10:41.130,0:10:44.098
om ze te kunnen zien.

0:10:44.098,0:10:47.535
Op deze zandkorrel van de Maan

0:10:47.535,0:10:49.689
kan je de hele kristalstructuur

0:10:49.689,0:10:52.172
nog steeds waarnemen.

0:10:52.172,0:10:54.320
Deze zandkorrel is waarschijnlijk ongeveer

0:10:54.320,0:10:56.602
3,5 tot 4 miljard jaar oud

0:10:56.602,0:10:58.793
en werd nooit geërodeerd zoals het zand

0:10:58.793,0:11:02.812
op aarde door water, tuimelen,

0:11:02.812,0:11:06.062
lucht, enzovoort. [br]Alleen hier beneden een beetje erosie door de zon

0:11:06.062,0:11:10.669
door zonnestormen.

0:11:10.669,0:11:15.432
Dus erosie door zonnestraling.

0:11:15.432,0:11:18.018
Ik heb vandaag proberen duidelijk te maken

0:11:18.018,0:11:21.587
dat zelfs dingen als een ordinaire zandkorrel

0:11:21.587,0:11:24.562
buitengewoon zijn

0:11:24.562,0:11:27.867
als je ze met nieuwe ogen bekijkt.

0:11:27.867,0:11:32.242
Ik denk dat dit best door William Blake [br]werd verwoord toen hij zei:

0:11:32.242,0:11:34.784
"Een wereld zien in een korrel zand

0:11:34.784,0:11:37.538
en een hemel in een wilde bloem,

0:11:37.538,0:11:39.871
vang oneindigheid in de palm van je hand

0:11:39.871,0:11:42.204
en eeuwigheid in een uur."

0:11:42.204,0:11:45.933
Bedankt. (Applaus)