1
00:00:00,560 --> 00:00:03,719
قەت بیستووتانە کەسێک بڵێت
شیری دایک بێبەرامبەرە؟

2
00:00:05,266 --> 00:00:06,416
(پێکەنین)

3
00:00:06,440 --> 00:00:08,656
بەڵێ جێی پێکەنینە،

4
00:00:08,680 --> 00:00:13,760
چونکە بێبەرامبەرە ئەگەر کات و
وزەی ژنان بەرز نەنرخێنین.

5
00:00:15,120 --> 00:00:19,696
هەر دایکێک بێت دەتوانێت
پێتبڵێت چەندێک کات و وزەی دەوێت

6
00:00:19,720 --> 00:00:21,656
بۆ بەشلەکردنی لەشی --

7
00:00:21,680 --> 00:00:24,216
بۆ تواندنەوەی خۆی --

8
00:00:24,240 --> 00:00:25,816
(پێکەنین)

9
00:00:25,840 --> 00:00:28,720
کاتێک خواردن دەدات بەم گۆشتخۆرە
بچووکە بەنرخە.

10
00:00:29,120 --> 00:00:31,336
(پێکەنین)

11
00:00:31,360 --> 00:00:33,680
شیر هۆکاری خواردنی شیردەرەکانە بە مژین.

12
00:00:35,400 --> 00:00:37,296
لە زانکۆی ویلایەتەی ئەریزۆنا،

13
00:00:37,320 --> 00:00:39,256
لە تاقیگەیەکی شیردا،

14
00:00:39,280 --> 00:00:42,056
سەیری پێکهاتەی شیری دایکم کرد

15
00:00:42,080 --> 00:00:45,056
بۆ تێگەشتن لە ئاڵۆزییەکەی و

16
00:00:45,080 --> 00:00:47,480
چۆن کار دەکاتە سەر گەشەکردنی منداڵەکە.

17
00:00:48,720 --> 00:00:51,080
گرنگترین شت کە فێریبووم

18
00:00:51,800 --> 00:00:56,920
ئەوەبوو کارێکی پێویست ناکەین
بۆ پشتیوانی کردنی دایکان و منداڵان.

19
00:00:57,720 --> 00:00:59,896
کاتێکیش دایکان و منداڵان نائومێد دەکەین،

20
00:00:59,920 --> 00:01:03,280
هەموو ئەوانە نائومێد ئەکەین
کە دایکان و مناڵانیان خۆش دەوێت:

21
00:01:04,080 --> 00:01:07,256
باوکەکان، هاوەڵەکان، نەنک و باپیر،
پوورەکان،

22
00:01:07,280 --> 00:01:11,360
هاوڕێکان و ناسیاوەکانی
تۆڕی کۆمەڵایەتی مرۆڤ دروست دەکەن.

23
00:01:12,480 --> 00:01:17,216
کاتی ئەوەیە واز لە چارەسەرە سادە و
درووشمە سادەکان بهێنین و

24
00:01:17,240 --> 00:01:19,030
بە وردی کار لەسەر
وردەکارییەکان بکەین.

25
00:01:20,200 --> 00:01:21,776
من زۆر خۆشبەخت بووم

26
00:01:21,800 --> 00:01:25,456
زۆر زوو توانیم پەنجە بخەمە
سەر ئەو وردەکارییانە،

27
00:01:25,480 --> 00:01:27,520
لە یەکەم چاوپێکەوتنمدا
لەگەڵ ڕۆژنامەنوسێک

28
00:01:28,560 --> 00:01:29,856
کاتێک لێی پرسیم،

29
00:01:29,880 --> 00:01:33,160
"دایک ئەبێت هەتا چەندێک
شیری خۆی بدات بە منداڵەکەی؟"

30
00:01:36,040 --> 00:01:39,920
ئەو وشەی "دەبێت"ە بوو کە
وەڵامی لێ بڕیم،

31
00:01:40,640 --> 00:01:44,960
چونکە قەت بە ژنێک ناڵێم
کە چی بە لەشی خۆی بکات.

32
00:01:46,800 --> 00:01:48,576
منداڵەکان بۆیە دەمێننەوە و گەشە دەکەن

33
00:01:48,600 --> 00:01:53,256
چونکە شیری دایک خواردن، و
دەرمان و ئاماژەیە بۆیان.

34
00:01:53,280 --> 00:01:54,496
بۆ شیرەخۆرە بچووکەکان،

35
00:01:54,520 --> 00:01:56,456
شیری دایک خواردنی تەواوە

36
00:01:56,480 --> 00:01:59,056
کە هەموو پێکهاتە پێویستەکان
بۆ لەشیان دابین دەکات،

37
00:01:59,080 --> 00:02:00,456
گەشە بە مێشکیان دەدات و

38
00:02:00,480 --> 00:02:02,640
وزەیە بۆ هەموو چالاکییەکانیان.

39
00:02:03,360 --> 00:02:05,776
شیری دایک خواردنیش دەدات
بەو میکرۆبانەی

40
00:02:05,800 --> 00:02:08,240
لە ڕاڕەوی هەرسی
منداڵەکەدایە.

41
00:02:08,840 --> 00:02:10,536
دایکان تەنیا بۆ دوو کەس نان ناخۆن،

42
00:02:10,560 --> 00:02:12,720
نان بۆ دوو کەس و بۆ ترلیۆنەها دەخۆن.

43
00:02:14,560 --> 00:02:18,000
شیر پێکهاتەکانی بەرگری دابین دەکات
کە شەڕ لەگەڵ مشەخۆرەکان دەکەن و

44
00:02:19,000 --> 00:02:24,000
ئەو هۆرمۆنانەش دابین دەکات
کە ئاماژەیە بۆ لەشی مناڵەکە.

45
00:02:24,800 --> 00:02:26,296
بەڵام لەم دەیانەی دواتردا،

46
00:02:26,320 --> 00:02:28,456
وامان لێهات بە کەم سەیری
شیری دایک بکەین.

47
00:02:28,480 --> 00:02:31,456
چیتر شتەکان بە ڕوونی نابینین.

48
00:02:31,480 --> 00:02:36,616
وامان لێهاتووە سەیری شیر بکەین وەک
شتێکی بە ستاندارد کراو، ڕێکخراو، پاکژکراو،

49
00:02:36,640 --> 00:02:39,810
لە قتوو نراو، کراو بە پاودەر،
تام خۆشکراو، و بە ئامێر درووستکراو.

50
00:02:40,680 --> 00:02:42,856
دەستبەرداری شیری میهرەبانی مرۆڤ بووین و

51
00:02:42,880 --> 00:02:44,920
وامان کردووە شتی تر
گرنگ بێت بەلامانەوە.

52
00:02:46,560 --> 00:02:48,296
لە پەیمانگای نەتەوەیی تەندروستی

53
00:02:48,320 --> 00:02:49,936
لە واشینگتنی پایتەخت

54
00:02:49,960 --> 00:02:51,800
کتێبخانەی نەتەوەیی پزیشکی لێیە،

55
00:02:52,520 --> 00:02:55,256
کە ٢٥ ملیۆن نوسراوی تێدایە --

56
00:02:55,280 --> 00:02:59,520
متمانەی مێشک بە زانستی ژیان و
توێژینەوەی پزیشکی زیندەوەری.

57
00:03:00,080 --> 00:03:03,456
دەتوانین وشە بەکاربهێنین
بۆ گەڕان بەناو داتا بەیسەکەماندا و

58
00:03:03,480 --> 00:03:04,736
کاتێک ئەوە دەکەین،

59
00:03:04,760 --> 00:03:07,840
دەبینین نزیکەی ملیۆنێک نوسراو
هەیە لەسەر دووگیانی،

60
00:03:08,640 --> 00:03:12,000
بەڵام زۆر کەمتر هەیە لەسەر
شیری دایک و شیردان.

61
00:03:12,840 --> 00:03:16,840
کاتێک نزیک دەبینەوە لە ژمارەی ئەو
نوسراوانەی لە شیری دایک دەکۆڵێتەوە،

62
00:03:17,480 --> 00:03:21,976
دەبینین لەسەر قاوە، و شەراب و
تەماتە زیاتر دەزانین.

63
00:03:22,000 --> 00:03:23,200
(پێکەنین)

64
00:03:24,520 --> 00:03:28,216
دوو هێندەی شیری دایک لەسەر
ڕەپنەبوون دەزانین.

65
00:03:28,240 --> 00:03:29,760
(پێکەنین)

66
00:03:31,950 --> 00:03:34,816
من ناڵێم پێویست ناکات زانیاریمان
لەسەر ئەو شتانە هەبێت --

67
00:03:34,840 --> 00:03:37,536
من زانام، پێم وایە پێویستە
لەسەر هەموو شتێک بزانین.

68
00:03:37,560 --> 00:03:39,896
بەڵام زانینی کەمتر --

69
00:03:39,920 --> 00:03:41,696
(پێکەنین)

70
00:03:41,720 --> 00:03:43,016
لەسەر شیری دایک --

71
00:03:43,040 --> 00:03:45,816
یەکەم شلەمەنی کە شیردەری
بێچوو پێی دەژی--

72
00:03:45,840 --> 00:03:47,200
دەبێت توڕەمان بکات.

73
00:03:47,960 --> 00:03:52,456
لە سەرانسەری جیهاندا، لە دە ژن نۆیان 
بەلایەنی کەمەوە لە ژیانیان منداڵێکی دەبێت.

74
00:03:52,480 --> 00:03:56,936
واتا ساڵانە نزیکەی ١٣٠ ملیۆن مناڵ
لەدایک دەبن.

75
00:03:56,960 --> 00:04:00,080
ئەم دایک و مناڵانە شایەنی ئەوەن
باشترین زانستیان پێشکەش بکرێت.

76
00:04:01,080 --> 00:04:04,736
توێژینەوەکانی ئەم دواییە نیشانیداوە
شیر نەک تەنیا گەشە بە لەش دەدات،

77
00:04:04,760 --> 00:04:08,000
وزەیەکیشە بۆ لەش و وێنەی 
پەرەسەندنی مێشک و دەماریش دەکێشێت.

78
00:04:08,800 --> 00:04:11,816
ساڵی ٢٠١٥، توێژەرەوەکان ئەوەیان دۆزییەوە

79
00:04:11,840 --> 00:04:14,816
کە تێکەڵەی شیری دایک و
لیکی منداڵ --

80
00:04:14,840 --> 00:04:16,896
بەدیاریکراوی، لیکی منداڵ --

81
00:04:16,920 --> 00:04:20,736
کارلێکێکی کیمیایی دروست دەکات و
هایدرۆجین پیرۆکساید دروست دەکات

82
00:04:20,760 --> 00:04:22,520
کە بەکتریای ستاف و سالمۆنێلا دەکوژێت.

83
00:04:23,880 --> 00:04:26,056
و لە مرۆڤ و شیردەرەکانی تریشەوە،

84
00:04:26,080 --> 00:04:29,496
خەریکە لەوە تێدەگەین کە
پێکهاتەی زیندەیی شیر،

85
00:04:29,520 --> 00:04:32,640
دەکرێت جیاوازی هەبێت کاتێک
بەرهەم دەهێنرێت بۆ کوڕ یان کچ،

86
00:04:33,560 --> 00:04:37,176
کاتێک پەنا دەبەین بۆ شیری بەخشەر
لە یەکەی چاودێری وردی تازە لەدایکبووان،

87
00:04:37,200 --> 00:04:39,176
یان شیری قتوی کۆگاکان،

88
00:04:39,200 --> 00:04:41,520
وەک جلێکە بۆ بەری هەموو کەس ببێت.

89
00:04:41,960 --> 00:04:46,216
بیر لەوە ناکەینەوە کە چۆن دەکرێت
کوڕ و کچ ڕێژەی گەشەکردنیان جیابێت،

90
00:04:46,240 --> 00:04:47,456
یان بەشێوەیەکی جیابێت، و

91
00:04:47,480 --> 00:04:49,200
لەوانەیە شیری دایکیش بەشێک بێت لەوە.

92
00:04:50,200 --> 00:04:52,136
دایکان پەیامەکەیان پێگەشت و

93
00:04:52,160 --> 00:04:55,576
زۆرینەی دایکان بەنیازن
شیری خۆیان بدەن،

94
00:04:55,600 --> 00:04:58,440
بەڵام زۆرێک ناگەن بە
ئامانجی شیردانەکەی دایان ناوە.

95
00:04:59,520 --> 00:05:01,616
ئەوە هەڵەی خۆیان نییە؛

96
00:05:01,640 --> 00:05:03,080
هەڵەی ئێمەیە.

97
00:05:03,760 --> 00:05:08,336
هەتا دێت کێشەی تەندروستی باو وەک
قەڵەوی، کێشەی هۆرمۆنات،

98
00:05:08,336 --> 00:05:10,210
نەشتەرگەری منداڵبوون و
منداڵبونی پێشوەخت

99
00:05:10,210 --> 00:05:12,600
دەکرێت هەموویان بایۆلۆجی
شیردان تێک بدەن.

100
00:05:13,280 --> 00:05:17,000
زۆر ژنیش زانیاری پزیشکی
پێویستیان نییە.

101
00:05:17,520 --> 00:05:18,896
بیست و پێنج ساڵ لەمەوبەر،

102
00:05:18,920 --> 00:05:22,576
ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی و
یونیسێف چەند پێوەرێکیان دانا

103
00:05:22,576 --> 00:05:25,510
بۆ نەخۆشخانەکان بۆ ئەوەی 
بە دۆستی تازە لەدایکبووان دابنرێن--

104
00:05:25,510 --> 00:05:29,216
کە ئاستی پێویستی پشتیوانی دابین بکات
بۆ نزیکبوونەوەی دایک و تازە لەدایک بوو و

105
00:05:29,240 --> 00:05:30,560
شیرپێدانی مناڵەکە.

106
00:05:31,480 --> 00:05:34,856
لەم ڕۆژەدا، لە ویلایەتە یەکگرتووەکان
لە پێنج منداڵ یەکێکیان

107
00:05:34,880 --> 00:05:37,040
لە نەخۆشخانەیەکی منداڵ دۆستدا
لەدایک دەبن.

108
00:05:39,200 --> 00:05:40,456
ئەمە کێشەیە،

109
00:05:40,480 --> 00:05:43,336
چونکە دایکان لەو ماوەیەدا
چەندین کێشەیان دەبێت

110
00:05:43,360 --> 00:05:47,416
لە خولەکەکان، کاتژمێرەکان، ڕۆژەکان و
هەفتەکانی ماوەی شیرداندا.

111
00:05:47,440 --> 00:05:49,936
دەکرێت کێشەیان هەبێت لەگەڵ ئەوەی
مناڵەکەیان فێری شیری خۆیان بکەن،

112
00:05:49,960 --> 00:05:51,176
ئازارەکەی توشی دەبن،

113
00:05:51,200 --> 00:05:52,416
دەردانی شیرەکە و

114
00:05:52,440 --> 00:05:53,920
پێدانی شیری پێویست.

115
00:05:55,000 --> 00:05:59,496
دایکان شایەنی ئەوەن لەلایەن 
ستافێکی پزیشکییەوە زانیاریان پێبدرێت

116
00:05:59,520 --> 00:06:01,720
کە لەم پرۆسانە تێبگەن.

117
00:06:02,480 --> 00:06:06,000
دایکەکانی دووچاری ئەو
کێشانە دەبنەوە قسەم لەگەڵ دەکەن،

118
00:06:06,880 --> 00:06:09,280
بە گریانەوە قسە دەکەن،

119
00:06:11,400 --> 00:06:12,600
"ئەمە سوودی نییە.

120
00:06:13,240 --> 00:06:15,896
ئەبێ بەشێوەیەکی سرووشتی
بتوانم ئەمە بکەم.

121
00:06:15,920 --> 00:06:17,160
بۆچی سوودی نییە؟"

122
00:06:18,240 --> 00:06:21,080
تەنیا لەبەر ئەوەش کە شتێک
بەشێکە لە پەرەسەندمان وەک مرۆڤ

123
00:06:21,840 --> 00:06:24,800
واتای ئەوە نییە ئاسان بێت یان
یەکسەر بتوانین باشبین تێیدا.

124
00:06:25,560 --> 00:06:28,216
دەزانن چیتر بەشێکە لە
پەرەسەندنی مرۆڤ؟

125
00:06:28,240 --> 00:06:30,520
(پێکەنین)

126
00:06:32,200 --> 00:06:33,496
سێکسکردن.

127
00:06:33,520 --> 00:06:36,456
کەسیش چاوەڕێی ئەوە ناکات یەکسەر
باشبین تێیدا.

128
00:06:36,480 --> 00:06:38,640
(پێکەنین)

129
00:06:39,480 --> 00:06:44,016
پزیشکان کاتێک دەتوانن چاودێرییەکی 
تەندروستی گونجاو پێشکەش بکەن

130
00:06:44,040 --> 00:06:46,056
کاتێک لە فێربوونی بەردەوامدا بن

131
00:06:46,080 --> 00:06:49,340
دەربارەی ئەوەی باشترین شێوە چییە 
بۆ هاندان و فێرکردنی چۆنێتی شیردان.

132
00:06:49,840 --> 00:06:52,056
بۆ ئەوەی ئەو فێربوونە
بەردەوامەشیان هەبێت،

133
00:06:52,080 --> 00:06:54,216
پێویستمان بە توێژینەوەی بەردەوام و نوێیە

134
00:06:54,240 --> 00:06:57,736
لە زانستەکانی ژیانیش و
زانستە کۆمەڵایەتییەکانیشدا،

135
00:06:57,760 --> 00:06:59,456
چونکە پێویستە ئەوە بزانین

136
00:06:59,480 --> 00:07:00,760
کە زۆر جار

137
00:07:01,640 --> 00:07:05,056
خوورپەی پێشتر و خراپحاڵی بوون

138
00:07:05,080 --> 00:07:08,600
دەکەوێتە نێوان تازە دایکەکە و
پزیشکەکەیەوە.

139
00:07:09,680 --> 00:07:11,280
لەشیش سیاسییە.

140
00:07:12,760 --> 00:07:16,456
ئەگەر پشتیوانیمان بۆ شیردان
فرەلایەنە نەبێت،

141
00:07:16,480 --> 00:07:18,360
وەک پێویست باش نییە.

142
00:07:19,120 --> 00:07:22,096
بۆ دایکەکانیشی کە پێویستە
بچنەوە سەر کارەکانیان،

143
00:07:22,120 --> 00:07:27,136
لەبەر ئەوەی هەندێک وڵاتی وەک ئەمریکا
موچە نایەن لەکاتی مۆڵەتی دایکایەتیدا،

144
00:07:27,160 --> 00:07:31,320
پێویستە دوای چەند ڕۆژێک لە 
منداڵبوونیان بچنەوە سەر کارەکەیان.

145
00:07:32,400 --> 00:07:35,736
چۆن تەندروستی دایک و مناڵ
باشتر بکەین

146
00:07:35,760 --> 00:07:39,096
تەنیا بە پەیام دەربارەی
شیری دایک بۆ دایکان

147
00:07:39,120 --> 00:07:41,896
بێ دابینکردنی پشتیوانی
دامەزراوەیی

148
00:07:41,920 --> 00:07:44,576
کە کارئاسانی بکات بۆ بەهێزکردنی
پەیوەندی دایک و مناڵەکە

149
00:07:44,600 --> 00:07:46,040
بۆ پشتیوانیکردنی شیرپێدان؟

150
00:07:46,680 --> 00:07:48,680
وەڵامەکە ئەوەیە: ناتوانین ئەوە بکەین.

151
00:07:51,000 --> 00:07:53,456
من قسە لەگەڵ ئێوە دەکەم، یاسادانەرەکان، و

152
00:07:53,480 --> 00:07:55,416
دەنگدەرەکانی هەلیاندەبژێرن.

153
00:07:55,440 --> 00:08:00,136
قسە لەگەڵ ئێوە دەکەم، ئیش دروستکەرەکان و
یەکەکانی ڕێکەوتنی نێوان خاوەنکار و کارمەند

154
00:08:00,160 --> 00:08:02,320
و کرێکارەکان و خاوەن پشکەکان.

155
00:08:03,360 --> 00:08:07,296
هەموومان بەستراوینەتەوە بە
تەندروستی گشتی کۆمەڵگەکەمانەوە، و

156
00:08:07,320 --> 00:08:10,280
هەموومان ڕۆڵێکمان هەیە
لە باشتر کردنیدا.

157
00:08:11,200 --> 00:08:14,280
شیری دایک بەشێکی باشترکردنی
تەندروستی مرۆڤەکانە.

158
00:08:15,000 --> 00:08:19,016
لە یەکەی چاودێری وردی تازە لەدایکبوان،
کاتێک مناڵان پێشوەخت یان نەخۆش یان

159
00:08:19,040 --> 00:08:22,920
بە زامداری لەدایک دەبن، شیر یان پێکهاتەی 
چالاکی زیندەیی شیر دەکرێت زۆر گرنگ بێت.

160
00:08:23,150 --> 00:08:24,776
ژینگەکان، یان سیستمە ژینگەییەکان،

161
00:08:24,800 --> 00:08:28,016
یان کۆمەڵگەکانی مەترسی نەخۆشییە
درمەکان تێیدا زۆرە،

162
00:08:28,040 --> 00:08:30,496
شیری دایک دەکرێت پاراستنی
باش دابین بکات.

163
00:08:30,520 --> 00:08:34,135
کاتێک گێژەڵۆکە و زەمین لەرزەی
لەناکاو ڕوودەدات،

164
00:08:34,159 --> 00:08:35,655
کاتێک کارەبا دەکوژێتەوە،

165
00:08:35,679 --> 00:08:37,655
کاتێک ئاوی پاک بەردەست نابێت،

166
00:08:37,679 --> 00:08:40,480
شیری دایک دەتوانێت
خواردن و تەڕایی بدات بە مناڵەکە.

167
00:08:42,360 --> 00:08:45,056
هەروەها لە ڕوانگەی کارەساتە
مرۆییەکانیشەوە،

168
00:08:45,080 --> 00:08:47,750
وەک ئەو دایکە سووریانەی لە
ناوچەکانی جەنگ ڕایان دەکرد،

169
00:08:48,240 --> 00:08:53,760
بچووکترین قەترە شیر دەکرێت
مناڵەکە لە گەورەترین مەترسییەکان بپارێزێت.

170
00:08:55,480 --> 00:09:00,216
بەڵام تێگەشتن لە شیری دایک تەنیا
ئەوە نییە پەیامەکە بگەیەنی بە دایکان و

171
00:09:00,240 --> 00:09:01,760
یاسا دەرکەرەکان.

172
00:09:02,080 --> 00:09:05,176
هەروەها پێویستە لە گرنگی
شیری دایکیش تێبگەین

173
00:09:05,200 --> 00:09:07,976
بۆ ئەوەی بتوانین شیری
قتوی باشتریش ئامادە بکەین

174
00:09:08,000 --> 00:09:11,800
بۆ دایکەکانی ناتوانن شیری خۆیان بدەن
یان شیری خۆیان نادەن لەبەر هەر هۆکارێک.

175
00:09:12,440 --> 00:09:14,256
هەموومان دەتوانین کارێکی باشتر بکەین

176
00:09:14,280 --> 00:09:17,576
لە پشتیوانیکردنی فرەچەشنی
ئەو دایکانەی مناڵ بەخێو دەکەن

177
00:09:17,600 --> 00:09:19,320
فرەچەشنی شێوازەکانیان.

178
00:09:20,680 --> 00:09:22,536
لەکاتێکدا ژنان لە جیهاندا
لە ململانێدان

179
00:09:22,560 --> 00:09:26,216
بۆ گەشتن بە یەکسانی سیاسی،
کۆمەڵایەتی و ئابووری،

180
00:09:26,240 --> 00:09:28,776
پێویستە دووبارە وێنەی
دایکایەتی بکێشینەوە

181
00:09:28,800 --> 00:09:34,016
نەک وەک کرۆکی ناوەڕاستی
بوونمان وەک ژنان،

182
00:09:34,040 --> 00:09:38,520
بەڵکو یەکێک لەو شتە زۆرانەی
کە ژنان باشترینن تێیدا.

183
00:09:39,080 --> 00:09:40,280
کاتی ئەوەیە.

184
00:09:41,040 --> 00:09:46,443
(چەپڵەلێدان)