WEBVTT

00:00:07.121 --> 00:00:09.145
Wszystkie otaczające cię
obiekty materialne

00:00:09.169 --> 00:00:12.122
złożone są z submikroskopowych jednostek
zwanych cząsteczkami.

00:00:12.146 --> 00:00:13.527
Cząsteczki są z kolei złożone

00:00:13.551 --> 00:00:15.122
z pojedynczych atomów.

00:00:15.146 --> 00:00:16.956
Cząsteczki często ulegają rozpadowi

00:00:16.980 --> 00:00:19.039
i formują nowe cząsteczki.

00:00:19.063 --> 00:00:20.289
Z drugiej strony

00:00:20.313 --> 00:00:22.694
praktycznie wszystkie atomy,
z którymi masz kontakt

00:00:22.718 --> 00:00:23.889
w ciągu całego życia,

00:00:23.913 --> 00:00:25.793
te tworzące ziemię, po której stąpasz,

00:00:25.817 --> 00:00:28.151
powietrze, którym oddychasz,
jedzenie, które jesz,

00:00:28.175 --> 00:00:30.604
które tworzą każde żywe
stworzenie, łącznie z tobą,

00:00:30.628 --> 00:00:31.876
istnieją od miliardów lat

00:00:31.900 --> 00:00:34.858
i powstały w miejscu niepodobnym
do naszej planety.

00:00:34.882 --> 00:00:38.325
Chciałbym wyjaśnić,
skąd pochodzą te atomy.

00:00:38.349 --> 00:00:42.291
Wszystko zaczęło się 14 miliardów lat temu
od wydarzenia zwanego Wielkim Wybuchem,

00:00:42.315 --> 00:00:44.932
w którym powstał wszechświat
zawierający wyłącznie gaz.

00:00:44.956 --> 00:00:46.872
Nie było wtedy gwiazd i planet.

00:00:46.896 --> 00:00:48.706
Ten gaz złożony był wyłącznie z atomów

00:00:48.730 --> 00:00:50.455
najprostszych pierwiastków.

00:00:50.479 --> 00:00:52.289
W 75 procentach był to wodór,

00:00:52.313 --> 00:00:54.372
zaś prawie całą resztę stanowił hel.

00:00:54.396 --> 00:00:57.290
Nie istniały pierwiastki takie
jak węgiel, tlen czy azot.

00:00:57.314 --> 00:00:59.372
Nie było żelaza, srebra ani złota.

00:00:59.396 --> 00:01:03.141
W niektórych miejscach gęstość tego gazu
była niewiele wyższa niż w innych.

00:01:03.165 --> 00:01:06.557
Wskutek działania grawitacji miejsca te
przyciągały jeszcze więcej gazu,

00:01:06.581 --> 00:01:08.056
co zwiększało siłę grawitacji,

00:01:08.080 --> 00:01:10.646
co przyciągało jeszcze
więcej gazu, i tak dalej.

00:01:10.670 --> 00:01:13.483
Z czasem formowały się
wielkie i gęste kule gazowe,

00:01:13.507 --> 00:01:15.984
które zmniejszały się
pod wpływem własnej grawitacji,

00:01:16.008 --> 00:01:18.031
skutkiem czego podgrzewały się w środku.

00:01:18.055 --> 00:01:19.722
W pewnym momencie jądro takiej kuli

00:01:19.746 --> 00:01:22.824
staje się wystarczająco gorące,
by zaszła w nim fuzja nuklearna.

00:01:22.848 --> 00:01:25.072
Atomy wodoru zderzają się
ze sobą formując hel,

00:01:25.096 --> 00:01:27.239
uwalniając przy tym
olbrzymie ilości energii

00:01:27.263 --> 00:01:30.540
wystarczające do przeciwstawienia się
skurczającej sile grawitacji.

00:01:30.564 --> 00:01:32.539
Gdy energia powstająca w reakcjach fuzji

00:01:32.563 --> 00:01:35.089
odpowiada energii grawitacji
przyciągającej gaz

00:01:35.113 --> 00:01:37.039
powstaje punkt równowagi.

00:01:37.063 --> 00:01:39.345
W ten sposób rodzi się gwiazda.

00:01:39.369 --> 00:01:40.543
W trakcie jej istnienia

00:01:40.567 --> 00:01:42.948
reakcje fuzji zachodzące
w jądrze masywnej gwiazdy

00:01:42.972 --> 00:01:44.240
produkują nie tylko hel,

00:01:44.264 --> 00:01:46.182
lecz również węgiel, tlen, azot

00:01:46.206 --> 00:01:50.101
i wszystkie inne pierwiastki
układu okresowego, aż do żelaza.

00:01:50.125 --> 00:01:52.221
Jednak ostatecznie jądro
zużywa całe paliwo,

00:01:52.245 --> 00:01:54.065
skutkiem czego całkowicie się zapada.

00:01:54.089 --> 00:01:56.423
Wynikiem tego jest
niewiarygodnie potężny wybuch,

00:01:56.447 --> 00:01:58.456
który nazywamy supernową.

00:01:58.480 --> 00:02:01.539
Następują wtedy dwa ciekawe procesy.

00:02:01.563 --> 00:02:04.286
Po pierwsze, eksplozja
uwalnia tak dużo energii,

00:02:04.310 --> 00:02:05.911
że fuzja szaleje,

00:02:05.935 --> 00:02:08.539
tworząc pierwiastki z atomami
cięższymi niż żelazo,

00:02:08.564 --> 00:02:10.872
takie jak srebro, złoto czy uran.

00:02:10.896 --> 00:02:14.121
Po drugie, wszystkie pierwiastki
nagromadzone w jądrze gwiazdy,

00:02:14.145 --> 00:02:16.671
takie jak węgiel, tlen, azot, żelazo,

00:02:16.695 --> 00:02:19.537
jak i te powstałe w wybuchu supernowej,

00:02:19.561 --> 00:02:21.957
są wyrzucane w przestrzeń międzygwiezdną,

00:02:21.981 --> 00:02:24.373
gdzie mieszają się z obecnym tam gazem.

00:02:24.397 --> 00:02:26.456
Tak wszystko zaczyna się od nowa.

00:02:26.480 --> 00:02:28.643
Chmury gazów,
zawierające nowe pierwiastki,

00:02:28.667 --> 00:02:31.059
poza wyjściowymi wodorem i helem,

00:02:31.083 --> 00:02:32.655
mają obszary o większej gęstości,

00:02:32.679 --> 00:02:34.870
które przyciągają więcej
materii, i tak dalej.

00:02:34.894 --> 00:02:37.524
Tak jak wcześniej, powstaje nowa gwiazda.

00:02:37.548 --> 00:02:40.278
Nasze Słońce zrodziło się
około 5 miliardów lat temu.

00:02:40.302 --> 00:02:42.207
To oznacza, że gaz, z którego powstało

00:02:42.231 --> 00:02:44.242
był wzbogacony przez wiele pierwiastków

00:02:44.266 --> 00:02:47.956
z wybuchów supernowych
od początku wszechświata.

00:02:47.980 --> 00:02:50.622
W ten sposób Słońce
zyskało te pierwiastki.

00:02:50.646 --> 00:02:52.838
To i tak wciąż 71 procent wodoru

00:02:52.862 --> 00:02:55.541
i reszta w postaci helu
stanowiącego 27 procent.

00:02:55.565 --> 00:02:58.022
Pamiętaj jednak,
że gdy powstały pierwsze gwiazdy

00:02:58.046 --> 00:02:59.623
z samego wodoru i helu,

00:02:59.647 --> 00:03:01.505
pozostałe pierwiastki układu okresowego

00:03:01.529 --> 00:03:03.707
stanowiły 2 procent Słońca.

00:03:03.731 --> 00:03:05.122
Co z Ziemią?

00:03:05.146 --> 00:03:07.973
Planety powstają jako produkt uboczny
formowania gwiazd

00:03:07.997 --> 00:03:11.102
z tych samych chmur gazu co gwiazda.

00:03:11.126 --> 00:03:13.518
Małe planety, jak Ziemia,
mają za słabą grawitację,

00:03:13.542 --> 00:03:15.563
by utrzymać dużo gazów wodoru lub helu,

00:03:15.587 --> 00:03:17.648
które są bardzo lekkie.

00:03:17.672 --> 00:03:20.288
Mimo tego, że węgiel, azot, tlen i inne

00:03:20.312 --> 00:03:23.707
stanowią tylko 2 procent chmury gazu,
z której powstała Ziemia,

00:03:23.731 --> 00:03:26.303
te ciężkie pierwiastki tworzą
większość naszej planety

00:03:26.307 --> 00:03:28.242
i wszystko na niej.

00:03:28.266 --> 00:03:29.494
Pomyśl o tym:

00:03:29.518 --> 00:03:31.621
z wyjątkiem wodoru i
niewielkiej ilości helu

00:03:31.645 --> 00:03:33.121
ziemia, po której chodzisz,

00:03:33.145 --> 00:03:35.206
powietrze, którym oddychasz, nasze ciała,

00:03:35.230 --> 00:03:38.707
wszystko zbudowane jest z atomów
powstałych we wnętrzu gwiazd.

00:03:38.731 --> 00:03:40.789
Gdy naukowcy odkryli to po raz pierwszy

00:03:40.813 --> 00:03:42.707
w pierwszej połowie XX wieku,

00:03:42.731 --> 00:03:45.109
słynny astronom Harlow Shapley
skomentował to tak:

00:03:45.134 --> 00:03:48.721
"Jesteśmy braćmi głazów, kuzynami chmur."