1
00:00:06,821 --> 00:00:08,539
هەموو ئەو کەرەستانەی لە دەورووبەرتن

2
00:00:08,539 --> 00:00:10,395
لە یەکەی بە مایکڕۆسکۆپ نەبینراو پێک دێت

3
00:00:10,395 --> 00:00:12,076
پێی دەڵێین گەردەکان.

4
00:00:12,076 --> 00:00:13,398
هەروەها گەردەکان پێک دێن لە

5
00:00:13,398 --> 00:00:15,146
تاکە گەردیلەکان

6
00:00:15,146 --> 00:00:16,980
زۆر جار گەردەکان دابەش دەبن

7
00:00:16,980 --> 00:00:19,063
پاشان گەردی نوێ پێک دێت.

8
00:00:19,063 --> 00:00:19,933
لە لایەکی ترەوە،

9
00:00:19,933 --> 00:00:22,748
لە ڕاستییدا، هەموو ئەو گەردیلانەی
کە بەرکەوتنت لەگەڵی هەبووە

10
00:00:22,748 --> 00:00:23,703
لە تەواوی ژیانتدا،

11
00:00:23,703 --> 00:00:25,217
ئەوانەی لە ژێر زەوی ژێر قاچتە،

12
00:00:25,217 --> 00:00:27,269
ئەو هەوایەی هەڵیدەمژی،
ئەو خواردنەی دەیخۆیت،

13
00:00:27,269 --> 00:00:30,322
ئەو شتانەی کە وادەکات هەموو شتێک
زیندوو بێت، لە نێوانیشیاندا تۆ،

14
00:00:30,322 --> 00:00:31,900
بلیۆنان ساڵ پێش ئێستا هەبووە

15
00:00:31,900 --> 00:00:34,882
و لە شوێنێکی جیاوازتر لە هەسارەکەمان
درووست بوون

16
00:00:34,882 --> 00:00:38,129
ئەو گەردیلانە چۆن دروست بوون؟ ئەمەیە
دەمەوێت لەگەڵتان هاوبەشی پێ بکەم

17
00:00:38,129 --> 00:00:40,293
هەموو شتێک ۱٤ بلیۆن ساڵ
پێش ئێستا دەستی پێ کرد

18
00:00:40,293 --> 00:00:42,595
لە ڕووداوێک پێی دەگوترێت
تەقینەوە مەزنەکە،

19
00:00:42,595 --> 00:00:44,856
کە دەریدەخات گەردوون بە تەنها
لە گاز پێک دێت.

20
00:00:44,856 --> 00:00:46,896
هیچ ئەستێرە و هەسارەیەک بوونی نەبوو.

21
00:00:46,896 --> 00:00:48,670
گازەکە تەنها لە
گەردیلەکان پێک هاتبوو

22
00:00:48,670 --> 00:00:50,479
بۆ سادەترین توخم دەگەڕێتەوە.

23
00:00:50,479 --> 00:00:52,313
نزیکی سەدا ۷٥ی هایدرۆجین بوو

24
00:00:52,313 --> 00:00:54,396
و بە نزیکی هەموو ئەوانەی تر هیلیۆم بوون

25
00:00:54,396 --> 00:00:57,314
هیچ توخمێکی وەک کاربۆن، ئۆکسجین یان
نایترۆجین بوونی نەبوو.

26
00:00:57,314 --> 00:00:59,396
نە ئاسن و زیو نە زێڕیش.

27
00:00:59,396 --> 00:01:03,146
لە هەندێک شوێندا، چڕی ئەو گازە زیاترە بە
بەراورد بە هەندێک شوێنی تر.

28
00:01:03,165 --> 00:01:05,981
بەهۆی هێزی کێشکردنەوە،
ئەو شوێنانە گازی زیاتر کێش دەکەن،

29
00:01:05,981 --> 00:01:07,980
کە بووە هۆی بەهێزتر کردنی هێزی کێشکردن،

30
00:01:07,980 --> 00:01:10,670
کە گازی زیاتری ڕاکێشا و بەم شێوەیە.

31
00:01:10,670 --> 00:01:13,507
لە ئەنجامدا، تۆپەڵی گازی 
گەورە درووست بوون،

32
00:01:13,507 --> 00:01:15,312
دەپووکێنەوە بە هۆی هێزی کێشکردنیان

33
00:01:15,312 --> 00:01:18,055
و ئەو پلەی گەرمییەی لە ناویدایە.

34
00:01:18,055 --> 00:01:19,645
لە خاڵێکدا، ناوکی ئەو تۆپەڵە

35
00:01:19,645 --> 00:01:22,007
هێندە گەرم دەبێت کە پێکداچوونی
ناووکی ڕوو دەدات.

36
00:01:22,007 --> 00:01:24,896
گەردیلەی هایدرۆجینەکان بۆ دروست بوونی
هیلیۆم بە یەکدادەکەون،

37
00:01:24,896 --> 00:01:27,063
هاوشان دەبێت لەگەڵ دەربازبوونێکی زۆری وزە،

38
00:01:27,063 --> 00:01:29,744
هێندە بەهێزە کە ڕووبەڕووی هێزی
پووکانەوەی کێشکردن دەکات.

39
00:01:29,744 --> 00:01:32,563
کاتێک وزەکە لە ئەنجامی کارلێکی
پێکداچوونەکان دێتە دەرەوە

40
00:01:32,563 --> 00:01:35,193
لە بەرامبەر کێشانەوەی کێشکردنی
هەموو گازەکان بۆ ناوەوە،

41
00:01:35,193 --> 00:01:37,063
هاوسەنگی ڕوودەدات.

42
00:01:37,063 --> 00:01:39,369
بەم شێوەیە ئەستێرە درووست دەبێت.

43
00:01:39,369 --> 00:01:40,157
لە تەواوی ژیانی،

44
00:01:40,157 --> 00:01:42,940
هەموو کارلێکی پێکداچوونەکان لە
ناووکی ئەستێرەیەکی زەبەلاح

45
00:01:42,940 --> 00:01:44,434
تەنها هیلیۆم بەرهەم ناهێنێت،

46
00:01:44,434 --> 00:01:46,206
بەڵکو کاربۆن، ئۆکسجین، نایترۆجین

47
00:01:46,206 --> 00:01:49,955
و هەموو توخمەکانی تری خشتەی خولی تا ئاسن.

48
00:01:49,955 --> 00:01:52,146
بەڵام لە کۆتاییدا، سووتەمەنی
لە ناووک نامێنێت،

49
00:01:52,146 --> 00:01:54,009
تا بە تەواوی وێران بێت.

50
00:01:54,009 --> 00:01:56,907
ئەمە بە شێوەیەکی باوەڕ پێنەکراو
دەبێتە هۆی تەقینەوەیەکی گەورە

51
00:01:56,907 --> 00:01:57,820
پێی دەڵێن Supernova

52
00:01:57,820 --> 00:01:59,595
ئێستا، دوو خاڵی گرینگ
هەیە ڕەچاو بکرێت

53
00:01:59,595 --> 00:02:02,373
دەربارەی چۆنیەتی درووست کردنی
توخمەکان لەلایەن Supernovaـوە

54
00:02:02,373 --> 00:02:04,610
سەرەتا، ئەو تەقینەوەیە وزەیەکی
زۆر دەردەپەڕێنێت

55
00:02:04,610 --> 00:02:05,825
ئەو پێکداچوونە یاخی دەبێت

56
00:02:05,825 --> 00:02:08,714
بۆ پێکهێنانی توخمەکان لەگەڵ گەردیلەکان
کە قورستر بێت لە ئاسن

57
00:02:08,714 --> 00:02:10,897
وەک زیو، زێڕ و یۆرانیۆم

58
00:02:10,897 --> 00:02:12,730
دووەم، هەموو ئەو توخمانەی کۆبۆتنەوە

59
00:02:12,730 --> 00:02:14,145
لە ناووکی ئەستێرەدا،

60
00:02:14,145 --> 00:02:16,695
وەک کاربۆن، ئۆکسجین، نایترۆجین، ئاسن

61
00:02:16,695 --> 00:02:19,561
هەروەها هەموو ئەوانەی کە لە
تەقینەوەی سوپەرنۆڤا دروست بوون،

62
00:02:19,561 --> 00:02:21,981
دەهاوێژرێتە بۆشایی ئەستێرەکانەوە

63
00:02:21,981 --> 00:02:24,397
کە لەگەڵ ئەو گازانەی لەوێ هەن تێکەڵ دەبن.

64
00:02:24,397 --> 00:02:26,480
پاشان مێژوو خۆی دووبارە دەکاتەوە.

65
00:02:26,480 --> 00:02:28,667
ئێستا هەورە گازیەکان، چەندین
توخمیان تێدایە

66
00:02:28,667 --> 00:02:31,083
سەڕەڕای هایدرۆجین و هیلیۆمی سەرەکی

67
00:02:31,083 --> 00:02:32,548
بوونی ناوچەیەکی چڕی بەرز

68
00:02:32,548 --> 00:02:34,672
کە ماددەی زیاتر ڕادەکێشێت، بەم شێوەیە.

69
00:02:34,672 --> 00:02:37,148
وەک پێشتر، ئەستێرە نوێیەکان درووست بوون.

70
00:02:37,148 --> 00:02:40,302
خۆرەکەمان بە نزیکی ٥ بلیۆن ساڵ پێش ئێستا
بە هەمان شێوە درووست بووە.

71
00:02:40,302 --> 00:02:42,231
واتا ئەو گازەی کە لێوەی درووست بووە

72
00:02:42,231 --> 00:02:44,266
بە هەمان ئەو تێکەڵەی توخمە هەمەچەشنەکانی

73
00:02:44,266 --> 00:02:47,980
کە لە تەقینەوەکانی سوپەرنۆڤا
لە سەرەتای درووست بووی گەردوونە.

74
00:02:47,980 --> 00:02:50,646
کەواتە بەم شێوەیە خۆر مامەڵە
لەگەڵ توخمەکان دەکات.

75
00:02:50,646 --> 00:02:52,692
تا ئێستا بە ڕێژەی سەدا ۷۱ ی هایدرۆجینە،

76
00:02:52,692 --> 00:02:55,565
ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌مێنیته‌وه‌ هیلیۆمه‌ ڕێژەی
سەدا ۲۷ پێک دەهێنێت.

77
00:02:55,565 --> 00:02:56,483
بەڵام لە بیرمان بێت

78
00:02:56,498 --> 00:02:57,813
کە یەکەم ئەستێرە بە تەنها

79
00:02:57,813 --> 00:02:59,647
لە هیلیۆم و هایدرۆجین دروست بوو

80
00:02:59,647 --> 00:03:01,481
تەواوی توخمەکانی تری خشتەی خولی

81
00:03:01,481 --> 00:03:03,731
سەدا ۲ی خۆر پێک دەهێنن.

82
00:03:03,731 --> 00:03:04,806
ئەی زەوی؟

83
00:03:04,806 --> 00:03:07,997
هەسارەکان ئەنجامی پڕۆسەیەکی خۆڕسکی بۆ
درووست بوونی ئەسترە پێک دەهێنن

84
00:03:07,997 --> 00:03:10,636
بە هەمان هەوری گازی کە بۆ
ئەستێرە وەک خۆیەتی.

85
00:03:10,636 --> 00:03:13,042
هەسارەی بچوکی وەک ئەوەی ئێمە
کێش کردنی پێویستی نییە

86
00:03:13,042 --> 00:03:15,587
بۆ هەڵگرتنی ڕێژەیەکی زۆری
هایدرۆجین و هیلیۆم

87
00:03:15,587 --> 00:03:17,672
هەر چەندە ئەو دوو گازە زۆر سووکن.

88
00:03:17,672 --> 00:03:20,312
کەواتە، سەڕەڕای ئەوەی کاربۆن،
نایترۆجین، ئۆکسجین... هتد

89
00:03:20,312 --> 00:03:23,731
تەنها سەدا ۲ی هەورە گازیەکانە
کە زەوی لێ دروست بووە.

90
00:03:23,731 --> 00:03:26,307
ئەو توخمە گرینگانە بەشێکی
گەورەی هەسارەکەمان دەبن

91
00:03:26,307 --> 00:03:28,266
و هەموو شتێک تێدا.

92
00:03:28,266 --> 00:03:29,518
بیر لەوە بکەوە،

93
00:03:29,518 --> 00:03:31,645
جگە لە هایدرۆجین و کەمێک هیلیۆم،

94
00:03:31,645 --> 00:03:33,145
ئەو زەوییەی لەسەری دەڕۆیت،

95
00:03:33,145 --> 00:03:35,070
ئەو هەوایەی هەڵیدەمژیت،

96
00:03:35,070 --> 00:03:36,813
هەموو شتێک لە گەردیلەکان
دروست بووە.

97
00:03:36,813 --> 00:03:38,731
کە لە ناووکی ئەستێرە پێک هاتووە.

98
00:03:38,731 --> 00:03:40,813
سەرەتا کاتێک زانایان ئەوەیان زانی

99
00:03:40,813 --> 00:03:42,731
لە نیوەی یەکەمی سەدەی بیستەمدا،

100
00:03:42,731 --> 00:03:45,033
گەردوون ناسی بەناوبانگ، هارلۆو شاپلی گووتی

101
00:03:45,033 --> 00:03:48,620
"ئێمە برایانی بەرد و ئامۆزایانی هەورین"