WEBVTT 00:00:07.114 --> 00:00:09.163 O Nicolasie Steno słyszy się właściwie 00:00:09.163 --> 00:00:11.436 tylko we wstępie do geologii, 00:00:11.436 --> 00:00:14.245 ale każdy, kto pragnie zrozumieć życie na Ziemi, 00:00:14.245 --> 00:00:17.174 powinien wiedzieć, jak Steno poszerzył i połączył 00:00:17.174 --> 00:00:18.675 takie pojęcia jak: 00:00:18.675 --> 00:00:21.758 Ziemia, życie i zrozumienie. 00:00:21.758 --> 00:00:25.226 Niels Stensen, urodzony w 1638 w Danii, 00:00:25.226 --> 00:00:26.813 syn złotnika, 00:00:26.813 --> 00:00:28.139 był chorowitym dzieckiem, 00:00:28.139 --> 00:00:30.642 którego szkolni koledzy poumierali na dżumę. 00:00:30.642 --> 00:00:32.559 Przetrwał, by robić sekcje 00:00:32.559 --> 00:00:33.726 jako anatom, 00:00:33.726 --> 00:00:36.357 badając organy wspólne dla różnych gatunków. 00:00:36.357 --> 00:00:38.249 Odkrył kanał w zwierzęcych czaszkach, 00:00:38.249 --> 00:00:40.227 dzięki któremu ślina dostaje się do ust. 00:00:40.227 --> 00:00:41.728 Obalił ideę Kartezjusza, 00:00:41.728 --> 00:00:43.862 jakoby tylko ludzie mieli szyszynkę, 00:00:43.862 --> 00:00:46.113 udowadniając, że nie była ona siedzibą duszy, 00:00:46.113 --> 00:00:48.942 prawdopodobnie był to debiut neurologii. 00:00:48.942 --> 00:00:51.949 Na owe czasy jego metoda była niezwykła. 00:00:51.949 --> 00:00:54.200 Steno nie pozwolił starożytnym tekstom, 00:00:54.200 --> 00:00:55.708 jak "Metafizyka" Arystotelesa, 00:00:55.708 --> 00:00:57.503 czy wnioski Kartezjusza, 00:00:57.503 --> 00:01:01.173 przeważyć nad empirycznymi, eksperymentalnymi dowodami. 00:01:01.173 --> 00:01:05.131 Jego wizja, wolna od spekulacji czy racjonalizacji, 00:01:05.131 --> 00:01:06.060 zaszła głęboko. 00:01:06.060 --> 00:01:07.673 Steno widział, jak kamienie żółciowe 00:01:07.673 --> 00:01:10.426 formują się w wilgotnych organach poprzez nalot. 00:01:10.426 --> 00:01:11.768 Zachowywały zasady formowania, 00:01:11.768 --> 00:01:13.556 które znał ze złotnictwa. 00:01:13.556 --> 00:01:15.155 Zasady użyteczne w wielu dziedzinach 00:01:15.155 --> 00:01:16.739 dla zrozumienia ciał stałych 00:01:16.739 --> 00:01:18.771 poprzez ich związki strukturalne. 00:01:18.771 --> 00:01:20.310 Później wielki książę Toskanii 00:01:20.310 --> 00:01:21.977 zlecił mu sekcję rekina. 00:01:21.977 --> 00:01:23.890 Zęby rekina przypominały "kamienne języki", 00:01:23.890 --> 00:01:26.393 dziwne skały widziane wewnątrz innych skał 00:01:26.393 --> 00:01:28.979 na Malcie i w górach niedaleko Florencji. 00:01:28.979 --> 00:01:31.203 Pliniusz Starszy, dawny rzymski przyrodnik 00:01:31.203 --> 00:01:33.530 powiedział, że spadły one z nieba. 00:01:33.530 --> 00:01:34.703 W średniowieczu mawiano, 00:01:34.703 --> 00:01:36.493 że są to wężowe języki, 00:01:36.493 --> 00:01:38.254 zamienione w kamień przez świętego Pawła. 00:01:38.254 --> 00:01:41.058 Steno zobaczył, że "kamienne języki" to zęby rekina 00:01:41.058 --> 00:01:42.393 i odwrotnie, 00:01:42.393 --> 00:01:45.003 z identycznymi znakami wzrostu strukturalnego. 00:01:45.003 --> 00:01:47.757 Pojmując, że podobne rzeczy powstają w podobny sposób, 00:01:47.757 --> 00:01:49.396 stwierdził, że starożytne zęby 00:01:49.396 --> 00:01:50.877 pochodzą od starożytnych rekinów 00:01:50.877 --> 00:01:53.679 w wodach, które uformowały skałę wokół zęba 00:01:53.679 --> 00:01:55.420 i zmieniły się w góry. 00:01:55.420 --> 00:01:58.637 Warstwy skalne były kiedyś warstwami wodnego osadu, 00:01:58.637 --> 00:02:00.280 który został ułożony poziomo, 00:02:00.280 --> 00:02:01.390 jeden na drugim, 00:02:01.390 --> 00:02:03.197 nowy na starszym. 00:02:03.197 --> 00:02:04.679 Jeśli warstwy były zniekształcone, 00:02:04.679 --> 00:02:05.199 ukośne, 00:02:05.199 --> 00:02:07.164 ucięte przypadkiem lub przez kanion, 00:02:07.164 --> 00:02:09.487 ta zmiana nastąpiła przed uformowaniem warstwy. 00:02:09.487 --> 00:02:10.779 Dzisiaj wydaje się to proste, 00:02:10.779 --> 00:02:12.998 ale wtedy było to rewolucyjne. 00:02:12.998 --> 00:02:14.660 Wynalazł stratygrafię 00:02:14.660 --> 00:02:17.113 i zarysował podstawy geologii. 00:02:17.744 --> 00:02:21.734 Znajdując wspólne pochodzenie rekinich zębów z dwóch epok, 00:02:21.734 --> 00:02:24.631 twierdząc, że prawa natury rządzące obecnie 00:02:24.631 --> 00:02:26.628 sięgają przeszłości. 00:02:26.628 --> 00:02:30.134 Steno zasiał ziarno uniformitaryzmu, 00:02:30.134 --> 00:02:33.091 idei, że przeszłość kształtowały procesy 00:02:33.091 --> 00:02:34.798 obserwowalne dzisiaj. 00:02:34.798 --> 00:02:36.754 W XVIII i XIX wieku 00:02:36.754 --> 00:02:39.255 angielscy geolodzy-uniformitaryści, 00:02:39.255 --> 00:02:41.468 James Hutton i Charles Lyell, 00:02:41.468 --> 00:02:43.972 badali bardzo wolne tempo 00:02:43.972 --> 00:02:46.014 erozji i sedymentacji 00:02:46.014 --> 00:02:48.190 i uświadomili sobie, że Ziemia musi być znacznie starsza 00:02:48.190 --> 00:02:51.308 niż zgadywane na podstawie Biblii 6000 lat. 00:02:51.308 --> 00:02:53.316 Z ich prac otrzymaliśmy cykl skalny, 00:02:53.316 --> 00:02:55.056 który w połączeniu z płytami tektonicznymi 00:02:55.056 --> 00:02:56.436 z połowy XX wieku 00:02:56.436 --> 00:02:58.907 dał nam wielką, stopniało-zeskorupiałą, drżącą, 00:02:58.907 --> 00:03:01.483 otaczającą nas teorię Ziemi, 00:03:01.483 --> 00:03:05.556 od kamieni żółciowych, do planety liczącej sobie 4,5 mld lat. 00:03:05.556 --> 00:03:06.907 Teraz pomyśl szerzej, 00:03:06.907 --> 00:03:08.022 przenieś to do biologii. 00:03:08.022 --> 00:03:10.160 Powiedzmy, że widzisz ząb rekina w jednej warstwie 00:03:10.160 --> 00:03:11.539 i skamieline organizmu, 00:03:11.539 --> 00:03:13.188 którego nigdy dotąd nie widziałeś pod spodem. 00:03:13.188 --> 00:03:15.447 Głębsza skamielina jest starsza, prawda? 00:03:15.447 --> 00:03:16.502 Teraz masz dowód 00:03:16.502 --> 00:03:19.707 pochodzenia i wymierania gatunków w czasie. 00:03:19.707 --> 00:03:21.171 Pomyślmy uniformitaryjnie. 00:03:21.171 --> 00:03:23.350 Może proces, aktywny do dziś, 00:03:23.350 --> 00:03:26.844 wprowadza zmiany nie tylko w skałach, ale i w życiu. 00:03:26.844 --> 00:03:28.982 To może też tłumaczyć podobieństwa i różnice 00:03:28.982 --> 00:03:30.421 pomiędzy gatunkami 00:03:30.421 --> 00:03:32.621 znalezione przez anatomów, takich jak Steno. 00:03:32.621 --> 00:03:33.729 Jest nad czym myśleć, 00:03:33.729 --> 00:03:36.269 ale Karol Darwin miał mnóstwo czasu 00:03:36.269 --> 00:03:37.902 podczas długiej drogi na Galapagos, 00:03:37.902 --> 00:03:40.467 gdy czytał kopię dzieła przyjaciela, Charlesa Lyella 00:03:40.467 --> 00:03:42.323 "Zasady geologii", 00:03:42.323 --> 00:03:44.496 które Steno w pewnym sensie zapoczątkował. 00:03:44.496 --> 00:03:46.530 Czasem giganty stoją na ramionach 00:03:46.530 --> 00:03:48.529 ciekawskich, małych ludzi. 00:03:48.529 --> 00:03:50.882 Nicolas Steno pomógł rozwinąć ewolucję, 00:03:50.882 --> 00:03:52.431 położył podwaliny geologii, 00:03:52.431 --> 00:03:55.041 i pokazał jak bezstronna, empiryczna obserwacja 00:03:55.041 --> 00:03:56.890 może przebić się przez granice intelektu 00:03:56.890 --> 00:03:58.936 by pogłębić naszą perspektywę. 00:03:58.936 --> 00:04:00.752 Jednak jego największym osiągnięciem, 00:04:00.752 --> 00:04:01.882 a może maksymą, 00:04:01.882 --> 00:04:03.189 było szukanie prawdy, 00:04:03.189 --> 00:04:05.719 wykraczające poza zmysły i dotychczasową wiedzę, 00:04:05.719 --> 00:04:07.284 w pościgu za pięknem tego, 00:04:07.284 --> 00:04:09.476 co jeszcze nieznane. 00:04:09.476 --> 00:04:11.443 To, co widzimy jest piękne, 00:04:11.443 --> 00:04:13.694 jeszcze piękniejsze jest to, co wiemy, 00:04:13.694 --> 00:04:17.274 ale najpiękniejsze jest to, co nieznane.