1
00:00:07,114 --> 00:00:09,163
O Nicolasie Steno słyszy się właściwie

2
00:00:09,163 --> 00:00:11,436
tylko we wstępie do geologii,

3
00:00:11,436 --> 00:00:14,245
ale każdy, kto pragnie zrozumieć życie na Ziemi,

4
00:00:14,245 --> 00:00:17,174
powinien wiedzieć, jak Steno poszerzył i połączył

5
00:00:17,174 --> 00:00:18,675
takie pojęcia jak:

6
00:00:18,675 --> 00:00:21,758
Ziemia, życie i zrozumienie.

7
00:00:21,758 --> 00:00:25,226
Niels Stensen, urodzony w 1638 w Danii,

8
00:00:25,226 --> 00:00:26,813
syn złotnika,

9
00:00:26,813 --> 00:00:28,139
był chorowitym dzieckiem,

10
00:00:28,139 --> 00:00:30,642
którego szkolni koledzy poumierali na dżumę.

11
00:00:30,642 --> 00:00:32,559
Przetrwał, by robić sekcje

12
00:00:32,559 --> 00:00:33,726
jako anatom,

13
00:00:33,726 --> 00:00:36,357
badając organy wspólne dla różnych gatunków.

14
00:00:36,357 --> 00:00:38,249
Odkrył kanał w zwierzęcych czaszkach,

15
00:00:38,249 --> 00:00:40,227
dzięki któremu ślina dostaje się do ust.

16
00:00:40,227 --> 00:00:41,728
Obalił ideę Kartezjusza,

17
00:00:41,728 --> 00:00:43,862
jakoby tylko ludzie mieli szyszynkę,

18
00:00:43,862 --> 00:00:46,113
udowadniając, że nie była ona siedzibą duszy,

19
00:00:46,113 --> 00:00:48,942
prawdopodobnie był to debiut neurologii.

20
00:00:48,942 --> 00:00:51,949
Na owe czasy jego metoda była niezwykła.

21
00:00:51,949 --> 00:00:54,200
Steno nie pozwolił starożytnym tekstom,

22
00:00:54,200 --> 00:00:55,708
jak "Metafizyka" Arystotelesa,

23
00:00:55,708 --> 00:00:57,503
czy wnioski Kartezjusza,

24
00:00:57,503 --> 00:01:01,173
przeważyć nad empirycznymi, 
eksperymentalnymi dowodami.

25
00:01:01,173 --> 00:01:05,131
Jego wizja, wolna od spekulacji czy racjonalizacji,

26
00:01:05,131 --> 00:01:06,060
zaszła głęboko.

27
00:01:06,060 --> 00:01:07,673
Steno widział, jak kamienie żółciowe

28
00:01:07,673 --> 00:01:10,426
formują się w wilgotnych organach poprzez nalot.

29
00:01:10,426 --> 00:01:11,768
Zachowywały zasady formowania,

30
00:01:11,768 --> 00:01:13,556
które znał ze złotnictwa.

31
00:01:13,556 --> 00:01:15,155
Zasady użyteczne w wielu dziedzinach

32
00:01:15,155 --> 00:01:16,739
dla zrozumienia ciał stałych

33
00:01:16,739 --> 00:01:18,771
poprzez ich związki strukturalne.

34
00:01:18,771 --> 00:01:20,310
Później wielki książę Toskanii

35
00:01:20,310 --> 00:01:21,977
zlecił mu sekcję rekina.

36
00:01:21,977 --> 00:01:23,890
Zęby rekina przypominały "kamienne języki",

37
00:01:23,890 --> 00:01:26,393
dziwne skały widziane wewnątrz innych skał

38
00:01:26,393 --> 00:01:28,979
na Malcie i w górach niedaleko Florencji.

39
00:01:28,979 --> 00:01:31,203
Pliniusz Starszy, dawny rzymski przyrodnik

40
00:01:31,203 --> 00:01:33,530
powiedział, że spadły one z nieba.

41
00:01:33,530 --> 00:01:34,703
W średniowieczu mawiano,

42
00:01:34,703 --> 00:01:36,493
że są to wężowe języki,

43
00:01:36,493 --> 00:01:38,254
zamienione w kamień przez świętego Pawła.

44
00:01:38,254 --> 00:01:41,058
Steno zobaczył, że "kamienne języki" to zęby rekina

45
00:01:41,058 --> 00:01:42,393
i odwrotnie,

46
00:01:42,393 --> 00:01:45,003
z identycznymi znakami wzrostu strukturalnego.

47
00:01:45,003 --> 00:01:47,757
Pojmując, że podobne rzeczy 
powstają w podobny sposób,

48
00:01:47,757 --> 00:01:49,396
stwierdził, że starożytne zęby

49
00:01:49,396 --> 00:01:50,877
pochodzą od starożytnych rekinów

50
00:01:50,877 --> 00:01:53,679
w wodach, które uformowały skałę wokół zęba

51
00:01:53,679 --> 00:01:55,420
i zmieniły się w góry.

52
00:01:55,420 --> 00:01:58,637
Warstwy skalne były kiedyś 
warstwami wodnego osadu,

53
00:01:58,637 --> 00:02:00,280
który został ułożony poziomo,

54
00:02:00,280 --> 00:02:01,390
jeden na drugim,

55
00:02:01,390 --> 00:02:03,197
nowy na starszym.

56
00:02:03,197 --> 00:02:04,679
Jeśli warstwy były zniekształcone,

57
00:02:04,679 --> 00:02:05,199
ukośne,

58
00:02:05,199 --> 00:02:07,164
ucięte przypadkiem lub przez kanion,

59
00:02:07,164 --> 00:02:09,487
ta zmiana nastąpiła przed uformowaniem warstwy.

60
00:02:09,487 --> 00:02:10,779
Dzisiaj wydaje się to proste,

61
00:02:10,779 --> 00:02:12,998
ale wtedy było to rewolucyjne.

62
00:02:12,998 --> 00:02:14,660
Wynalazł stratygrafię

63
00:02:14,660 --> 00:02:17,113
i zarysował podstawy geologii.

64
00:02:17,744 --> 00:02:21,734
Znajdując wspólne pochodzenie 
rekinich zębów z dwóch epok,

65
00:02:21,734 --> 00:02:24,631
twierdząc, że prawa natury rządzące obecnie

66
00:02:24,631 --> 00:02:26,628
sięgają przeszłości.

67
00:02:26,628 --> 00:02:30,134
Steno zasiał ziarno uniformitaryzmu,

68
00:02:30,134 --> 00:02:33,091
idei, że przeszłość kształtowały procesy

69
00:02:33,091 --> 00:02:34,798
obserwowalne dzisiaj.

70
00:02:34,798 --> 00:02:36,754
W XVIII i XIX wieku

71
00:02:36,754 --> 00:02:39,255
angielscy geolodzy-uniformitaryści,

72
00:02:39,255 --> 00:02:41,468
James Hutton i Charles Lyell,

73
00:02:41,468 --> 00:02:43,972
badali bardzo wolne tempo

74
00:02:43,972 --> 00:02:46,014
erozji i sedymentacji

75
00:02:46,014 --> 00:02:48,190
i uświadomili sobie, 
że Ziemia musi być znacznie starsza

76
00:02:48,190 --> 00:02:51,308
niż zgadywane na podstawie Biblii 6000 lat.

77
00:02:51,308 --> 00:02:53,316
Z ich prac otrzymaliśmy cykl skalny,

78
00:02:53,316 --> 00:02:55,056
który w połączeniu z płytami tektonicznymi

79
00:02:55,056 --> 00:02:56,436
z połowy XX wieku

80
00:02:56,436 --> 00:02:58,907
dał nam wielką, stopniało-zeskorupiałą, drżącą,

81
00:02:58,907 --> 00:03:01,483
otaczającą nas teorię Ziemi,

82
00:03:01,483 --> 00:03:05,556
od kamieni żółciowych, 
do planety liczącej sobie 4,5 mld lat.

83
00:03:05,556 --> 00:03:06,907
Teraz pomyśl szerzej,

84
00:03:06,907 --> 00:03:08,022
przenieś to do biologii.

85
00:03:08,022 --> 00:03:10,160
Powiedzmy, że widzisz ząb rekina 
w jednej warstwie

86
00:03:10,160 --> 00:03:11,539
i skamieline organizmu,

87
00:03:11,539 --> 00:03:13,188
którego nigdy dotąd nie widziałeś pod spodem.

88
00:03:13,188 --> 00:03:15,447
Głębsza skamielina jest starsza, prawda?

89
00:03:15,447 --> 00:03:16,502
Teraz masz dowód

90
00:03:16,502 --> 00:03:19,707
pochodzenia i wymierania gatunków w czasie.

91
00:03:19,707 --> 00:03:21,171
Pomyślmy uniformitaryjnie.

92
00:03:21,171 --> 00:03:23,350
Może proces, aktywny do dziś,

93
00:03:23,350 --> 00:03:26,844
wprowadza zmiany nie tylko w skałach, 
ale i w życiu.

94
00:03:26,844 --> 00:03:28,982
To może też tłumaczyć podobieństwa i różnice

95
00:03:28,982 --> 00:03:30,421
pomiędzy gatunkami

96
00:03:30,421 --> 00:03:32,621
znalezione przez anatomów, takich jak Steno.

97
00:03:32,621 --> 00:03:33,729
Jest nad czym myśleć,

98
00:03:33,729 --> 00:03:36,269
ale Karol Darwin miał mnóstwo czasu

99
00:03:36,269 --> 00:03:37,902
podczas długiej drogi na Galapagos,

100
00:03:37,902 --> 00:03:40,467
gdy czytał kopię dzieła przyjaciela, 
Charlesa Lyella

101
00:03:40,467 --> 00:03:42,323
"Zasady geologii",

102
00:03:42,323 --> 00:03:44,496
które Steno w pewnym sensie zapoczątkował.

103
00:03:44,496 --> 00:03:46,530
Czasem giganty stoją na ramionach

104
00:03:46,530 --> 00:03:48,529
ciekawskich, małych ludzi.

105
00:03:48,529 --> 00:03:50,882
Nicolas Steno pomógł rozwinąć ewolucję,

106
00:03:50,882 --> 00:03:52,431
położył podwaliny geologii,

107
00:03:52,431 --> 00:03:55,041
i pokazał jak bezstronna, empiryczna obserwacja

108
00:03:55,041 --> 00:03:56,890
może przebić się przez granice intelektu

109
00:03:56,890 --> 00:03:58,936
by pogłębić naszą perspektywę.

110
00:03:58,936 --> 00:04:00,752
Jednak jego największym osiągnięciem,

111
00:04:00,752 --> 00:04:01,882
a może maksymą,

112
00:04:01,882 --> 00:04:03,189
było szukanie prawdy,

113
00:04:03,189 --> 00:04:05,719
wykraczające poza zmysły 
i dotychczasową wiedzę,

114
00:04:05,719 --> 00:04:07,284
w pościgu za pięknem tego,

115
00:04:07,284 --> 00:04:09,476
co jeszcze nieznane.

116
00:04:09,476 --> 00:04:11,443
To, co widzimy jest piękne,

117
00:04:11,443 --> 00:04:13,694
jeszcze piękniejsze jest to, co wiemy,

118
00:04:13,694 --> 00:04:17,274
ale najpiękniejsze jest to, 
co nieznane.