WEBVTT

00:00:18.248 --> 00:00:20.792
Vào năm 1905,

00:00:20.792 --> 00:00:24.023
chàng thanh niên sắp bước qua tuổi 26
Albert Einstein

00:00:24.023 --> 00:00:27.254
đối mặt với sự nghiệp hàn lâm
bị coi là thất bại.

00:00:27.254 --> 00:00:30.486
Đa số nhà vật lý thời đó nhạo báng rằng,

00:00:30.486 --> 00:00:35.015
tên đày tớ nhỏ bé này
chẳng thể cống hiến nhiều cho khoa học.

00:00:35.015 --> 00:00:36.809
Song, trong năm đó,

00:00:36.809 --> 00:00:38.933
Einstein công bố không chỉ một,

00:00:38.933 --> 00:00:40.251
hai,

00:00:40.251 --> 00:00:41.420
hay ba,

00:00:41.420 --> 00:00:43.966
mà đến bốn bản báo cáo phi thường,


00:00:43.966 --> 00:00:48.232
mỗi bản một chủ đề khác nhau,
giúp định hình lại

00:00:48.232 --> 00:00:51.159
cách mà ta hiểu về vũ trụ.

NOTE Paragraph

00:00:51.159 --> 00:00:54.740
Lời đồn đoán về một Einstein 
học dốt Toán chỉ là lời đồn.

00:00:54.740 --> 00:00:58.097
Ông đã tự học, 
thuần thục môn tích phân ở tuổi 15

00:00:58.097 --> 00:01:00.672
và hoàn thành tốt việc học
ở trường trung học Munich

00:01:00.672 --> 00:01:02.881
và tại đại học kỹ thuật Thụy Sỹ,

00:01:02.881 --> 00:01:06.309
nơi ông học về
phương pháp dạy Toán và Vật Lý.

00:01:06.309 --> 00:01:09.397
Nhưng việc cúp học để dành nhiều
thời gian ở phòng thí nghiệm

00:01:09.397 --> 00:01:12.232
và bỏ qua sự tôn trọng
tối thiểu với các giáo sư

00:01:12.232 --> 00:01:15.643
đã làm hỏng sự nghiệp dự định của ông.

00:01:15.643 --> 00:01:18.034
Không có việc, ngay cả cho vị trí
phụ tá phòng lab,

00:01:18.034 --> 00:01:21.520
ông phải vào làm cho
sở sáng chế Thụy Sỹ,

00:01:21.520 --> 00:01:24.539
nhờ sự giúp đỡ từ
một người bạn của cha.

NOTE Paragraph

00:01:24.539 --> 00:01:26.992
Là nhân viên, làm việc sáu ngày một tuần,

00:01:26.992 --> 00:01:29.832
Einstein vẫn dành được chút
thời gian cho Vật Lý,

00:01:29.832 --> 00:01:33.074
trao đổi những ý tưởng mới nhất
với vài người bạn thân,

00:01:33.074 --> 00:01:35.638
và công bố một số báo cáo nhỏ.

00:01:35.638 --> 00:01:37.149
Bất ngờ lớn đến

00:01:37.149 --> 00:01:42.527
vào tháng 3 năm 1905, ông nộp bản báo cáo
với một giả thuyết gây chấn động.

00:01:42.527 --> 00:01:45.719
Mặc cho việc ánh sáng là sóng
đã được chứng minh từ nhiều thập kỷ,

00:01:45.719 --> 00:01:49.132
Einstein giả định ánh sáng,
trên thực tế, là hạt,

00:01:49.132 --> 00:01:53.049
chỉ ra những hiện tượng bí ấn,
ví dụ như hiệu ứng quang điện,

00:01:53.049 --> 00:01:56.097
có thể được giải thích
bởi giả thuyết của ông.

00:01:56.097 --> 00:01:58.341
Ý tưởng bị chế giễu trong nhiều năm,

00:01:58.341 --> 00:02:01.997
nhưng Einstein đơn giản là
đã đi trước 20 năm.

00:02:01.997 --> 00:02:07.811
Lưỡng tính sóng-hạt trở thành
nền tảng cho cuộc cách mạng lượng tử.

NOTE Paragraph

00:02:07.811 --> 00:02:11.050
Hai tháng sau, vào tháng 5,
Einstein nộp bản báo cáo thứ hai,

00:02:11.050 --> 00:02:16.268
lần này, đánh vào câu hỏi hàng thế kỷ:
liệu nguyên tử có thực sự tồn tại?

00:02:16.268 --> 00:02:19.866
Mặc dù một số lý thuyết đã được
xây dựng trên ý tưởng nguyên tử vô hình,

00:02:19.866 --> 00:02:24.393
một số nhà khoa học vẫn tin 
đó là một viễn tưởng hợp lý,

00:02:24.393 --> 00:02:26.901
hơn là vật thể vật lý thực sự.

00:02:26.901 --> 00:02:29.028
Nhưng Einstein đã dùng lập luận khéo léo,

00:02:29.028 --> 00:02:31.270
chỉ ra rằng hành vi của các hạt nhỏ

00:02:31.270 --> 00:02:35.372
ngẫu nhiên chuyển động trong chất lỏng,
biết đến với tên gọi: chuyển động Brown,

00:02:35.372 --> 00:02:37.085
có thể được dự đoán chính xác

00:02:37.085 --> 00:02:40.424
bằng sự va chạm của hàng triệu
nguyên tử vô hình.

00:02:40.424 --> 00:02:43.331
Thí nghiệm sau đó đã xác nhận
mô hình của Einstein,

00:02:43.331 --> 00:02:47.009
và mối nghi ngờ về nguyên tử
đã được loại bỏ.

NOTE Paragraph

00:02:47.009 --> 00:02:49.732
Bản báo cáo thứ ba đến vào tháng 6.

00:02:49.732 --> 00:02:51.012
Trong thời gian dài,

00:02:51.012 --> 00:02:53.461
Einstein đã bị trăn trở
bởi sự thiếu nhất quán

00:02:53.461 --> 00:02:56.299
giữa hai nguyên lý cơ bản trong Vật Lý.

00:02:56.299 --> 00:02:58.997
Nguyên lý về tính tương đối,
được trình bày rõ ràng,

00:02:58.997 --> 00:03:00.655
từ thời Galileo,

00:03:00.655 --> 00:03:04.178
nói rằng không thể xác định
được chuyển động tuyệt đối.

00:03:04.178 --> 00:03:07.357
Nhưng trong thuyết điện từ,
cũng được trình bày súc tích,

00:03:07.357 --> 00:03:10.181
khẳng định có tồn tại
chuyển động tuyệt đối.

00:03:10.181 --> 00:03:13.322
Sự khác biệt, và bất lực
trong việc tìm ra lời giải,

00:03:13.322 --> 00:03:17.385
khiến ông, như ông mô tả,
rơi vào trạng thái căng thẳng thần kinh.

00:03:17.385 --> 00:03:18.715
Nhưng một ngày tháng 5,

00:03:18.715 --> 00:03:21.838
sau khi nghiền ngẫm câu đố
với người bạn Michele Besso

00:03:21.838 --> 00:03:24.016
lời giải đã đến.

00:03:24.016 --> 00:03:26.871
Einstein nhận thấy mâu thuẫn
sẽ được giải quyết

00:03:26.871 --> 00:03:29.861
nếu tốc độ ánh sáng là không đổi,

00:03:29.861 --> 00:03:32.110
trong bất kể hệ quy chiếu nào,

00:03:32.110 --> 00:03:36.381
trong khi cả thời gian và không gian
đều chỉ tương đối với người quan sát.

00:03:36.381 --> 00:03:39.434
Einstein mất vài tuần để giải chi tiết

00:03:39.434 --> 00:03:43.614
và công thức hóa cái được gọi là
tính tương đối đặc biệt.

00:03:43.614 --> 00:03:46.821
Lý thuyết này không chỉ làm suy yếu
hiểu biết cũ của ta về thực tế

00:03:46.821 --> 00:03:49.189
mà còn mở đường cho công nghệ,

00:03:49.189 --> 00:03:51.186
từ máy gia tốc hạt,

00:03:51.186 --> 00:03:53.522
đến hệ thống định vị toàn cầu.

NOTE Paragraph

00:03:53.522 --> 00:03:55.587
Mọi người có thể nghĩ vậy là đủ,

00:03:55.587 --> 00:03:56.803
nhưng vào tháng 9,

00:03:56.803 --> 00:04:02.071
bản báo cáo thứ tư đến, là tiếp nối của
bản về sự tương đối đặc biệt.

00:04:02.071 --> 00:04:04.931
Einstein suy nghĩ sâu hơn
về lý thuyết của mình,

00:04:04.931 --> 00:04:08.694
và nhận ra nó có nghĩa là,
khối lượng và năng lượng,

00:04:08.694 --> 00:04:12.479
một là chất rắn rõ ràng,
một là tinh không,

00:04:12.479 --> 00:04:15.059
thực sự tương đương nhau.

00:04:15.059 --> 00:04:18.928
Và mối liên hệ giữa chúng được diễn giải
bằng một trong những công thức

00:04:18.928 --> 00:04:21.831
nổi tiếng và được chấp nhận nhất lịch sử:

00:04:21.831 --> 00:04:25.304
E=mc^2.

NOTE Paragraph

00:04:25.304 --> 00:04:29.947
Einstein sẽ thể không trở thành biểu tượng
thế giới trong gần 15 năm tiếp theo,

00:04:29.947 --> 00:04:34.795
chỉ cho đến khi thuyết tương đối rộng
của ông được xác nhận năm 1919

00:04:34.795 --> 00:04:38.515
bằng việc đo đạc ánh sáng 
bị bẻ cong khi nhật thực,

00:04:38.515 --> 00:04:41.441
sự kiện khiến ông trở nên nổi danh.

00:04:41.441 --> 00:04:47.515
Nhưng dù trở lại sở sáng chế
và không có thành tựu gì sau năm 1905,

00:04:47.515 --> 00:04:50.046
4 bản báo cáo trong năm thần kỳ đó
của ông

00:04:50.046 --> 00:04:55.577
vẫn mãi là tiêu chuẩn vàng cho 
sự xuất hiện bất ngờ của một thiên tài.