WEBVTT

00:00:09.261 --> 00:00:15.599
[1905 - rok cudu Einsteina]

00:00:18.985 --> 00:00:20.911
Kiedy nastał 1905 rok

00:00:21.333 --> 00:00:26.829
prawie 26-letni Einstein 
wydawał się nieudanym naukowcem.

00:00:26.862 --> 00:00:30.466
Większość ówczesnych fizyków 
wykpiłaby pomysł,

00:00:30.486 --> 00:00:34.508
że ten drobny urzędnik mógłby 
bardzo zasłużyć się nauce.

00:00:35.217 --> 00:00:36.800
Jednak w roku, który nadchodził,

00:00:36.809 --> 00:00:38.933
Einstein miał opublikować nie jeden,

00:00:38.933 --> 00:00:40.081
nie dwa,

00:00:40.081 --> 00:00:40.870
nie trzy,

00:00:41.340 --> 00:00:45.507
ale cztery niezwykłe artykuły,
każdy na inny temat,

00:00:45.577 --> 00:00:50.391
które miały radykalnie zmienić
nasze rozumienie Wszechświata.

NOTE Paragraph

00:00:51.159 --> 00:00:54.377
Pogłoska, że Einstein oblał matematykę, 
pozostaje tylko pogłoską.

00:00:54.740 --> 00:00:57.860
Opanował naukę rachunków 
samodzielnie w wieku 15 lat

00:00:57.877 --> 00:01:00.672
i dobrze radził sobie
zarówno w liceum w Monachium,

00:01:00.672 --> 00:01:02.881
jak i na politechnice w Szwajcarii,

00:01:02.881 --> 00:01:05.943
gdzie studiował matematykę i fizykę
na kierunku nauczycielskim.

00:01:06.139 --> 00:01:09.447
Ale praca w laboratorium kosztem wykładów

00:01:09.447 --> 00:01:12.071
i brak oczekiwanego szacunku do profesorów

00:01:12.232 --> 00:01:15.164
zaburzyły jego zamierzoną ścieżkę kariery.

00:01:15.513 --> 00:01:18.034
Nie dostawszy nawet
posady asystenta w laboratorium,

00:01:18.034 --> 00:01:21.225
musiał zadowolić się posadą
w szwajcarskim urzędzie patentowym,

00:01:21.450 --> 00:01:23.739
uzyskaną dzięki pomocy
ojca swojego przyjaciela.

NOTE Paragraph

00:01:24.299 --> 00:01:26.842
Pracując sześć dni w tygodniu
jako urzędnik patentowy,

00:01:26.842 --> 00:01:29.832
Einstein mógł poświęcić 
trochę czasu na fizykę,

00:01:29.832 --> 00:01:33.074
dyskutując o wynikach swojej pracy
z najbliższymi przyjaciółmi

00:01:33.074 --> 00:01:35.307
i publikując kilka mniejszych artykułów.

00:01:35.638 --> 00:01:37.149
Było wielkim zaskoczeniem,

00:01:37.149 --> 00:01:42.132
kiedy w marcu 1905 roku
ogłosił w artykule szokującą hipotezę.

00:01:42.737 --> 00:01:45.469
Mimo dziesięcioleci dowodzenia,
że światło jest falą,

00:01:45.469 --> 00:01:49.132
Einstein założył, że mogło być cząsteczką,

00:01:49.132 --> 00:01:53.049
i udowodnił, że tajemnicze zjawisko,
jakim jest efekt fotoelektryczny,

00:01:53.049 --> 00:01:55.619
można wyjaśnić dzięki jego hipotezie.

00:01:56.097 --> 00:01:58.341
Przez wiele lat jego ideę wyśmiewano,

00:01:58.341 --> 00:02:01.913
ale Einstein wyprzedził wtedy 
swoje czasy o dwadzieścia lat.

00:02:01.997 --> 00:02:07.380
Dualizm korpuskularno-falowy 
zapoczątkował później rewolucję kwantową.

NOTE Paragraph

00:02:07.811 --> 00:02:11.050
Dwa miesiące później, w maju,
Einstein opublikował drugi artykuł,

00:02:11.050 --> 00:02:16.116
tym razem kwestionując pytanie,
czy atomy w ogóle istnieją.

00:02:16.528 --> 00:02:19.866
Chociaż pewne teorie budowano
na teorii niewidzialnych atomów,

00:02:19.866 --> 00:02:24.393
niektórzy ważni naukowcy
nadal uważali je za użyteczną fikcję,

00:02:24.393 --> 00:02:26.768
z nie za realne obiekty fizyczne.

00:02:26.901 --> 00:02:29.028
Einstein jednak użył genialnego argumentu,

00:02:29.028 --> 00:02:31.270
wykazując, że zachowanie małych cząstek

00:02:31.270 --> 00:02:35.372
poruszających się losowo w płynie
według zasad ruchów Browna

00:02:35.372 --> 00:02:37.085
można dokładnie przewidzieć


00:02:37.085 --> 00:02:40.320
dzięki zderzeniom milionów 
niewidzialnych atomów.

00:02:40.424 --> 00:02:43.331
Wkrótce doświadczenia 
potwierdziły model Einsteina,

00:02:43.331 --> 00:02:46.662
a sceptycy teorii atomów 
nie mieli już nic do powiedzenia.

NOTE Paragraph

00:02:47.009 --> 00:02:49.133
Trzeci artykuł ukazał się w czerwcu.

00:02:49.942 --> 00:02:51.012
Od dłuższego czasu

00:02:51.012 --> 00:02:55.731
Einsteina nurtowała niespójność
dwu podstawowych zasad fizyki.

00:02:56.299 --> 00:03:00.647
Dobrze potwierdzona zasada względności,
sięgająca jeszcze czasów Galileusza,

00:03:00.655 --> 00:03:04.178
zakładała, że ruchu absolutnego
nie da się zdefiniować.

00:03:04.178 --> 00:03:07.357
Jednak teoria elektromagnetyczna,
także dobrze potwierdzona,

00:03:07.357 --> 00:03:10.111
zakładała, że ruch absolutny istnieje.

00:03:10.191 --> 00:03:13.322
Ta rozbieżność
i niemożność jej rozwiązania

00:03:13.322 --> 00:03:17.545
wprawiała Einsteina, jak mówił,
w stan napięcia psychicznego.

00:03:17.545 --> 00:03:18.715
Pewnego majowego dnia,

00:03:18.715 --> 00:03:21.838
kiedy rozważał zagadkę razem
z przyjacielem, Michelem Besso,

00:03:21.838 --> 00:03:23.776
chmury się rozstąpiły.

00:03:24.016 --> 00:03:26.871
Einstein zauważył,
że sprzeczność da się rozwiązać,

00:03:26.871 --> 00:03:29.861
jeśli prędkość światła uznamy za stałą,

00:03:29.861 --> 00:03:32.110
niezależnie od układu odniesienia,

00:03:32.110 --> 00:03:36.060
podczas gdy czas i przestrzeń
zależą od obserwatora.

00:03:36.311 --> 00:03:39.774
Einsteinowi tylko kilka tygodni zajęło
opracowanie szczegółów

00:03:39.774 --> 00:03:43.614
sformułowanie teorii znanej
jako specjalna teoria względności.

00:03:43.614 --> 00:03:46.821
Teoria nie tylko rozbiła
nasze stare rozumienie rzeczywistości,

00:03:46.821 --> 00:03:49.189
ale utorowała także drogę
nowym technologiom,

00:03:49.189 --> 00:03:51.186
od akceleratorów cząstek

00:03:51.186 --> 00:03:53.752
do globalnego systemu pozycjonowania.

NOTE Paragraph

00:03:53.752 --> 00:03:55.587
Można sądzić, że to już wystarczy,

00:03:55.587 --> 00:03:56.593
ale we wrześniu


00:03:56.593 --> 00:04:01.752
pojawił się czwarty artykuł
o specjalnej teorii względności.


00:04:02.071 --> 00:04:04.931
Einstein rozważył teorię
jeszcze dokładniej,

00:04:04.931 --> 00:04:08.694
i zauważył, że wskazywała także
na to, że masa i energia,

00:04:08.694 --> 00:04:12.479
jedna wyraźnie stała
a druga eteryczna,

00:04:12.479 --> 00:04:14.895
były właściwie równorzędne.

00:04:14.899 --> 00:04:18.928
Ich stosunek można wyrazić równaniem, 
które zostało najpopularniejszym

00:04:18.928 --> 00:04:22.001
i najważniejszym równaniem w historii:

00:04:22.001 --> 00:04:25.064
E=mc^2.

NOTE Paragraph

00:04:25.284 --> 00:04:29.727
Einstein został światową ikoną nauki
dopiero po piętnastu latach,

00:04:29.747 --> 00:04:32.705
kiedy jego późniejsza
ogólna teoria względności

00:04:32.705 --> 00:04:34.795
została potwierdzona w 1919 roku,

00:04:34.795 --> 00:04:38.515
dzięki pomiarowi zakrzywienia światła 
gwiazd podczas zaćmienia słońca.

00:04:38.515 --> 00:04:41.303
Prasa obwołała go celebrytą.

00:04:41.441 --> 00:04:44.590
Ale nawet gdyby zniknął wtedy 
z powrotem w biurze patentowym

00:04:44.590 --> 00:04:47.745
i niczego nie dokonał po roku 1905,

00:04:47.745 --> 00:04:50.046
te cztery artykuły z jego roku cudów

00:04:50.046 --> 00:04:56.287
pozostałyby złotym standardem
zadziwiającego i nieoczekiwanego geniuszu.