WEBVTT

00:00:14.000 --> 00:00:16.000
कधी कधी शिकण्याची उत्तम संधी

00:00:16.000 --> 00:00:18.000
ते क्षण असतात जेव्हा आपण गोंधळात असतो.

00:00:18.000 --> 00:00:21.000
असे क्षण जेव्हा आपण विचार करायला
सुरुवात करतो आणि आपल्या प्रश्न पडतात

00:00:21.000 --> 00:00:23.000
इतिहासात असे क्षण बऱ्याच वेळा आलेले आहे

00:00:23.000 --> 00:00:25.000
आणि त्यातनं काही विस्मयकारक शोध लागलेत.

00:00:25.000 --> 00:00:27.000
हीच गोष्ट बघा ना

00:00:27.000 --> 00:00:29.000
एकदा आर्किमिडीज नावाचा एक व्यक्ती होता.

00:00:29.000 --> 00:00:32.000
त्याचा जन्म २८७ इ. स. पू. मध्ये 
सेरेकिस इथे झाला होता

00:00:32.000 --> 00:00:35.000
तो ग्रीक गणितज्ञ, भौतिकशास्त्रज्ञ, अभियंता

00:00:35.000 --> 00:00:37.000
संशोधक व खगोलशास्त्रज्ञ होता.

00:00:37.000 --> 00:00:40.000
एके दिवशी आर्किमिडीज ला सिसिलीच्या
राजा ने एक काम दिले

00:00:40.000 --> 00:00:43.000
सोनाराने राजा ला फसवले आहे का
ह्याचा शोध लावण्याचे

00:00:43.000 --> 00:00:46.000
राजा ने सांगितले की त्याने सोनारला
नेमके तितकेच सोने दिले होते

00:00:46.000 --> 00:00:48.000
जितके मुकुट बनवण्यासाठी गरजेचे होते.

00:00:48.000 --> 00:00:52.000
पण, जेव्हा मुकुट तयार झाला तेव्हा राजाला 
असे वाटले की सोनाराने आपल्याला फसवून

00:00:52.000 --> 00:00:54.000
मुकुटात थोडे चांदी वापरले आहे

00:00:54.000 --> 00:00:56.000
आणि तितकेच सोने स्वतः कडे ठेवले आहे .

00:00:56.000 --> 00:00:59.000
राजाने आर्किमिडीजला ही 
समस्या सोडवायला सांगीतले.

00:00:59.000 --> 00:01:04.000
पण राजाची एक अट होती : 
त्याने मुकुटाचे काहीच नुकसान करायचे नाही.

00:01:04.000 --> 00:01:05.830
ऐके दिवशी आंघोळ करताना

00:01:05.830 --> 00:01:09.000
आर्किमिडीजच्या लक्षात आले की
आंघोळीच्या टबमधील पाण्याचीपातळी वाढते

00:01:09.000 --> 00:01:12.000
आणि नंतर पाणी ओतू जातं
जसजसा तो पाण्यात बुडतो

00:01:12.000 --> 00:01:15.000
अचानक त्याचं लक्षात आले की 
पाण्याची पातळी किती वाढेल हे

00:01:15.000 --> 00:01:18.000
त्याचं शरीराचा किती भाग पाण्याखाली आहे
ह्या वर अवलंबून होत.

00:01:18.000 --> 00:01:21.000
हा शोध लागल्या वर त्याला इतका आनंद झाला की
तो लगेच टब बाहेर पडला

00:01:21.000 --> 00:01:24.000
आणि "युरेका" म्हणत गल्लीत तसाच पळत सुटला!

00:01:24.000 --> 00:01:27.000
प्राचीन ग्रीक भाषेत युरेकाचा 
अर्थ आहे "मला सापडले".

00:01:27.000 --> 00:01:29.000
त्याला काय सापडले होते?

00:01:29.000 --> 00:01:31.520
खरेतर त्याला राजाची समस्या 
सोडवायचे मार्ग सापडले होते

00:01:31.520 --> 00:01:34.000
हे बघा, आर्किमिडीजला बघायचं होत की 
मुकुटाची घनता

00:01:34.000 --> 00:01:36.520
ही शुद्ध सोन्याचे घनते इतकीच होती कि नाही.

00:01:36.520 --> 00:01:40.200
घनता मोजण्यासाठी एका वस्तूच्या वजनाला
त्याच्या घनफळ ह्याने भागाकार करावे लागते

00:01:40.200 --> 00:01:43.000
शुद्ध सोन्याची घनता ही 
चांदीच्या घनते पेक्षा जास्त असते.

00:01:43.000 --> 00:01:48.000
म्हणजेच जर का मुकुटात चांदी असेल तर 
त्याची घनता शुद्ध सोन्या पेक्षा कमी असेल.

00:01:48.000 --> 00:01:51.000
मुकुट काश्यानेही बनवलेले असले 
तरीही त्याचा आकार तोच राहील

00:01:51.000 --> 00:01:52.520
म्हणजेच त्याचे घनफळ तेच राहील.

00:01:52.520 --> 00:01:55.150
म्हणून जर का आर्किमिडीजला
पहिले मुकुटाचे पहिले मोजता आले

00:01:55.150 --> 00:01:57.000
आणि नंतर त्याचे घनफळ मोजता आले

00:01:57.000 --> 00:01:58.890
तर त्याला मुकुटाची घनता काढता येईल.

00:01:58.890 --> 00:02:01.910
पण मुकुटाचे घनफळ काढणे सोपे नव्हते
कारण त्याचे आकार अनियमित होते

00:02:01.910 --> 00:02:04.540
जे एका साध्या डब्ब्यापेक्षा
किंवा चेंडूपेक्षा वेगळे होते

00:02:04.540 --> 00:02:08.410
म्हणून आकार मोजण्यासाठी त्याची लांबीरुंदी
मोजून त्यांचा गुणाकार करून चालणार नव्हते

00:02:08.410 --> 00:02:11.000
मग आर्किमिडीजच्या लक्षात आले की
ह्याचे उत्तर होते

00:02:11.000 --> 00:02:13.000
मुकुटाला आंघोळ घालणे.

00:02:13.000 --> 00:02:16.000
मुकुटाला पाण्यात बुडवून पाण्याची किती 
पातळी वाढते हे बघितलं

00:02:16.000 --> 00:02:18.000
की मुकुटाचे घनफळ मोजता येईल,

00:02:18.000 --> 00:02:20.560
आणि त्यावरून तो मुकुटाची घनता काढू शकेल.

00:02:20.560 --> 00:02:23.000
जर मुकुटाची घनता हि 
शुद्ध सोन्या पेक्षा कमी असेल तर

00:02:23.000 --> 00:02:26.000
सोनार ने नक्कीच राजाला फसवले!

00:02:26.000 --> 00:02:29.230
जेव्हा आर्किमिडीज राजा कडे परत गेला 
आणि त्याने ही चाचणी करून बघितली

00:02:29.230 --> 00:02:33.000
तेव्हा गोष्टीनुसार सोनाराने 
खरच राजाला फसवले होते,

00:02:33.000 --> 00:02:35.800
आणि थोडे चांदी घातले होते. म्हणूनच आजकाल

00:02:35.800 --> 00:02:39.000
पाण्याची किती पातळी वाढते त्यानुसार
त्याचे घनफळ मोजण्याच्या पद्धतीला

00:02:39.000 --> 00:02:42.580
आर्किमिडीजचा सिद्धांत असे म्हणतात.
पुढच्या वेळेस तुम्ही जेव्हा आंघोळ करताना

00:02:42.580 --> 00:02:45.000
आर्किमिडीजचा सिद्धांत खरोखर बघणार,

00:02:45.000 --> 00:02:49.001
तेव्हा कदाचित तुम्हालाही 
काहीतरी नवीन युक्ती सुचेल.