WEBVTT

00:00:06.681 --> 00:00:09.871
Modern bilgisayarlar, yalnızca
on yıllar önce hayal edilemeyen

00:00:09.871 --> 00:00:13.616
işlemleri gerçekleştirerek
hayatlarımızı kökünden değiştiriyor.

00:00:13.616 --> 00:00:16.989
Bu, uzun bir dizi yenilik
tarafından mümkün kılındı

00:00:16.989 --> 00:00:19.479
fakat neredeyse diğer her 
şeyin bel bağladığı

00:00:19.479 --> 00:00:22.660
kurucu niteliğinde bir buluş var:

00:00:22.660 --> 00:00:23.860
Transistör.

00:00:23.860 --> 00:00:25.328
Peki bu nedir

00:00:25.328 --> 00:00:27.482
ve böyle bir cihaz
bilgisayarların yapabildiği

00:00:27.482 --> 00:00:30.233
tüm inanılmaz şeylere
nasıl olanak sağlar?

00:00:30.233 --> 00:00:34.073
Bütün bilgisayarlar özünde,
adından da anlaşıldığı gibidir,

00:00:34.073 --> 00:00:37.179
matematiksel işlemler yapan makineler.

00:00:37.179 --> 00:00:40.359
İlk bilgisayarlar, 
sonrakilerin mekanik parçalar

00:00:40.359 --> 00:00:42.452
kullanmasının aksine, abaküs gibi

00:00:42.452 --> 00:00:44.757
el ile çalışan sayma aletleriydi.

00:00:44.757 --> 00:00:48.269
Onları bilgisayar yapan,
sayıları temsil etmek için bir yönteme

00:00:48.269 --> 00:00:50.951
ve onları değiştirmek için
bir sisteme sahip olmalarıydı.

00:00:50.951 --> 00:00:53.472
Elektronik bilgisayarlar da
aynı şekilde çalışır

00:00:53.472 --> 00:00:55.093
fakat fiziksel düzenlemeler yerine


00:00:55.093 --> 00:00:58.503
sayılar elektrik gerilimleri
tarafından temsil edilir.

00:00:58.503 --> 00:01:02.340
Çoğu bilgisayar, Boolean mantığı
denilen bir matematik sınıfını kullanır,

00:01:02.340 --> 00:01:04.900
bu sınıf sadece
iki muhtemel değere sahiptir,

00:01:04.900 --> 00:01:07.395
bu değerlerin mantıksal sonuçları
doğru ve yanlıştır

00:01:07.395 --> 00:01:11.039
ve bir ve sıfır
ikili sayılarıyla gösterilirler.

00:01:11.039 --> 00:01:14.114
Yüksek ve alçak gerilimler
tarafından temsil edilirler.

00:01:14.114 --> 00:01:17.819
Denklemler, girdilerin belirli 
bir mantıksal duruma uyup

00:01:17.819 --> 00:01:20.886
uymamasına dayalı olarak,
bir ve sıfır çıktısı veren

00:01:20.886 --> 00:01:24.859
mantıksal geçit devreleriyle yapılır.

00:01:24.859 --> 00:01:28.474
Bu devreler, üç ana 
mantıksal işlem gerçekleştirir:

00:01:28.474 --> 00:01:31.833
Birletim, ayırtım ve olumsuzlama.

00:01:31.833 --> 00:01:36.574
Birletimin çalışma şekli,
sadece iki yüksek gerilim girişi alırsa

00:01:36.574 --> 00:01:40.524
yüksek gerilim çıkışı sağlayan
bir "ve geçidi"dir

00:01:40.524 --> 00:01:42.751
ve diğer geçitler de benzer
kurallarla çalışır.

00:01:42.751 --> 00:01:46.028
Devreler, toplama ve çıkarma gibi

00:01:46.028 --> 00:01:48.788
karmaşık işlemleri 
gerçekleştirmek için birleştirilebilir.

00:01:48.788 --> 00:01:51.654
Ve bilgisayar programları,
bu işlemleri elektronik olarak

00:01:51.654 --> 00:01:54.585
gerçekleştirmek için yönergelerden oluşur.

00:01:54.585 --> 00:01:57.853
Bu tür sistem, elektrik akımını
kontrol etmek için

00:01:57.853 --> 00:02:00.228
güvenilir ve hatasız
bir yönteme ihtiyaç duyar.

00:02:00.228 --> 00:02:02.894
ENIAC gibi ilk elektronik bilgisayarlar

00:02:02.894 --> 00:02:05.733
vakum tüpü denilen bir cihaz kullanıyordu.

00:02:05.733 --> 00:02:09.795
Diyot olan ilk hâli,
vakumlanmış bir cam şişedeki

00:02:09.795 --> 00:02:12.286
iki elektrottan oluşuyordu.

00:02:12.286 --> 00:02:17.082
Eksi uca gerilim vermek onu ısıtır
ve elektronları yayar.

00:02:17.082 --> 00:02:20.396
Eğer artı uç, biraz daha yüksek
pozitif bir gerilimdeyse,

00:02:20.396 --> 00:02:22.665
elektronlar devreyi tamamlayarak

00:02:22.665 --> 00:02:24.102
artı uca çekilir.

00:02:24.102 --> 00:02:26.879
Bu tek yönlü akım debisi,
daha fazla veya daha az elektron

00:02:26.879 --> 00:02:29.774
yayan eksi uca giden gerilimi değiştirerek

00:02:29.774 --> 00:02:33.026
kontrol edilebiliyordu.

00:02:33.026 --> 00:02:35.226
Sonraki devre, şebeke denilen

00:02:35.226 --> 00:02:37.919
üçüncü bir elektrot kullanan triyottu.

00:02:37.919 --> 00:02:41.380
Bu, elektronların geçebildiği
artı ve eksi uç

00:02:41.380 --> 00:02:43.775
arasındaki bir tel eleği.

00:02:43.775 --> 00:02:47.084
Gerilimini değiştirmek
onu iter veya eksi uç tarafından

00:02:47.084 --> 00:02:49.804
yayılan ve böylece hızlı 
akım değişimini mümkün kılan

00:02:49.804 --> 00:02:52.637
elektronları çeker.

00:02:52.637 --> 00:02:56.693
Sinyalleri güçlendirme becerisi
triyotu, radyo ve

00:02:56.693 --> 00:02:59.757
şehirlerarası iletişim için de
çok önemli hâle getirdi.

00:02:59.757 --> 00:03:03.677
Ancak bu gelişmelere rağmen,
vakum tüpleri güvenilmezdi ve

00:03:03.677 --> 00:03:04.884
fazla yer işgal ediyordu.

00:03:04.884 --> 00:03:09.215
18 bin triyotla birlikte, ENIAC
neredeyse bir tenis sahası

00:03:09.215 --> 00:03:11.153
büyüklüğündeydi ve 30 ton ağırlığındaydı.

00:03:11.153 --> 00:03:14.853
Tüpler her geçen gün
başarısızlıkla sonuçlandı ve bir saatte,

00:03:14.853 --> 00:03:19.396
15 evin bir günde kullandığı
kadar elektrik tüketiyordu.

00:03:19.398 --> 00:03:21.411
Çözüm transistördü.

00:03:21.411 --> 00:03:25.570
Elektrotların yerine, elektron yayan
bir N-tipi ve elektron emen bir

00:03:25.570 --> 00:03:29.946
P-tipi oluşturmak için farklı 
elementlere sahip işlenmiş silikon

00:03:29.946 --> 00:03:32.546
gibi bir yarı iletken kullanır.

00:03:32.546 --> 00:03:35.156
Bunlar her birinde bir bağlantı ucu ile

00:03:35.156 --> 00:03:37.206
üç alternatif katmanda dizilir.

00:03:37.206 --> 00:03:39.696
Yayıcı, kök ve toplayıcı.

00:03:39.696 --> 00:03:42.525
Bu tipik NPN transistöründe,

00:03:42.525 --> 00:03:46.628
P-N arayüzündeki bazı olaylardan
dolayı yayıcı ve kök arasında

00:03:46.628 --> 00:03:50.652
P-N kesişim noktası denilen
özel bir bölge oluşur.

00:03:50.652 --> 00:03:54.103
Sadece gerilim, 
uygulanan belirli bir eşiği

00:03:54.103 --> 00:03:56.475
aştığında elektriği iletir.

00:03:56.475 --> 00:03:58.852
Aksi takdirde, kapalı olarak kalır.

00:03:58.852 --> 00:04:02.407
Bu şekilde, giriş gerilimindeki
küçük değişimler,

00:04:02.407 --> 00:04:04.868
yüksek ve alçak çıkışlı akımlar arasında

00:04:04.868 --> 00:04:07.041
hızlıca değiştirmek için kullanılabilir.

00:04:07.041 --> 00:04:11.942
Transistörün yararı, verimliliğinde
ve küçüklüğünde saklıdır.

00:04:11.942 --> 00:04:16.358
Çünkü ısınmaları gerekmez, daha
dayanıklıdırlar ve daha az güç tüketirler.

00:04:16.358 --> 00:04:20.328
ENIAC'ın işlevselliği, günümüzde 
milyarlarca transistörü olan

00:04:20.328 --> 00:04:24.628
tırnak kadar bir mikroçiple
geride bırakılabilir.

00:04:24.628 --> 00:04:27.174
Saniyede trilyonlarca hesaplamayla

00:04:27.174 --> 00:04:30.754
günümüz bilgisayarları mucizeler 
yaratıyor gibi görünebilirler,

00:04:30.754 --> 00:04:33.752
fakat hepsinin altında,

00:04:33.752 --> 00:04:36.762
her ayrı bir işlem hâlâ
bir düğmeye basmak kadar basit.