1
00:00:06,681 --> 00:00:09,871
Modern bilgisayarlar, yalnızca
on yıllar önce hayal edilemeyen

2
00:00:09,871 --> 00:00:13,616
işlemleri gerçekleştirerek
hayatlarımızı kökünden değiştiriyor.

3
00:00:13,616 --> 00:00:16,989
Bu, uzun bir dizi yenilik
tarafından mümkün kılındı

4
00:00:16,989 --> 00:00:19,479
fakat neredeyse diğer her 
şeyin bel bağladığı

5
00:00:19,479 --> 00:00:22,660
kurucu niteliğinde bir buluş var:

6
00:00:22,660 --> 00:00:23,860
Transistör.

7
00:00:23,860 --> 00:00:25,328
Peki bu nedir

8
00:00:25,328 --> 00:00:27,482
ve böyle bir cihaz
bilgisayarların yapabildiği

9
00:00:27,482 --> 00:00:30,233
tüm inanılmaz şeylere
nasıl olanak sağlar?

10
00:00:30,233 --> 00:00:34,073
Bütün bilgisayarlar özünde,
adından da anlaşıldığı gibidir,

11
00:00:34,073 --> 00:00:37,179
matematiksel işlemler yapan makineler.

12
00:00:37,179 --> 00:00:40,359
İlk bilgisayarlar, 
sonrakilerin mekanik parçalar

13
00:00:40,359 --> 00:00:42,452
kullanmasının aksine, abaküs gibi

14
00:00:42,452 --> 00:00:44,757
el ile çalışan sayma aletleriydi.

15
00:00:44,757 --> 00:00:48,269
Onları bilgisayar yapan,
sayıları temsil etmek için bir yönteme

16
00:00:48,269 --> 00:00:50,951
ve onları değiştirmek için
bir sisteme sahip olmalarıydı.

17
00:00:50,951 --> 00:00:53,472
Elektronik bilgisayarlar da
aynı şekilde çalışır

18
00:00:53,472 --> 00:00:55,093
fakat fiziksel düzenlemeler yerine


19
00:00:55,093 --> 00:00:58,503
sayılar elektrik gerilimleri
tarafından temsil edilir.

20
00:00:58,503 --> 00:01:02,340
Çoğu bilgisayar, Boolean mantığı
denilen bir matematik sınıfını kullanır,

21
00:01:02,340 --> 00:01:04,900
bu sınıf sadece
iki muhtemel değere sahiptir,

22
00:01:04,900 --> 00:01:07,395
bu değerlerin mantıksal sonuçları
doğru ve yanlıştır

23
00:01:07,395 --> 00:01:11,039
ve bir ve sıfır
ikili sayılarıyla gösterilirler.

24
00:01:11,039 --> 00:01:14,114
Yüksek ve alçak gerilimler
tarafından temsil edilirler.

25
00:01:14,114 --> 00:01:17,819
Denklemler, girdilerin belirli 
bir mantıksal duruma uyup

26
00:01:17,819 --> 00:01:20,886
uymamasına dayalı olarak,
bir ve sıfır çıktısı veren

27
00:01:20,886 --> 00:01:24,859
mantıksal geçit devreleriyle yapılır.

28
00:01:24,859 --> 00:01:28,474
Bu devreler, üç ana 
mantıksal işlem gerçekleştirir:

29
00:01:28,474 --> 00:01:31,833
Birletim, ayırtım ve olumsuzlama.

30
00:01:31,833 --> 00:01:36,574
Birletimin çalışma şekli,
sadece iki yüksek gerilim girişi alırsa

31
00:01:36,574 --> 00:01:40,524
yüksek gerilim çıkışı sağlayan
bir "ve geçidi"dir

32
00:01:40,524 --> 00:01:42,751
ve diğer geçitler de benzer
kurallarla çalışır.

33
00:01:42,751 --> 00:01:46,028
Devreler, toplama ve çıkarma gibi

34
00:01:46,028 --> 00:01:48,788
karmaşık işlemleri 
gerçekleştirmek için birleştirilebilir.

35
00:01:48,788 --> 00:01:51,654
Ve bilgisayar programları,
bu işlemleri elektronik olarak

36
00:01:51,654 --> 00:01:54,585
gerçekleştirmek için yönergelerden oluşur.

37
00:01:54,585 --> 00:01:57,853
Bu tür sistem, elektrik akımını
kontrol etmek için

38
00:01:57,853 --> 00:02:00,228
güvenilir ve hatasız
bir yönteme ihtiyaç duyar.

39
00:02:00,228 --> 00:02:02,894
ENIAC gibi ilk elektronik bilgisayarlar

40
00:02:02,894 --> 00:02:05,733
vakum tüpü denilen bir cihaz kullanıyordu.

41
00:02:05,733 --> 00:02:09,795
Diyot olan ilk hâli,
vakumlanmış bir cam şişedeki

42
00:02:09,795 --> 00:02:12,286
iki elektrottan oluşuyordu.

43
00:02:12,286 --> 00:02:17,082
Eksi uca gerilim vermek onu ısıtır
ve elektronları yayar.

44
00:02:17,082 --> 00:02:20,396
Eğer artı uç, biraz daha yüksek
pozitif bir gerilimdeyse,

45
00:02:20,396 --> 00:02:22,665
elektronlar devreyi tamamlayarak

46
00:02:22,665 --> 00:02:24,102
artı uca çekilir.

47
00:02:24,102 --> 00:02:26,879
Bu tek yönlü akım debisi,
daha fazla veya daha az elektron

48
00:02:26,879 --> 00:02:29,774
yayan eksi uca giden gerilimi değiştirerek

49
00:02:29,774 --> 00:02:33,026
kontrol edilebiliyordu.

50
00:02:33,026 --> 00:02:35,226
Sonraki devre, şebeke denilen

51
00:02:35,226 --> 00:02:37,919
üçüncü bir elektrot kullanan triyottu.

52
00:02:37,919 --> 00:02:41,380
Bu, elektronların geçebildiği
artı ve eksi uç

53
00:02:41,380 --> 00:02:43,775
arasındaki bir tel eleği.

54
00:02:43,775 --> 00:02:47,084
Gerilimini değiştirmek
onu iter veya eksi uç tarafından

55
00:02:47,084 --> 00:02:49,804
yayılan ve böylece hızlı 
akım değişimini mümkün kılan

56
00:02:49,804 --> 00:02:52,637
elektronları çeker.

57
00:02:52,637 --> 00:02:56,693
Sinyalleri güçlendirme becerisi
triyotu, radyo ve

58
00:02:56,693 --> 00:02:59,757
şehirlerarası iletişim için de
çok önemli hâle getirdi.

59
00:02:59,757 --> 00:03:03,677
Ancak bu gelişmelere rağmen,
vakum tüpleri güvenilmezdi ve

60
00:03:03,677 --> 00:03:04,884
fazla yer işgal ediyordu.

61
00:03:04,884 --> 00:03:09,215
18 bin triyotla birlikte, ENIAC
neredeyse bir tenis sahası

62
00:03:09,215 --> 00:03:11,153
büyüklüğündeydi ve 30 ton ağırlığındaydı.

63
00:03:11,153 --> 00:03:14,853
Tüpler her geçen gün
başarısızlıkla sonuçlandı ve bir saatte,

64
00:03:14,853 --> 00:03:19,396
15 evin bir günde kullandığı
kadar elektrik tüketiyordu.

65
00:03:19,398 --> 00:03:21,411
Çözüm transistördü.

66
00:03:21,411 --> 00:03:25,570
Elektrotların yerine, elektron yayan
bir N-tipi ve elektron emen bir

67
00:03:25,570 --> 00:03:29,946
P-tipi oluşturmak için farklı 
elementlere sahip işlenmiş silikon

68
00:03:29,946 --> 00:03:32,546
gibi bir yarı iletken kullanır.

69
00:03:32,546 --> 00:03:35,156
Bunlar her birinde bir bağlantı ucu ile

70
00:03:35,156 --> 00:03:37,206
üç alternatif katmanda dizilir.

71
00:03:37,206 --> 00:03:39,696
Yayıcı, kök ve toplayıcı.

72
00:03:39,696 --> 00:03:42,525
Bu tipik NPN transistöründe,

73
00:03:42,525 --> 00:03:46,628
P-N arayüzündeki bazı olaylardan
dolayı yayıcı ve kök arasında

74
00:03:46,628 --> 00:03:50,652
P-N kesişim noktası denilen
özel bir bölge oluşur.

75
00:03:50,652 --> 00:03:54,103
Sadece gerilim, 
uygulanan belirli bir eşiği

76
00:03:54,103 --> 00:03:56,475
aştığında elektriği iletir.

77
00:03:56,475 --> 00:03:58,852
Aksi takdirde, kapalı olarak kalır.

78
00:03:58,852 --> 00:04:02,407
Bu şekilde, giriş gerilimindeki
küçük değişimler,

79
00:04:02,407 --> 00:04:04,868
yüksek ve alçak çıkışlı akımlar arasında

80
00:04:04,868 --> 00:04:07,041
hızlıca değiştirmek için kullanılabilir.

81
00:04:07,041 --> 00:04:11,942
Transistörün yararı, verimliliğinde
ve küçüklüğünde saklıdır.

82
00:04:11,942 --> 00:04:16,358
Çünkü ısınmaları gerekmez, daha
dayanıklıdırlar ve daha az güç tüketirler.

83
00:04:16,358 --> 00:04:20,328
ENIAC'ın işlevselliği, günümüzde 
milyarlarca transistörü olan

84
00:04:20,328 --> 00:04:24,628
tırnak kadar bir mikroçiple
geride bırakılabilir.

85
00:04:24,628 --> 00:04:27,174
Saniyede trilyonlarca hesaplamayla

86
00:04:27,174 --> 00:04:30,754
günümüz bilgisayarları mucizeler 
yaratıyor gibi görünebilirler,

87
00:04:30,754 --> 00:04:33,752
fakat hepsinin altında,

88
00:04:33,752 --> 00:04:36,762
her ayrı bir işlem hâlâ
bir düğmeye basmak kadar basit.