0:00:06.864,0:00:10.657
Angielski uważamy za jeden język,

0:00:10.657,0:00:13.727
ale co mają ze sobą wspólnego

0:00:13.727,0:00:16.810
dialekty w wielu krajach na całym świecie?

0:00:16.810,0:00:18.980
Co łączy je z dziełami Chaucera?

0:00:18.980,0:00:23.028
Jak są powiązane[br]z dziwnymi słowami z "Beowulfa"?

0:00:23.028,0:00:25.271
Tak jak większość języków,

0:00:25.271,0:00:28.326
angielski ewoluował przez pokolenia,

0:00:28.326,0:00:31.307
przechodząc ogromne zmiany.

0:00:31.307,0:00:33.340
Odwracając je,

0:00:33.340,0:00:35.779
możemy prześledzić historię języka

0:00:35.779,0:00:38.403
od dziś po jego starożytne korzenie.

0:00:38.403,0:00:40.216
Dziś angielski dzieli wiele słów

0:00:40.216,0:00:42.938
z językami romańskimi,[br]wywodzącymi się z łaciny,

0:00:42.938,0:00:44.582
jak francuski czy hiszpański.

0:00:44.582,0:00:47.723
Większość z nich początkowo[br]nie występowała w angielskim.

0:00:47.723,0:00:50.271
Zaczęły się w nim pojawiać

0:00:50.271,0:00:55.087
wraz z normańską inwazją [br]na Anglię w 1066 roku.

0:00:55.087,0:00:57.632
Gdy francuskojęzyczni [br]Normanowie podbili Anglię

0:00:57.632,0:00:59.649
i stali się klasą rządzącą,

0:00:59.649,0:01:01.793
przywieźli ze sobą własną mowę,

0:01:01.793,0:01:05.267
wprowadzając ogromną ilość[br]francuskiego i łacińskiego słownictwa

0:01:05.267,0:01:08.286
do używanej tam wcześniej angielszczyzny,

0:01:08.286,0:01:11.049
dziś nazywanej staroangielskim.

0:01:11.049,0:01:13.495
To właśnie język "Beowulfa".

0:01:13.495,0:01:15.609
Może nie wygląda zbyt znajomo,

0:01:15.609,0:01:19.915
ale łatwiej go zrozumieć znając niemiecki,

0:01:19.915,0:01:23.807
bo staroangielski należy[br]do rodziny języków germańskich,

0:01:23.807,0:01:27.595
które dotarły po raz pierwszy[br]w V i VI wieku na Wyspy Brytyjskie

0:01:27.595,0:01:31.179
wraz z Anglami, Sasami i Jutami.

0:01:31.179,0:01:35.901
Używane przez nich germańskie dialekty[br]określa się mianem anglosaskich.

0:01:35.901,0:01:38.931
Wikińscy najeźdźcy od VIII do XI wieku

0:01:38.931,0:01:42.943
dodawali do tej mieszanki [br]zapożyczenia ze staronordyckiego.

0:01:42.943,0:01:45.771
Może być trudno dopatrzyć się[br]korzeni języka angielskiego

0:01:45.771,0:01:47.634
pod warstwą tych wszystkich zapożyczeń

0:01:47.634,0:01:51.738
z francuskiego, łaciny, [br]staronordyckiego i innych języków.

0:01:51.738,0:01:56.904
Pomóc może lingwistyka porównawcza,[br]skupiająca się na strukturze gramatycznej,

0:01:56.904,0:01:58.733
wzorcach zmian fonetycznych

0:01:58.733,0:02:01.175
i pewnym słownictwie podstawowym.

0:02:01.175,0:02:03.682
Na przykład od VI wieku[br]w języku niemieckim,

0:02:03.682,0:02:09.011
w słowach zaczynających się od "p",[br]dźwięk ten przekształcił się w "pf",

0:02:09.011,0:02:13.109
a w ich angielskich odpowiednikach[br]pozostało "p".

0:02:13.109,0:02:16.977
Inny taki rozłam językowy miał miejsce, [br]gdy dźwięk "sk" w szwedzkich słowach

0:02:16.977,0:02:20.394
przeszedł w "sh" w angielskim.

0:02:20.394,0:02:23.236
W angielskim wciąż mamy wyrazy ze "sk",

0:02:23.236,0:02:25.257
takie jak "skirt" czy "skull",

0:02:25.257,0:02:27.988
ale to bezpośrednie zapożyczenia[br]ze staronordyckiego,

0:02:27.988,0:02:31.881
które weszły do angielskiego[br]po przesunięciu "sk" w "sh".

0:02:31.881,0:02:33.710
Te przykłady pokazują,

0:02:33.710,0:02:37.628
że tak jak języki romańskie[br]wywodzą się z łaciny,

0:02:37.628,0:02:41.603
angielski, szwedzki, niemiecki [br]i wiele innych języków,

0:02:41.603,0:02:46.006
pochodzi od wspólnego przodka,[br]zwanego pragermańskim,

0:02:46.006,0:02:48.854
którym mówiono około 500 lat p.n.e.

0:02:48.854,0:02:52.301
Ponieważ ten historyczny język [br]nigdy nie został zapisany,

0:02:52.301,0:02:56.184
możemy go jedynie zrekonstruować,[br]porównując jego potomków,

0:02:56.184,0:02:59.302
co jest możliwe dzięki[br]spójności tych zmian.

0:02:59.302,0:03:03.671
Możemy użyć tej samej metody,[br]by cofnąć się o krok dalej,

0:03:03.671,0:03:09.741
szukając korzeni pragermańskiego[br]w języku praindoeuropejskim,

0:03:09.741,0:03:11.922
używanym około 6000 lat temu

0:03:11.922,0:03:16.512
na Stepie Pontyjskim,[br]obecnie terytorium Ukrainy i Rosji.

0:03:16.512,0:03:20.843
To zrekonstruowany przodek[br]rodziny indoeuropejskiej,

0:03:20.843,0:03:25.371
która obejmuje niemal wszystkie języki,[br]historycznie używane w Europie

0:03:25.371,0:03:28.711
oraz na dużym obszarze[br]w południowej i zachodniej Azji.

0:03:28.711,0:03:31.453
Choć wymaga to więcej pracy,

0:03:31.453,0:03:35.890
można znaleźć odpowiedniki[br]lub systemowe podobieństwa,

0:03:35.890,0:03:39.864
pomiędzy powiązanymi słowami[br]w różnych indoeuropejskich gałęziach.

0:03:39.864,0:03:42.085
Porównując angielski z łaciną, widzimy,

0:03:42.085,0:03:45.690
że tam gdzie angielski ma "t",[br]w łacinie występuje litera "d",

0:03:45.690,0:03:49.728
"f" pojawia się w miejscu łacińskiego "p"[br]na początku wyrazów.

0:03:49.728,0:03:53.681
Dalsi krewni angielskiego[br]to między innymi hindi, perski

0:03:53.681,0:03:58.109
czy języki celtyckie, na terenie obecnej[br]Wielkiej Brytanii wyparte przez angielski.

0:03:58.109,0:04:02.769
Praindoeuropejski wywodzi się[br]z jeszcze bardziej starożytnego języka,

0:04:02.769,0:04:07.908
ale, niestety, historyczne[br]i archeologiczne dowody

0:04:07.908,0:04:10.088
nie pozwalają nam się dalej cofnąć.

0:04:10.088,0:04:12.280
Wiele tajemnic pozostaje[br]poza naszym zasięgiem,

0:04:12.280,0:04:15.658
jak ta, czy istnieje powiązanie[br]pomiędzy praindoeuropejskim

0:04:15.658,0:04:17.842
a innymi dużymi rodzinami językowymi

0:04:17.842,0:04:22.522
albo jakich języków używano w Europie[br]zanim się tam pojawił.

0:04:22.522,0:04:27.418
To niesamowite,[br]że prawie trzy miliardy ludzi na świecie,

0:04:27.418,0:04:29.980
z których wielu[br]nie rozumie siebie nawzajem,

0:04:29.980,0:04:36.360
używa tych samych słów,[br]ukształtowanych przez 6000 lat historii.