WEBVTT

00:00:06.864 --> 00:00:10.657
کاتێك باسی زمانی ئینگلیزی دەکەین،
زۆر جار وەك تاکە زمانێك بیری لێدەکەینەوە

00:00:10.657 --> 00:00:14.997
بەڵام چ شتێکی هاوبەش هەیە
لە ناو زاراوە جیاوازەکاندا

00:00:14.997 --> 00:00:17.050
لە دەیان وڵاتی جیهاندا،

00:00:17.050 --> 00:00:18.980
یاخود لە نووسینەکانی چاوسەر؟

00:00:18.980 --> 00:00:23.028
و چ جۆرە پەیوەندیەکی هەیە
لەگەڵ وشە نامۆکانی (بیۆ-وولف)

00:00:23.028 --> 00:00:25.271
وەڵامەکە ئەوەیە وەك زۆربەی زمانەکان،

00:00:25.271 --> 00:00:28.326
ئینگلیزی بەهۆی دەستەیەک لە 
قسەکەرانی ئینگلیزی گەشەی کردووە،

00:00:28.326 --> 00:00:31.307
لەگەڵ چەندین گۆڕانکاری گرنگ بەدرێژای کات.

00:00:31.307 --> 00:00:33.340
بە لابردنی ئەم گۆڕانکارییانە،

00:00:33.340 --> 00:00:35.779
دەتوانین بنج و بناوانی زمانەکە بزانین
لە ئێستاوە

00:00:35.779 --> 00:00:38.403
تاکو ڕەگە کۆنەکانی.

00:00:38.403 --> 00:00:40.536
ئینگلیزی هاوچەرخ چەندین
وشەی هاوشێوەی تێدایە

00:00:40.536 --> 00:00:42.938
کە لە زمانەکانی ڕۆمانسی لاتینی وەرگیراوە،

00:00:42.938 --> 00:00:44.582
وەک فەرەنسی و ئیسپانی،

00:00:44.582 --> 00:00:47.723
زۆربەی ئەم وشانە
بە ڕەسەنی بەشێک نەبوون لە زمانەکە

00:00:47.723 --> 00:00:50.271
بەڵکو، هاتونەتە ناو زمانەکە

00:00:52.343 --> 00:00:55.087
لەگەڵ هێرشی نۆرمانی
بۆ ئینگلتەرا لە ساڵی ١٠٦٦.

00:00:55.087 --> 00:00:57.632
کاتێك نۆرمانە فەڕەنسی زمانەکان،
ئینگلتەرایان داگیر کرد

00:00:57.632 --> 00:00:59.649
و بوون بە دەسەڵاتدار،

00:00:59.649 --> 00:01:01.793
زمانەکەیان لەگەڵ خۆیاندا هێنا،

00:01:01.793 --> 00:01:05.267
و ڕێژەیەکی زۆری وشەی فەرەنسی و
لاتینیان زیاد کرد

00:01:05.267 --> 00:01:08.286
بۆ زمانە ئینگلیزییەکەی
پێشتر قسەی پێدەکرا.

00:01:08.286 --> 00:01:11.049
ئەمڕۆ، بەم زمانە دەڵێین، ئینگلیزی کۆن.

00:01:11.049 --> 00:01:13.495
ئەمە زمانی بێی ۆولفە.

00:01:13.495 --> 00:01:15.609
کە لەوانەیە زۆر ناسراو نەبێت،

00:01:15.609 --> 00:01:19.915
بەڵام لەوانەیە زیاتر بناسرێتەوە
ئەگەر تۆزێك ئەڵمانی بزانیت.

00:01:19.915 --> 00:01:23.807
بەهۆی ئەوەی ئینگلیزی کۆن
سەر بە خێزانی زمانی ئەڵمانییە،

00:01:23.807 --> 00:01:27.595
و یەکەم جار هێنراوەتە دورگەی بەریتانی
لە سەدەی پێنج و شەشی زاینی

00:01:27.595 --> 00:01:31.179
لەلایەن ئێنگل، ساکسۆن و جوتز.

00:01:31.179 --> 00:01:35.901
و زاراوە ئەڵمانییەکەی قسەی پێدەکرا
بە ئەنگلۆ ساکسۆن دەناسرێت.

00:01:35.901 --> 00:01:38.931
و لە سەدەی هەشت تا یازدەهەمی زاینی
داگیرکەرانی ڤایکینگ

00:01:38.931 --> 00:01:42.943
چەندین دەربڕینی نەرویجی کۆنیان
خستە ناو ئەم تێکەڵەیە.

00:01:42.943 --> 00:01:45.771
لەوانەیە ئەستەم بێت 
بنچینەی ئینگلیزی نوێ ببینین

00:01:45.771 --> 00:01:47.634
لە ژێر هەموو ئەو وشانەی خواستراون

00:01:47.634 --> 00:01:51.738
لە فەرەنسی، لاتینی، نەرویجی کۆن
و زمانەکانیتریش.

00:01:51.738 --> 00:01:56.904
بەڵام بەراوردی زمانەوانی یارمەتیدەرە
بە جەخت کردن لەسەر پێکهاتەی ڕیزمان،

00:01:56.904 --> 00:01:58.733
شێوازی گۆڕانی دەنگەکان،

00:01:58.733 --> 00:02:01.175
و هەندێك لە وشەکاری گرنگ

00:02:01.175 --> 00:02:03.682
بۆ نموونە، دوای سەدەی شەشەمی زاینی،

00:02:03.682 --> 00:02:09.011
بوو p, هەر وشەیەکی ئەڵمانی سەرەتاکەی
"pf" گۆڕا بۆ دەنگی

00:02:09.011 --> 00:02:13.109
لە کاتێکدا هاوتاکانیان لە ئینگلیزی
"p" مانەوە لەسەر دەنگی

00:02:13.109 --> 00:02:16.977
لە لایەکیتریش، وشەی سویدی
تێدایە"sk" کە دەنگی

00:02:16.977 --> 00:02:20.394
"sh" لە ئینگلیزی بوو بە دەنگی.

00:02:20.394 --> 00:02:23.236
تا ئێستاش چەند وشەی ئینگلیزی
"sk" ماون بە دەنگی,

00:02:23.236 --> 00:02:25.257
"skirt" و "skull" وەك

00:02:25.257 --> 00:02:27.988
بەڵام ئەمانە ڕاستەوخۆ لە نەرویجی
کۆنەوە وەرگیراون

00:02:27.988 --> 00:02:31.781
کە لە دوای گۆڕانکاریەکانی
هاتن "sh" بۆ "sk".

00:02:31.781 --> 00:02:33.710
ئەم نموونانە ئەمە دەردەخەن

00:02:33.710 --> 00:02:37.628
کە زمانە ڕۆمانسییە جیاوازەکان
دەگەڕێنەوە بۆ زمانی لاتینی

00:02:37.628 --> 00:02:41.603
لە کاتێکدا، ئینگلیزی، سویدی،
و ئەڵمانی و چەندین زمانیتر

00:02:41.603 --> 00:02:46.006
دەگەڕێنەوە بۆ باوانە هاوبەشەکەی
ناسراو بە پرۆتۆ جێرمانیك، (ئەڵمانی ڕەسەن)

00:02:46.006 --> 00:02:48.854
کە ٥٠٠ ساڵ پێش زاینیی بەکار هاتووە.

00:02:48.854 --> 00:02:52.301
و لەبەر ئەوەی ئەم زمانە مێژووییە
هەرگیز تۆمار نەکرابوو،

00:02:52.301 --> 00:02:56.184
دەکرێت تەنها لە ڕێگەی
پێکهاتەی زمانەکانی کۆبکرێتەوە،

00:02:56.184 --> 00:02:59.302
ئەمەش دەکرێت بەهۆی
گۆڕانکارییە جێگیرەکان ڕوبدات.

00:02:59.302 --> 00:03:03.671
دەتوانین هەمان شێواز بەکار بهێنین
تا هەنگاوێک بەرەو پشت بگەڕێینەوە،

00:03:03.671 --> 00:03:09.741
بەدوای بنچینەی زمانی پرۆتۆ جێرمانیك بکەوین
بۆ زمانێك بەناوی پرۆتۆ هیندۆ ئۆروپی،

00:03:09.741 --> 00:03:11.922
کە پێش ٦٠٠٠ ساڵ بەکار هاتووە

00:03:11.922 --> 00:03:16.512
لە دەشتەکانی پۆنتیك، کە ئێستا بە
ئۆکرانیا و ڕوسیا ناسراوە.

00:03:16.512 --> 00:03:20.843
ئەمەش بنیاد نانەوەی باوانی
خێزانی هیندو-ئەوروپییە

00:03:20.843 --> 00:03:25.371
کە نزیکەی هەموو ئەو زمانەکان لە خۆ دەگرێت
کە لە مێژووی ئەوروپا قسەی پێکراوە،

00:03:25.371 --> 00:03:28.711
لەگەل چەند ناوچەیەکی گەورەی
باکوور و ڕۆژاوای ئاسیا.

00:03:28.711 --> 00:03:31.453
هەرچەندە ئەمە پێویستی 
بە تۆزیك کاری زیاترە،

00:03:31.453 --> 00:03:35.890
بەڵام دەتوانین سەرنج بدەین کە هەمان
گونجان و لێکچوون هەیە،

00:03:35.890 --> 00:03:39.864
لە نێوان وشە پەیوەندیدارەکان
لە زمانە جیاوازەکانی هیندو ئەوروپی.

00:03:39.864 --> 00:03:42.085
بە بەراورد کردنی ئینگلیزی بە لاتینی،

00:03:42.085 --> 00:03:45.690
هەیە "t" دەبینین ئینگلیزی پیتی
هەیە "d"لەکاتێك لاتینی پیتی،

00:03:45.690 --> 00:03:49.728
لە سەرەتای وشەی ئینگلیزی "f"هەروها 
لە لاتینیدا "p"بەڵام.

00:03:49.728 --> 00:03:53.681
هەندێک لە زمانەکان کە دوورن لە ئینگلیزی
وەکو هیندی، فارسی

00:03:53.681 --> 00:03:58.109
و زمانی سێلتیک، کە ئینگلیزی بەریتانی
جێگەی گرتەوە.

00:03:58.109 --> 00:04:02.769
تەنانەت پرۆتۆ هیندۆ ئەوروپیش
دەگەڕێنەوە بۆ زمانێکی کۆنتر،

00:04:02.769 --> 00:04:07.908
بەڵام بەداخەوە، بەڵگە مێژووی و
شوێنەوارییەکان تا ئەم ڕادەیە

00:04:07.908 --> 00:04:10.088
زانیاریمان پێ دەبەخشێت.

00:04:10.088 --> 00:04:12.280
چەندین نهێنی بە ونبووی دەمێننەوە،

00:04:12.280 --> 00:04:15.658
بۆ نمونە دەکرێت پەیوەندییەک هەبێت
لە نێوان ئیندۆ-ئەورپییەکان و

00:04:15.658 --> 00:04:17.842
خێزانی زمانە گرنگەکانی دی،

00:04:17.842 --> 00:04:22.522
و سروشتی زمانە بەکارهاتووەکانی
ئەوروپا پێش دەرکەوتنیان.

00:04:22.522 --> 00:04:27.418
بەڵام ڕاستییە سەرنجڕاکێشەکە ئەوەیە 
کە نزیکەی سێ ملیار کەس لە جیهان،

00:04:27.418 --> 00:04:29.980
زۆربەیان کە لە یەکتریش تێناگەن،

00:04:29.980 --> 00:04:36.360
هەمان ئەو وشانە بەکار دەهێنن 
کە پێش ٦٠٠٠ ساڵ لە مێژوو دروست بوون.