WEBVTT

00:00:06.864 --> 00:00:10.657
Ағылшын тілі сөз болғанда, біз оны
жиі жеке тіл ретінде ғана қарастырамыз

00:00:10.657 --> 00:00:14.997
алайда, бүкіл әлем бойынша көптеген
елдерде қолданылатын диалектерде

00:00:14.997 --> 00:00:17.050
қандай ортақ ерекшеліктер бар,

00:00:17.050 --> 00:00:18.980
немесе Чосердің еңбектерінде?


00:00:18.980 --> 00:00:23.028
Әрі олардың кез келгені қалай 
Беовульфтегі оғаш сөздермен байланысты?

00:00:23.028 --> 00:00:25.271
Жауабы – көптеген тілдер тәрізді

00:00:25.271 --> 00:00:28.326
ағылшын тілі де ұрпақтан-ұрпаққа
беріліп дами отыра,

00:00:28.326 --> 00:00:31.307
уақыт өте келе ірі өзгерістерге ұшырады.

00:00:31.307 --> 00:00:33.340
Осы өзгерістер нәтижесінде

00:00:33.340 --> 00:00:35.779
біз тілдің қазіргі күннен бастап

00:00:35.779 --> 00:00:38.403
ежелгі тамырына дейінгі тарихын 
байқасақ болады.

00:00:38.403 --> 00:00:40.536
Қазіргі заманғы ағылшынның
біршама сөздері

00:00:40.536 --> 00:00:42.938
Латын-тараған романс
тілдерімен ұқсас болғанымен,

00:00:42.938 --> 00:00:44.582
мысалы: француз және испан тілдері

00:00:44.582 --> 00:00:47.723
олардың біразы бастапқыда 
оның бөлігі ретінде саналмаған.

00:00:47.723 --> 00:00:50.271
Оның орнына, олар ағылшын тіліне

00:00:50.271 --> 00:00:55.087
1066 жылы Англияда болған
Норман шапқыншылығы кезінде енді.

00:00:55.087 --> 00:00:57.632
Французша сөйлейтін нормандар 
Англияны жаулап алғанда

00:00:57.632 --> 00:00:59.649
және билеуші тап атанғанда,

00:00:59.649 --> 00:01:01.793
олар жаппай өздерінің тілдерін,

00:01:01.793 --> 00:01:05.267
француз және латын сөздерін,

00:01:05.267 --> 00:01:08.286
жергілікті ауызекі ағылшын тіліне 
қоса бастады.

00:01:08.286 --> 00:01:11.049
Бүгінде, біз бұл тілді
Ежелгі ағылшын тілі деп атаймыз.

00:01:11.049 --> 00:01:13.495
Бұл Беовульф тілі болып табылады.

00:01:13.495 --> 00:01:15.609
Бәлкім, тілі таныс емес көрінгенмен,

00:01:15.609 --> 00:01:19.915
егер неміс тілін білсеңіз,
түсініп қалуыңыз мүмкін.

00:01:19.915 --> 00:01:23.807
Себебі Ежелгі ағылшын тілі
Герман тілдер отбасына тиесілі.

00:01:23.807 --> 00:01:27.595
Алғаш рет Британ аралдарына
V және VI ғасырларда

00:01:27.595 --> 00:01:31.179
Англдар, Саксондар мен Джуттар
алып келген болатын.

00:01:31.179 --> 00:01:35.901
Олар сөйлейтін Герман диалектілері,
кейіннен, Англо-Саксон деп аталып кетті.

00:01:35.901 --> 00:01:38.931
VIII-XI ғасыр аралығында 
Викинг жаулаушылары әсерінен

00:01:38.931 --> 00:01:42.943
көптеген Ежелгі Норвег кірме сөздері
пайда болды.

00:01:42.943 --> 00:01:45.771
Қазіргі заманғы ағылшын
тіліндегі

00:01:45.771 --> 00:01:47.634
кірме сөздердің ежелгі түбірін

00:01:47.634 --> 00:01:51.738
француз, латын, ежелгі норвег және
басқа да тілдерден ажырату өте қиын.

00:01:51.738 --> 00:01:56.904
Дегенмен, салыстырмалы лингвистика
көмегімен біз грамматикалық құрылым,

00:01:56.904 --> 00:01:58.733
дыбыс өзгерістер заңдылықтары,

00:01:58.733 --> 00:02:01.175
және негізгі сөздерді 
анықтауымызға болады .

00:02:01.175 --> 00:02:03.682
Мысалға, VI ғасырдан кейін,

00:02:03.682 --> 00:02:09.011
"p" дыбысынан басталатын неміс сөздері
жүйелі түрде "pf" дыбысына ауысты,

00:02:09.011 --> 00:02:13.109
ал, Ежелгі ағылшын тілінде "p" 
дыбысы өзгеріссіз қалды.

00:02:13.109 --> 00:02:16.977
Және швед тілінде "sk" 
дыбысы бар сөздер,

00:02:16.977 --> 00:02:20.394
ағылшын тілінде "sh" 
дыбысына алмасты.

00:02:20.394 --> 00:02:23.236
Дегенмен, әлі де "sk" дыбысы
бар ағылшын сөздері бар,

00:02:23.236 --> 00:02:25.257
мысалы: "skirt" және "skull",

00:02:25.257 --> 00:02:27.988
бірақ, бұл кірме сөздер тікелей 
ежелгі норвег

00:02:27.988 --> 00:02:31.781
сөздерінің "sk" "sh"-ға ауысу 
нәтижесінде пайда болды.

00:02:31.781 --> 00:02:33.710
Бұл мысалдар бізге

00:02:33.710 --> 00:02:37.628
көптеген романс тілдері 
латын тілінен тарағанын,

00:02:37.628 --> 00:02:41.603
ағылшын, швед, неміс және басқа да тілдер

00:02:41.603 --> 00:02:46.006
ортақ прото-герман тармағынан 
тарағанын көрсетеді.

00:02:46.006 --> 00:02:48.854
Б.з.б. 500 жылдары қолданылған.

00:02:48.854 --> 00:02:52.301
Бұл тарихи тіл ешқашан жазылмағандықтан,

00:02:52.301 --> 00:02:56.184
біз тек тармақтарын салыстыру арқылы
ғана қайта жаңарта аламыз.

00:02:56.184 --> 00:02:59.302
Бұл өзгерістердің бірізділігі арқасында
болып жатқан жайт.

00:02:59.302 --> 00:03:03.671
Біз тіпті осы үрдісті пайдалана отырып, 
артқа тағы бір қадам жасай аламыз

00:03:03.671 --> 00:03:09.741
және прото-герман тілдерінің шығу тегі –
прото-үнді-еуропалық тармағын біле аламыз.

00:03:09.741 --> 00:03:11.922
Бұл тіл 6000 жыл бұрын

00:03:11.922 --> 00:03:16.512
Понтиялық далада, қазіргі 
Украина мен Ресей, қолданыста болған.

00:03:16.512 --> 00:03:20.843
Бұл Үнді-Еуропалық отбасының
қайта жаңартылған шығу тегі:

00:03:20.843 --> 00:03:25.371
Еуропада қолданылған барлық 
дерлік тілдермен

00:03:25.371 --> 00:03:28.711
қоса Оңтүстік және Батыс Азияның үлкен
бөліктері көрсетілген.

00:03:28.711 --> 00:03:31.453
Бұл тағы да жұмыс қажет еткенімен,

00:03:31.453 --> 00:03:35.890
біз жүйелі ұқсастықтар немесе 
сәйкестіктер табу арқылы

00:03:35.890 --> 00:03:39.864
көптеген Үнді-Еуропалық тармақтардың ұқсас
сөздерін табуымызға болады.

00:03:39.864 --> 00:03:42.085
Ағылшын және латын тілдерін
салыстыра қарасақ,

00:03:42.085 --> 00:03:45.690
ағылшын тілінде "t" болса, 
латында ол "d"

00:03:45.690 --> 00:03:49.728
және ағылшында "f" болса, латында
"p" дыбысы сөз басында қолданылады.

00:03:49.728 --> 00:03:53.681
Ағылшын тілінің шалғай туыстарының бірі
хинди, парсы

00:03:53.681 --> 00:03:58.109
және де кельт тілдері қазір де 
Ұлыбританияда қолданылады.

00:03:58.109 --> 00:04:02.769
Прото-Үнді-Еуропалық тілдің өзі одан да
ежелгі тілден тараған,

00:04:02.769 --> 00:04:07.908
бірақ, өкінішке қарай, бұл сонау тарихи 
және археологиялық айғақтар

00:04:07.908 --> 00:04:10.088
ретінде қарастырылып келеді.

00:04:10.088 --> 00:04:12.280
Көптеген жұмбақтар әлі де шешімін таппады,

00:04:12.280 --> 00:04:15.658
мысалы, үнді-еуропалық тілдер мен басқа

00:04:15.658 --> 00:04:17.842
тілдер отбасылары арасында
байланыс бар ма,

00:04:17.842 --> 00:04:22.522
және Еуропадағы тілдердің 
қолданысқа дейінгі сипаты қандай?

00:04:22.522 --> 00:04:27.418
Дегенмен, таңғажайып факт, ол – 
әлемдегі 3 миллиард адамның

00:04:27.418 --> 00:04:29.980
көпшілігі бір-бірін түсіне 
алмауына қарамастан,

00:04:29.980 --> 00:04:36.360
олар 6000 жыл бұрын құрылған 
бірдей ұқсас сөздерді қолдануда.