1
00:00:06,864 --> 00:00:10,657
Ағылшын тілі сөз болғанда, біз оны
жиі жеке тіл ретінде ғана қарастырамыз

2
00:00:10,657 --> 00:00:14,997
алайда, бүкіл әлем бойынша көптеген
елдерде қолданылатын диалектерде

3
00:00:14,997 --> 00:00:17,050
қандай ортақ ерекшеліктер бар,

4
00:00:17,050 --> 00:00:18,980
немесе Чосердің еңбектерінде?


5
00:00:18,980 --> 00:00:23,028
Әрі олардың кез келгені қалай 
Беовульфтегі оғаш сөздермен байланысты?

6
00:00:23,028 --> 00:00:25,271
Жауабы – көптеген тілдер тәрізді

7
00:00:25,271 --> 00:00:28,326
ағылшын тілі де ұрпақтан-ұрпаққа
беріліп дами отыра,

8
00:00:28,326 --> 00:00:31,307
уақыт өте келе ірі өзгерістерге ұшырады.

9
00:00:31,307 --> 00:00:33,340
Осы өзгерістер нәтижесінде

10
00:00:33,340 --> 00:00:35,779
біз тілдің қазіргі күннен бастап

11
00:00:35,779 --> 00:00:38,403
ежелгі тамырына дейінгі тарихын 
байқасақ болады.

12
00:00:38,403 --> 00:00:40,536
Қазіргі заманғы ағылшынның
біршама сөздері

13
00:00:40,536 --> 00:00:42,938
Латын-тараған романс
тілдерімен ұқсас болғанымен,

14
00:00:42,938 --> 00:00:44,582
мысалы: француз және испан тілдері

15
00:00:44,582 --> 00:00:47,723
олардың біразы бастапқыда 
оның бөлігі ретінде саналмаған.

16
00:00:47,723 --> 00:00:50,271
Оның орнына, олар ағылшын тіліне

17
00:00:50,271 --> 00:00:55,087
1066 жылы Англияда болған
Норман шапқыншылығы кезінде енді.

18
00:00:55,087 --> 00:00:57,632
Французша сөйлейтін нормандар 
Англияны жаулап алғанда

19
00:00:57,632 --> 00:00:59,649
және билеуші тап атанғанда,

20
00:00:59,649 --> 00:01:01,793
олар жаппай өздерінің тілдерін,

21
00:01:01,793 --> 00:01:05,267
француз және латын сөздерін,

22
00:01:05,267 --> 00:01:08,286
жергілікті ауызекі ағылшын тіліне 
қоса бастады.

23
00:01:08,286 --> 00:01:11,049
Бүгінде, біз бұл тілді
Ежелгі ағылшын тілі деп атаймыз.

24
00:01:11,049 --> 00:01:13,495
Бұл Беовульф тілі болып табылады.

25
00:01:13,495 --> 00:01:15,609
Бәлкім, тілі таныс емес көрінгенмен,

26
00:01:15,609 --> 00:01:19,915
егер неміс тілін білсеңіз,
түсініп қалуыңыз мүмкін.

27
00:01:19,915 --> 00:01:23,807
Себебі Ежелгі ағылшын тілі
Герман тілдер отбасына тиесілі.

28
00:01:23,807 --> 00:01:27,595
Алғаш рет Британ аралдарына
V және VI ғасырларда

29
00:01:27,595 --> 00:01:31,179
Англдар, Саксондар мен Джуттар
алып келген болатын.

30
00:01:31,179 --> 00:01:35,901
Олар сөйлейтін Герман диалектілері,
кейіннен, Англо-Саксон деп аталып кетті.

31
00:01:35,901 --> 00:01:38,931
VIII-XI ғасыр аралығында 
Викинг жаулаушылары әсерінен

32
00:01:38,931 --> 00:01:42,943
көптеген Ежелгі Норвег кірме сөздері
пайда болды.

33
00:01:42,943 --> 00:01:45,771
Қазіргі заманғы ағылшын
тіліндегі

34
00:01:45,771 --> 00:01:47,634
кірме сөздердің ежелгі түбірін

35
00:01:47,634 --> 00:01:51,738
француз, латын, ежелгі норвег және
басқа да тілдерден ажырату өте қиын.

36
00:01:51,738 --> 00:01:56,904
Дегенмен, салыстырмалы лингвистика
көмегімен біз грамматикалық құрылым,

37
00:01:56,904 --> 00:01:58,733
дыбыс өзгерістер заңдылықтары,

38
00:01:58,733 --> 00:02:01,175
және негізгі сөздерді 
анықтауымызға болады .

39
00:02:01,175 --> 00:02:03,682
Мысалға, VI ғасырдан кейін,

40
00:02:03,682 --> 00:02:09,011
"p" дыбысынан басталатын неміс сөздері
жүйелі түрде "pf" дыбысына ауысты,

41
00:02:09,011 --> 00:02:13,109
ал, Ежелгі ағылшын тілінде "p" 
дыбысы өзгеріссіз қалды.

42
00:02:13,109 --> 00:02:16,977
Және швед тілінде "sk" 
дыбысы бар сөздер,

43
00:02:16,977 --> 00:02:20,394
ағылшын тілінде "sh" 
дыбысына алмасты.

44
00:02:20,394 --> 00:02:23,236
Дегенмен, әлі де "sk" дыбысы
бар ағылшын сөздері бар,

45
00:02:23,236 --> 00:02:25,257
мысалы: "skirt" және "skull",

46
00:02:25,257 --> 00:02:27,988
бірақ, бұл кірме сөздер тікелей 
ежелгі норвег

47
00:02:27,988 --> 00:02:31,781
сөздерінің "sk" "sh"-ға ауысу 
нәтижесінде пайда болды.

48
00:02:31,781 --> 00:02:33,710
Бұл мысалдар бізге

49
00:02:33,710 --> 00:02:37,628
көптеген романс тілдері 
латын тілінен тарағанын,

50
00:02:37,628 --> 00:02:41,603
ағылшын, швед, неміс және басқа да тілдер

51
00:02:41,603 --> 00:02:46,006
ортақ прото-герман тармағынан 
тарағанын көрсетеді.

52
00:02:46,006 --> 00:02:48,854
Б.з.б. 500 жылдары қолданылған.

53
00:02:48,854 --> 00:02:52,301
Бұл тарихи тіл ешқашан жазылмағандықтан,

54
00:02:52,301 --> 00:02:56,184
біз тек тармақтарын салыстыру арқылы
ғана қайта жаңарта аламыз.

55
00:02:56,184 --> 00:02:59,302
Бұл өзгерістердің бірізділігі арқасында
болып жатқан жайт.

56
00:02:59,302 --> 00:03:03,671
Біз тіпті осы үрдісті пайдалана отырып, 
артқа тағы бір қадам жасай аламыз

57
00:03:03,671 --> 00:03:09,741
және прото-герман тілдерінің шығу тегі –
прото-үнді-еуропалық тармағын біле аламыз.

58
00:03:09,741 --> 00:03:11,922
Бұл тіл 6000 жыл бұрын

59
00:03:11,922 --> 00:03:16,512
Понтиялық далада, қазіргі 
Украина мен Ресей, қолданыста болған.

60
00:03:16,512 --> 00:03:20,843
Бұл Үнді-Еуропалық отбасының
қайта жаңартылған шығу тегі:

61
00:03:20,843 --> 00:03:25,371
Еуропада қолданылған барлық 
дерлік тілдермен

62
00:03:25,371 --> 00:03:28,711
қоса Оңтүстік және Батыс Азияның үлкен
бөліктері көрсетілген.

63
00:03:28,711 --> 00:03:31,453
Бұл тағы да жұмыс қажет еткенімен,

64
00:03:31,453 --> 00:03:35,890
біз жүйелі ұқсастықтар немесе 
сәйкестіктер табу арқылы

65
00:03:35,890 --> 00:03:39,864
көптеген Үнді-Еуропалық тармақтардың ұқсас
сөздерін табуымызға болады.

66
00:03:39,864 --> 00:03:42,085
Ағылшын және латын тілдерін
салыстыра қарасақ,

67
00:03:42,085 --> 00:03:45,690
ағылшын тілінде "t" болса, 
латында ол "d"

68
00:03:45,690 --> 00:03:49,728
және ағылшында "f" болса, латында
"p" дыбысы сөз басында қолданылады.

69
00:03:49,728 --> 00:03:53,681
Ағылшын тілінің шалғай туыстарының бірі
хинди, парсы

70
00:03:53,681 --> 00:03:58,109
және де кельт тілдері қазір де 
Ұлыбританияда қолданылады.

71
00:03:58,109 --> 00:04:02,769
Прото-Үнді-Еуропалық тілдің өзі одан да
ежелгі тілден тараған,

72
00:04:02,769 --> 00:04:07,908
бірақ, өкінішке қарай, бұл сонау тарихи 
және археологиялық айғақтар

73
00:04:07,908 --> 00:04:10,088
ретінде қарастырылып келеді.

74
00:04:10,088 --> 00:04:12,280
Көптеген жұмбақтар әлі де шешімін таппады,

75
00:04:12,280 --> 00:04:15,658
мысалы, үнді-еуропалық тілдер мен басқа

76
00:04:15,658 --> 00:04:17,842
тілдер отбасылары арасында
байланыс бар ма,

77
00:04:17,842 --> 00:04:22,522
және Еуропадағы тілдердің 
қолданысқа дейінгі сипаты қандай?

78
00:04:22,522 --> 00:04:27,418
Дегенмен, таңғажайып факт, ол – 
әлемдегі 3 миллиард адамның

79
00:04:27,418 --> 00:04:29,980
көпшілігі бір-бірін түсіне 
алмауына қарамастан,

80
00:04:29,980 --> 00:04:36,360
олар 6000 жыл бұрын құрылған 
бірдей ұқсас сөздерді қолдануда.