Việc khám phá ra cấu trúc ADN
là một trong những thành tựu khoa học
quan trọng nhất ở thế kỉ trước
và cả trong lịch sử loài người.
Chuỗi xoắn kép nổi tiếng này
gắn liền với tên tuổi Watson và Crick,
hai trong số các nhà khoa học
đạt giải Nobel nhờ khám phá ra nó.
Nhưng có một tên khác
ít được biết đến: Rosalind Franklin.
Bạn hẳn đã nghe rằng bà hỗ trợ dữ liệu
cho ý tưởng tuyệt vời của Watson và Crick,
hay bà là một nhà khoa học tham vọng
với lối ăn mặc giản dị,
theo như miêu tả của Watson
trong cuốn "The Double Helix."
Nhờ những người viết tiểu sử của Franklin,
tìm hiểu về cuộc sống,
phỏng vấn người thân
mà ta mới được biết về bà
qua một câu chuyện thật khác ,
và rằng những đóng góp khoa học của bà
đã quá bị xem nhẹ,
Hãy cùng lắng nghe câu chuyện ấy.
Rosalind Elsie Franklin sinh
tại London, năm 1920.
Thời niên thiếu, bà đã mong ước
trở thành nhà khoa học,
một con đường sự nghiệp không mấy phổ biến
và dễ dàng cho nữ giới thời đó.
Mặc dù vậy, bà rất giỏi môn này.
Bà đã được nhận học bổng đến Cambridge
học ngành Hóa,
lấy bằng Tiến sĩ tại đây,
sau đó, tiến hành nghiên cứu
cấu trúc của than,
giúp chế tạo mặt nạ khí tốt hơn
cho nước Anh trong Thế chiến thứ II.
Năm 1951, bà tham gia King's College,
sử dụng kĩ thuật chụp X-quang
để nghiên cứu cấu trúc ADN,
là một trong những đề tài
nóng nhất giới khoa học.
Franklin nâng cấp phòng chụp X-quang
và soi xét
những tia X mang năng lượng cao
trên các tinh thể ADN nhỏ và ẩm ướt .
Nhưng nền văn hóa hàn lâm thời đó
không mấy ưu ái phụ nữ,
và Franklin bị các đồng nghiệp
của mình cô lập.
Bà từng có xung đột với Maurice Wilkins,
một chuyên viên phòng thí nghiệm
cho rằng bà được thuê làm trợ lý.
Nhưng Franklin vẫn làm việc,
và vào năm 1952, bà thu được Bức ảnh 51,
bức ảnh X-quang nổi tiếng nhất của ADN.
Để có được hình ảnh này
phải tốn 100 giờ,
thêm khoảng một năm nữa
cho những tính toán, phân tích.
Cùng lúc đó, nhà sinh vật học người Mỹ
James Watson
và nhà vật lý học người Anh Francis Crick
cũng đang tiến hành
tìm kiếm cấu trúc ADN.
Không báo trước với Franklin,
Wilkins đã lấy Bức ảnh 51
cho Watson và Crick xem.
Thay vì phải tính toán vị trí chính xác
của từng nguyên tử một,
họ làm phân tích nhanh
dữ liệu của Franklin
và sử dụng nó để dựng nên
một vài cấu trúc tiềm năng,
sau cùng, đi đến kết luận chính xác.
ADN được cấu thành bởi hai dải xoắn,
nối nhau ở giữa bằng các bazơ,
trông như những nấc thang.
Watson và Crick công bố mô hình này
vào tháng Tư năm 1953.
Khi đó, Franklin
cũng vừa thực hiện xong các tính toán,
đưa đến kết luận tương tự,
và đệ trình bản thảo của mình.
Báo chí công bố
các bản thảo cùng lúc,
nhưng luôn đặt Franklin ở phía sau,
như thể thí nghiệm của bà chỉ để
khẳng định ý tưởng đột phá
của Watson và Crick
thay vì làm nền tảng.
Nhưng Franklin cũng đã dừng
công việc nghiên cứu ADN
và qua đời vì ung thư năm 1958
mà không bao giờ biết được rằng
Watson và Crick đã thấy bức ảnh của mình
và cùng với Wilkins,
nhận giải Nobel năm 1962
cho nghiên cứu về ADN của họ.
Người ta thường nói Franklin
đáng ra đã được nhận giải Nobel
nếu như người ta đồng ý
trao nó cho người đã khuất.
Trên thực tế, có thể
bà sẽ được trao giải đến hai lần.
Công trình về cấu trúc vi-rút của bà đã
giúp đồng nghiệp nhận giải Nobel năm 1982.
Đã đến lúc kể về một phụ nữ dũng cảm
chống phân biệt giới tính trong khoa học
và đóng góp vào cách mạng
y học, sinh học và nông nghiệp.
Đã đến lúc tôn vinh
Rosalind Elsie Franklin,
người mẹ vô danh
của cấu trúc xoắn kép.