1
00:00:06,938 --> 00:00:08,734
ئایە بیرت لەوە کردۆتەوە
کە تاتۆ بکەیت؟

2
00:00:08,734 --> 00:00:11,588
نەخشاندنی پێستی ڕەسەنت زیادکردنی
چیرۆکی ژیانی کەسێکی دیکە

3
00:00:11,588 --> 00:00:16,677
بۆ مێژووی تاتۆ کە بەلایەنی کەمەوە
مێژووی تاتۆ بۆ ٨٠٠٠ ساڵ دەگەڕێتەوە.

4
00:00:16,677 --> 00:00:19,836
مۆمیاکردن بە تاتۆ لە هەموو جیهاندا
شایەدی بۆ جیهانی

5
00:00:19,836 --> 00:00:22,792
گۆڕانکاری لە لاشە دەدا
بە درێژای هەزار ساڵ،

6
00:00:22,792 --> 00:00:25,558
و بۆ ئەو ڕاستیەش کەوا 
ناتوانیت هەرگیز لە تاتۆ ڕزگارت بێت

7
00:00:25,558 --> 00:00:29,873
ئەگەر شارستانیەکەشت نەیتوانی لێزەری 
ڕەشکەرەوە دابهێنێت.

8
00:00:29,873 --> 00:00:32,560
مۆمیاکراوێک لە کلتوری شینشڕۆ 
لە پیرۆ پێش سەردەمی ئینکان

9
00:00:32,560 --> 00:00:35,594
سمێڵێکی تاتۆی لەسەر
لێوی سەرەوەی هەیە.

10
00:00:35,594 --> 00:00:40,132
ئۆتزی، پیاوی سهۆڵی مۆمیاکراو لە چیای ئالب،
تاتۆیەکی بنچینەی بەدرێژای بڕبڕەی پشت هەیە،

11
00:00:40,132 --> 00:00:42,618
لە پشت چۆکیەوە و
لە دەورووبەری قولەپێ.

12
00:00:42,618 --> 00:00:46,046
کە لەوانەشە جۆرێک بێت لە
دەرزی ئاژەنینی پێشوو.

13
00:00:46,046 --> 00:00:49,103
مۆمیای ئامونێت، ڕەهیبێکی ژن
لە ناوەڕاستی شانشینی میسر،

14
00:00:49,103 --> 00:00:53,144
تاتۆکانی هێمای ڕەگەز و وەچەخستنەوەن.

15
00:00:53,144 --> 00:00:54,533
تەنانەت لە
مۆمیاکردنیش پیرترە،

16
00:00:54,533 --> 00:00:57,245
پەیکەرێکی بچووک وادەردەکەوێت 
مرۆڤ پەیکەرەکەی تاتۆ کردبێت،

17
00:00:57,245 --> 00:01:02,091
و ئەو ئامێرانەی بۆ تاتۆ کردن بە کار دەهاتن
مێژوەکەیان بۆ دەیان هەزار ساڵ دەگەڕێتەوە.

18
00:01:02,091 --> 00:01:05,820
تاتۆ مێژووەکی بنچینەیی نییە
ئەوەندەی ئێمە زانیبێتمان،

19
00:01:05,820 --> 00:01:09,239
بەڵام بۆچی قسەکەرە ئینگلیزەییەکان 
پێ دەڵێن تاتۆ؟

20
00:01:09,239 --> 00:01:12,592
وشەکە لە وشەی
ئەنگلۆفۆنیکی" تەتاۆ" وەرگیراوە،

21
00:01:12,592 --> 00:01:14,921
پۆلۆنێزییەکان ئەو وشەیەیان
لە تاهیتی بە کاردەهێنا،

22
00:01:14,921 --> 00:01:18,388
لە ساڵی ١٧٦٩ کاپتن جەیمس کوک
گەشتی بۆ ئەم شوێنە کرد

23
00:01:18,388 --> 00:01:21,443
چاوی بە پیاوان و ژنانێک کەوت
کە تاتۆیەکی زۆریان کردبوو.

24
00:01:21,443 --> 00:01:24,652
چیرۆکەکانی دۆزینەوەی کاپتن کوک و
ئەو تاتۆیانە دەستەکەی داویانکرد

25
00:01:24,652 --> 00:01:27,745
وایکرد بەکارهێنانی وشەی"تاتۆ" بچەسپێنن
لەسەر وشەکانی پێشوی وەک

26
00:01:27,745 --> 00:01:30,145
"بەڵەکردن،" وێنەکێشان،" و" ڕەنگ گۆڕین،"

27
00:01:30,145 --> 00:01:33,521
و تەوژمێکی خستە ناو چینی پلە باڵاکانی
ئینگلیزی لە سەردەمی ڤیکتۆریا.

28
00:01:33,521 --> 00:01:36,836
لەوانەیە وابیربکەینەوە کەسە پلەباڵاکانی
سه‌رده‌می ڤیکتۆریا بیروڕایەکی

29
00:01:36,836 --> 00:01:39,320
ڤیكتۆریانه‌یان هه‌بووبێت 
سەبارەت بەو شتە مەترسیدارە،

30
00:01:39,320 --> 00:01:43,343
دەتوانیت ئەو بیروڕایانە بدۆزیتەوە و
تەنانەت قەدەغە، له‌سه‌ر تاتۆکردن لە مێژودا

31
00:01:43,343 --> 00:01:47,196
بەڵام لەکاتێکدا بەئاشکرا هەندێک بەریتانی
دوور لە چاوی سەرۆکەکانیان تاتۆیان دەکرد،

32
00:01:47,196 --> 00:01:49,648
لە پشت دەرگا داخراوەکان و
دوور لە چاوی سەرۆکەکانیان،

33
00:01:49,648 --> 00:01:51,794
زۆر کەس تاتۆی کرد.

34
00:01:51,794 --> 00:01:55,228
بەو بەڵگەیەی، شاژنە ڤیکتۆریا تاتۆی پڵینگێک
کە لەگەڵ مارێک شەڕ دەکات هەبوو

35
00:01:55,228 --> 00:01:59,492
و تاتۆ زۆر دڵخوازبوو لە نێوان
سەربازەکانی هاوڕێ کاپتن کوک،

36
00:01:59,492 --> 00:02:01,490
لە گەشتەکانیان وەکو
تێبینی بەکاریان دەهێنا.

37
00:02:01,490 --> 00:02:03,707
ئەگەر بە زەریای ئەتڵەسی تێپەڕی؟
لەنگەر بگرە.

38
00:02:03,707 --> 00:02:07,161
ئەگەر لە باشوری هێڵی یەکسانی زەوی بووی؟
کاتی ڕاوکردنی کیسەڵە.

39
00:02:07,161 --> 00:02:10,090
بەڵام ڕوژئاواییەکان تاتۆیان دەکرد
ماوەیەکی زۆر پێشتر پێش ئەوەی

40
00:02:10,090 --> 00:02:12,763
چاویان بە سامۆنەس و ماوریەکانی
باشوری زەریا هێمن بکەوێت.

41
00:02:12,763 --> 00:02:15,868
خاج پەرستەکان تاتۆی خاجی قودوسیان دەکرد
بۆئەوەی ئەگەر مردن لە شەڕ،

42
00:02:15,868 --> 00:02:18,238
لەسەر شێوازی مەسیحیەت بنێژرێن.

43
00:02:18,238 --> 00:02:21,066
سەربازە ڕۆمییەکانی سەر دیواری هادریان
تاتۆی سوپایان هەبوو

44
00:02:21,066 --> 00:02:26,052
و بەو پیکتسانەی پشتیەوە دەیان گووت"پیکتس،"
بۆ ئەو وێنانەی لەسەریان کێشرابوو.

45
00:02:26,052 --> 00:02:30,492
هەروەها داب و نەریتێکی لە مێژینەی
تاتۆ کردنی کەس بەبێ ویستی خۆی.

46
00:02:30,492 --> 00:02:33,352
یۆنانییەکان و ڕۆمەکان بەندەکانیان و
جاشەکانیان تاتۆ دەکرد تا

47
00:02:33,352 --> 00:02:35,659
بیر لە هەڵاتن و ڕاکردن نەکەنەوە.

48
00:02:35,659 --> 00:02:40,410
تاوانبارانی ژاپۆن تاتۆیان دەکرد
لە سەدەی حەوتەم.

49
00:02:40,410 --> 00:02:43,792
نازیەکان بەوە ناسراوبوون کە بە تاتۆ 
ژمارەیان لە سەر سینگ و قوڵەی

50
00:02:43,792 --> 00:02:47,558
جولەکەکان و زیندانیەکانی دیکە دەنووسی
لە زیندانی ئاوشوێز

51
00:02:47,558 --> 00:02:50,555
بۆ ئەوەی لاشەی مردووەکانی پێبناسنەوە.

52
00:02:50,555 --> 00:02:54,091
بەڵام بەزەبر تاتۆکردنی زیندانیەکان و 
دەرکراوەکان دەتوانرا بەجیاواز پێناسە

53
00:02:54,091 --> 00:02:57,421
بكرابا هەروەکو چۆن خەڵکی خۆیان دەکەن بە 
خاوەنی مەنسەب یان مێژوو. پریمۆ

54
00:02:57,421 --> 00:03:01,532
لێڤی لە بەندیخانی ئاوشوێز ڕزگاری بوو 
دوای جەنگ فانیلەی قۆڵ كورتی بۆ ئەڵمانیا

55
00:03:01,532 --> 00:03:05,078
له‌به‌ركرد تاوەکو تاوانی ژمارە
تاتۆیەکەی بەبیر خەڵک بهێنێتەوە.

56
00:03:05,078 --> 00:03:07,470
ئەمڕۆ، هەندێک لە نەوەکانی
ڕزگاربووانی ڕەشەکوژییەکان

57
00:03:07,470 --> 00:03:10,530
ژماره‌ی تاتۆی خزمەکانیان
لەسەر قۆڵیان نووسیووە.

58
00:03:10,530 --> 00:03:12,713
تۆرا یاسای دژ بە تاتۆکردنی هەبوو،

59
00:03:12,713 --> 00:03:17,226
بەڵام چی ئەگەر بتەوێت بیسریتەوە
ئەو هەستەی هەتە هەرگیز لە بیرنەکرێت؟

60
00:03:17,226 --> 00:03:21,156
و ئەو تاوانبار و دەرکراوانەی ژاپۆن،
لە کۆتاییەکەی تاتۆکردن قەدەخەکرا

61
00:03:21,156 --> 00:03:24,806
لە ناوەڕاستی سەدی ١٩ وە تا
دوای جەنگی دووەمی جیهان،

62
00:03:24,806 --> 00:03:27,194
زیاتر نەخشاندنی تاتۆ نایاسایەکانیان،

63
00:03:27,194 --> 00:03:30,681
بە دیزاینەکان لە چاپکردنی پارچە تەختە و
ئەدەبە بەناوبانگەکان وەریان گرتبوو

64
00:03:30,681 --> 00:03:34,207
و لە هونەری وێنەی ڕۆحی ئەفسانە.
چه‌ته‌كانی یاكوزه‌

65
00:03:34,207 --> 00:03:38,998
تاتۆ نایاسایەکانیان وەکو ئاماژەکانی
تەمەنێکی درێژ دڵسۆزی و ئازایەتی پیشاندەدا.

66
00:03:38,998 --> 00:03:42,997
لەگەڵ ئەوەشدا تاتۆکان بۆ هەتاهەتایە ده‌مێ-
ننه‌وه‌ لە کاتی تاتۆکردنیش زۆر ئازاربەخشە.

67
00:03:42,997 --> 00:03:47,394
بۆ ماوەیەک ئەو تاتۆیانە وەک
داب و نەریتێکی سەرەکی سەیر دەکران.

68
00:03:47,394 --> 00:03:51,504
ئەگەر لە کاتی تاتۆکردن لە شێوەی مۆکۆ
خۆت لابدەیت،

69
00:03:51,504 --> 00:03:54,682
ئەو تاتۆ تەواونەکراوەکەت
ئاماژەیە بۆ ترسنۆکیت.

70
00:03:54,682 --> 00:03:56,899
ئەمڕۆ، ئەگەر لەسەر شێوەی
داب و نەریتەکە نەڕۆیت،

71
00:03:56,899 --> 00:03:59,898
لەوانەیە تاتۆکارەکە ئامێر بەکاربهێنێت

72
00:03:59,898 --> 00:04:04,304
کە لە ساڵی ١٨٩١ لەلایەن
سانیۆل ئۆرایلی داهێنرا،

73
00:04:04,304 --> 00:04:09,786
کە سودی لە ئامێرە چاپەکەی تۆماس
ئەدیسۆن وەرگرت لە ساڵی ١٨٧٦ داهێنرا.

74
00:04:09,786 --> 00:04:14,049
بەڵام لەگەڵ ئەو مێژووە دوورو درێژ و نایابە
تاتۆکردن چەند بژاردەیەکت پێدەدا،

75
00:04:14,049 --> 00:04:15,722
بەنیازیت چ تاتۆیەک بکەیت؟

76
00:04:15,722 --> 00:04:18,697
ئەم دەستەواژە ئاسان و ڕوونەی
بەئاسانی دەخوێندرێتەوە کە تۆ کێیت،

77
00:04:18,697 --> 00:04:20,694
یاخود دەتەوێت چۆن دەرکەویت.

78
00:04:20,694 --> 00:04:24,744
هەروەکو سروشناسە کەشتیەکەی کاپتن کوک
گووتی تەتاوید تەهیشنس،

79
00:04:24,744 --> 00:04:27,493
هەموو کەسێک نیشانەکراوە، هەر
کەسەو بە شێکی جیاوازی لاشەی،

80
00:04:27,493 --> 00:04:31,833
لەوانەیە بە گوێرەی گاڵتەوگەپی بێت یاخود
بەگوێرەی هەلومەرجەکانی ژیان."

81
00:04:31,833 --> 00:04:34,679
لەوانەیە گاڵتەوگەپ و هەلومەرجە
تایبەتەکانت

82
00:04:34,679 --> 00:04:37,238
پێشنیاری تاتۆکردنی هێمایەکی
پاشماوە کلتوریت بۆ بکات،

83
00:04:37,238 --> 00:04:40,255
یاخود هێمای ڕۆحیانەت و
وزەی ڕەگەزی،

84
00:04:40,255 --> 00:04:43,370
یاخود شێوەیەکی کۆنی باشی
هونەری پێشەنگی بەرەنگاریت بۆ بکات.

85
00:04:43,370 --> 00:04:45,054
یادکەرەوەی ئەنجامە نایابەکە،

86
00:04:45,054 --> 00:04:49,011
یاخود پێت چۆنە ئەگەر هولک هۆگن سواری
کەرکەدەنێک بێت نایاب دەردەچێت.

87
00:04:49,011 --> 00:04:52,806
بیرۆکەی خۆتە و جەستەی خۆتە
کەواتەش بڕیار بڕیاری خۆتە.

88
00:04:52,806 --> 00:04:54,120
تەنها دوو یاسا:

89
00:04:54,120 --> 00:04:57,797
پێویستە تاتۆکارێک بدۆزیتەوە تا لە
نەخشاندنی بیرۆکەکەت شەرمەزار نەبێت،

90
00:04:57,797 --> 00:05:01,023
و لە کاتی گوماناویی، هەرگیز ناتوانیت
هەڵە لە وشەی"دایک" بکەیت.