0:00:00.000,0:00:02.000
Kada su me zamolili da održim predavanje odlučio sam

0:00:02.000,0:00:04.000
da zapravo želim pričati o

0:00:04.000,0:00:06.000
svom prijatelju Richardu Feynmanu.

0:00:06.000,0:00:08.000
Jedan sam od rijetkih sretnika

0:00:08.000,0:00:10.000
koji su ga doista imali prilike upoznati

0:00:10.000,0:00:12.000
i uživati u njegovoj prisutnosti.

0:00:12.000,0:00:15.000
I pričati ću vam o Richardu Feynmanu kojeg sam ja poznavao.

0:00:15.000,0:00:17.000
Siguran sam kako postoje i drugi ljudi ovdje

0:00:17.000,0:00:19.000
koji bi vam mogli pričati o Richardu Feynmanu kojeg su oni poznavali,

0:00:19.000,0:00:21.000
i vjerojatno bi to bio drugačiji Richard Feynman.

0:00:21.000,0:00:24.000
Richard Feynman je bio veoma kompleksan čovjek.

0:00:24.000,0:00:26.000
Bio je raznovrsan.

0:00:26.000,0:00:28.000
Bio je, naravno, prije svega

0:00:28.000,0:00:31.000
jako, jako, jako dobar znanstvenik.

0:00:31.000,0:00:34.000
Bio je glumac. Vidjeli ste njegove performanse.

0:00:34.000,0:00:37.000
Također sam imao sreće i prisustvovati tim predavanjima,

0:00:37.000,0:00:39.000
gore na balkonu.

0:00:39.000,0:00:41.000
Bila su to fantastična predavanja.

0:00:41.000,0:00:43.000
Bio je filozof;

0:00:43.000,0:00:45.000
bubnjar;

0:00:45.000,0:00:48.000
i učitelj par excellence.

0:00:48.000,0:00:50.000
Richard Feynman bio je i zabavljač,

0:00:50.000,0:00:52.000
strašan zabavljač.

0:00:52.000,0:00:56.000
Bio je drzak, bezobziran --

0:00:56.000,0:00:58.000
bio je muževan (macho) tip,

0:00:58.000,0:01:01.000
onaj natjecateljski muževni tip.

0:01:01.000,0:01:05.000
Volio je intelektualne "bitke".

0:01:05.000,0:01:09.000
Imao je ogroman ego.

0:01:09.000,0:01:12.000
Ali je nekako imao i

0:01:12.000,0:01:14.000
dosta slobodnog prostora pri dnu.

0:01:14.000,0:01:16.000
A pritom mislim na

0:01:16.000,0:01:19.000
dosta slobodnog prostora, u mom slučaju --

0:01:19.000,0:01:21.000
Ne mogu govoriti ni za koga drugog --

0:01:21.000,0:01:23.000
ali u mom slučaju,

0:01:23.000,0:01:26.000
imao je dosta prostora za još jedan veliki ego.

0:01:26.000,0:01:28.000
Dobro, ne za toliko velik poput njegovog,

0:01:28.000,0:01:30.000
ali za prilično velilk.

0:01:30.000,0:01:33.000
Uvijek sam se osjećao dobro uz Dicka Feynmana.

0:01:33.000,0:01:35.000
U njegovoj je blizini uvijek bilo zabavno.

0:01:35.000,0:01:37.000
Uz njega sam se uvijek osjećao pametno.

0:01:37.000,0:01:39.000
Kako se uz nekog poput njega možeš osjećati pametno?

0:01:39.000,0:01:41.000
Nekako mu je to uspjevalo.

0:01:41.000,0:01:43.000
Uz njega sam se osjećao pametno. I imao sam osjećaj kako je on pametan.

0:01:43.000,0:01:45.000
Uz njega smo se oboje osjećali pametno,

0:01:45.000,0:01:49.000
kao da bi mogli rješiti bilo koji problem.

0:01:49.000,0:01:52.000
Zapravo smo se ponekad i bavili fizikom zajedno.

0:01:52.000,0:01:54.000
Nikada zajedno nismo objavili članak,

0:01:54.000,0:01:57.000
ali smo se dobro zabavljali.

0:01:58.000,0:02:00.000
Volio je pobjeđivati.

0:02:00.000,0:02:03.000
Ponekad bi igrao svoje male muževne (macho) igrice --

0:02:03.000,0:02:06.000
ali ne samo sa mnom, već i s drugim ljudima --

0:02:06.000,0:02:08.000
i gotovo bi uvijek pobijedio.

0:02:08.000,0:02:11.000
Kada ne bi pobijedio, kada bi izgubio,

0:02:11.000,0:02:14.000
smijao se i zabavljao gotovo kao

0:02:14.000,0:02:16.000
i da je pobijedio.

0:02:16.000,0:02:18.000
Jednom mi je ispričao priču

0:02:18.000,0:02:21.000
o šali koju su mu studenti priredili.

0:02:21.000,0:02:23.000
Odveli su ga -- mislim na njegov rođendan --

0:02:23.000,0:02:25.000
na ručak.

0:02:25.000,0:02:27.000
Odveli su ga na ručak

0:02:27.000,0:02:29.000
u sendvič bar u Pasadeni.

0:02:29.000,0:02:31.000
Možda još postoji; Nisam siguran.

0:02:31.000,0:02:34.000
Njihova glavna atrakcija bili su sendviči nazvani po slavnim osobama.

0:02:34.000,0:02:36.000
Mogli ste naručiti Marilyn Monroe sendvič.

0:02:36.000,0:02:39.000
Ili Humphrey Bogart sendvič.

0:02:39.000,0:02:41.000
Studenti su otišli tamo prije,

0:02:41.000,0:02:44.000
i dogovorili se kako će svi naručiti Feynman sendviče.

0:02:44.000,0:02:47.000
Jedni za drugima naručivali su Feynman sendviče.

0:02:47.000,0:02:49.000
Feynman je volio ovu priču.

0:02:49.000,0:02:53.000
Pričao mi je ovu priču sretan i s osmijehom na licu.

0:02:53.000,0:02:56.000
Kada je završio priču, rekao sam mu,

0:02:56.000,0:02:58.000
"Dick, pitam se koja bi bila razlika

0:02:58.000,0:03:02.000
između Feynman sendviča i Susskind sendviča."

0:03:02.000,0:03:04.000
A on je bez oklijevanja,

0:03:04.000,0:03:07.000
rekao, "Pa, mislim da bi bili isti.

0:03:07.000,0:03:10.000
Jedina razlika bi bila u tome što bi Susskind sendvič imao više šunke,"

0:03:10.000,0:03:12.000
šunka u značenju lošeg glumca.

0:03:12.000,0:03:14.000
(Smijeh)

0:03:14.000,0:03:17.000
Bio sam brz tog dana,

0:03:17.000,0:03:20.000
i rekao, "Da, ali bi imao manje gluposti." (baloney: salama; glupost)

0:03:20.000,0:03:23.000
(Smijeh)

0:03:23.000,0:03:27.000
Istina je zapravo

0:03:27.000,0:03:29.000
da je Feynman sendvič

0:03:29.000,0:03:31.000
imao mnogo šunke,

0:03:31.000,0:03:34.000
ali ne i gluposti (salame).

0:03:35.000,0:03:37.000
Ono što je Feynman prezirao ponajviše

0:03:37.000,0:03:39.000
bilo je intelektualno pretvaranje --

0:03:39.000,0:03:41.000
foliranje,

0:03:41.000,0:03:44.000
lažnu sofisticiranost, žargon.

0:03:44.000,0:03:47.000
Sijećam se da smo se za vrijeme 80-ih,

0:03:47.000,0:03:49.000
sredinom 80-ih,

0:03:49.000,0:03:51.000
Dick, ja i Sidney Coleman,

0:03:51.000,0:03:53.000
sastajali par puta

0:03:53.000,0:03:56.000
u San Franciscu u kući nekog bogataša --

0:03:56.000,0:03:58.000
na večeri.

0:03:58.000,0:04:01.000
Zadnji put kada nas je taj bogataš pozvao na večeru,

0:04:01.000,0:04:03.000
pozvao je i par filozofa.

0:04:03.000,0:04:06.000
Ovo su bili filozofi uma.

0:04:06.000,0:04:09.000
Njihova specijalnost bila je filozofija svijesti.

0:04:09.000,0:04:11.000
I razbacivali su se svakojakim žargonom.

0:04:11.000,0:04:14.000
Pokušavam se prisjetiti riječi --

0:04:14.000,0:04:17.000
"monizam," "dualizam," kategorije su se bacale na sve strane.

0:04:17.000,0:04:19.000
Nisam znao što sve te riječi znače, a ni Dick --

0:04:19.000,0:04:21.000
a ni Sydney.

0:04:21.000,0:04:23.000
I o čemu smo pričali?

0:04:23.000,0:04:26.000
Dobro, o čemu pričati kada pričaš o umovima?

0:04:26.000,0:04:28.000
O jednom vrlo očitom problemu --

0:04:28.000,0:04:30.000
mogu li strojevi razviti um?

0:04:30.000,0:04:32.000
Možeš li sagraditi stroj

0:04:32.000,0:04:34.000
koji razmišlja poput čovjeka,

0:04:34.000,0:04:36.000
koji je svjestan?

0:04:36.000,0:04:39.000
Tako smo sjedili i pričali o ovome -- naravno, nismo uspjeli pronaći odgovor.

0:04:39.000,0:04:41.000
Ali je problem s filozofima taj

0:04:41.000,0:04:43.000
što su filozofirali,

0:04:43.000,0:04:45.000
a zapravo su trebali znanstveno razmišljati.

0:04:45.000,0:04:48.000
Naposljetku, ipak je to znanstveno pitanje.

0:04:48.000,0:04:50.000
A filozofiranje je opasna igra

0:04:50.000,0:04:53.000
u blizini Dicka Feynmana.

0:04:55.000,0:04:58.000
Feynman ih je dočekao na nož.

0:04:58.000,0:05:01.000
Bilo je brutalno, smiješno -- o da, bilo je smiješno.

0:05:01.000,0:05:03.000
Ali je stvarno bilo brutalno.

0:05:03.000,0:05:05.000
Spustio ih je na zemlju.

0:05:05.000,0:05:07.000
Ali najbolje od svega bilo je to --

0:05:07.000,0:05:09.000
da je Feynman morao otići malo ranije.

0:05:09.000,0:05:12.000
Nije se osjećao najbolje, pa je i otišao ranije.

0:05:12.000,0:05:15.000
A Sydney i ja smo ostali s filozofima.

0:05:15.000,0:05:18.000
A najbolja od svega bila je reakcija filozofa.

0:05:18.000,0:05:20.000
Bili su presretni.

0:05:20.000,0:05:23.000
Upoznali su velikana;

0:05:23.000,0:05:25.000
i dobili savjet od njega;

0:05:25.000,0:05:27.000
najviše od svega su se zabavili

0:05:27.000,0:05:30.000
na svoj račun;

0:05:30.000,0:05:33.000
i bilo je to divno za vidjeti.

0:05:33.000,0:05:36.000
Shvatio sam kako se u Feynmanu krije nešto nevjerojatno,

0:05:36.000,0:05:39.000
čak i kada je činio ono što je činio.

0:05:43.000,0:05:46.000
Dick je bio moj prijatelj. Zvao sam ga Dick.

0:05:46.000,0:05:48.000
Dick i ja smo se slagali.

0:05:48.000,0:05:51.000
Mislim da smo imali jedan poseban odnos - on i ja.

0:05:51.000,0:05:54.000
Odgovarali smo jedno drugom; voljeli iste stvari.

0:05:54.000,0:05:58.000
I meni su se sviđale intelektualne muževne (macho) igrice.

0:05:58.000,0:06:00.000
Ponekad bih pobijedio, ali je većinom on pobjeđivao,

0:06:00.000,0:06:02.000
ali oboje smo uživali.

0:06:02.000,0:06:04.000
U jednom je trenutku Dick postao uvjeren

0:06:04.000,0:06:08.000
kako ja i on dijelimo slične osobnosti.

0:06:08.000,0:06:10.000
Mislim da nije bio u pravu.

0:06:10.000,0:06:12.000
Mislim da nam je jedino zajedničko bilo to

0:06:12.000,0:06:15.000
što smo oboje voljeli pričati o sebi.

0:06:15.000,0:06:17.000
No, on je bio uvjeren.

0:06:17.000,0:06:19.000
I znatiželjan.

0:06:19.000,0:06:21.000
Čovjek je bio nevjerojatno znatiželjan.

0:06:21.000,0:06:24.000
I htio je razumjeti zašto i kako

0:06:24.000,0:06:28.000
je postojala ta poveznica između nas.

0:06:28.000,0:06:30.000
I jednoga dana smo šetali. Bili smo u Francuskoj.

0:06:30.000,0:06:32.000
U La Zoucheu.

0:06:32.000,0:06:34.000
Bili smo u planinama 1976. godine.

0:06:34.000,0:06:37.000
Bili smo u planinama i Feynman mi je rekao,

0:06:37.000,0:06:39.000
"Leonardo."

0:06:39.000,0:06:41.000
Zvao me Leonardo

0:06:41.000,0:06:43.000
jer smo bili u Europi

0:06:43.000,0:06:46.000
a on je vježbao svoj francuski.

0:06:46.000,0:06:49.000
I rekao je, "Leonardo,

0:06:49.000,0:06:52.000
jesi li bio bliži majci ili ocu

0:06:52.000,0:06:54.000
kada si bio dijete?"

0:06:54.000,0:06:57.000
A ja sam rekao, "Pa, moj pravi junak je bio moj otac.

0:06:57.000,0:06:59.000
Bio je radnik,

0:06:59.000,0:07:02.000
imao pet razreda osnovne škole.

0:07:02.000,0:07:05.000
Bio je dobar mehaničar i naučio me kako koristiti alate.

0:07:05.000,0:07:09.000
Naučio me razne stvari o mehanici.

0:07:09.000,0:07:11.000
Čak me naučio i Pitagorin teorem.

0:07:11.000,0:07:13.000
Nije upotrebljavao riječ hipotenuza,

0:07:13.000,0:07:16.000
već je to nazvao najkraćom udaljenošću."

0:07:16.000,0:07:18.000
A Feynmanove oči su se zasjajile.

0:07:18.000,0:07:20.000
Upalila mu se lampica.

0:07:20.000,0:07:23.000
I rekao je kako je imao

0:07:23.000,0:07:25.000
gotovo identičnu vezu

0:07:25.000,0:07:27.000
sa svojim ocem.

0:07:27.000,0:07:30.000
Zapravo, jedno je vrijeme bio uvjeren

0:07:30.000,0:07:33.000
kako je za dobrog fizičara

0:07:33.000,0:07:35.000
vrlo važna

0:07:35.000,0:07:38.000
takva veza s ocem.

0:07:38.000,0:07:41.000
Ispričavam se na ovom seksističkom razgovoru,

0:07:41.000,0:07:43.000
ali je doista bilo tako.

0:07:43.000,0:07:47.000
Rekao je kako je absolutno uvjeren da je to nužno --

0:07:47.000,0:07:51.000
onaj nužni dio odrastanja mladog fizičara.

0:07:51.000,0:07:54.000
Budući da pričamo o Dicku, on je naravno htio sve to provjeriti.

0:07:54.000,0:07:56.000
Htio je napraviti istraživanje.

0:07:56.000,0:07:58.000
Pa ga je i napravio.

0:07:58.000,0:08:00.000
Izašao je van i napravio istraživanje.

0:08:00.000,0:08:03.000
Pitao je sve svoje prijatelje koje je smatrao dobrim fizičarima,

0:08:03.000,0:08:06.000
"Jesu li na tebe utjecali majka ili otac?"

0:08:06.000,0:08:08.000
A svaki od njih -- svi su bili muškarci --

0:08:08.000,0:08:10.000
svaki od njih

0:08:10.000,0:08:12.000
je rekao, "Moja majka."

0:08:12.000,0:08:15.000
(Smijeh)

0:08:15.000,0:08:19.000
I tako je teorija završila na smetlištu povijesti.

0:08:20.000,0:08:23.000
Ipak je bio vrlo sretan što je napokon susreo nekoga

0:08:23.000,0:08:26.000
tko je imao isto iskustvo s mojim ocem

0:08:26.000,0:08:28.000
kakvo je on imao sa svojim.

0:08:28.000,0:08:30.000
I neko je vrijeme bio uvjeren

0:08:30.000,0:08:32.000
da je to bio razlog našeg prijateljstva.

0:08:32.000,0:08:34.000
Ne znam. Možda. Tko zna?

0:08:34.000,0:08:36.000
Ali, dopustite da vam ispričam ponešto

0:08:36.000,0:08:39.000
i o Feynmanu fizičaru.

0:08:40.000,0:08:42.000
Feynmanov stil --

0:08:42.000,0:08:44.000
ne, stil nije prava riječ.

0:08:44.000,0:08:46.000
Stil podsjeća na leptir mašnu koju je mogao nositi

0:08:46.000,0:08:48.000
ili na odjelo koje je nosio.

0:08:48.000,0:08:50.000
Postoji nešto mnogo dublje od toga,

0:08:50.000,0:08:52.000
ali se ne mogu sjetiti neke prikladnije riječi.

0:08:52.000,0:08:55.000
Feynmanov znanstveni stil

0:08:55.000,0:08:57.000
uvijek je težio pronalasku najjednostavnijeg,

0:08:57.000,0:09:02.000
najelementarnijeg mogućeg rješenja nekog problema.

0:09:02.000,0:09:05.000
Ako to nije bilo moguće, morao bi smisliti nešto kompliciranije.

0:09:05.000,0:09:08.000
Ali neupitno mu je dio ovoga

0:09:08.000,0:09:11.000
predstavljalo veliko zadovoljstvo

0:09:11.000,0:09:15.000
kako bi pokazao ljudima da može misliti jednostavnije od njih.

0:09:15.000,0:09:18.000
Ali je isto tako duboko vjerovao, bio istinski uvjeren,

0:09:18.000,0:09:20.000
da ako nisi u stanju nešto objasniti jednostavno

0:09:20.000,0:09:23.000
onda to nisi ni shvatio.

0:09:23.000,0:09:26.000
1950-ih ljudi su pokušavali shvatiti

0:09:26.000,0:09:28.000
supratekući helij.

0:09:28.000,0:09:30.000
Postojala je teorija.

0:09:30.000,0:09:32.000
Osmišljena zahvaljujući ruskom matematičkom fizičaru,

0:09:32.000,0:09:34.000
i bila je to komplicirana teorija.

0:09:34.000,0:09:36.000
Ubrzo ću vam ispričati nešto o toj teoriji.

0:09:36.000,0:09:38.000
Bila je to užasno komplicirana teorija

0:09:38.000,0:09:41.000
puna teških integrala i formula

0:09:41.000,0:09:43.000
i matematike, itd.

0:09:43.000,0:09:46.000
I nekako je funkcionirala, ali ne baš dobro.

0:09:46.000,0:09:48.000
Ispravna je bila jedino u slučaju

0:09:48.000,0:09:51.000
kada su atomi helija bili međusobno vrlo, vrlo udaljeni.

0:09:51.000,0:09:53.000
Atomi helija morali su biti vrlo udaljeni.

0:09:53.000,0:09:55.000
A nažalost, atomi helija u tekućem heliju

0:09:55.000,0:09:57.000
naslagani su jedan na drugi.

0:09:57.000,0:10:00.000
Feynman je odlučio, kao amaterski fizičar helija,

0:10:00.000,0:10:03.000
kako će pokušati shvatiti o čemu je zapravo riječ.

0:10:03.000,0:10:05.000
Imao je vrlo jasnu ideju.

0:10:05.000,0:10:07.000
Pokušao je shvatiti

0:10:07.000,0:10:09.000
kako bi izgledala funkcija kvantnog vala

0:10:09.000,0:10:11.000
tog velikog broja atoma.

0:10:11.000,0:10:13.000
Pokušao si je to vizualizirati,

0:10:13.000,0:10:16.000
pritom se koristeći jednostavnim principima.

0:10:16.000,0:10:19.000
Par jednostavnih principa bili su vrlo, vrlo jednostavni.

0:10:19.000,0:10:21.000
Prvi je glasio:

0:10:21.000,0:10:24.000
kada se atomi helija dodirnu međusobno se odbijaju.

0:10:24.000,0:10:27.000
Kao posljedica toga valna funkcija mora težiti nuli,

0:10:27.000,0:10:30.000
mora nestati kada se atomi helija dodirnu.

0:10:30.000,0:10:32.000
Druga činjenica je ta

0:10:32.000,0:10:35.000
da primarno stanje, najniža energija kvantnog sistema,

0:10:35.000,0:10:39.000
-- a funkcija vala je uvijek mirna --

0:10:39.000,0:10:41.000
ima minimalan broj titraja.

0:10:41.000,0:10:43.000
I tako je sjeo za stol --

0:10:43.000,0:10:45.000
mislim kako i nije imao ništa više

0:10:45.000,0:10:47.000
od običnog papira i olovke --

0:10:47.000,0:10:49.000
pokušao zapisati, i zapisao,

0:10:49.000,0:10:52.000
najjednostavniju funkciju koje se mogao sjetiti

0:10:52.000,0:10:54.000
a koja je imala takve uvjete graničnosti

0:10:54.000,0:10:56.000
zbog kojih bi valna funkcija nestala kada se stvari dodirnu

0:10:56.000,0:10:58.000
i koja nema titraja između.

0:10:58.000,0:11:00.000
Zapisao je vrlo jednostavnu stvar.

0:11:00.000,0:11:02.000
Zapravo je bila toliko jednostavna

0:11:02.000,0:11:04.000
da bi ju i jedan pametni srednjoškolac,

0:11:04.000,0:11:06.000
koji pri sebi nema ni kalkulatora,

0:11:06.000,0:11:09.000
shvatio bez problema.

0:11:09.000,0:11:12.000
Stvar je bila u tome da je ta jednostavna funkcija koju je zapisao

0:11:12.000,0:11:15.000
opisivala sve što je do tada bilo poznato o tekućem heliju

0:11:15.000,0:11:17.000
i još ponešto.

0:11:17.000,0:11:19.000
Uvijek sam se pitao

0:11:19.000,0:11:22.000
jesu li se profesionalci, pravi profesionalni fizičari helija,

0:11:22.000,0:11:25.000
osjećali osramoćenima.

0:11:25.000,0:11:27.000
Imali su na raspolaganju svoju super snažnu teoriju,

0:11:27.000,0:11:29.000
i nisu uspjeli shvatiti o čemu se radi.

0:11:29.000,0:11:33.000
Uzgredno, reći ću vam o kojoj super snažnoj teoriji je bila riječ.

0:11:33.000,0:11:36.000
Bila je to teorija Feynmanovih dijagrama.

0:11:36.000,0:11:38.000
(Smijeh)

0:11:38.000,0:11:41.000
Ponovno mu je pošlo za rukom 1968. godine.

0:11:41.000,0:11:43.000
1968. godine, na mom sveučilištu --

0:11:43.000,0:11:46.000
Tada nisam bio tamo -- ali 1968.,

0:11:46.000,0:11:49.000
istraživali su strukturu protona.

0:11:49.000,0:11:51.000
Proton se naravno sastoji od

0:11:51.000,0:11:53.000
skupine malih čestica.

0:11:53.000,0:11:55.000
To je bilo više-manje poznato svima.

0:11:55.000,0:11:58.000
A analizirali su se, naravno, Feynmanovim dijagramima.

0:11:58.000,0:12:01.000
Zato su Feynmanovi dijagrami bili i osmišljeni --

0:12:01.000,0:12:03.000
kako bi se shvatile čestice.

0:12:03.000,0:12:05.000
Eksperimenti koji su se izvodili bili su vrlo jednostavni.

0:12:05.000,0:12:07.000
Proton se

0:12:07.000,0:12:09.000
snažno sudari s elektronom.

0:12:09.000,0:12:12.000
Ovome su i služili Feynmanovi dijagrami.

0:12:12.000,0:12:14.000
Jedini je problem bila činjenica

0:12:14.000,0:12:16.000
da su Feynmanovi dijagrami komplicirani.

0:12:16.000,0:12:18.000
Riječ je o kompliciranim integralima.

0:12:18.000,0:12:21.000
Ako si ih mogao sve rješiti, dobio bi vrlo preciznu teoriju.

0:12:21.000,0:12:24.000
Ali to je bilo gotovo nemoguće; jednostavno su bili previše komplicirani.

0:12:24.000,0:12:26.000
Ali ljudi su ih pokušavali rješiti.

0:12:26.000,0:12:29.000
Mogao se rješiti dijagram s jednom petljom. Nije bilo brige za jednu petlju.

0:12:29.000,0:12:32.000
Jedna petlja, dvije petlje -- možda ste mogli rješiti dijagram s tri petlje,

0:12:32.000,0:12:34.000
ali više od toga niste mogli ići.

0:12:34.000,0:12:36.000
Feynman je rekao, "Zaboravite sve to.

0:12:36.000,0:12:38.000
Samo zamislite proton

0:12:38.000,0:12:40.000
kao skupinu malih čestica --

0:12:40.000,0:12:42.000
kao roj malih čestica."

0:12:42.000,0:12:45.000
Nazvao ih je partonima.

0:12:45.000,0:12:47.000
Rekao je, "Samo zamislite roj partona

0:12:47.000,0:12:49.000
koji se kreće veoma brzo."

0:12:49.000,0:12:53.000
Budući da se kreću veoma brzo,

0:12:53.000,0:12:57.000
teorija relativnosti kaže kako se unutarnji mehanizmi kreću veoma sporo.

0:12:57.000,0:12:59.000
Elektron ih udara odjednom.

0:12:59.000,0:13:02.000
Kao da napravite jedan brzi snimak protona.

0:13:02.000,0:13:04.000
Što vidite?

0:13:04.000,0:13:09.000
Vidite zamrznutu sliku partona.

0:13:09.000,0:13:11.000
Ne miču se, a budući da se ne miču

0:13:11.000,0:13:13.000
za vrijeme trajanja eksperimenta,

0:13:13.000,0:13:15.000
ne morate se brinuti o načinu na koji se kreću.

0:13:15.000,0:13:17.000
Ne morate se brinuti o silama koje djeluju između njih.

0:13:17.000,0:13:19.000
Samo o njima razmišljate

0:13:19.000,0:13:21.000
kao o skupini

0:13:21.000,0:13:24.000
zamrznutih partona.

0:13:24.000,0:13:27.000
I ovo je bio ključ u analizi ovih eksperimenata.

0:13:27.000,0:13:30.000
Nevjerojatno efikasno,

0:13:30.000,0:13:32.000
netko je spomenuo kako je riječ revolucija loša riječ.

0:13:32.000,0:13:35.000
Vjerojatno i je, pa neću spomenuti revoluciju --

0:13:35.000,0:13:38.000
ali je zasigurno jako dobro razvila

0:13:38.000,0:13:41.000
naše shvaćanje protona,

0:13:41.000,0:13:43.000
i čestica van toga.

0:13:43.000,0:13:45.000
Htio sam vam ispričati još toga

0:13:45.000,0:13:47.000
o mom odnosu s Feynmanom,

0:13:47.000,0:13:49.000
kakav je bio,

0:13:49.000,0:13:51.000
ali vidim da mi je ostalo još pola minute vremena.

0:13:51.000,0:13:53.000
Pa mislim da ću završiti

0:13:53.000,0:13:57.000
i reći kako mislim da se ovakav događaj Feynmanu ne bi svidio.

0:13:57.000,0:14:00.000
Mislim da bi rekao,

0:14:00.000,0:14:03.000
"Ne treba mi ovo."

0:14:03.000,0:14:06.000
Ali kako da odamo počast Feynmanu?

0:14:06.000,0:14:08.000
Kako stvarno odati počast Feynmanu?

0:14:08.000,0:14:11.000
Mislim da mu trebamo odati počast

0:14:11.000,0:14:13.000
tako da izbacimo što je više moguće gluposti (baloney: glupost; salama)

0:14:13.000,0:14:16.000
iz naših sendviča.

0:14:16.000,0:14:18.000
Hvala.

0:14:18.000,0:14:21.000
(Pljesak)