Khoảng hai năm trước
Tôi được nhắc đến trong một bài báo
của New York Times có tên
"Cuộc phiêu lưu của một thiếu niên
nói nhiều ngôn ngữ"
trong đó kể về niềm đam mê
học ngoại ngữ,
1 thói quen khác thường của tôi
Lúc đầu tôi nghĩ điều đó rất tuyệt
Thật tốt khi người ta
chú ý đến học ngoại ngữ
và đó không còn là
một thói quen cô độc,
giúp tôi giao tiếp với
mọi người trên thế giới
Và khi tôi càng ở tâm điểm
của truyền thông lâu
tôi càng đi lệch trọng tâm
câu chuyện của mình
Mặc dù tôi luôn thích thú được nói về
tại sao và thế nào,
tại sao tôi học ngoại ngữ,
tôi đã học như thế nào,
thay vào đó, mọi chuyện
trở nên hơi hỗn loạn
trong đó, những show truyền thông chỉ muốn
làm câu chuyện của tôi giật gân
Thế nên mọi việc diễn ra
như thế này
"Xin chào, hôm nay tôi có mặt với
Timothy Doner, cậu bé 17 tuổi
người thông thạo 20 ngoại ngữ.
À, xin lỗi quý vị
Cậu ấy có thể nói xấu
quý vị bằng 25 ngôn ngữ
và thành thạo 10 ngoại ngữ khác.
Tim, hãy nói với khán giả
'Chào buổi sáng'
và 'cảm ơn khán giả xem đài'
bằng tiếng Hồi giáo?''
(Cười)
''Ờ... Ả Rập''
(nói tiếng Ả Rập)
''Tuyệt, Tim.
Chúng tôi muốn
cậu giới thiệu bản thân và nói
'Tôi thông thạo 23 ngoại ngữ'
bằng tiếng Đức"
''Thực ra không hẳn thế. Nhưng..."
''Không, không, cứ nói cho khán giả nghe đi''
(bằng tiếng Đức)
''Tuyệt vời. Còn bây giờ
một câu líu lưỡi tiếng Trung
được không?
(Cười)
"ồ, chúng ta có thể nói về tiếng Trung,
bạn biết đấy, càng ngày càng nhiều người Mỹ
học tiếng Trung,
và tôi nghĩ là
điều đó rất có ý nghĩa."
"Không. Không. Không
Nói Cứ nói cho chúng nghe một câu khó phát âm"
(Cười)
(bằng tiếng Trung)
Chàng trai này! Tim, thế
một câu tiếng Trung nữa đi"
"Tôi không làm thế thì tốt hơn,
chúng ta có thể nói về Trung Quốc.
Bạn có thể thu được nhiều điều
nhờ việc học ngoại ngữ.
''Ôi, Tim, tôi xin lỗi
Chúng ta hết giờ rồi"
(Cười)
(Vỗ tay)
''Bây giờ, tại sao cậu không
nói tạm biệt với khán giả
bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ nhỉ
và chúng ta sẽ kết thúc ở đây.''
''Nhưng chúng ta chưa
thực sự trao đổi gì cả''
''Nhưng xin hãy nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ đi"
(bằng tiếng Thổ Nhĩ Kỳ)
''Đó là chàng trai này,
tự hỏi cậu ta có thể
tìm được bạn gái không....
(Cười)
"Xin đừng rời xa màn hình
tiếp theo sẽ là
một chú chó bun lướt ván
trong bộ đồ bơi"
(Cười)
(Vỗ tay)
Buồn cười thế đấy ạ.
Điều đó nhấn mạnh
2 vấn đề khá quan trọng
qua cách mà người ta
thể hiện câu chuyện của tôi
Ở mức độ cá nhân,
Tôi cảm thấy học ngoại ngữ bây giờ
gần như trở thành một loại nghĩa vụ
tôi cảm thấy một thứ gì đó bỗng nhiên
phải được sắp xếp 1 cách cứng nhắc
Một điều gì đó mà phải
phân loại, hợp lý hóa,
biểu hiện bằng các con số cụ thể.
Tôi nói X tiếng
Tôi biết Y tiếng.
trái ngược với điều tôi luôn làm,
đó là học ngoại ngữ
vì niềm vui trong đó
Học để giao tiếp với mọi người
học về các nền văn hóa khác
Ở một mức cao hơn, nó làm hạ giá
ý nghĩa của việc nói một ngôn ngữ,
hay biết một ngôn ngữ
Nếu bây giờ tôi có thể nói cho bạn
1 điều gì đó tại TEDxTeen,
thì đó là việc biết một ngôn ngữ
không chỉ là biết một vài từ trong từ điển
Nó có ý nghĩa hơn nhiều
câu hỏi phòng vệ sinh ở đâu
hay mấy giờ rồi.
Mà tôi đang đi hơi nhanh rồi.
Với nhiều bạn chưa quen thuộc
với câu chuyện của tôi,
các bạn có thể không biết từ
''polyglot'' (đa ngôn ngữ) nghĩa là gì
đó quả là một từ kỳ cục
Tôi bắt đầu ở đây.
Đứa nhóc tì này là tôi, khoảng năm 2001
đây là bắt đầu hành trình
học ngoại ngữ của tôi
Thực ra tôi đã từng là một diễn viên nhí
trước khi tôi bắt đầu học ngoại ngữ.
Và tôi luôn có một chút
năng khiếu với ngữ điệu
Thế là tôi đi thử giọng
cho quảng cáo trên radio
hoặc quảng cáo trên ti vi
và tôi có thể giả giọng Austin Powers.
Tôi sẽ không diễn nó ở đây đâu.
(Cười)
hoặc là tôi có thể
Apu trong seri tThe Simpsons.
Có một lần thử giọng
tôi bị yêu cầu đi về,
họ bảo tôi đóng giả
một đứa bé bị ngọng,
tôi thì lại muốn làm
Darth Vader với giọng Pháp
(Cười)
Nhưng điều đó đã dạy tôi những điều cơ bản
về việc phân tích âm thanh.
về việc bắt được âm của người nước ngoài
hay những mẫu câu nói
và thật sự sống với nó.
Nào, bây giờ, tua nhanh hơn một chút
lúc này tôi học lớp 3,
và tôi bắt đầu học tiếng Pháp
lần đầu tiên
Sáu tháng rồi đến một năm
thậm chí hai năm sau,
tôi vẫn không thể giao tiếp.
Tiếng Pháp chỉ là 1 môn học ở trường
và ngay cả khi tôi có thể nói những từ
như khuỷu tay, xương đầu gối, dây giầy
Tôi thật sự không thể giao tiếp
trôi chảy với ai cả.
Tua nhanh hơn một chút.
Lớp 7, tôi học tiếng Latin
Tiếng Latin là một ngôn ngữ chết
và khi học tiếng Latin, bạn thật sự học
cách phân tích ngôn ngữ
và nhìn ngôn ngữ như một hệ thống
với các quy tắc, và như 1 phần
của 1 bộ xếp hình
Điều đó thật thú vị
nhưng tôi vẫn chưa cảm nhận
học ngôn ngữ là dành cho mình
Nào, lại tua một chút nhanh hơn
Khoảng 13 tuổi,
tôi quan tâm về
mâu thuẫn Israel - Palestine
Tôi bắt đầu học tiếng Do Thái.
Tôi không biết
phải làm thế nào.
Tôi chẳng biết
tôi nên làm gì
thế là tôi nghe rất nhiều nhạc Rap
Tôi học lời bài hát,
tôi nói lại những lời đó
rồi tôi thử chat với những người bản ngữ,
tuần một lần, tháng một lần
tôi tiến bộ lên
Tôi bắt đầu hiểu ra rất nhiều.
Tôi nói không giống
người bản ngữ,
tôi không thể nói chuẩn xác và
tôi đương nhiên chả hiểu ngữ pháp.
nhưng tôi đã làm những điều
mà tôi không bao giờ làm được ở trường
đó là nhặt nhạnh những căn bản
của một ngôn ngữ
tự học
Tiếp theo sau đó một chút
Tôi bắt đầu học tiếng Ả Rập khi 14 tuổi
trong một chương trình hè ở lớp 9
Đó là mùa hè năm 2010
Sau 1 tháng, tôi thấy tôi
có thể đọc viết
không gặp vấn đề gì.
Tôi đã học những căn bản
của một ngôn ngữ chính thức
và một trong các phương ngữ
Và cuối cùng, tôi nhận ra rằng
tôi có thể học ngoại ngữ như 1 sở thích
Cuối cùng, ngày 24 tháng 3 năm 2011
Tôi đã bị mất ngủ khủng khiếp
khi tôi học thêm ngôn ngữ khác
bằng các sách ngữ pháp hay xem ti vi,
ví dụ như tiếng Ả Rập hay Do Thái,
trở thành cách tôi tập trung thời gian
Đêm đó, khi tôi vẫn còn thức
tới tận khuya lắc
Tôi đã tự thu âm mình nói tiếng Ả rập
vào máy tính
làm phụ đề
và đưa lên trang Youtube
với tiêu đề "Tim nói tiếng Ả Rập"
(bằng tiếng Ả Rập)
Hôm sau tôi làm điều tương tự
(bằng tiếng Do Thái)
Tim nói tiếng Do Thái
Những lời bình luận khi tôi ngó vào
thật tuyệt vời
Người ta nói kiểu như
"Oa, tôi chưa từng gặp một
người Mỹ nói tiếng Ả Rập"
(Cười)
Chẳng lẽ là lỗi của họ à?
Ngoài ra, còn có những câu như
"Ồ, có lẽ bạn có thể sửa nguyên âm ở đây"
hay ''có lẽ từ này
được phát âm như thế này''
Thế là học ngoại ngữ,
bỗng nhiên
đi từ trên những trang sách
hay màn hình máy tính của tôi
đến cả thế giới
rộng lớn.
Sau đó tôi bị cuốn vào
tôi có cả một cộng đồng
để tương tác cùng
và quan trọng là có một giáo viên
hay bạn nói chuyện
trong bất kỳ ngôn ngữ nào tôi muốn.
Tôi sẽ cho bạn xem một đoạn phim ngắn
Video: [tiếng Ả Rập] Tôi bắt đầu học tiếng
Ả Rập cách đây 6 tháng
(tiếng Indonesia)
Nó bắt đầu từ ... một, hai, ba , bốn ...
khoảng bốn ngày trước
(Tiếng Do thái)
Tôi thật sự thấy rằng
đọc và viết
bằng tiếng Ả Rập dễ hơn
(tiếng Ojibwe)
Tôi đương nhiên thấy tiếng Ojibwe khó!
(tiếng Swahili)
nhưng hôm kia tôi về nhà
(Tiếng Pashto) Phát âm của tôi thế nào?
Cảm ơn rất nhiều!
Chúc một ngày tốt lành! Tạm biệt!
(Vỗ tay)
Tim Doner: Đó là
phương pháp của tôi
để vươn ra thế giới.
Khi tôi học những ngôn ngữ này
tôi gặp một số trở ngại.
Một là
tôi không biết cách tự học.
Thực tế, tôi dám chắc
nhiều bạn nếu bị nói là
bạn phải học tiếng Pashto
trước tháng sau
bạn sẽ chẳng biết phải làm gì
Thế là tôi làm thử nghiệm
Đây là một ví dụ
Trong lớp Latin, tội đọc về
điều mà Cicero mô tả
gọi là "Phương pháp của Loci"
Chính xác là Locurum.
Đó là một kỹ năng,
giúp bạn ghi nhớ
Ví dụ, bạn muốn học
10 từ vựng trong một danh sách
Bạn lấy từng từ một
và thay vì học
theo từng khối
bạn nhập chúng vào
trí nhớ không gian của bạn
Ý của tôi là như thế này
đây là quảng trường Union
nơi tôi đến hàng ngày.
Nếu tôi nhắm mắt,
Tôi có thể mường tượng ra nó rất rõ nét
Tôi tưởng tượng
mình đang đi dọc quảng trường Union
và ở mỗi điểm trong tâm trí
có tiếng vang vọng
tôi liên kết nó với một từ vựng
Tôi sẽ lấy ví dụ nhé.
Tôi đang đi bộ trên Đại lộ Park
và tiếng Nhật đi bộ là ''iku''
Tôi đi thêm một chút nữa, rẽ phải,
ngồi lên bậc thang,
nơi mà tôi có thể ''Suwaru''
Thẳng hướng Bắc từ đó
là tượng George Washington
nơi tôi thường nghĩ là một vòi phun nước
thế thì ''nomu'', nghĩa là uống
Bên cạnh
có một cái cây, bạn có thể ''kiru'' - cắt
Đi về phía Bắc,
hướng Barnes & Noble
bạn có thể ''yomu'', nghĩa là đọc
Nếu tôi thấy đói và muốn
đi tới quán Falafel yêu thích
tôi có thể đi qua một tòa nhà phía tây
và tôi có thể ''taberu'', nghĩa là ăn
Sót mất một từ
Cũng được. 8 trên 10!
Không tệ lắm!
Tôi nhận ra rằng, đa phần
bằng cách thử nghiệm phương pháp như vậy,
việc học ngôn ngữ trở thành
một kinh nghiệm tương tác,
trở thành một điều
mà tôi có thể ghi nhớ tốt hơn
và tôi rất thích thú.
Có thể cách đó
không hợp với bạn
Tôi có 1 cách khác.
Có nhiều người hỏi tôi
Anh học nhiều ngoại ngữ
đến thế cùng một lúc
làm sao anh không bị lẫn lộn nhỉ?
hay làm thế nào anh nhớ
nhiều từ đến thế?
Trong tiếng Tây Ban Nha,
tôi học từ cái bàn
và từ quyển sách
vào tai này qua tai kia ngay.
Cách tôi làm là nắm chặt lấy nó.
Ví dụ
lấy ba từ này trong tiếng Indonesia.
Đây là những từ nằm trong
nhóm 50 từ đầu tiên tôi học
"Kepala", "Kabar", "Kantor".
về từ vựng, chúng không
liên quan gì đến nhau
''Kepala'' là đầu. ''Kabar'' là tin tức.
''Kantor'' là văn phòng
Nhưng mà chúng nghe na ná ''K'', ''A''
Đúng không ạ?
Thế điều tôi làm là
tôi ghi nhớ những từ
theo một khối có âm tương tự.
Nên nếu tôi nghe từ ''Kepala''
trong tiếng Indo
Tôi lập tức nghĩ đến
từ ''Kebar'' và ''Kantor''
Giống như vậy, trong tiếng Ả Rập
"Iktissad", "Istiklal", "Sokot".
Ba từ này chẳng liên quan đến nhau
Một là kinh tế, một là độc lập,
một là suy sụp
Nhưng nếu tôi nghe 1 từ, thì nó gợi nhớ..
(Cười)
(Cười)
nó gợi nhớ các từ còn lại
Tương tự với tiếng Do Thái
(bằng tiếng Do Thái)
Ngay cả khi nghĩa của chúng là
quay lại, nhớ và tỏa sáng
hay trong tiếng Farsi chúng
có liên quan đến nhau
Nên với tôi, nếu tôi nghe từ ''Pedar''
nghĩa là bố
tôi sẽ tự động nghĩ ra các từ
"Mada", "Barodar", "Dokhtar".
mẹ, anh trai, con gái
Tóm lại, đó là một cách học
và tôi không nói rằng nó sẽ
khiến bạn thông thạo 1 ngôn ngữ
nó chỉ là 1 trong các cách
để vượt qua những khó khăn
Và có thể bạn tự hỏi
Làm việc này thì được cái gì?
Tại sao học tiếng Pasho hay tiếng Ojibwe
khi bạn đang sống ở New York?
Lý do là
Thực ra,
tôi sống ở New York cả đời mình
và tôi luôn bị choáng ngợp
bởi số lượng ngôn ngữ
tôi có thể nghe trong 1 ngày
Đi dọc theo một con phố,
tôi sẽ thấy các bảng hiệu tiếng Trung
hay tiếng Tây Ban Nha
Tôi thấy hiệu sách Nga,
nhà hàng Ấn Độ, nhà tắm Thổ Nhĩ Kỳ.
Bất chấp sự đa dạng ngôn ngữ đó,
văn hóa Mỹ chủ đạo
vẫn dứt khoát ở dạng đơn ngữ
Nếu bạn không tin,
hãy xem phản ứng với
video quảng cáo Coca-cola Super Bowl
Vì thế khi tôi bắt đầu thử nghiệm
với việc học ngoại ngữ
tôi đã tìm thấy một cộng đồng
những người học ở ngay New York.
Tôi đã đi xa hơn giới hạn thành phố
và vì thiếu từ,
tự làm mình xấu hổ
tôi cố gắng nói chuyện
với người ta cả ngày
tìm hiểu quan điểm của họ về mọi thứ
và sử dụng các kỹ năng ngôn ngữ mới phát hiện ra
Video: (bằng tiếng Nga) Tên anh là gì?
Natan
Natan
Xin chào
Tên anh là gì?
Tôi là Tim
Rất vui được gặp anh
Rất vui được gặp anh
Anh từ đâu đến?
(bằng tiếng Urdu) Cuốn sách này là do
Qudratullah Shanab tự viết
''nawist'' nghĩa là gì?
Nó nghĩa là tác giả đã viết...
À, rồi, Khod-Nawist (tự viết)
xuất phát từ khod-nevashtan
trong tiếng Ba Tư
Đấy, bạn có thể phải dùng rất nhiều tiếng Anh
có thể bạn không thật sự
đặc biệt thu hút khi bạn nói
nhưng vấn đề là
bạn đã bước ra ngoài
và bạn trải nghiệm
Tôi không nói tiếng Urdu giỏi
đoạn hội thoại đó nghe khá kỳ,
nhưng chỉ từ đó,
tôi đã học được từ mới ''Khod-nawist''
và tôi sẽ không bao giờ quên nó.
Tiếp theo nữa, bạn lại có thể tự hỏi
Một lần nữa, làm việc này có ý nghĩa gì?
Tôi đã cố gắng giải thích với mọi người
những động lực khác nhau của tôi là gì
nhưng tôi thấy câu nói
của Nelson Mandela
là cách lý giải tốt nhất
''Nếu bạn nói với một người
bằng ngôn ngữ mà anh ta hiểu
điều đó sẽ ở lại trong đầu anh ta.
Nếu bạn nói với một người bằng ngôn ngữ của anh ta
thì điều đó sẽ nằm lại trong trái tim anh ta
Khi tôi bắt đầu nhận thấy
có một sự kết nối rộng lớn
giữa ngôn ngữ và văn hóa
ngôn ngữ và tư duy.
Thực tình mà nói,
nếu bạn muốn học tiếng Ba Tư , ví dụ thế
bạn cầm từ điển lên, bạn nói
''Tôi biết nói ''cảm ơn'' thế nào,
Tôi biết nói ''Cái này giá bao nhiêu?''
và tôi biết nói ''tạm biệt''.
Ô, tôi biết tiếng Ba Tư.''
Có lẽ là không, thực ra, hãy xem
nếu bạn muốn một cái gì đó
ở một hiệu sách Ba Tư,
bạn có thể hỏi ai đó ''Cái này giá bao nhiêu?''
Nói chung anh ta sẽ nói với thế này:
"Ghabeli nadaareh."
nghĩa là ''Nó vô giá trị''
(Cười)
Thực tế đây là một nét văn hóa sâu sắc
gọi là ''Taaraf''
trong đó, hai người đàm thoại với nhau
cả hai đều cố gắng cư xử
khiêm nhường hơn người kia.
Thế nên nếu tôi đi mua sách
sẽ là thô lỗ nếu người đó nói với tôi
''Nó giá 5 đồng''
Anh ta phải nói ''Nó không có giá gì cả, thưa anh
Anh đẹp trai quá
anh tài giỏi quá
(Cười)
Anh cứ cầm về,
Tôi rất khiêm nhường, anh cứ cầm luôn cho''
(Cười)
Hoặc bạn có thể thấy gì đó
như thế này:
Nếu bạn muốn cảm ơn ai đó
nếu bạn muốn bày tỏ lòng biết ơn,
hoặc nói "rất vui được gặp anh''
Tôi có thể nói ''Có gì đâu,
tôi biết nói ''cảm ơn'' bằng tiếng Farsi mà
Tôi nói tiếng Farsi''.
Tuy nhiên lại không hẳn thế
Thật ra tôi thường nghe thấy câu này
khi nói chuyện với người Iran,
"Ghorbanet beram."
dịch sát nghĩa là
"Tôi có thể hy sinh cuộc đời tôi cho anh''
(Cười)
Thế đấy, nó văn thơ
bạn có thể coi nó là thống thiết quá đáng
nhưng đó là điều bạn phải thật sự hiểu được văn hóa
để nắm bắt được
Tôi không muốn phóng đại
vì, hãy nghĩ xem,
chúng ta cũng nói thế trong tiếng Anh suốt mà
Nếu bạn hỏi ai đó ''Anh có khỏe không?''
Bạn chờ đợi câu trả lời như thế nào?
''Tôi ổn''
Nếu bạn nói với tôi cái gì khác
tôi không quan tâm
(Cười)
Nhưng chúng ta vẫn nói
Chúng ta nói ''Chúa phù hộ anh''
ngay cả khi hiện tại nó chẳng có nội dung tôn giáo
thật sự hàm chứa trong đó
khi người ta hắt xì hơi
Đúng không ạ? Thế thì
Thật là thú vị chúng ta nghĩ đến một điều
mà đa số các nhà ngôn ngữ học tin rằng
ngôn ngữ vốn không
ảnh hưởng lên cách bạn nghĩ
Đúng thế. Không có ngôn ngữ nào
có thể biến bạn thành thần đồng toán học.
Không có ngôn ngữ nào có thể làm cho
các vấn đề logic trở nên không thể hiểu được.
Nhưng có một sự ràng buộc
giữa ngôn ngữ và văn hóa
Có rất nhiều ngôn ngữ có thể nói cho bạn
về cả quan niệm văn hóa
và thực tế, trên trái đất,
mỗi hai tuần, có một ngôn ngữ chết đi
Không còn ai nói nó nữa.
Bởi chiến tranh, bởi đói kém,
đa số trường hợp là do bị đồng hóa
Có lẽ , sẽ dễ dàng cho tôi hơn
khi không nói tiếng của làng tôi
mà nói tiếng Ả Rập, chẳng hạn.
Hoặc có thể tôi đến từ một bộ tộc Amazon,
môi trường sống của tôi bị mất dần
và hợp lý hơn là tôi
sẽ học tiếng Bồ Đào Nha
và để mất văn hóa của mình.
Hãy nghĩ về điều đó.
Hai tháng nữa, kể từ hôm nay, ngày 1 tháng Tư
Đối với nhiều bạn, ngày đó sẽ căng thẳng
vì bạn phải nộp bài
hoặc phải trả tiền nhà.
Nhưng đối với hai nhóm
người trên thế giới
đối với hai nền văn hóa, điều đó có nghĩa là
sự ra đi của ngôn ngữ của họ
Cái chết của những truyền thuyết,
của lịch sử, của văn hóa dân gian.
Của cách hiểu thế giới của họ.
Nào, thế giờ bạn
ôn lại tiếng Tây Ban Nha
đi đến lớp tiếng Nhật,
sẽ không ngăn cản được sự biến mất của ngôn ngữ
Nhưng điều cần làm là,
bắt đầu mở rộng đầu óc của bạn với ý nghĩ
rằng ngôn ngữ
trong ý nghĩa và bản chất của nó
thể hiện quan điểm về thế giới văn hóa.
Vè nếu tôi có thể truyền đạt cho bạn
một điều tại TEDxTeen hôm nay
thì đó là:
Bạn có thể dịch từ ngữ dễ dàng
nhưng bạn không thể
truyền tải được hết ý nghĩa.
Cảm ơn
(Tiếng cổ vũ)