Θέλω να σας μιλήσω για το μέλλον της ιατρικής. Αλλά πριν απ' αυτό, θέλω να μιλήσω λιγάκι για το παρελθόν. Λοιπόν, σχεδόν σε όλη την πρόσφατη ιστορία της ιατρικής, σκεφτόμαστε την ασθένεια και τη θεραπεία στα πλαίσια ενός πολύ απλού μοντέλου. Συγκεκριμένα, το μοντέλο είναι τόσο απλό που μπορείς να το συνοψίσεις σε 6 λέξεις: έχεις αρρώστια, παίρνεις χάπι, σκοτώνεις κάτι. Λοιπόν, η αιτία της κυριαρχίας αυτού του μοντέλου είναι φυσικά η επανάσταση των αντιβιοτικών. Πολλοί ίσως να μην το γνωρίζετε αλλά τυχαίνει να εορτάζουμε την εκατονταετή επέτειο της εμφάνισης των αντιβιοτικών στις ΗΠΑ. Αλλά αυτό που σίγουρα γνωρίζετε είναι ότι η εμφάνιση αυτή δεν ήταν κάτι επαναστατικό. Έπαιρνες μια χημική ουσία, είτε από τη φύση, είτε τεχνητά κατασκευασμένη σε εργαστήριο, και αυτή θα έρεε μέσα στο σώμα σου, θα έβρισκε το στόχο της, θα τον κλείδωνε σε αυτόν -σε ένα μικρόβιο ή κάποιο τμήμα του- και μετά θα τον απενεργοποιούσε με εξαιρετική δεξιοτεχνία, εξαιρετική ακρίβεια. Και τελικά θα είχες πάρει μια ως τότε μοιραία, θανατηφόρο ασθένεια -πνευμονία, σύφιλη, φυματίωση- και θα την είχες μετατρέψει σε μια ιάσιμη ή αντιμετωπίσιμη ασθένεια. Έχεις πνευμονία, παίρνεις πενικιλλίνη, σκοτώνεις το μικρόβιο και θεραπεύεις την ασθένεια. Τόσο σαγηνευτική ήταν η ιδέα αυτή, τόσο ισχυρή η αλληγορία κλειδιού-κλειδαριάς που σκοτώνει κάτι, που πραγματικά σάρωσε όλη τη βιολογία. Ήταν μεταμόρφωση χωρίς προηγούμενο. Και πραγματικά περάσαμε τα τελευταία 100 χρόνια προσπαθώντας να αναπαράγουμε το μοντέλο αυτό ξανά και ξανά για μη λοιμώδη νοσήματα, για χρόνιες ασθένειες όπως ο διαβήτης και η υπέρταση και οι καρδιοπάθειες. Και δούλεψε, αλλά δούλεψε μέχρι ενός σημείου. Επιτρέψτε μου να σας δείξω. Ξέρετε, αν πάρουμε το σύνολο όλων των χημικών αντιδράσεων στο ανθρώπινο σώμα, κάθε μία χημική αντίδραση για την οποία είναι ικανό το σώμα σας, οι περισσότεροι νομίζουν πως είναι περίπου ένα εκατομμύριο. Ας το δεχτούμε. Και τώρα κάντε την ερώτηση, ποιος αριθμός ή μέρος των αντιδράσεων, μπορεί να στοχοποιηθεί από ολόκληρη τη φαρμακευτική, ολόκληρη την κλινική χημεία; Ο αριθμός είναι 250. Τα υπόλοιπα είναι χημικό σκοτάδι. Με άλλα λόγια, το 0,025 % όλων των χημικών αντιδράσεων στο σώμα σας μπορεί στην πραγματικότητα να στοχοποιηθεί από αυτό το μηχανισμό κλειδιού-κλειδαριάς. Ξέρετε, αν σκεφτείτε την ανθρώπινη φυσιολογία ως ένα αχανές παγκόσμιο τηλεφωνικό δίκτυο με κόμβους και τμήματα που αλληλεπιδρούν, τότε όλη η κλινική χημεία μας λειτουργεί σε μια μικρή γωνιά στην εξωτερική άκρη αυτού του δικτύου. Είναι σαν όλη η φαρμακευτική χημεία μας να είναι ένας χειριστής τερματικού στο Γουίτσιτα του Κάνσας που καταπιάνεται με περίπου 10 ή 15 τηλεφωνικές γραμμές. Οπότε τι κάνουμε με αυτή την ιδέα; Μήπως να αναδιοργανώναμε αυτή την προσέγγιση; Στην πραγματικότητα, αποδεικνύεται ότι ο φυσικός κόσμος μας δίνει μια αίσθηση του πώς θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί την ασθένεια με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο, αντί για ασθένεια, φάρμακο, στόχο. Πράγματι, ο φυσικός κόσμος οργανώνεται ιεραρχικά προς τα πάνω -όχι προς τα κάτω, αλλά προς τα πάνω- και ξεκινάμε με μια αυτορυθμιζόμενη, ημιαυτόνομη μονάδα που λέγεται κύτταρο. Αυτές οι αυτορυθμιζόμενες, ημιαυτόνομες μονάδες δημιουργούν αυτορυθμιζόμενες, ημιαυτόνομες μονάδες που λέγονται όργανα, και αυτά συνδέονται για να σχηματίσουν πράγματα που λέγονται άνθρωποι, και αυτοί οι οργανισμοί τελικά ζουν σε περιβάλλοντα, που είναι εν μέρει αυτορυθμιζόμενα και εν μέρει ημιαυτόνομα. Το ωραίο με αυτό το ιεραρχικό σχέδιο που χτίζεται προς τα πάνω, αντί προς τα κάτω, είναι ότι μας επιτρέπει να σκεφτούμε και την ασθένεια κάπως διαφορετικά. Πάρτε μια ασθένεια σαν τον καρκίνο. Από το '50 προσπαθούμε μάλλον απεγνωσμένα να εφαρμόσουμε το ίδιο μοντέλο στον καρκίνο. Προσπαθούμε να σκοτώσουμε κύτταρα χρησιμοποιώντας διάφορες χημειοθεραπείες ή στοχευμένες θεραπείες, και όπως γνωρίζουμε οι περισσότεροι, αυτό δούλεψε. Δούλεψε για ασθένειες όπως η λευχαιμία. Δούλεψε για κάποιες μορφές καρκίνου του μαστού, αλλά τελικά φτάνεις στην οροφή αυτής της προσέγγισης. Και μόλις τα τελευταία 10 χρόνια ή κάπου εκεί αρχίσαμε να σκεφτόμαστε να χρησιμοποιήσουμε το ανοσοποιητικό, ενθυμούμενοι ότι το καρκινικό κύτταρο όντως δεν μεγαλώνει σε κενό. Μεγαλώνει σε έναν ανθρώπινο οργανισμό. Και μήπως να χρησιμοποιήσουμε την ικανότητά του οργανισμού, το ανοσοποιητικό μας, για να επιτεθούμε στον καρκίνο; Όντως, αυτό οδήγησε σε μερικά από τα πιο θεαματικά νέα αντικαρκινικά φάρμακα. Και τελικά υπάρχει το επίπεδο του περιβάλλοντος, έτσι δεν είναι; Ξέρετε, δεν σκεφτόμαστε ότι ο καρκίνος αλλάζει το περιβάλλον. Μα αφήστε με να σας φέρω ένα παράδειγμα ενός πολύ καρκινογόνου περιβάλλοντος. Ονομάζεται φυλακή. Πάρτε τη μοναξιά, την κατάθλιψη, τον περιορισμό, και προσθέστε σε αυτά, τυλιγμένο σε ένα μικρό άσπρο κομμάτι χαρτί, ένα από τα πιο ισχυρά νευροδιεγερτικά που ξέρουμε, ονομάζεται νικοτίνη, και προσθέστε σε αυτά μια από τις εθιστικότερες ουσίες που ξέρετε, κι έχετε ένα προκαρκινογόνο περιβάλλον. Μα μπορεί να έχετε και αντικαρκινογόνα περιβάλλοντα. Γίνονται προσπάθειες να δημιουργήσουμε περιβάλλοντα, να αλλάξουμε το ορμονικό περιβάλλον π.χ. στον καρκίνο του μαστού. Προσπαθούμε να αλλάξουμε το μεταβολικό περιβάλλον για άλλα είδη καρκίνου. Ή πάρτε μια άλλη ασθένεια, όπως την κατάθλιψη. Ομοίως, δουλεύοντας προς τα πάνω, από τη δεκαετία του '60 και του '70 προσπαθούμε, ξανά, απεγνωσμένα να αδρανοποιήσουμε μόρια που ενεργούν μεταξύ νευρικών κυττάρων -σεροτονίνη, ντοπαμίνη- σε μια προσπάθεια θεραπείας της κατάθλιψης κι αυτό δούλεψε, μα μετά φτάσαμε στο όριο. Και τώρα ξέρουμε ότι αυτό που μάλλον πρέπει να κάνουμε είναι να αλλάξουμε τη φυσιολογία του εγκεφάλου, να τον αναπρογραμματίσουμε, να τον επανασχεδιάσουμε, και ότι, φυσικά, ξέρουμε ότι απανωτές μελέτες έδειξαν ότι η λογοθεραπεία κάνει ακριβώς αυτό και έδειξαν ότι η λογοθεραπεία σε συνδυασμό με φάρμακα, χάπια, όντως είναι πολύ πιο αποτελεσματική από καθένα από αυτά μόνο του. Μπορούμε να φανταστούμε ένα πιο βαθύ περιβάλλον που θα αλλάξει την κατάθλιψη; Μπορούμε να κλειδώσουμε έξω τα σήματα που προκαλούν κατάθλιψη; Πάλι, κινούμενοι προς την κορυφή αυτής της ιεραρχικής αλυσίδας της οργάνωσης. Αυτό που πράγματι διακυβεύεται εδώ ίσως δεν είναι το ίδιο το φάρμακο αλλά η αλληγορία. Αντί να σκοτώνουμε κάτι, στην περίπτωση σοβαρών χρόνιων εκφυλιστικών παθήσεων -νεφρική ανεπάρκεια, διαβήτης, υπέρταση, οστεοαρθρίτιδα - ίσως αυτό που πράγματι χρειαζόμαστε είναι μια νέα αλληγορία ανάπτυξης. Και αυτό είναι ίσως το κλειδί, για να επαναπροσδιορίσουμε τη σκέψη μας για τα φάρμακα. Λοιπόν, αυτή η ιδέα της αλλαγής, της δημιουργίας μιας νέας αντίληψης, όπως ήταν, ήρθε για να μείνει με ένα πολύ προσωπικό τρόπο πριν περίπου 10 χρόνια. Περίπου πριν 10 χρόνια -τρέχω σχεδόν σε όλη μου τη ζωή- πήγα για τρέξιμο, ένα πρωινό Σαββάτου, γύρισα σπίτι και σηκώθηκα και βασικά δεν μπορούσα να κουνηθώ. Το δεξί μου γόνατο είχε πρηστεί, και μπορούσες να ακούσεις εκείνο το δυσοίωνο τρίξιμο μεταξύ των οστών. Και ένα από τα καλά του να είσαι γιατρός είναι ότι κανονίζεις τις μαγνητικές σου. Και έκανα μαγνητική την επόμενη εβδομάδα και φαινόταν κάπως έτσι. Βασικά, ο μηνίσκος του αρθρικού χόνδρου που βρίσκεται ανάμεσα στα οστά είχε σκιστεί εντελώς και το ίδιο το οστό είχε θρυμματιστεί. Λοιπόν, αν με κοιτάτε και με λυπάστε, επιτρέψτε μου να σας πω κάτι. Αν επρόκειτο να κάνω μαγνητική σε όλους όσους είναι στο κοινό, το 60% από εσάς θα παρουσίαζε σημάδια εκφυλισμού οστών και αρθρικών χόνδρων όπως αυτό. Το 85% των γυναικών ως τα 70 τους χρόνια θα είχαν μέτριο ως σοβαρό εκφυλισμό αρθρικών χόνδρων. Το 50-60% των ανδρών σε αυτό το κοινό θα είχε επίσης τέτοια σημάδια. Άρα είναι πολύ κοινή ασθένεια. Λοιπόν, το δεύτερο καλό να είσαι γιατρός είναι ότι μπορείς να πειραματιστείς με τις δικές σου ασθένειες. Έτσι περίπου πριν 10 χρόνια ξεκινήσαμε, φέραμε αυτή την διαδικασία στο εργαστήριο, και αρχίσαμε να κάνουμε απλά πειράματα, προσπαθώντας μηχανικά να διορθώσουμε τον εκφυλισμό. Προσπαθήσαμε να εγχύσουμε χημικά σε περιοχές του γόνατου σε ζώα σε μια προσπάθεια αντιστροφής του εκφυλισμού των χόνδρου και για να κάνω μια μικρή περίληψη μιας μακράς και οδυνηρής διαδικασίας, βασικά καταλήξαμε στο τίποτα. Δε συνέβη τίποτα. Και τότε περίπου πριν από 7 χρόνια, είχαμε έναν φοιτητή από την Αυστραλία. Το καλό με τους Αυστραλούς είναι ότι έχουν συνηθίσει να κοιτάζουν τον κόσμο ανάποδα. (Γέλια) Κι έτσι ο Νταν μου είπε, «Ξέρεις, μπορεί να μην είναι μηχανικό πρόβλημα. Μπορεί να μην είναι χημικό πρόβλημα. Μπορεί να είναι πρόβλημα βλαστοκυττάρων». Με άλλα λόγια, είχαμε δύο υποθέσεις. Πρώτον, υπάρχει κάτι που λέγεται σκελετικό βλαστοκύτταρο που χτίζει όλο το σκελετό ενός σπονδυλωτού, -οστό, χόνδρο και τα συνδετικά στοιχεία του σκελετού- ακριβώς όπως ένα βλαστοκύτταρο στο αίμα, ακριβώς όπως ένα βλαστοκύτταρο στο νευρικό σύστημα. Και δεύτερον, ότι ίσως ο εκφυλισμός ή δυσλειτουργία αυτού προκαλεί οστεοχονδρική αρθρίτιδα, μια πολύ κοινή ασθένεια. Έτσι πράγματι η ερώτηση ήταν, ψάχναμε για ένα χάπι όταν θα έπρεπε πράγματι να ψάχνουμε για ένα κύτταρο. Έτσι αλλάξαμε τα μοντέλα μας, και τώρα αρχίσαμε να ψάχνουμε για σκελετικά βλαστοκύτταρα. Και για να συντομεύουμε, περίπου 5 χρόνια πριν, βρήκαμε αυτά τα κύτταρα. Ζουν μέσα στο σκελετό. Εδώ ένα σχήμα και μετά μια φωτογραφία ενός από αυτά. Το άσπρο είναι οστό, και αυτές οι κόκκινες στήλες που βλέπετε και τα κίτρινα κύτταρα, είναι κύτταρα που προήλθαν από ένα μόνο σκελετικό βλαστοκύτταρο - στήλες χόνδρου, στήλες οστού προερχόμενες από ένα μόνο κύτταρο. Αυτά τα κύτταρα είναι εκπληκτικά. Έχουν 4 ιδιότητες. Πρώτον, ζουν εκεί που είναι αναμενόμενο. Ζουν ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του οστού, κάτω από τον αρθρικό χόνδρο. Ξέρετε, στη βιολογία, κύρια σημασία έχει η θέση. Και κινούνται στις κατάλληλες περιοχές και σχηματίζουν οστό και χόνδρο. Αυτό είναι το ένα. Να μια ενδιαφέρουσα ιδιότητα. Μπορούμε να τα εξάγουμε από το σπονδυλωτό σκελετό, να τα καλλιεργήσουμε σε τριβλία petri στο εργαστήριο, κι αυτά ανυπομονούν να σχηματίσουν χόνδρο. Θυμάστε πώς δεν μπορούσαμε να φτιάξουμε χόνδρο με τίποτα; Τα κύτταρα αυτά πεθαίνουν να φτιάξουν χόνδρο. Φτιάχνουν τις δικές τους σπείρες χόνδρου γύρω τους, Είναι επίσης, τρίτον, οι αποτελεσματικότεροι επιδιορθωτές καταγμάτων που έχουμε συναντήσει. Αυτό είναι ένα μικρό οστό, ένα οστό ποντικού που σπάσαμε και μετά το αφήσαμε να επουλωθεί. Αυτά τα βλαστοκύτταρα ήρθαν και επιδιόρθωσαν, - με κίτρινο το οστό, με λευκό ο χόνδρος- σχεδόν εξ ολοκλήρου. Σε τέτοιο βαθμό που αν τα ιχνηθετήσεις με μια φθορίζουσα χρωστική μπορείς να τα δεις λες και είναι μια παράξενη κυτταρική κόλλα να μπαίνουν στην περιοχή του κατάγματος, να το διορθώνουν τοπικά και μετά να σταματούν τη δουλειά τους, Τώρα, το τέταρτο είναι το πιο δυσοίωνο, και αυτό είναι ότι οι αριθμοί τους μειώνονται απότομα, απότομα, δέκα φορές, πενήντα φορές, όσο μεγαλώνουμε. Και έτσι αυτό όντως που συνέβη, είναι ότι άλλαξε η αντίληψή μας. Είχαμε βγει να κυνηγήσουμε χάπια αλλά καταλήξαμε να βρούμε θεωρίες, Και κάπως είχαμε γατζωθεί σε αυτή την ιδέα: -κύτταρα, οργανισμοί, περιβάλλοντα- διότι τώρα σκεφτόμασταν τα οστικά βλαστοκύτταρα, σκεφτόμασταν την αρθρίτιδα με όρους μιας κυτταρικής ασθένειας. Και τότε η επόμενη ερώτηση ήταν, υπάρχουν όργανα; Μπορείς να το φτιάξεις ως όργανο έξω από το σώμα; Μπορείς να εμφυτεύσεις χόνδρο σε τραυματισμένες περιοχές; Και ίσως το πιο ενδιαφέρον, μπορείς να πας και να δημιουργήσεις περιβάλλοντα; Ξέρετε, γνωρίζουμε ότι η άσκηση επανασχεδιάζει το οστό, αλλά σιγά, κανείς από εμάς δεν πρόκειται να ασκηθεί. Έτσι θα μπορούσατε να φανταστείτε τρόπους παθητικής φόρτωσης και εκφόρτωσης οστού ώστε να επαναδημιουργήσεις ή να επανενεργοποιήσεις χόνδρο; Και ίσως το πιο ενδιαφέρον, και το πιο σημαντικό, το θέμα είναι, μπορούμε να εφαρμόσουμε το μοντέλο πιο γενικά εκτός ιατρικής; Αυτό που διακυβεύεται, όπως είπα πριν, δεν είναι να σκοτώσεις κάτι, αλλά να αναπτύξεις κάτι. Και αυτό εγείρει μια σειρά από μερικές πολύ ενδιαφέρουσες, νομίζω, ερωτήσεις για το πώς σκεφτόμαστε για τα φάρμακα του μέλλοντος. Θα μπορούσε το φάρμακό σας να είναι ένα κύτταρο και όχι ένα χάπι; Πώς θα αναπτύσσαμε αυτά τα κύτταρα; Τι θα κάναμε για να σταματήσουμε την κακοήθη αύξησή τους; Ακούσαμε για τα προβλήματα της ακατάσχετης αύξησης. Θα μπορούσαμε να τους εμφυτεύσουμε γονίδια αυτοκτονίας, για να σταματήσουμε την αύξησή τους; Θα μπορούσε το φάρμακό σας να είναι ένα όργανο που φτιάχτηκε έξω από το σώμα και στη συνέχεια εμφυτεύτηκε στο σώμα; Θα μπορούσε αυτό να σταματήσει κάποιον από τον εκφυλισμό; Τι θα γινόταν αν θα έπρεπε να έχει μνήμη; Σε ασθένειες του νευρικού συστήματος κάποια από αυτά τα όργανα είχαν μνήμη. Πώς θα μπορούσαμε να τις εμφυτεύσουμε ξανά; Θα μπορούσαμε να αποθηκεύσουμε τα όργανα; Θα έπρεπε το κάθε όργανο να αναπτυχθεί για ένα συγκεκριμένο άνθρωπο και να επανατοποθετηθεί; Και ίσως το πιο περίπλοκο θα μπορούσε το φάρμακό σας να είναι ένα περιβάλλον; Θα μπορούσατε να πατεντάρετε ένα περιβάλλον; Ξέρετε, σε κάθε κουλτούρα, οι σαμάνοι χρησιμοποιούν περιβάλλοντα ως φάρμακα. Θα μπορούσαμε να το φανταστούμε για το μέλλον μας; Μίλησα πολύ για μοντέλα. Ξεκίνησα αυτή την ομιλία με μοντέλα. Ας την τελειώσω με κάποιες σκέψεις για τη δημιουργία τους. Αυτό κάνουμε ως επιστήμονες. Ξέρετε, όταν ένας αρχιτέκτονας κατασκευάζει ένα μοντέλο, αυτός ή αυτή προσπαθεί να σας δείξει έναν κόσμο σε μικρογραφία. Αλλά όταν ένας επιστήμονας κατασκευάζει ένα μοντέλο, αυτός ή αυτή προσπαθεί να σας δείξει τον κόσμο μεταφορικά. Αυτός ή αυτή προσπαθεί να δημιουργήσει ένα νέο τρόπο να βλέπουμε τα πράγματα. Το πρώτο είναι αλλαγή σε κλίμακα. Το δεύτερο είναι αλλαγή στην αντίληψη. Λοιπόν, τα αντιβιοτικά δημιούργησαν τέτοια αλλαγή στην αντίληψη στον τρόπο που σκεφτόμαστε τα φάρμακα που άλλαξαν, διαστρέβλωσαν, πολύ επιτυχώς, τον τρόπο που σκεφτόμαστε τα φάρμακα τα τελευταία 100 χρόνια. Αλλά χρειαζόμαστε νέα μοντέλα για να σκεφτούμε τα φάρμακα του μέλλοντος, Αυτό είναι το διακύβευμα. Ξέρετε, υπάρχει μια δημoφιλής θεωρία εκεί έξω ότι ο λόγος που δεν έχουμε την επαναστατική αλλαγή στη θεραπεία των ασθενειών είναι επειδή δεν έχουμε αρκετά ισχυρά φάρμακα, και αυτό είναι κατά ένα μέρος αλήθεια. Αλλά ίσως η αληθινή αιτία είναι ότι δεν έχουμε αρκετά ισχυρούς τρόπους σκέψης σχετικά με τα φάρμακα. Είναι σίγουρα αλήθεια ότι θα ήταν θαυμάσιο να έχουμε νέα φάρμακα. Αλλά ίσως αυτό που όντως διακυβεύεται είναι τρεις περισσότερο άυλοι στόχοι: μηχανισμοί, μοντέλα, μεταφορές. Σας ευχαριστώ. (Χειροκρότημα) Κρις Άντερσον: Στα αλήθεια μου άρεσε αυτή η μεταφορά. Πώς συνδέεται; Γίνεται πολλή κουβέντα στον κόσμο της τεχνολογίας για την εξατομίκευση των φαρμάκων, ότι έχουμε όλα αυτά τα δεδομένα και ότι οι θεραπείες του μέλλοντος θα είναι για ειδικά για σένα, για το γονιδίωμά σου, την οντότητά σου. Εφαρμόζεται αυτό στο μοντέλο που έχουμε εδώ; Σιντάρτα Μούκερτζι: Είναι πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Σκεφτόμαστε για την εξατομίκευση των φαρμάκων κυρίως με όρους γενωμικής. Αυτό επειδή το γονίδιο είναι μια τόσο κυρίαρχη μεταφορά, πάλι, για να χρησιμοποιήσω την ίδια λέξη, στην ιατρική σήμερα, που νομίζουμε ότι το γονιδίωμα θα οδηγήσει την εξατομίκευση των φαρμάκων, Αλλά φυσικά το γονιδίωμα είναι απλά η αρχή μιας μακριάς αλυσίδας της ύπαρξης, όπως ήταν. Όντως η πρώτη οργανωμένη μονάδα της ύπαρξης είναι το κύτταρο. Αν λοιπόν πραγματικά πρόκειται να φτιάξουμε φάρμακα έτσι, θα πρέπει να σκεφτούμε εξατομικευμένες κυτταρικές θεραπείες, και μετά εξατομικευμένα όργανα ή οργανισμικές θεραπείες, και τελικά εξατομικευμένες θεραπείες σε βάθος για το περιβάλλον. Έτσι νομίζω σε κάθε στάδιο, ξέρετε- υπάρχει αυτή η μεταφορά, τη συναντάς συνεχώς. Σε αυτό, υπάρχει εξατομίκευση παντού. ΚΑ: Έτσι όταν είπες ότι φάρμακο θα μπορούσε να είναι ένα κύτταρο και όχι ένα χάπι, μιλάς δυνητικά για τα δικά σου κύτταρα. ΣΜ: Βεβαίως. ΚΑ: Άρα μετασχηματισμένα σε βλαστοκύτταρα ίσως δοκιμασμένα για κάθε φάρμακο ή κάτι άλλο και προετοιμασμένα. ΣΜ: Και δεν υπάρχει ίσως. Αυτό είναι που κάνουμε. Αυτό είναι που συμβαίνει, και στην πραγματικότητα κινούμαστε αργά, όχι μακριά από τη γενωμική, αλλά εντάσσοντας τη γενωμική σε αυτό που ονομάζουμε πολυδιάστατα, ημιαυτόνομα, αυτορυθμιζόμενα συστήματα, όπως τα κύτταρα, όπως τα όργανα, όπως τα περιβάλλοντα. ΚΑ: Σας ευχαριστώ πάρα πολύ. ΣΜ: Ευχαρίστησή μου. Ευχαριστώ.