WEBVTT

00:00:07.318 --> 00:00:09.003
Hej, čestitamo,

00:00:09.003 --> 00:00:10.872
upravo ste dobili na lutriji,

00:00:10.872 --> 00:00:14.374
samo što nagrada nije novac
ili luksuzno krstarenje.

00:00:14.374 --> 00:00:18.228
Već pozicija u državnom
zakonodavstvu u Vašoj zemlji.

00:00:18.228 --> 00:00:20.446
A niste jedino vi srećni dobitnik.

00:00:20.446 --> 00:00:24.547
Sve vaše kolege zakonodavci
izabrani su na isti način.

00:00:24.547 --> 00:00:27.666
Ovo vam se možda čini kao
čudan način upravljanja vladom,

00:00:27.666 --> 00:00:29.725
a kamoli demokratijom.

00:00:29.725 --> 00:00:32.960
Izbori su ovaploćenje demokratije, zar ne?

00:00:32.960 --> 00:00:37.489
Pa vidite, stari Atinjani koji su stvorili
ovu kovanicu, imali su drugačiji stav.

00:00:37.489 --> 00:00:42.271
U stvari, izbori su igrali samo malu
ulogu u demokratiji Atine,

00:00:42.271 --> 00:00:49.564
gde su građani volonteri uz pomoć
nasumične lutrije dolazili na pozicije.

00:00:49.564 --> 00:00:52.680
Za razliku od predstavničkih
demokratija današnjice,

00:00:52.680 --> 00:00:57.274
gde glasači biraju predvodnike koji donose
zakone i odlučuju u njihovo ime,

00:00:57.274 --> 00:01:00.903
u petom veku pre nove ere,
Atina je bila direktna demokratija

00:01:00.903 --> 00:01:02.965
koja je podsticala široko učešće

00:01:02.965 --> 00:01:07.971
pomoću principa ho boulomenos,
ili ko god želi.

00:01:07.971 --> 00:01:12.019
To znači da je bilo ko od oko 30000 
odgovarajućih građana

00:01:12.019 --> 00:01:14.261
moglo da prisustvuje Eklesiji,

00:01:14.261 --> 00:01:17.904
narodnoj skupštini koja se sastajala
nekoliko puta mesečno.

00:01:17.904 --> 00:01:22.554
U načelu, bilo ko od njih oko 6000
koji su prisustvovali svakoj sednici

00:01:22.554 --> 00:01:25.092
imao je prava da se obrati
svojim sugrađanima,

00:01:25.092 --> 00:01:26.343
da predloži zakon,

00:01:26.343 --> 00:01:28.745
ili da podnese javnu tužbu.

00:01:28.745 --> 00:01:32.766
Naravno, grupa od 6000 ljudi
koji pokušavaju da pričaju u isto vreme

00:01:32.766 --> 00:01:35.156
nija mogla da sačinjava
delotvornu vladu.

00:01:35.156 --> 00:01:40.076
Tako da se sistem u Atini oslanjao i na
500 članova koji su upravljali savetom

00:01:40.076 --> 00:01:41.458
zvanim Bule,

00:01:41.458 --> 00:01:44.606
gde su postavljali dnevni red
i ocenjivali predloge,

00:01:44.606 --> 00:01:49.971
uz još na stotine porotnika i sudija
koji su se bavili pravnim pitanjima.

00:01:49.971 --> 00:01:52.053
Umesto da budu izabrani ili postavljeni,

00:01:52.053 --> 00:01:57.580
ljudi na ovim pozicijama
birani su pomoću lutrije.

00:01:57.580 --> 00:02:03.936
Ovaj postupak nasumičnog odabira
poznat je i kao žreb.

00:02:03.936 --> 00:02:06.217
Jedini koji su birani na izborima

00:02:06.217 --> 00:02:09.564
bili su oni koji su vršili funkcije
za koje je bilo potrebno znanje,

00:02:09.564 --> 00:02:11.775
kao što su generali.

00:02:11.775 --> 00:02:16.105
Ali, smatralo se da su to aristokratije,
odnosno vladavine najboljih,

00:02:16.105 --> 00:02:20.698
za razliku od demokratija,
vladavine većine.

00:02:20.698 --> 00:02:24.106
Kako je nastao ovakav sistem?

00:02:24.106 --> 00:02:30.049
Demokratija se javila u Atini nakog dugog
perioda društvene i političke tenzije

00:02:30.049 --> 00:02:33.128
obeleženog sukobima u plemstvu.

00:02:33.128 --> 00:02:35.191
Moć koja je nekada pripadala eliti,

00:02:35.191 --> 00:02:38.750
kao što je govor u skupštini
i uvažavanje glasova,

00:02:38.750 --> 00:02:41.514
proširila se na obične građane.

00:02:41.514 --> 00:02:44.664
A sposobnost običnih građana
da izvrše ove zadatke

00:02:44.664 --> 00:02:48.816
s pravom je postala centralno obeležje
demokratske ideologije u Atini.

00:02:48.816 --> 00:02:51.121
Umesto da bude privilegija,

00:02:51.121 --> 00:02:54.692
učešće građana
bilo je obaveza svih građana,

00:02:54.692 --> 00:02:58.446
uz žrebove i stroge odrednice
koji su sprečavali formiranje

00:02:58.446 --> 00:03:01.757
vladajuće klase ili političkih partija.

00:03:01.757 --> 00:03:03.681
Po standardima XXI veka,

00:03:03.681 --> 00:03:08.372
atinska vladavina većine
isključivala je veliki broj ljudi.

00:03:08.372 --> 00:03:12.261
Žene, robovi i stranci
nisu mogli biti punopravni građani,

00:03:12.261 --> 00:03:15.085
a kada isključimo one
koji su premladi da bi služili,

00:03:15.085 --> 00:03:22.737
grupa odgovarajućih Atinjana
spada na tek 10-20% ukupnog stanovništva.

00:03:22.737 --> 00:03:25.436
Neki drevni filozofi,
uključujući i Platona,

00:03:25.436 --> 00:03:30.707
omalovažavali su ovaj oblik demokratije,
kao anarhiju kojom upravljaju budale.

00:03:30.707 --> 00:03:33.502
Ali danas ova reč ima
tako pozitivnu konotaciju,

00:03:33.502 --> 00:03:37.262
da veoma širok spektar različitih režima
polaže pravo na nju.

00:03:37.262 --> 00:03:42.143
Istovremeno, neki dele Platonovu
sumnjičavost u vezi sa mudrošću gomile.

00:03:42.143 --> 00:03:45.450
Mnoge moderne demokratije
rešavaju ovaj problem

00:03:45.450 --> 00:03:48.891
tako što građani biraju one
koje smatraju kvalifikovanima

00:03:48.891 --> 00:03:51.874
za donošenje zakona u njihovo ime.

00:03:51.874 --> 00:03:53.808
Ali to sa sobom nosi probleme,

00:03:53.808 --> 00:03:55.672
kao što je uticaj bogatstva,

00:03:55.672 --> 00:03:58.754
i pojava profesionalnih političara

00:03:58.754 --> 00:04:02.345
sa interesovanjima koja se razlikuju
od njihovih birača.

00:04:02.345 --> 00:04:06.362
Da li bi oživljavanje izbora pomoću žreba
moglo voditi ka efikasnijoj vladi

00:04:06.362 --> 00:04:09.777
uz veću raznolikost i reprezentativnost
zakononodavnog tela?

00:04:09.777 --> 00:04:13.536
Ili da li moderna politička služba,
kao što je atinska Vojna komanda,

00:04:13.536 --> 00:04:16.710
zahteva stručno znanje i veštine?

00:04:16.710 --> 00:04:18.594
Verovatno ne morate
držati palčeve

00:04:18.594 --> 00:04:21.103
kako biste osvojili mesto
u vladi svoje zemlje.

00:04:21.103 --> 00:04:22.940
Ali, u zavisnosti od toga gde živite,

00:04:22.940 --> 00:04:25.990
ipak možete bit izabrani
za učešće u poroti,

00:04:25.990 --> 00:04:27.661
skupštini građana,

00:04:27.661 --> 00:04:29.720
ili savetodavnom telu,

00:04:29.720 --> 00:04:33.385
što su sve primeri toga kako je
demokratski princip iza žreba

00:04:33.385 --> 00:04:35.692
preživeo do danas.