WEBVTT 00:00:07.318 --> 00:00:09.003 Brawo, gratulacje! 00:00:09.003 --> 00:00:10.872 Właśnie wygrywasz na loterii, 00:00:10.872 --> 00:00:14.374 ale nagrodą nie są pieniądze ani luksusowy rejs, 00:00:14.374 --> 00:00:18.228 tylko pozycja w krajowym parlamencie. 00:00:18.228 --> 00:00:20.446 Ale nie jesteś jedynym zwycięzcą. 00:00:20.446 --> 00:00:24.547 Tak samo wybrano innych prawodawców. 00:00:24.547 --> 00:00:27.666 To może dziwny sposób kierowania rządem, 00:00:27.666 --> 00:00:29.725 nie wspominając już o demokracji, 00:00:29.725 --> 00:00:32.960 bo chyba wybory są symbolem demokracji? 00:00:32.960 --> 00:00:37.489 Starożytni Ateńczycy, którzy wymyślili to słowo, mieli inne zdanie. 00:00:37.489 --> 00:00:42.271 Wybory wcale nie odgrywały wielkiej roli w demokracji ateńskiej, 00:00:42.271 --> 00:00:49.564 bo większość urzędów piastowali przypadkowi ochotnicy. 00:00:49.564 --> 00:00:52.680 Inaczej niż w popularnej dziś demokracji przedstawicielskiej, 00:00:52.680 --> 00:00:57.274 w której wybrani liderzy stanowią prawo i podejmują decyzje w imieniu elektoratu, 00:00:57.274 --> 00:01:00.903 Ateny w V wieku p.n.e. były demokracją bezpośrednią, 00:01:00.903 --> 00:01:02.965 która zachęcała do powszechnego udziału 00:01:02.965 --> 00:01:07.971 poprzez "ho boulomenos", czyli zasadę "kto chce". 00:01:07.971 --> 00:01:12.019 Tym samym około 30 tysięcy uprawnionych obywateli 00:01:12.019 --> 00:01:14.261 mogło brać udział w eklezji, 00:01:14.261 --> 00:01:17.904 czyli walnym zgromadzeniu, kilka razy w miesiącu. 00:01:17.904 --> 00:01:22.554 Co do zasady, każda z 6 tysięcy osób obecnych na zgromadzeniu 00:01:22.554 --> 00:01:25.092 miała prawo przemówić do współobywateli, 00:01:25.092 --> 00:01:26.343 zaproponować nowe prawo 00:01:26.343 --> 00:01:28.745 albo wnieść publiczny pozew. 00:01:28.745 --> 00:01:32.766 Jasne, że 6 tysięcy osób mówiących jednocześnie 00:01:32.766 --> 00:01:35.156 nie stworzyłoby skutecznego rządu. 00:01:35.156 --> 00:01:40.076 Ateński system opierał się więc również na 500-osobowej radzie zarządzającej, 00:01:40.076 --> 00:01:41.458 o nazwie Bule, 00:01:41.458 --> 00:01:44.606 która ustalała porządek obrad i oceniała propozycje ustaw, 00:01:44.606 --> 00:01:49.971 oraz miała setki sędziów i ławników zajmujących się sprawami prawnymi. 00:01:49.971 --> 00:01:52.053 Zamiast wyborów lub mianowania 00:01:52.053 --> 00:01:57.580 osoby do tych funkcji wybierano losowo. 00:01:57.580 --> 00:02:03.936 Taki proces przypadkowego wyboru nazywa się selekcją losową. 00:02:03.936 --> 00:02:06.217 W wyborach obsadzano jedynie stanowiska 00:02:06.217 --> 00:02:09.564 wymagające specjalnej wiedzy, 00:02:09.564 --> 00:02:11.775 jak w przypadku generałów. 00:02:11.775 --> 00:02:16.105 Takie funkcje nazywano arystokratycznymi, bo oznaczały rządy najlepszych 00:02:16.105 --> 00:02:20.698 w przeciwieństwie do demokracji, czyli rządów wielu. 00:02:20.698 --> 00:02:24.106 Jak powstał ten system? 00:02:24.106 --> 00:02:30.049 Demokracja w Atenach nastąpiła po długim okresie napięć społecznych i politycznych 00:02:30.049 --> 00:02:33.128 naznaczonym konfiktami wśród możnych. 00:02:33.128 --> 00:02:35.191 Uprawnienia niegdyś ograniczone do elit, 00:02:35.191 --> 00:02:38.750 na przykład liczący się głos czy przemawianie na zgromadzeniu, 00:02:38.750 --> 00:02:41.514 zostały rozszerzone na zwykłych obywateli. 00:02:41.514 --> 00:02:44.664 Wykonywanie tych obowiązków przez zwykłych obywateli 00:02:44.664 --> 00:02:49.836 stało się przez to główną cechą ideologii demokratycznej Aten. 00:02:49.836 --> 00:02:51.121 Zamiast być przywilejem, 00:02:51.121 --> 00:02:54.692 partycypacja obywatelska stała się obowiązkiem wszystkich obywateli, 00:02:54.692 --> 00:02:58.446 a selekcja losowa i ścisłe ramy kadencji zapobiegały powstaniu klasy rządzącej 00:02:58.446 --> 00:03:01.757 lub partii politycznych. 00:03:01.757 --> 00:03:03.681 Według norm XXI wieku 00:03:03.681 --> 00:03:08.372 ateńskie "rządy wielu" wykluczały całe mnóstwo osób. 00:03:08.372 --> 00:03:12.261 Kobietom, niewolnikom i cudzoziemcom odmawiano pełnego obywatelstwa, 00:03:12.261 --> 00:03:15.085 a jak odsiejemy niepełnoletnich, 00:03:15.085 --> 00:03:22.737 pula uprawnionych Ateńczyków spada do zaledwie 10-20% całej populacji. 00:03:22.737 --> 00:03:25.436 Niektórzy starożytni filozofowie, w tym Platon, 00:03:25.436 --> 00:03:30.707 dyskredytowali ten rodzaj demokracji jako anarchię i rządy głupców. 00:03:30.707 --> 00:03:33.502 Jednak demokracja kojarzy się dziś tak pozytywnie, 00:03:33.502 --> 00:03:37.262 że całkiem odmienne systemy pretendują do jej miana. 00:03:37.262 --> 00:03:42.143 Niektórzy podzielają sceptycyzm Platona co do mądrości tłumu. 00:03:42.143 --> 00:03:45.450 Nowoczesne demokracje godzą ten konflikt, 00:03:45.450 --> 00:03:48.891 każąc obywatelom wybierać osoby, które uważają za kompetentne 00:03:48.891 --> 00:03:51.874 do ustanawiania praw w ich imieniu. 00:03:51.874 --> 00:03:53.808 Jednak stwarza to inne problemy, 00:03:53.808 --> 00:03:55.672 w tym wpływ bogactwa 00:03:55.672 --> 00:03:58.754 czy pojawienie się zawodowych polityków, 00:03:58.754 --> 00:04:02.345 których interesy różnią się od interesów wyborców. 00:04:02.345 --> 00:04:06.362 Czy powrót do wyborów przez loterię dałby skuteczniejszy rząd 00:04:06.362 --> 00:04:09.777 z bardziej zróżnicowaną i reprezentatywną grupą ustawodawców? 00:04:09.777 --> 00:04:13.536 A może nowoczesny urząd polityczny, jak ateńskie dowództwo wojskowe, 00:04:13.536 --> 00:04:16.710 wymaga umiejętności i wiedzy specjalistycznej? 00:04:16.710 --> 00:04:18.594 Raczej nie licz na to, 00:04:18.594 --> 00:04:21.023 że wygrasz stanowisko w rządzie. 00:04:21.023 --> 00:04:23.090 Ale na podstawie miejsca zamieszkania 00:04:23.090 --> 00:04:25.990 możesz zostać wybrany do ławy przysięgłych, 00:04:25.990 --> 00:04:27.661 panelu obywatelskiego, 00:04:27.661 --> 00:04:29.720 czy sondażu opinii publicznej, 00:04:29.720 --> 00:04:33.605 które są przykładami tego, jak demokratyczna zasada losowej selekcji 00:04:33.605 --> 00:04:35.692 przetrwała do dzisiaj.