WEBVTT

00:00:07.318 --> 00:00:09.003
Čestitamo!

00:00:09.003 --> 00:00:10.872
Upravo ste dobili na lutriji,

00:00:10.872 --> 00:00:14.374
samo što nagrada nije gotovina
ili luksuzno krstarenje.

00:00:14.374 --> 00:00:18.228
Nagrada je pozicija u
zakonodavnom tijelu vaše zemlje.

00:00:18.228 --> 00:00:20.446
I vi niste jedini sretni dobitnik.

00:00:20.446 --> 00:00:24.547
Svi vaši kolege zakonodavci
izabrani su na isti način.

00:00:24.547 --> 00:00:27.666
Ovo biste mogli smatrati
čudnim načinom za vođenje vlade,

00:00:27.666 --> 00:00:29.725
a kamoli demokracije.

00:00:29.725 --> 00:00:32.960
Izbori su utjelovljenje
demokracije, zar ne?

00:00:32.960 --> 00:00:37.489
Pa, stari Atenjani, koji su skovali
tu riječ, imali su drugačije mišljenje.

00:00:37.489 --> 00:00:42.271
Zapravo, izbori su imali
tek malu ulogu u atenskoj demokraciji,

00:00:42.271 --> 00:00:49.564
dok se većina pozicija popunjavala
nasumičnim odabirom građana dobrovoljaca.

00:00:49.564 --> 00:00:52.680
Za razliku od danas uobičajenih
reprezentativnih demokracija,

00:00:52.680 --> 00:00:57.274
gdje glasači izabiru vođe kako bi
u njihovo ime donosili zakone i odluke,

00:00:57.274 --> 00:01:00.903
Atena u 5. st. pr. Kr.
bila je direktna demokracija

00:01:00.903 --> 00:01:02.965
koja je poticala široku participaciju

00:01:02.965 --> 00:01:07.971
kroz princip ho boulomenos,
ili "svatko tko želi".

00:01:07.971 --> 00:01:12.019
To znači da je svaki od otprilike
30 000 građana s pravom glasa

00:01:12.019 --> 00:01:14.261
mogao prisustvovati ecclesiji,

00:01:14.261 --> 00:01:17.904
općoj skupštini koja se održavala 
nekoliko puta mjesečno.

00:01:17.904 --> 00:01:22.554
U načelu, svaki od otprilike 6000 građana,
koliko bi ih došlo na svaku sjednicu,

00:01:22.554 --> 00:01:25.092
imao je pravo obratiti se
svojim sugrađanima,

00:01:25.092 --> 00:01:26.343
predložiti zakon,

00:01:26.343 --> 00:01:28.745
ili podignuti javnu tužbu.

00:01:28.745 --> 00:01:32.766
Naravno, gomila od 6000 ljudi
koji svi pokušavaju istovremeno govoriti

00:01:32.766 --> 00:01:35.156
ne bi mogla činiti efikasnu vladu.

00:01:35.156 --> 00:01:40.076
Zato se atenski sustav također oslanjao
i na upravno vijeće od 500 članova,

00:01:40.076 --> 00:01:41.458
zvano boule,

00:01:41.458 --> 00:01:44.606
kako bi postavilo dnevni red i
evaluiralo prijedloge,

00:01:44.606 --> 00:01:49.971
uz stotine porotnika i magistrata
koji su se bavili pravnim poslovima.

00:01:49.971 --> 00:01:52.053
Umjesto da su bili
izabrani ili postavljeni,

00:01:52.053 --> 00:01:57.580
ljudi na tim pozicijama
bili su odabrani ždrijebom.

00:01:57.580 --> 00:02:03.936
Ovaj proces nasumične selekcije
poznat je kao sorticija.

00:02:03.936 --> 00:02:06.217
Jedine pozicije koje
su se popunjavale izborima


00:02:06.217 --> 00:02:09.564
bile su one za koje se smatralo
da zahtijevaju stručnost,

00:02:09.564 --> 00:02:11.775
poput generalskih pozicija.

00:02:11.775 --> 00:02:16.105
No, one su smatrane aristokratskima,
što je značilo vladavinu najboljih,

00:02:16.105 --> 00:02:20.698
nasuprot demokracijama,
vladavinama mnogih.

00:02:20.698 --> 00:02:24.106
Kako se ovaj sustav razvio?

00:02:24.106 --> 00:02:30.049
Demokracija je nastala u Ateni nakon dugih
perioda društvenih i političkih tenzija,

00:02:30.049 --> 00:02:33.128
obilježenih sukobom među plemićima.

00:02:33.128 --> 00:02:35.191
Moći koje su nekoć
bile ograničene na elite,

00:02:35.191 --> 00:02:38.750
poput govora u skupštini
i uvažavanja glasova,

00:02:38.750 --> 00:02:41.514
proširene su na obične građane.

00:02:41.514 --> 00:02:44.664
I mogućnost običnih građana
da adekvatno izvrše ove zadaće

00:02:44.664 --> 00:02:49.836
postala je središnja značajka
demokratske ideologije Atene.

00:02:49.836 --> 00:02:51.121
Umjesto tek privilegija,

00:02:51.121 --> 00:02:54.692
građanska participacija
bila je dužnost svih građana,

00:02:54.692 --> 00:02:58.446
dok su odabir ždrijebom i stroge 
granice mandata prevenirale formiranje

00:02:58.446 --> 00:03:01.757
vladajućih klasa ili političkih partija.

00:03:01.757 --> 00:03:03.681
Prema standardima 21. stoljeća,

00:03:03.681 --> 00:03:08.372
atenska vladavina mnogih
isključivala je ogroman broj ljudi.

00:03:08.372 --> 00:03:12.261
Ženama, robovima i strancima
bilo je zanijekano puno državljanstvo,

00:03:12.261 --> 00:03:15.085
a kada isključimo
one premlade da bi služili,

00:03:15.085 --> 00:03:22.737
broj Atenjana s pravom glasa pada
na tek 10-20% ukupne populacije.

00:03:22.737 --> 00:03:25.436
Neki antički filozofi,
uključujući Platona,

00:03:25.436 --> 00:03:30.707
odbacivali su ovakav oblik demokracije
kao anarhičan i predvođen budalama.

00:03:30.707 --> 00:03:33.502
No, danas ta riječ ima
toliko pozitivne asocijacije

00:03:33.502 --> 00:03:37.262
da veoma različiti režimi
tvrde da je utjelovljuju.

00:03:37.262 --> 00:03:42.143
Istovremeno, neki dijele Platonov
skepticizam u pogledu mudrosti masa.

00:03:42.143 --> 00:03:45.450
Mnoge moderne demokracije
nastoje pomiriti ovaj konflikt

00:03:45.450 --> 00:03:48.891
tako što građani biraju
one koje smatraju kvalificiranima

00:03:48.891 --> 00:03:51.874
da bi donosili zakone u njihovo ime.

00:03:51.874 --> 00:03:53.808
No, to stvara nove probleme,

00:03:53.808 --> 00:03:55.672
uključujući utjecaj bogatstva

00:03:55.672 --> 00:03:58.754
i pojavu profesionalnih političara

00:03:58.754 --> 00:04:02.345
s interesima različitim
od njihovih birača.

00:04:02.345 --> 00:04:06.362
Bi li oživljavanje izbora ždrijebom
moglo voditi do efikasnije vlade

00:04:06.362 --> 00:04:09.777
pomoću raznovrsnije i reprezentativnije
skupine zakonodavaca?

00:04:09.777 --> 00:04:13.536
Ili moderna politička služba,
poput atenskog vojnog zapovjedništva,

00:04:13.536 --> 00:04:16.710
zahtijeva specijalizirano
znanje i vještine?

00:04:16.710 --> 00:04:18.594
Vjerojatno se ne biste trebali nadati

00:04:18.594 --> 00:04:21.103
da ćete osvojiti mjesto
u vladi vaše zemlje.

00:04:21.103 --> 00:04:22.940
No, ovisno o tome gdje živite,

00:04:22.940 --> 00:04:25.990
možete ipak biti izabrani
da sudjelujete u poroti,

00:04:25.990 --> 00:04:27.661
vijeću građana,

00:04:27.661 --> 00:04:29.720
ili deliberativnom glasanju,

00:04:29.720 --> 00:04:33.385
što su sve primjeri kako
demokratski princip u pozadini sorticije

00:04:33.385 --> 00:04:35.692
živi i danas.