1
00:00:15,165 --> 00:00:17,130
Hebben hersenen een geslacht?

2
00:00:17,130 --> 00:00:20,611
Dat is een fundamentele vraag

3
00:00:20,611 --> 00:00:22,722
die eenieder zich stelt.

4
00:00:22,722 --> 00:00:26,143
De eerste mythe:
vrouwen hebben kleinere hersenen

5
00:00:26,143 --> 00:00:30,009
dan mannen, dus zouden ze
minder intelligent zijn.

6
00:00:30,009 --> 00:00:33,406
Dit idee komt uit de 19e eeuw,


7
00:00:33,406 --> 00:00:36,633
de hoogtijdagen van de craniometrie

8
00:00:36,633 --> 00:00:40,202
toen dokters onderzoek deden
naar het verband tussen

9
00:00:40,202 --> 00:00:43,723
de grootte van de schedel, het gewicht
van de hersenen en intelligentie.

10
00:00:43,723 --> 00:00:46,155
Het moet gezegd worden dat
voor de meesten van hen

11
00:00:46,155 --> 00:00:48,750
het absoluut duidelijk en natuurlijk was

12
00:00:48,750 --> 00:00:51,029
dat mannen grotere hersenen
hebben dan vrouwen,

13
00:00:51,029 --> 00:00:52,818
blanken grotere dan zwarten

14
00:00:52,818 --> 00:00:54,609
en bazen grotere dan arbeiders.

15
00:00:54,609 --> 00:00:57,730
Een groot verdediger van deze stellingen

16
00:00:57,730 --> 00:00:59,921
was de Franse arts Paul Broca

17
00:00:59,921 --> 00:01:03,973
die een verschil van 150 gram
heeft gemeten in het gemiddelde gewicht

18
00:01:03,973 --> 00:01:06,123
van hersenen van mannen en vrouwen.

19
00:01:06,123 --> 00:01:08,533
Het gemiddelde gewicht
bij mannen is 1,350 kilogram

20
00:01:08,533 --> 00:01:10,132
en bij vrouwen 1,200 kilogram.

21
00:01:10,132 --> 00:01:15,511
In 1861 heeft Broca verklaard:
"We vroegen ons af of

22
00:01:15,511 --> 00:01:19,002
de beperkte omvang van de hersenen
van de vrouw niet uitsluitend afhangt

23
00:01:19,002 --> 00:01:22,342
van de omvang van haar lichaam,
maar men moet niet vergeten dat

24
00:01:22,342 --> 00:01:25,279
de vrouw gemiddeld
minder intelligent is dan de man."

25
00:01:25,279 --> 00:01:28,751
Maar, hoe dan ook,

26
00:01:28,751 --> 00:01:30,763
de vraag naar het verband

27
00:01:30,763 --> 00:01:34,995
tussen de omvang van de hersenen
en intelligentie is niet aan de orde

28
00:01:34,995 --> 00:01:37,297
omdat dit verband feitelijk niet bestaat.

29
00:01:37,297 --> 00:01:40,341
Wij weten dit dankzij een aantal 
beroemde mannen, geen vrouwen,

30
00:01:40,341 --> 00:01:42,836
die hun brein aan
de wetenschap hebben geschonken.

31
00:01:42,836 --> 00:01:46,435
Bijvoorbeeld,
een eminent figuur als Anatole France had

32
00:01:46,435 --> 00:01:50,491
een brein dat een kilo woog,
Toergenjev had 2 kilo hersenen,

33
00:01:50,491 --> 00:01:54,096
en wat Einstein betreft, die had kleine
hersenen van slechts 1,250 kilogram,

34
00:01:54,096 --> 00:01:57,179
dus in dezelfde orde van grootte
als vrouwelijke hersens.

35
00:01:57,179 --> 00:02:00,015
Nog een misvatting:
vrouwen zijn beter in staat

36
00:02:00,015 --> 00:02:02,958
om meerdere dingen tegelijk te doen
omdat de communicatie

37
00:02:02,958 --> 00:02:06,290
tussen beide hersenhelften bij hen
beter ontwikkeld is dan bij mannen.

38
00:02:06,290 --> 00:02:08,976
Zoals bekend kunnen zij beter multitasken.

39
00:02:08,976 --> 00:02:13,072
Dit idee komt voort uit een studie
die gepubliceerd is in 1982,

40
00:02:13,072 --> 00:02:15,548
op basis van 20 hersenen
bewaard in formaline

41
00:02:15,548 --> 00:02:18,835
waarbij het corpus callosum, 
de hersenbalk,

42
00:02:18,835 --> 00:02:21,474
hier rood omcirkeld,
dus de bundel van vezels

43
00:02:21,474 --> 00:02:23,946
die de verbinding vormt
tussen beide hersenhelften

44
00:02:23,946 --> 00:02:27,241
bij vrouwen dikker was dan bij mannen

45
00:02:27,241 --> 00:02:30,213
en daardoor misschien 
beter geschikt voor communicatie.

46
00:02:30,213 --> 00:02:33,454
Maar sinds 1982 is er veel gebeurd:

47
00:02:33,454 --> 00:02:35,844
veel technologische vooruitgang

48
00:02:35,844 --> 00:02:38,147
met name nieuwe technieken

49
00:02:38,147 --> 00:02:42,193
op het gebied van neuroimaging, zoals MRI,
die ons eindelijk in staat stellen

50
00:02:42,193 --> 00:02:45,808
om een droom te verwezenlijken, namelijk
het bestuderen van een levend brein

51
00:02:45,808 --> 00:02:47,704
in plaats van hersenen op sterk water.

52
00:02:47,704 --> 00:02:49,580
En als we ze naast elkaar leggen,

53
00:02:49,580 --> 00:02:53,296
alle studies naar het corpus callosum
sinds de introductie van MRI,

54
00:02:53,296 --> 00:02:55,233
dan zien we dat er geen verschil is

55
00:02:55,233 --> 00:02:56,713
tussen mannen en vrouwen

56
00:02:56,713 --> 00:02:58,243
in de dikte van de hersenbalk.

57
00:02:58,243 --> 00:02:59,883
Nog een derde mythe:

58
00:02:59,883 --> 00:03:01,753
"Vrouwen hebben een gave voor taal

59
00:03:01,753 --> 00:03:05,021
want zij gebruiken beide hersenhelften
bij het praten."

60
00:03:05,021 --> 00:03:06,624
Waar komt dat idee vandaan?

61
00:03:06,624 --> 00:03:11,482
Dat komt uit een studie uit 1994,

62
00:03:11,482 --> 00:03:15,020
een onderzoek met MRI
tijdens een taaltest waaruit bleek

63
00:03:15,020 --> 00:03:18,760
dat mannen bij de test gebruik maakten
van slechts een hersenhelft,

64
00:03:18,760 --> 00:03:20,948
en vrouwen beide helften activeerden.

65
00:03:20,948 --> 00:03:23,916
Deze intrigerende studie, uitgevoerd
op 19 mannen en vrouwen,

66
00:03:23,916 --> 00:03:26,554
heeft vele onderzoekers
aangezet tot een poging

67
00:03:26,554 --> 00:03:29,485
om dit resultaat te reproduceren.

68
00:03:29,485 --> 00:03:31,566
En als men nu

69
00:03:31,566 --> 00:03:36,938
al deze studies samenvoegt,
gepubliceerd tussen 1995 en 2009,

70
00:03:36,938 --> 00:03:40,714
uitgevoerd op een totaal
van 700 mannen en vrouwen,

71
00:03:40,714 --> 00:03:44,554
dan ziet men dat er statistisch gezien
geen verschil is

72
00:03:44,554 --> 00:03:46,024
tussen mannen en vrouwen

73
00:03:46,024 --> 00:03:48,981
in de verdeling van de taalgebieden.

74
00:03:48,981 --> 00:03:52,438
Bij bestudering van
een groot aantal proefpersonen

75
00:03:52,438 --> 00:03:56,006
is er geen verschil meer 
tussen de geslachten.

76
00:03:56,006 --> 00:03:57,937
We zullen nu gaan zien waarom dat zo is.

77
00:03:57,937 --> 00:04:01,969
We nemen als voorbeeld een MRI-onderzoek
waarbij aan de proefpersonen

78
00:04:01,969 --> 00:04:04,441
werd gevraagd een som
uit te rekenen met het hoofd,

79
00:04:04,441 --> 00:04:06,732
iets waar ze allemaal toe in staat waren.

80
00:04:06,732 --> 00:04:10,073
Men kan zien dat er
binnen de groep vrouwen

81
00:04:10,073 --> 00:04:12,824
een grote variabiliteit bestaat

82
00:04:12,824 --> 00:04:15,556
in de verdeling van de hersengebieden

83
00:04:15,556 --> 00:04:17,710
die gebruikt worden tijdens de berekening.

84
00:04:17,710 --> 00:04:20,084
Dezelfde variabiliteit doet zich voor

85
00:04:20,084 --> 00:04:22,073
binnen de groep mannen.

86
00:04:22,073 --> 00:04:26,082
Uiteindelijk, om tot eenzelfde resultaat
te komen bij het hoofdrekenen

87
00:04:26,082 --> 00:04:30,311
gebruikt elk individu een eigen methode
om de hersenen te activeren.

88
00:04:30,321 --> 00:04:34,112
Er bestaan vele verschillende strategieën

89
00:04:34,112 --> 00:04:36,954
om een berekening
uit te voeren in het hoofd.

90
00:04:36,954 --> 00:04:40,532
Daarom is de variabiliteit
die men waarneemt

91
00:04:40,532 --> 00:04:44,420
tussen individuen van hetzelfde geslacht
gelijk aan of zelfs groter dan

92
00:04:44,420 --> 00:04:46,954
die tussen de geslachten.

93
00:04:48,284 --> 00:04:51,566
En dan nog cliché: het verschil 
in geestelijk vermogen

94
00:04:51,566 --> 00:04:52,715
van mannen en vrouwen

95
00:04:52,715 --> 00:04:54,561
zou een biologische oorsprong hebben.

96
00:04:54,961 --> 00:04:57,647
Er zijn inderdaad een aantal testen

97
00:04:57,647 --> 00:05:00,030
waarbij vrouwen beter worden geacht.

98
00:05:00,030 --> 00:05:02,787
Zoals bij testen
met visuele waarneming van details,

99
00:05:02,787 --> 00:05:07,354
waarbij men, in dit geval, twee 
identieke huizen moet herkennen.

100
00:05:08,044 --> 00:05:11,742
En vrouwen zijn ook beter
in testen met verbale vlotheid

101
00:05:11,742 --> 00:05:14,857
waarbij men zoveel mogelijk woorden
moet noemen die beginnen

102
00:05:14,857 --> 00:05:16,184
met dezelfde letter.

103
00:05:16,184 --> 00:05:18,993
Dit alles is nog niet erg ingewikkeld.

104
00:05:18,993 --> 00:05:22,243
Wat mannen betreft:
die zijn beter, of zouden beter zijn,

105
00:05:22,243 --> 00:05:25,321
bij testen met mentale rotatie

106
00:05:25,321 --> 00:05:27,462
van een object in
de driedimensionale ruimte.

107
00:05:27,842 --> 00:05:30,979
Ze zijn ook beter
in het streven naar een doel.

108
00:05:30,979 --> 00:05:33,652
Laat ons eens nadenken over de betekenis

109
00:05:33,652 --> 00:05:35,553
van deze verschillen in prestatie.

110
00:05:35,553 --> 00:05:38,718
De vraag kan worden gesteld:
zijn deze aangeboren of aangeleerd?

111
00:05:38,718 --> 00:05:42,531
Men ziet dat deze verschillen

112
00:05:42,531 --> 00:05:46,450
pas waarneembaar zijn
vanaf de adolescentie

113
00:05:46,450 --> 00:05:48,833
en dat ze verdwijnen door te leren.

114
00:05:49,293 --> 00:05:51,511
We kunnen dus aannemen dat het onderwijs

115
00:05:51,511 --> 00:05:55,878
en de cultuur een grote rol spelen
bij het ontstaan van deze verschillen.

116
00:05:55,878 --> 00:05:57,812
Er is nog een belangrijke factor,

117
00:05:57,812 --> 00:06:00,107
en dat betreft de context

118
00:06:00,107 --> 00:06:02,538
waarbinnen de betreffende testen
worden uitgevoerd.

119
00:06:03,358 --> 00:06:06,938
Neem bijvoorbeeld nogmaals die
beroemde test met mentale rotatie

120
00:06:06,938 --> 00:06:11,892
in drie dimensies, waarbij men
moet aangeven of de getoonde objecten

121
00:06:11,892 --> 00:06:14,368
hetzelfde of verschillend zijn.

122
00:06:14,368 --> 00:06:18,002
Als men deze aan een schoolklas voorlegt

123
00:06:18,002 --> 00:06:21,796
en de leraar zegt dat
de test over geometrie gaat,

124
00:06:21,796 --> 00:06:25,089
dan zullen de jongens
een beetje beter zijn dan de meisjes.

125
00:06:25,089 --> 00:06:29,623
Als de leraar de test echter aankondigt
als een tekenoefening,

126
00:06:29,623 --> 00:06:32,656
dan halen jongens en meisjes
een gelijke score.

127
00:06:32,656 --> 00:06:35,264
Dat is een interessant resultaat

128
00:06:35,264 --> 00:06:40,309
waaruit blijkt dat de uitkomsten
van de test beïnvloed worden

129
00:06:40,309 --> 00:06:43,039
door gevoel van eigenwaarde
en genderstereotypen.

130
00:06:45,639 --> 00:06:48,634
Nog een voorbeeld, uit Amerika,

131
00:06:48,634 --> 00:06:52,138
over prestatieverschillen
tussen meisjes en jongens bij wiskunde.

132
00:06:52,138 --> 00:06:56,536
Een groot statistisch onderzoek uit 1990,
met tien miljoen leerlingen,

133
00:06:56,536 --> 00:07:00,575
heeft uitgewezen dat jongens,
gemiddeld genomen,

134
00:07:00,575 --> 00:07:02,868
iets beter scoren
bij wiskundetesten dan meisjes.

135
00:07:03,228 --> 00:07:05,910
Volgens sommigen komt dit

136
00:07:05,910 --> 00:07:08,167
doordat meisjes geen
wiskundeknobbel hebben.

137
00:07:09,347 --> 00:07:12,593
Maar in 2008 is dit onderzoek
nogmaals uitgevoerd

138
00:07:12,593 --> 00:07:16,851
en deze keer waren de uitkomsten
voor jongens en meisjes gelijk.

139
00:07:16,851 --> 00:07:20,321
We zien dus dat in twintig jaar tijd
de prestatieverschillen bij wiskunde

140
00:07:20,321 --> 00:07:23,003
tussen jongens en meisjes verdwenen zijn.

141
00:07:23,003 --> 00:07:26,284
Hieruit blijkt dus dat deze verschillen
door opvoeding en onderwijs

142
00:07:26,284 --> 00:07:29,803
en niet door biologie verklaard worden.

143
00:07:29,813 --> 00:07:31,733
Nu kan men zich de vraag stellen:

144
00:07:31,733 --> 00:07:34,695
"Welke invloed heeft onderwijs
op de hersenen?"

145
00:07:35,625 --> 00:07:40,054
Ons menselijk brein bestaat uit
honderd miljard neuronen

146
00:07:40,054 --> 00:07:42,456
die met elkaar in contact staan

147
00:07:42,456 --> 00:07:47,045
via een biljard kleine verbindingen.

148
00:07:47,045 --> 00:07:51,541
Negentig procent van deze verbindingen
wordt echter na de geboorte gevormd.

149
00:07:51,541 --> 00:07:55,298
En het is de wijze waarop
deze verbindingen worden gelegd,

150
00:07:55,298 --> 00:07:58,778
en dus de netwerken
van neuronen worden gevormd,

151
00:07:58,778 --> 00:08:02,607
die sterk wordt beïnvloed
door opvoeding en cultuur.

152
00:08:02,967 --> 00:08:06,493
Een eerste voorbeeld: in de hersenen
van professionele pianisten,

153
00:08:06,493 --> 00:08:09,394
en dit geldt ook voor violisten,
dat kan ik u verzekeren,

154
00:08:09,394 --> 00:08:12,767
ziet men op de MRI een verdikking

155
00:08:12,767 --> 00:08:17,414
in die hersengebieden die zowel
de motoriek van de vingers

156
00:08:17,414 --> 00:08:19,870
als het gehoor regelen.

157
00:08:19,870 --> 00:08:23,771
Deze verdikkingen zijn het gevolg van
de aanmaak van extra verbindingen

158
00:08:23,771 --> 00:08:27,399
tussen de neuronen en ze zijn evenredig

159
00:08:27,399 --> 00:08:32,260
aan de tijd die men als kind heeft besteed
aan het leren pianospelen.

160
00:08:32,260 --> 00:08:34,799
Men gebruikt de term neuroplasticiteit

161
00:08:34,799 --> 00:08:38,169
voor het beschrijven
van dit vermogen van de hersenen

162
00:08:38,169 --> 00:08:41,832
om zich te vormen
al naar gelang de ervaring.

163
00:08:41,832 --> 00:08:44,861
Nog een voorbeeld
van neurale plasticiteit bij volwassenen.

164
00:08:44,861 --> 00:08:48,162
Men vraagt aan studenten van begin twintig

165
00:08:48,162 --> 00:08:50,964
om te leren jongleren met drie ballen.

166
00:08:50,964 --> 00:08:53,459
Al na drie maanden ziet men

167
00:08:53,459 --> 00:08:56,698
verdikkingen van de hersenschors
in die gebieden

168
00:08:56,698 --> 00:09:00,463
die de motoriek en het zicht regelen.

169
00:09:00,463 --> 00:09:02,332
En wat ook uit dit experiment blijkt,

170
00:09:02,332 --> 00:09:05,464
is dat zodra de studenten stoppen
met hun jongleeroefeningen

171
00:09:05,464 --> 00:09:08,661
die verdikte gebieden
weer beginnen te krimpen.

172
00:09:08,661 --> 00:09:14,450
Sterker nog, bij experimenten
met wat oudere mensen, begin zestig,

173
00:09:14,450 --> 00:09:17,740
ziet men hetzelfde verschijnsel
van verdikking als bij jongeren.

174
00:09:18,750 --> 00:09:20,935
Dat is een hele geruststelling,

175
00:09:20,935 --> 00:09:24,531
het laat zien dat de neurale plasticiteit
niet vergaat met de leeftijd.

176
00:09:25,591 --> 00:09:28,297
En dan is er nog een bijzonder voorbeeld

177
00:09:28,297 --> 00:09:30,659
van de plasticiteit van het brein.

178
00:09:30,659 --> 00:09:34,703
Het betreft hier een man van 44 jaar,
getrouwd, vader van twee kinderen,

179
00:09:34,703 --> 00:09:37,214
die een geheel normaal
werkzaam leven leidde.

180
00:09:37,214 --> 00:09:40,248
Hij had last van een verzwakt been.

181
00:09:40,248 --> 00:09:43,160
Daarom heeft men hem onder de MRI gelegd.

182
00:09:43,160 --> 00:09:48,155
Zo ontdekte men tot stomme verbazing
dat zijn schedel was gevuld met vocht

183
00:09:48,155 --> 00:09:51,838
en dat zijn hersenen
waren teruggebracht tot een dunne laag

184
00:09:51,838 --> 00:09:53,993
aan de binnenkant van de schedel.

185
00:09:53,993 --> 00:09:56,183
Toen is men vragen gaan stellen.

186
00:09:56,183 --> 00:09:59,849
En wat bleek, deze man had
bij zijn geboorte een waterhoofd.

187
00:09:59,849 --> 00:10:05,935
Er was een drain aangelegd om overtollig
vocht uit de hersenen af te voeren,

188
00:10:05,935 --> 00:10:07,781
maar deze was verstopt.

189
00:10:07,781 --> 00:10:11,043
Uiteindelijk heeft het vocht

190
00:10:11,043 --> 00:10:13,311
de hersenen
tegen de schedelwand weggedrukt.

191
00:10:13,311 --> 00:10:17,164
Dit heeft geen probleem veroorzaakt
in het leven van de patiënt,

192
00:10:17,164 --> 00:10:19,564
die dan ook niks in de gaten had.

193
00:10:19,564 --> 00:10:24,069
En nu dat u
alles weet over neuroplasticiteit,

194
00:10:24,069 --> 00:10:26,625
die er voor zorgt dat
de structuur en het functioneren

195
00:10:26,625 --> 00:10:29,959
van de hersenen zich aanpast aan
ieders persoonlijke levensverhaal,

196
00:10:29,959 --> 00:10:31,794
kunt u ook begrijpen waarom


197
00:10:31,794 --> 00:10:35,418
wij allemaal verschillende hersenen
hebben, onafhankelijk van ons geslacht.

198
00:10:35,418 --> 00:10:37,703
Wat we echter allemaal gemeen hebben,

199
00:10:37,703 --> 00:10:41,043
is die cerebrale cortex,
met zijn plasticiteit,

200
00:10:41,043 --> 00:10:44,372
die zover ontwikkeld is
in de loop van de evolutie

201
00:10:44,372 --> 00:10:47,999
dat deze zich moest opvouwen
om in de hersenpan te passen.

202
00:10:48,979 --> 00:10:51,680
Hier ziet u, aan de linkerkant,
echte hersenen

203
00:10:51,680 --> 00:10:56,139
en rechts, een computermodel
van de hersenen,

204
00:10:56,139 --> 00:10:59,578
dat men virtueel kan ontvouwen.

205
00:10:59,578 --> 00:11:01,929
En ik kan het u laten zien.

206
00:11:02,879 --> 00:11:06,190
Hier onthul ik de hersenen

207
00:11:06,190 --> 00:11:07,892
of eigenlijk de schedel.

208
00:11:08,712 --> 00:11:10,871
Ik open deze schedel

209
00:11:11,261 --> 00:11:13,310
en ik ontvouw de cerebrale cortex

210
00:11:13,310 --> 00:11:16,891
die twee vierkante meter groot is,
en drie millimeter dik.

211
00:11:17,371 --> 00:11:21,280
Het is dankzij deze cortex
dat wij allemaal, mannen en vrouwen,

212
00:11:21,280 --> 00:11:25,501
kunnen redeneren, denken, dromen
en ons een voorstelling kunnen maken

213
00:11:25,501 --> 00:11:27,207
van de toekomst van de mensheid.

214
00:11:27,207 --> 00:11:28,827
Dank jullie wel.

215
00:11:28,827 --> 00:11:33,827
(Applaus)