WEBVTT

00:00:06.542 --> 00:00:09.560
ခင်ဗျားတို့ဟာ ကျူးလစ်ပန်းစည်း ဝယ်ဖို့
ဘယ်လောက်များ ပေးမလဲ?

00:00:09.560 --> 00:00:12.292
ဒေါ်လာ အနည်းငယ်လောက်လား? ဒေါ်လာ ရာချီလား?

00:00:12.292 --> 00:00:14.271
ဒေါ်လာ တသန်းဆိုရင်ကော?

00:00:14.271 --> 00:00:15.672
ပေးချင်မှာ မဟုတ်ဘူးနဲ့တူတယ်။

00:00:15.672 --> 00:00:19.292
ခင်ဗျားတို့ဟာ ဒီအိမ်အတွက် ဒါမှမဟုတ်
အိမ်မွေး တိရိစ္ဆာန် အစားအစာကို ရောင်းတဲ့

00:00:19.292 --> 00:00:23.244
ဝက်ဘ်ဆိုက် တစိတ်တဒေသကို ပိုင်ဆိုင်ဖို့ကော
ဘယ်လောက် ပေးမလဲ?

00:00:23.244 --> 00:00:25.072
ခေတ်အလိုက် ခုနက ကျူးလစ်ပန်းတွေ၊

00:00:25.072 --> 00:00:28.925
အိမ်ခြံမြေ နဲ့ pets.com ရှယ်ယာတွေကို

00:00:28.925 --> 00:00:32.877
၎င်းတို့ တန်တာထက်ကို ပိုတဲ့ ဈေးနဲ့ 
ရောင်းနိုင်ခဲ့ကြတယ်။

00:00:32.877 --> 00:00:38.379
ကိစ္စတိုင်းထဲမှာ ဈေးဟာ တက်ပြီးရင်းတက်လာလျက်
အဲဒီနောက် ရုတ်ခနဲ ကျဆင်းသွားခဲ့တယ်။

00:00:38.379 --> 00:00:40.742
စီးပွားရေးပါရဂူတွေက အဲဒါကို 
ပူဖောင်းလို့ ခေါ်ကြတယ်။

00:00:40.742 --> 00:00:43.316
အဲဒီလို ပူဖောင်းတွေ တကယ်ဖြစ်ပျက်ပုံကို
လေ့လာကြည့်ကြရအောင်။

00:00:43.316 --> 00:00:47.067
နားလည်လွယ်ရန် ကျတော်တို့ရဲ့ ကျူးလစ်ကို 
ပြန်ယူပြီး စတင်ကြရအောင်။

00:00:47.067 --> 00:00:51.787
၁၇ ရာစုထဲမှာ နယ်သာလန် နိုင်ငံဟာ Dutch 
ရွှေခေတ်ထဲကို ခြေနင်း ဝင်ခဲ့တယ်။

00:00:51.787 --> 00:00:57.188
၁၆၃၀ ခုနှစ်မှာ Amsterdam ဟာ အရေးကြီးတဲ့
ကုန်သွယ်ရေး ဌာနတခု ဖြစ်လာတယ်။

00:00:57.188 --> 00:01:01.203
ဒတ်ခ်ျ သဘောင်္တွေဟာ အာရှမှနေပြီး ဟင်းခတ်
အမွှေးအကြိုင်းတွေကို အကြီးအကျယ် သယ်လာကြလို့

00:01:01.203 --> 00:01:03.381
ဥရောပမှာ အမြတ်တွေ ရရှိခဲ့ကြတယ်။

00:01:03.381 --> 00:01:07.983
အဲဒါကြောင့် Amsterdam မြို့ဟာ ချမ်းသာလာကာ
ကုန်သည်တွေ၊ ကုန်ကူးသူတွေနဲ့ ပြည့်နေခဲ့ပြီး

00:01:07.983 --> 00:01:11.350
သူတို့ဟာ ပန်းခြံတွေနဲ့ 
ဝန်းရံနေခဲ့ကြတဲ့ လှပတဲ့

00:01:11.350 --> 00:01:14.182
အိမ်ကြီးခမ်းကြီးများထဲမှာ 
နေထိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။

00:01:14.182 --> 00:01:17.387
ထိုခေတ်တုန်းက ပန်းတမျိုးဟာ အထူးကို
အရောင်းသွက်နေခဲ့ပါတယ်-

00:01:17.387 --> 00:01:18.906
ကျူးလစ်ပန်းပါပဲ။

00:01:18.906 --> 00:01:21.601
အရှေ့ဖက်ခြမ်းကနေပြီး လာခဲ့ကြတဲ့ ကုန်သွယ်ရေး
သင်္ဘောတွေက

00:01:21.601 --> 00:01:23.372
အဲဒီကျူးလစ် ပန်းတွေကို သယ်ယူလာခဲ့ကြတာပါ။

00:01:23.372 --> 00:01:26.487
အဲဒါကြောင့် အဲဒီပန်းဟာ အထူးအဆန်းပန်း
ဆိုပြီး ယူဆခံခဲ့ရတယ်၊

00:01:26.487 --> 00:01:28.379
ပြီးတော့ ကျူးလစ်ဥကို မြေထဲ 
ချပေးလိုက်တဲ့နောက်

00:01:28.379 --> 00:01:32.197
ပန်းပွင့်လာဖို့ နှစ်ချီ စောင့်ဖို့လိုတော့
အဲဒီပန်းကို စိုက်ပျိုးရတာ ခဲယဉ်းခဲ့တယ်။

00:01:32.197 --> 00:01:36.149
တဖန် ၁၆၃၀ ပြည့်လွန်နှစ်များမှာ 
ကျူးလစ်ပန်းကို ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်ရာမှ

00:01:36.149 --> 00:01:39.324
ပန်းတွေကို ပိုလှလာအောင် မျိုးစပ်နည်း
သိလာကြရာ

00:01:39.324 --> 00:01:43.377
ပွင့်ချပ်တွေ ရောင်စုံဖြစ်အောင်၊ မီးလျှံလို 
အစင်းအကျားဖြင့် မျိုးစပ်ထုတ်လုပ်လာကြတယ်။

00:01:43.377 --> 00:01:47.070
အဲဒီကျူးလစ်ပန်းဆိုရင် ပုံမှန် ကျူးလစ်ပန်း
ထက်ကို ပိုရှားပါးခဲ့တယ်၊

00:01:47.070 --> 00:01:51.120
အဲဒါရဲ့ ရလဒ်အဖြစ် အဲဒီပန်း အမျိုးအစားရဲ့
ဈေးဟာ စပြီးမြင့်တက်လာခဲ့တယ်၊

00:01:51.120 --> 00:01:54.011
အဲဒါနဲ့အတူ ကျူးလစ်ပန်းတွေဟာ 
ခေတ်စားလာကြတော့တယ်။

00:01:54.011 --> 00:01:57.196
ကျူးလွန်ပန်းဟာ အဲဒီနိုင်ငံမှာ 
ဟိုလေးတကျော် ဖြစ်ခဲ့ကာ

00:01:57.196 --> 00:02:00.689
မကြာမီမှာပဲ ကျူးလစ်ပန်းတွေကို လူတွေဟာ
မရရအောင် လိုက်လံရှာပြီး ဝယ်လာကြတယ်။

00:02:00.689 --> 00:02:03.826
တခုခုရဲ့ ဈေးဟာ မြင့်တက်လာခြင်းနဲ့ 
ပင်ကိုယ် တန်ဖိုးသိပ်မများပေမဲ့

00:02:03.826 --> 00:02:07.268
လူတွေက ငွေအမြောက်အများ ပေးလိုကြတယ်ဆိုတဲ့
အချက်နှစ်ချက် ပေါင်းမိတဲ့အခါမှာ

00:02:07.268 --> 00:02:11.508
လူတွေဟာ အရူးအမူး ဖြစ်လာတတ်ကြတယ်။

00:02:11.508 --> 00:02:16.224
မကြာခင်တုန်းက အရူးအမူးဖြစ်ခဲ့ကြတဲ့ သာဓကမှာ
၁၉၉၀ ပြည့်လွန်တုန်းက dot-com တွေပါပဲ။

00:02:16.224 --> 00:02:21.424
ဝက်ဘ်ဆိုက် အသစ်တွေရဲ့ ရှယ်ယာတွေဟာ ၁၇ ရာစု
ကျူးလစ် ပန်းတွေလိုပါပဲ။

00:02:21.424 --> 00:02:23.584
လူတိုင်းဟာ နည်းနည်းတော့ဝယ်ထားချင်ခဲ့တယ်။

00:02:23.584 --> 00:02:27.240
ကျူးလစ်ပန်းတွေကို လိုချင်သူ များလေလေ၊ 
ဈေးဟာ ပိုပိုမြင့်တက်သွားခဲ့ပါတယ်။

00:02:27.240 --> 00:02:29.682
တချိန်တုန်းက၊ ကျူးလစ်ပန်း တပွင့်တည်းကို

00:02:29.682 --> 00:02:35.685
ကျွမ်းကျင်တဲ့ လက်မှုပညာရှင်ရဲ့ တနှစ်၀င်ငွေ 
ဆယ်ဆ တန်ဖိုးဖြင့် ရောင်းနိုင်ခဲ့တယ်။

00:02:35.685 --> 00:02:36.741
ရှယ်ယာဈေးကွက်ထဲမှာ

00:02:36.741 --> 00:02:40.731
ရှယ်ယာ တခုခုရဲ့ ဈေးဟာ ရင်းနှီးရှင်များရဲ့
ရောင်းလိုအား နဲ့ ဝယ်လိုအားပေါ်မှာ မူတည်တယ်။

00:02:40.731 --> 00:02:43.380
ကုမ္ပဏီတခုခုက အနာဂတ်မှာ ဝင်ငွေ
များလာမယ်လို့ ထင်ရရင်

00:02:43.380 --> 00:02:46.706
ရှယ်ယာဈေးဟာ မြင့်တက်လာဖို့ များပါတယ်။

00:02:46.706 --> 00:02:49.147
ငွေကိုရင်းလိုကြသူတို့ဟာ ရှယ်ယာကို
တိုးတိုး ဝယ်လာကြလေရာ

00:02:49.147 --> 00:02:53.461
ဝယ်လိုအား တိုးလာတာနဲ့အမျှ ဈေးဟာပိုလို့ကို
မြင့်တက်လာရတယ်။

00:02:53.461 --> 00:02:57.528
အဲဒါဟာ လိပ်ပတ်လည်သလို ဖြစ်လာနိုင်ကာ
ရင်းနှီးရှင်တို့ဟာ

00:02:57.528 --> 00:03:01.766
ရှယ်ယာတန်ဖိုးကို ပင်ကိုယ်ထက် သိသိသာသာ
မြင့်တက်လာစေရင်း ထောင်ချောင်ထဲ မိသွားလျက်

00:03:01.766 --> 00:03:03.852
ပူဖောင်းကြီးကို ဖန်တီးပေးလာကြတယ်။

00:03:03.852 --> 00:03:07.702
အဲဒီလို အရူးအမူးဖြစ်မှုကို အဆုံးသတ်ပစ်ဖို့
ပူဖောင်း ပေါက်ထွက်သွားဖို့ လိုအပ်တာက

00:03:07.702 --> 00:03:11.068
ရှယ်ယာ ဒါမှမဟုတ် ကျူးလစ်တွေရဲ့ ဈေးဟာ
၎င်းရဲ့ တန်ဖိုးထက်ကို အဆပေါင်းများစွာမှ

00:03:11.068 --> 00:03:13.460
ကြီးမြင့်နေတာကို လူတွေအားလုံး 
နားလည်လာကြရန်ပါပဲ။

00:03:13.460 --> 00:03:16.691
ခုနက အရူးအမူးဖြစ်မှု နှစ်ခုစလုံး 
အဲဒီလိုနည်းဖြင့် အဆုံးသတ်ခဲ့ကြတယ်။

00:03:16.691 --> 00:03:19.133
ရုတ်တရက်ဆိုသလို ဝယ်လိုအားဟာ 
ရပ်စဲသွားခဲ့တယ်။

00:03:19.133 --> 00:03:21.674
ဈေးနှုန်းတွေဟာ ထိုးကျနိမ့်ဆင်းသွားကြကာ

00:03:21.674 --> 00:03:22.918
ပေါက်ထွက်သွားခဲ့တယ်!

00:03:22.918 --> 00:03:26.038
ပူဖောင်းတွေ ပေါက်ထွက်သွားကြလို့၊ ဈေးကွက်ဟာ
ဖရိုဖရဲဖြစ်ခဲ့ရတယ်။

00:03:26.038 --> 00:03:29.868
ပညာရှင်တွေဟာ ပူဖောင်း ပေါ်ပေါက်လာရခြင်းရဲ့
အကြောင်းရင်းတွေကို အားထုတ်လေ့လာလျက်

00:03:29.868 --> 00:03:32.563
ဘယ်လို ဟောကိန်းထုတ်မလဲ၊ ဘယ်လိုရှောင်ရမလဲ
ဆန်းစစ်နေကြတယ်။

00:03:32.563 --> 00:03:35.806
ကျူးလစ်ပန်းကို အရူးအမူးဖြစ်ခဲ့မှုဟာ
ပူဖောင်းဆိုင်ရာ အခြေခံမူတွေကို နားလည်ဖို့

00:03:35.806 --> 00:03:39.414
ကူပေးလျက် ၂၀၀၀ ပြည့်လွန်နှစ်များတုန်းက ဒ
မြင်ခဲ့ကြရတဲ့ အိမ်ခြံမေ ပူဖောင်းလို

00:03:39.414 --> 00:03:42.285
မကြာမီလေးတင်က သာဓတွေကို
နားလည်လာအောင် ကူပေးနိုင်တဲ့

00:03:42.285 --> 00:03:45.200
သိပ်ကို ထိရောက်မြင်သာတဲ့ သာဓကကောင်းပါပဲ။

00:03:45.200 --> 00:03:48.388
စီးပွားရေးဟာ တဟုန်ထိုးတက်လာလိုက်၊
ကသောင်းကနင်းဖြစ်လိုက် အဆင့်တွေကို

00:03:48.388 --> 00:03:49.855
ဆက်ပြီး ကျော်ဖြတ်နေရမှာပါ။

00:03:49.855 --> 00:03:52.952
ကျွန်တော်တို့ဟာ အရူးအမူးဖြစ်မှု နောက်တခု
ပေါ်ထွန်းလာမှာ စောင့်စားရင်း၊

00:03:52.952 --> 00:03:55.322
နောက်ပူဖောင်းတခု ပေါက်ထွက်သွားမှာကို 
စောင့်စားရင်း၊

00:03:55.322 --> 00:03:57.220
ကျူးလစ် ပန်းတွေဖြင့် ဘဝအရသာကို ခံစားကြပါ၊

00:03:57.220 --> 00:04:01.256
အဲဒီကျူးလစ်ပန်းတွေအတွက် တပုံတခေါ်ကြီး
ပေးဆပ်ရန် မလိုတာကို ကျေးဇူးတင်ပါ။