0:00:00.000,0:00:03.000
Kama ujuavyo, moja ya raha kubwa za kusafiri

0:00:03.000,0:00:05.000
na moja ya furaha za utafiti wa mahusiano ya kikabila

0:00:05.000,0:00:07.000
ni fursa ya kuishi miongoni mwao

0:00:07.000,0:00:09.000
hao wasiosahau namna za kijadi

0:00:09.000,0:00:12.000
ambao wangali wakihisi ya kale kwenye upepo,

0:00:12.000,0:00:15.000
na kuyagusa juu ya mawe yaliyosafishwa na mvua,

0:00:15.000,0:00:17.000
na kuyaonja kwenye majani machungu ya mimea.

0:00:17.000,0:00:21.000
Kujua kwamba wanaoabudu chuipamba bado wana safari kupita mbingu za mbali,

0:00:21.000,0:00:25.000
au imani za wazee wa Kiinuiti zinaleta maana,

0:00:25.000,0:00:27.000
au kwamba huko Himalaya,

0:00:28.000,0:00:32.000
Mabudha bado wanaifuata pumzi ya Dharma,

0:00:32.000,0:00:35.000
ni katika kukumbuka utambuzi wa msingi wa anthropolojia,

0:00:35.000,0:00:37.000
na kwamba mtazamo wa ulimwengu tunamoishi

0:00:38.000,0:00:40.000
haupo kihalisia,

0:00:40.000,0:00:41.000
bali ni nadharia tu ya ukweli,

0:00:41.000,0:00:45.000
ni matokeo ya jozi moja tu ya machaguo kadhaa

0:00:45.000,0:00:49.000
ambayo mababu zetu walifanya, japo kwa mafanikio, vizazi kadhaa vilivyopita.

0:00:50.000,0:00:54.000
Na kwa hakika, sote tunashabihiana katika kufuata kanuni za maumbile

0:00:54.000,0:00:56.000
Sote tunazaliwa. Sote tunazaa watoto.

0:00:56.000,0:00:58.000
Tunapitia kafara za kusimikwa,

0:00:58.000,0:01:00.000
Tunalazimika kukabiliana na ukatili wa kutenganishwa kwa kifo

0:01:00.000,0:01:04.000
haitushangazi kwamba sote tunaimba, sote tunacheza,

0:01:04.000,0:01:06.000
sote tuna sanaa.

0:01:06.000,0:01:09.000
Lakini kinachosisimua zaidi ni namna pekee za mapigo ya wimbo,

0:01:09.000,0:01:11.000
mahadhi ya dansi kwa kila utamaduni.

0:01:11.000,0:01:14.000
Na iwapo ni Wapenani wa misitu ya Borneo

0:01:14.000,0:01:17.000
au makuhani wa Voodoo nchini Haiti

0:01:18.000,0:01:22.000
au majemedari wa jangwa la Kaisut Kaskazini mwa Kenya,

0:01:24.000,0:01:26.000
au matabibu wa Kikurandero wa milima ya Andes,

0:01:27.000,0:01:32.000
au nyumba ya kuhamishika iliyopo katikati ya Sahara

0:01:32.000,0:01:34.000
Huyu ndiye mwenzi ambaye nilisafiri nae jangwani

0:01:34.000,0:01:35.000
mwezi mmoja uliopita

0:01:35.000,0:01:38.000
au mchunga mbuzipori wa miteremko ya Qomolangma,

0:01:38.000,0:01:40.000
Everest, mungu mke wa ulimwengu.

0:01:40.000,0:01:43.000
Watu wote hawa wanatufundisha kwamba kuna namna nyingine za kuwa,

0:01:43.000,0:01:44.000
namna tofauti za kufikiria

0:01:44.000,0:01:46.000
namna mbalimbali za kujiwekeza katika Dunia.

0:01:46.000,0:01:48.000
Na hili ndilo wazo, ambalo ukilifikiria,

0:01:48.000,0:01:50.000
laweza kukupa tumaini,

0:01:50.000,0:01:53.000
Sasa, kwa pamoja tamaduni nyingi mbalimbali za ulimwengu

0:01:53.000,0:01:57.000
zinafanya mtandao wa maisha ya kiroho na kiutamaduni

0:01:57.000,0:01:59.000
unaoifunika dunia,

0:01:59.000,0:02:01.000
na ni muhimu kwa ustawi wa dunia

0:02:01.000,0:02:04.000
hali kadhalika mtandao wa kibaiolojia wa maisha unaoujua kama biosifia.

0:02:04.000,0:02:07.000
Na waweza kufikiria kwamba mtandao huu wa kiutamaduni kwenye maisha

0:02:07.000,0:02:08.000
kuwa ni ethnosifia

0:02:08.000,0:02:10.000
na waweza kuainisha ethnosifia

0:02:10.000,0:02:13.000
kuwa ni jumla ya mawazo na ndoto, imani,

0:02:13.000,0:02:16.000
mitazamo, hamasa, vipawa vilivyohuishwa

0:02:16.000,0:02:20.000
na mawazo ya binadamu tokea mapambazuko ya ufahamu.

0:02:20.000,0:02:23.000
Ethnosifia ni urithi mkuu wa utu,

0:02:23.000,0:02:25.000
ni ishara ya kila namna tulivyo

0:02:25.000,0:02:29.000
na kila namna tuwezavyo kuwa viumbe wadadisi ajabu

0:02:30.000,0:02:33.000
Na kwa namna ambavyo biosifia imeharibiwa,

0:02:33.000,0:02:35.000
ndivyo pia ethnosifia

0:02:35.000,0:02:37.000
--na iwapo kwa kiwango kikubwa zaidi.

0:02:37.000,0:02:39.000
Hakuna mwanabaiolojia, kwa mfano, awezaye kusema

0:02:39.000,0:02:42.000
kwamba 50% ya viumbe wote au zaidi wamefikia au wapo

0:02:42.000,0:02:44.000
katika hatari ya kuteketea kwakuwa si kweli,

0:02:44.000,0:02:46.000
na pia kwamba -- tishio kubwa la maafa

0:02:46.000,0:02:49.000
katika uwanja wa mtandao wa kibailojia

0:02:49.000,0:02:52.000
nadra sana unaangalia kwa mtazamo tunaodhania kuwa bora zaidi

0:02:52.000,0:02:54.000
kwenye uwanja wa mtandao wa utamaduni.

0:02:54.000,0:02:57.000
Na kielelezo kikubwa cha muelekeo huo ni kupotea kwa lugha.

0:02:57.000,0:03:00.000
Wakati nyote mliopo humu ndani mlipozaliwa,

0:03:00.000,0:03:03.000
kulikuwepo lugha 6,000 zikitumika duniani.

0:03:03.000,0:03:06.000
Kwa sasa, lugha si mkusanyiko wa maneno

0:03:06.000,0:03:08.000
au mkusanyiko wa kanuni za sarufi.

0:03:08.000,0:03:10.000
Lugha ni mwanga wa roho ya binadamu.

0:03:10.000,0:03:13.000
Ni chombo ambacho hupitisha uhai wa tamaduni fulani

0:03:13.000,0:03:14.000
kuja kwenye ulimwengu wa vitu.

0:03:14.000,0:03:17.000
Kila lugha ni mkuzo wa msitu wa akili,

0:03:17.000,0:03:21.000
mgawanyiko wa vijito, wazo, bioanuwai ya mambo ya kiroho,

0:03:21.000,0:03:25.000
Miongoni mwa lugha hizo 6,000 mpaka leo tunapokuwa hapa Monterey,

0:03:25.000,0:03:29.000
takriban nusu yake hazitamkwi kwenye masikio ya watoto.

0:03:29.000,0:03:32.000
Hazifundishwi kwa watoto wachanga tena,

0:03:32.000,0:03:34.000
maana yake ni kwamba, kwa hakika, labda kama kuna mambo yatabadilika,

0:03:34.000,0:03:35.000
zimeshakufa.

0:03:35.000,0:03:39.000
Hakuna upweke unaozidi ule wa kugubikwa na ukimya,

0:03:39.000,0:03:41.000
wa kuwa mtu wa mwisho kabisa kuongea lugha yako,

0:03:41.000,0:03:44.000
kutokuwa na namna ya kurithisha busara za mababu

0:03:44.000,0:03:47.000
au kutarajia ahadi za watoto?

0:03:47.000,0:03:50.000
Na zaidi, kinachotisha ni hatima ya mtu fulani

0:03:50.000,0:03:52.000
sehemu fulani ya Dunia takriban kila wiki mbili,

0:03:52.000,0:03:54.000
kwa sababu kila wiki mbili, kuna mzee anafariki dunia

0:03:54.000,0:03:56.000
na anakwenda kaburini na silabi za mwisho

0:03:56.000,0:03:58.000
za lugha ya kale.

0:03:58.000,0:04:00.000
Na najua kuna baadhi yenu mngesema,"Naam, si ingekuwa vema?

0:04:00.000,0:04:01.000
Si ingekuwa bora zaidi

0:04:01.000,0:04:04.000
iwapo sote tungeongea lugha moja?" Nami nasema "Vema,

0:04:04.000,0:04:07.000
tuifanye lugha hiyo Kiyoruba. Tuifanye iwe Kikantoni.

0:04:07.000,0:04:08.000
Tuifanye Kikogi."

0:04:08.000,0:04:10.000
Na wote mara mtagundua nini kitatokea

0:04:10.000,0:04:13.000
kutoweza kuongea lugha yako mwenyewe.

0:04:13.000,0:04:16.000
Na ninachotaka kufanya nanyi leo

0:04:16.000,0:04:20.000
ni kuwapeleka kwenye safari ya ethnosifia --

0:04:20.000,0:04:22.000
safari fupi ya kupitia ethnosifia

0:04:22.000,0:04:26.000
kujaribu kukupa picha ya nini kinapotea.

0:04:27.000,0:04:34.000
Naam, kuna wengi wetu wanaosahau

0:04:34.000,0:04:36.000
ninaposema "kuna namna mbalimbali za kuwa,"

0:04:36.000,0:04:38.000
Namaanisha kweli kuna namna mbalimbali za kuwa.

0:04:39.000,0:04:44.000
Chukulia kwa mfano, mtoto huyu wa Barasana huko kaskazini magharibi Amazoni

0:04:44.000,0:04:45.000
watu wa majoka ya anakonda

0:04:45.000,0:04:47.000
wanaoamini miujiza itokanayo na mto wa maziwa

0:04:47.000,0:04:50.000
kutoka mashariki kwenye matumbo ya nyoka walotukuka.

0:04:50.000,0:04:53.000
Naam, hawa ni watu ambao kwa kutambua

0:04:53.000,0:04:55.000
hawawezi kutofautisha rangi ya bluu na rangi ya kijani

0:04:55.000,0:04:57.000
kwakuwa paa la mbingu

0:04:57.000,0:04:58.000
linalinganishwa na paa la msitu

0:04:58.000,0:05:00.000
ambamo watu hawa wanategemea.

0:05:00.000,0:05:03.000
Wana kanuni ya ajabu kuhusu ndoa na lugha

0:05:03.000,0:05:05.000
ijulikanayo kama ndoa baina ya lugha tofauti:

0:05:05.000,0:05:08.000
unalazimika kumuoa azungumzaye lugha tofauti na yako.

0:05:08.000,0:05:10.000
Na hii inatokana na imani za kale,

0:05:10.000,0:05:12.000
na bado hali ya kushangaza ipo kwenye nyumba hizi ndefu

0:05:12.000,0:05:14.000
ambako kuna lugha sita au saba zinazozungumzwa

0:05:14.000,0:05:16.000
kutokana na kuoana,

0:05:16.000,0:05:19.000
hutomsikia yeyote akijifunza lugha.

0:05:19.000,0:05:22.000
Wanasikiliza tu na kuanza kuongea.

0:05:22.000,0:05:24.000
Au, moja ya makabila ya kushangaza niliyowahi kuishi nayo,

0:05:24.000,0:05:28.000
ni Waorani wa Kaskazini-Mashariki ya Ecuador,

0:05:28.000,0:05:31.000
ni watu wa ajabu ambao walitembelewa kwa mara ya kwanza mwaka 1958.

0:05:31.000,0:05:35.000
Mnamo mwaka 1957, wamishonari watano walijaribu kuwatembelea

0:05:35.000,0:05:36.000
na wakafanya kosa kubwa.

0:05:36.000,0:05:37.000
Walidondosha kutoka hewani

0:05:37.000,0:05:39.000
picha zao za ukubwa nchi nane kwa kumi

0:05:39.000,0:05:41.000
kitu ambacho tunaweza kusema ni ishara ya urafiki,

0:05:41.000,0:05:43.000
wakasahau kwamba watu hawa wa misitu ya kitropiki

0:05:43.000,0:05:46.000
hawakuwahi kuona kitu chochote chenye vina viwili kabla

0:05:46.000,0:05:48.000
Wakaziokota picha hizi toka ardhini

0:05:48.000,0:05:51.000
wakajaribu kuangalia kwa nyuma ili kupata umbile kamili

0:05:51.000,0:05:53.000
hawakuona kitu, na wakaamini kwamba hizi ni kadi za wito

0:05:53.000,0:05:56.000
toka kwa shetani, kwahiyo wakawachoma mikuki wamishonari na kuwaua.

0:05:57.000,0:05:59.000
Lakini Waorani si kwamba tu waliwachoma wageni.

0:05:59.000,0:06:00.000
Walichomana wao kwa wao.

0:06:00.000,0:06:03.000
54% ya vifo vyao vilitokana na kuchomana mikuki wao kwa wao.

0:06:03.000,0:06:06.000
Tulifuatilia vizazi nane vilivyopita,

0:06:06.000,0:06:08.000
na tukapata matukio mawili tu ya vifo vya asilia

0:06:08.000,0:06:10.000
na tulipowauliza zaidi watu habari hizi,

0:06:10.000,0:06:12.000
wakakiri kwamba mmoja wao alikuwa mzee sana

0:06:12.000,0:06:16.000
na angekufa kwa uzee, kwahiyo tukamchoma mkuki tu (Kicheko)

0:06:16.000,0:06:19.000
Lakini pia wana ujuzi wa ajabu

0:06:19.000,0:06:20.000
wa msituni ambao unashangaza sana.

0:06:20.000,0:06:23.000
Wawindaji huweza kunusa harufu ya mkojo wa mnyama toka umbali wa hatua 40

0:06:23.000,0:06:26.000
na wakakwambia ni kiumbe gani ameuacha mkojo huo.

0:06:26.000,0:06:28.000
Miaka ya 80, nilikuwa na kazi moja ya kusisimua

0:06:28.000,0:06:30.000
nilipoulizwa na Profesa wangu wa Harvard

0:06:30.000,0:06:32.000
iwapo ningependa kwenda Haiti,

0:06:33.000,0:06:35.000
kupeleleza vikundi vya siri

0:06:35.000,0:06:37.000
vilivyokuwa ngome kubwa ya Duvalier

0:06:37.000,0:06:38.000
na majasusi wa Tonton Macoutes

0:06:38.000,0:06:41.000
na kupata sumu itumikayo kutengeneza mizuka.

0:06:41.000,0:06:44.000
ili kupata mantiki kutokana na uvumi

0:06:44.000,0:06:47.000
ilinibidi nijaribu kuelewa kuhusu imani hii ya ajabu

0:06:47.000,0:06:50.000
ya Vodoun, na Voodoo si kikundi cha uchawi wa nguvu za kiza

0:06:50.000,0:06:53.000
Kinyume chake, ni mtazamo fulani wa ulimwengu nje ya maumbile.

0:06:53.000,0:06:54.000
inashangaza.

0:06:54.000,0:06:55.000
Iwapo nikikutaka utaje dini kuu za dunia,

0:06:55.000,0:06:56.000
utasema nini?

0:06:56.000,0:06:59.000
Ukristu, Uislamu, Ubudha, Ujudea, na kadhalika.

0:06:59.000,0:07:01.000
Huwa kuna bara moja linasahaulika,

0:07:01.000,0:07:03.000
kwa mtazamo kwamba nchi za Afrika, kusini mwa Sahara

0:07:03.000,0:07:05.000
hazikuwa na imani za kidini. Vema, kwa hakika, walikuwa nazo

0:07:05.000,0:07:07.000
na Voodoo ni mchujo tu

0:07:08.000,0:07:09.000
wa mawazo haya makuu ya kidini

0:07:09.000,0:07:12.000
yaliyokuja wakati wa uhamisho wa kikatili wa kipindi cha utumwa.

0:07:12.000,0:07:14.000
Lakini, kinachofanya voodoo kuwa ya kipekee

0:07:14.000,0:07:16.000
ni huu uhusiano wa kuishi

0:07:16.000,0:07:17.000
kati ya wazima na wafu.

0:07:17.000,0:07:18.000
Kwahiyo, wanaoishi wanazaa mizimu.

0:07:18.000,0:07:21.000
Mizimu inaswaliwa kutoka kwenye Maji Makuu,

0:07:21.000,0:07:23.000
kuitikia mapigo ya muziki

0:07:23.000,0:07:25.000
na kusambaratisha roho za wazima kwa muda

0:07:25.000,0:07:29.000
ili kwa kipindi maalum na kifupi, makuhani wanakuwa mungu.

0:07:29.000,0:07:31.000
Ndiyo maana Mavoodoo wanapenda kusema

0:07:31.000,0:07:34.000
kwamba "Nyie watu weupe mnakwenda kanisani na kuongea kuhusu Mungu.

0:07:34.000,0:07:36.000
Sisi tunacheza hekaluni na kuwa Mungu."

0:07:36.000,0:07:39.000
Na ni kwa sababu mnaingiliwa, mnachukuliwa na mizimu,

0:07:39.000,0:07:40.000
unawezaje kuathirika?

0:07:40.000,0:07:43.000
Kwahiyo unaona maonyesho haya ya kushangaza:

0:07:43.000,0:07:45.000
kuhani wa Voodoo akiwa katika hali ya kupandisha mori

0:07:45.000,0:07:48.000
akifukiza uvumba bila hofu,

0:07:48.000,0:07:51.000
ni kitendo cha kushangaza cha uwezo wa akili

0:07:51.000,0:07:52.000
kuathiri mwili unaoibeba

0:07:52.000,0:07:55.000
unapozimuliwa na hali ya kupandisha mori.

0:07:56.000,0:07:58.000
Na sasa, katika watu wote niliowahi kuishi nao,

0:07:58.000,0:08:00.000
wa ajabu zaidi ni Wakogi

0:08:00.000,0:08:03.000
wa Sierra Nevada ya Santa Marta kaskazini mwa Colombia.

0:08:03.000,0:08:06.000
Wazawa wa ustaarabu wa kikatili wa kale

0:08:06.000,0:08:09.000
ambao uliwahi kuenea uwanda wote wa Colombia katika pwani ya Caribbean

0:08:09.000,0:08:10.000
wakati wa uvamizi,

0:08:10.000,0:08:13.000
watu hawa walikimbilia kwenye safu ya milima ya kivolkano

0:08:13.000,0:08:15.000
inayopanda juu ya pwani ya Caribbean

0:08:15.000,0:08:17.000
Katika bara lililomwaga damu,

0:08:17.000,0:08:20.000
hawa ni watu pekee ambao hawakushindwa vita na Waspanishi

0:08:20.000,0:08:23.000
Mpaka leo, bado wanatawaliwa na makuhani wa kafara

0:08:23.000,0:08:25.000
lakini mafunzo yao ya ukuhani ni ya ajabu sana

0:08:26.000,0:08:28.000
Makuhani vijana wanachukuliwa toka kwenye familia zao

0:08:28.000,0:08:30.000
katika umri wa miaka mitatu au minne,

0:08:30.000,0:08:32.000
na kufichwa kwenye ulimwengu wa giza

0:08:32.000,0:08:36.000
kwenye vibanda vya mawe chini ya malundo ya barafu kwa miaka 18.

0:08:36.000,0:08:37.000
Vipindi viwili vya miaka tisa

0:08:37.000,0:08:40.000
imepangwa hivyo makusudi kuigiza miezi tisa ya kukua

0:08:40.000,0:08:42.000
waliokaa ndani ya tumbo la mama,

0:08:42.000,0:08:45.000
na sasa kilimwengu wapo kwenye tumbo la mama mkuu.

0:08:45.000,0:08:46.000
Na kwa muda wote huu,

0:08:47.000,0:08:50.000
wanafundishwa maadili muhimu ya utamaduni wao,

0:08:50.000,0:08:52.000
maadili ambayo yanatunza maombi ya sala zao

0:08:52.000,0:08:55.000
na sala zao pekee ndizo zinatunza maumbile --

0:08:55.000,0:08:57.000
au twaweza kusema uwiano wa mazingira.

0:08:58.000,0:08:59.000
Na mwisho wa mafunzo haya ya ajabu,

0:08:59.000,0:09:01.000
siku moja wanatolewa nje ghafla

0:09:01.000,0:09:04.000
na kwa mara ya kwanza katika maisha yao, wakiwa na umri wa miaka 18

0:09:04.000,0:09:08.000
wanaona jua likichomoza. Na katika kipindi hicho cha ufahamu

0:09:08.000,0:09:11.000
wa mwanga wa kwanza wakati Jua linapoangaza milima

0:09:11.000,0:09:12.000
yenye mandhari ya kupendeza,

0:09:13.000,0:09:15.000
mara vitu vyote walivyojifunza kwa nadharia

0:09:15.000,0:09:18.000
vinatimia kwa utukufu mkubwa. Na kuhani anarudi nyuma

0:09:18.000,0:09:20.000
na kusema "Mnaona? Ni hakika kama nilivyowaambia.

0:09:20.000,0:09:23.000
Ni nzuri sana. Ni jukumu lenu kuilinda."

0:09:23.000,0:09:25.000
Wanajiita kaka wakubwa

0:09:25.000,0:09:28.000
na wanasema sisi, ambao ni kaka wadogo,

0:09:28.000,0:09:31.000
tunaohusika na kuiharibu dunia,

0:09:32.000,0:09:34.000
Na sasa, kiwango cha ufahamu kinakuwa muhimu sana.

0:09:34.000,0:09:36.000
Tunapofikiria kuhusu wazawa wa asilia na mandhari ya nchi,

0:09:36.000,0:09:38.000
tunakuwa aidha tunamfuata Rousseau

0:09:38.000,0:09:41.000
na nadharia ya ukatili halali,

0:09:41.000,0:09:43.000
ambao una maanisha kwamba ubaguzi wa rangi ni urahisi,

0:09:43.000,0:09:46.000
au badala yake, tumfuate Thoreau

0:09:46.000,0:09:48.000
na kusema watu hawa wapo karibu zaidi na Dunia kuliko sisi,

0:09:48.000,0:09:50.000
Vema, wazawa asilia hawana unyovu wa moyo

0:09:50.000,0:09:52.000
wala hawasumbuliwi na mawazo ya kukumbuka nyumbani

0:09:52.000,0:09:54.000
Hakuna fursa kubwa

0:09:54.000,0:09:56.000
kwenye mabwawa ya malaria huko Asmat

0:09:56.000,0:09:59.000
au kwenye upepo mkali wa Tibet, lakini wameweza, hata hivyo,

0:09:59.000,0:10:03.000
kwa kupitia ibada fulani, wameweza kutengeneza mtazamo wa Dunia

0:10:03.000,0:10:06.000
ambao unazingatia kujijua au kuwa karibu na kujijua,

0:10:06.000,0:10:08.000
lakini kwa kutumia ufahamu wa juu zaidi:

0:10:08.000,0:10:11.000
wazo la kwamba Dunia yenyewe yaweza kuwepo

0:10:12.000,0:10:14.000
kwakuwa imepewa pumzi kwa ufahamu wa binadamu.

0:10:14.000,0:10:16.000
Naam, hiyo ina maana gani?

0:10:16.000,0:10:18.000
Ina maana kwamba mtoto mdogo wa huko Andes

0:10:18.000,0:10:20.000
aliyelelewa kuamini kwamba milima ni mizimu ya Apu

0:10:20.000,0:10:22.000
inayoleta hatima yake

0:10:22.000,0:10:25.000
atakuwa binadamu tofauti kabisa

0:10:25.000,0:10:28.000
na atakuwa na uhusiano tofauti na maliasili hiyo

0:10:28.000,0:10:30.000
au sehemu ile ambako mtoto wa kutoka Montana

0:10:30.000,0:10:33.000
amelelewa kuamini kwamba mlima ni mkusanyiko wa mawe

0:10:33.000,0:10:34.000
yanayosubiri kuchimbuliwa.

0:10:34.000,0:10:38.000
Ama ni makao ya mizimu au malundo ya madini si jambo muhimu.

0:10:38.000,0:10:41.000
Kinachosisimua ni nadharia inayo ainisha uhusiano huo

0:10:41.000,0:10:43.000
kati ya mtu na ulimwengu asilia

0:10:43.000,0:10:45.000
Nilikulia katika misitu ya British Columbia

0:10:45.000,0:10:47.000
na kuamini kwamba misitu hiyo ipo kwa ajili ya kukatwa,

0:10:47.000,0:10:49.000
Hiyo imenifanya kuwa mtu tofauti

0:10:49.000,0:10:51.000
sana na rafiki zangu miongoni mwa Kwakiutl

0:10:51.000,0:10:53.000
ambao wanaamini kwamba misitu ni makao ya Hukuk

0:10:53.000,0:10:54.000
na lango la peponi

0:10:54.000,0:10:57.000
na mizimu mumiani iishiyo miisho ya kaskazini mwa ulimwengu,

0:10:57.000,0:11:01.000
mizimu wanayokumbana nayo wakati wa simiko la Hamatsa

0:11:01.000,0:11:03.000
Na sasa, ukianza kuzingatia wazo

0:11:03.000,0:11:05.000
kwamba tamaduni hizi zinaweza kujenga mitazamo tofauti

0:11:05.000,0:11:06.000
waweza kuanza kuelewa

0:11:06.000,0:11:11.000
baadhi ya uvumbuzi wao wa ajabu. Chukulia mfano mmea huu hapa,

0:11:11.000,0:11:13.000
Ni picha niliyoipiga Kaskazini mwa Amazoni mwezi Aprili

0:11:13.000,0:11:16.000
Hii ni ayahuasca, wengi wenu mmekwisha sikia habari zake,

0:11:16.000,0:11:19.000
moja kati ya michanyato mikali kabisa ya kuzingulia

0:11:19.000,0:11:21.000
kati ya vifaa vyote vya mashamani

0:11:21.000,0:11:23.000
kinachoifanya ayahuasca kuwa ya kushangaza zaidi

0:11:23.000,0:11:27.000
si kiwango cha hali ya juu cha dawa inayotengenezwa

0:11:27.000,0:11:31.000
bali maudhui yake. Inatengenezwa kutokana na vitu viwili

0:11:31.000,0:11:33.000
Kwa upande mmoja ni mti wa liana

0:11:33.000,0:11:35.000
ambao ni jamii ya beta-carbolines

0:11:35.000,0:11:38.000
harmine, harmoline, ambayo ni nishai

0:11:38.000,0:11:40.000
Kuinywa peke yake

0:11:40.000,0:11:42.000
ni afadhali uvute moshi mzito wa bluu

0:11:42.000,0:11:44.000
unaingia kwenye ufahamu wako

0:11:44.000,0:11:47.000
ambao umechanganywa na majani ya jamii ya kahawa

0:11:47.000,0:11:49.000
yaitwayo Psychotria viridis.

0:11:49.000,0:11:52.000
Mmea huu una tindikali za tryptamines,

0:11:52.000,0:11:56.000
inafanana sana na kisisimuzi cha mfumo wa ufahamu cha dimethyltryptamine-5,

0:11:56.000,0:11:57.000
methoxydimethyltryptamine.[br]

0:11:57.000,0:11:59.000
Iwapo ungaliwaona Mayonami

0:11:59.000,0:12:01.000
wakiingiza vitu kwenye pua zao,

0:12:01.000,0:12:04.000
mchanyato wanaoutengeneza kwa mimea mbalimbali

0:12:04.000,0:12:08.000
ambayo pia ina methoxydimethyltryptamine.

0:12:08.000,0:12:10.000
Kuingiza unga huo kwenye pua yako

0:12:10.000,0:12:14.000
ni kama vile kuzibuliwa kama risasi toka kwenye bomba la bunduki

0:12:14.000,0:12:21.000
lililosakafiwa kwa michoro ya baroque na ukatua kwenye bahari ya umeme, (Kicheko)

0:12:21.000,0:12:23.000
Haifanyi upotoshaji wa hali halisi;

0:12:23.000,0:12:24.000
inayeyusha ufahamu wa hali halisi.

0:12:24.000,0:12:27.000
Kwa kweli, nilikuwa nabishana na mwalimu wangu Profesa Richard Evan Shultes --

0:12:27.000,0:12:29.000
mtu ambaye alianzisha zama za uchunguzi wa madawa yanayobadili ufahamu

0:12:29.000,0:12:31.000
kwa uvumbuzi wake wa uyoga wa ajabu

0:12:31.000,0:12:33.000
nchini Mexico mnamo miaka ya 1930.

0:12:33.000,0:12:35.000
Nilikuwa nabisha kwamba huwezi kuainisha tryptamines hizi

0:12:35.000,0:12:38.000
kama vilevinishai kwakuwa wakati umezinguliwa nazo

0:12:38.000,0:12:42.000
hatokuwepo mtu mwingine akisubiri kushuhudia muweweseko wake. (Kicheko)

0:12:42.000,0:12:45.000
Lakini kuhusu tryptamines haziwezi kunywewa

0:12:45.000,0:12:47.000
kwakuwa zimeathiriwa na kimeng'enya

0:12:47.000,0:12:50.000
vinavyopatikana kiasilia katika utumbo wa binadamu na huitwa monoamine oxidase

0:12:50.000,0:12:53.000
Vinaweza kunywewa tu iwapo vitachanganywa na

0:12:53.000,0:12:56.000
kemikali nyinginezo zinazoweza kuathiri vimeng'enya vya MAO

0:12:56.000,0:12:57.000
Na sasa, vitu vya kushangaza

0:12:57.000,0:13:01.000
ni hizo beta-carbolines zinazopatikana kwenye liana

0:13:01.000,0:13:04.000
ni vidhibiti vya MAO kwa namna fulani muhimu

0:13:05.000,0:13:08.000
kuizimua tryptamine. Na hapo unajiuliza swali

0:13:08.000,0:13:12.000
Ilikuwaje kwenye mimea mbalimbali zaidi ya 80,000,

0:13:12.000,0:13:16.000
watu hawa walichagua hii miwili ambayo haifanani maumbile

0:13:16.000,0:13:17.000
lakini ambayo ikichanganywa kwa namna hii,

0:13:17.000,0:13:19.000
inatengeneza mchanganyiko wa kemikali

0:13:19.000,0:13:21.000
kamilifu ambayo ni zaidi ya jumla ya kila kimojawapo?

0:13:21.000,0:13:24.000
Vema, tunatumia maneno rahisi, kwamba walikuwa wakijaribu kubahatisha,

0:13:24.000,0:13:25.000
jambo ambalo halina ukweli wowote.

0:13:26.000,0:13:29.000
Lakini ukiwauliza Wahindi watakwambia, "Mimea inaongea nasi."

0:13:29.000,0:13:30.000
Vema, hiyo ina maana gani?

0:13:30.000,0:13:34.000
Kabila hili la Cofan wana aina 17 za ayahuasca,

0:13:34.000,0:13:37.000
na wanaweza kuitofautisha kutoka mbali huko msituni,

0:13:38.000,0:13:42.000
na zote hizi kwetu sisi zinaonekana kuwa sawa.

0:13:42.000,0:13:44.000
Halafu unawauliza waliwezaje kuziainisha

0:13:44.000,0:13:47.000
na wanasema " Nilidhani unajua masuala ya mimea,

0:13:47.000,0:13:49.000
nina maana, hujui chochote?" Na nikasema "Hapana."

0:13:49.000,0:13:52.000
Naam, inakuwa kwamba unachukua moja ya kila hizo aina 17

0:13:52.000,0:13:55.000
usiku wa mbalamwezi na zinakuimbia kwa mlio tofauti

0:13:55.000,0:13:57.000
Sasa, hiyo haiwezi kukupatia Ph.D. ya Harvard,

0:13:57.000,0:14:01.000
lakini hii inavutia zaidi ya kuhesabu chavua.

0:14:01.000,0:14:02.000
Na sasa,

0:14:02.000,0:14:05.000
(Makofi)[br]

0:14:05.000,0:14:07.000
na tatizo -- na tatizo ni kwamba hata sisi

0:14:07.000,0:14:09.000
tunaotetea hatima ya wazawa asilia

0:14:09.000,0:14:10.000
tunawaona kama wanavutia

0:14:10.000,0:14:12.000
lakini wamebanwa na mipaka ya historia

0:14:12.000,0:14:15.000
wakati ulimwengu halisi, yaani ulimwengu wetu, unasonga mbele.

0:14:15.000,0:14:17.000
Vema, ukweli ni kwamba karne ya 20, miaka 300 kuanzia sasa,

0:14:17.000,0:14:20.000
haitakumbukwa kwa vita vyake

0:14:20.000,0:14:21.000
au uvumbuzi wa kiteknolojia

0:14:21.000,0:14:23.000
bali ni zama ambazo tulikaa

0:14:24.000,0:14:26.000
na kuunga mkono waziwazi au tu kukubali

0:14:26.000,0:14:29.000
uharibifu mkubwa wa urithi mkubwa wa kibaiolojia au kiutamaduni

0:14:29.000,0:14:32.000
duniani. Kwa sasa, tatizo si mabadiliko.

0:14:32.000,0:14:34.000
Tamaduni zote wakati wote

0:14:34.000,0:14:37.000
zimejihusisha na mchezo

0:14:37.000,0:14:38.000
wa masuala mapya ya kimaisha.

0:14:39.000,0:14:41.000
Na tatizo si teknolojia peke yake.

0:14:42.000,0:14:44.000
Wahindi Wekundu Sioux hawajaacha kuwa Sioux

0:14:44.000,0:14:45.000
walipoacha upinde na mshale

0:14:45.000,0:14:47.000
kama vile ambavyo Mmarekani kuacha kuwa Mmarekani

0:14:47.000,0:14:49.000
alipoacha farasi na mkokoteni wake

0:14:49.000,0:14:50.000
Si mabadiliko ya teknolojia

0:14:50.000,0:14:54.000
yanayotishia uhai wa ethnosifia. Ni ubabe.

0:14:54.000,0:14:56.000
Sura katili ya miliki.

0:14:56.000,0:14:58.000
Na chochote unachokiangalia duniani,

0:14:58.000,0:15:01.000
utaona kwamba hizi si tamaduni tu zinazopotea.

0:15:01.000,0:15:03.000
Hawa ni watu halisi wanaoishi

0:15:03.000,0:15:06.000
wakiondolewa uhai kwa nguvu zinazojulikana

0:15:06.000,0:15:08.000
lakini ziko nje ya uwezo wao kuzimudu.

0:15:08.000,0:15:10.000
Iwapo ni uharibifu mbaya wa misitu

0:15:11.000,0:15:13.000
kwenye nchi ya Wapenani --

0:15:13.000,0:15:16.000
watu waishio kwa kuhamahama huko Asia ya Kusinimashariki, kutoka Sarawak --

0:15:16.000,0:15:20.000
watu walioshi huru mwituni mpaka kizazi kimoja kilichopita,

0:15:20.000,0:15:23.000
na sasa wote wamezuiliwa na kutumikishwa

0:15:23.000,0:15:25.000
kwenye kingo za mito,

0:15:25.000,0:15:29.000
ambako utaona mito yenyewe imechafuliwa kwa tope

0:15:29.000,0:15:31.000
yanayoonekana kubeba takriban nusu ya ukubwa wa kisiwa cha Borneo

0:15:31.000,0:15:32.000
kwenda Bahari ya China ya Kusini,

0:15:32.000,0:15:34.000
ambako meli za Kijapani zinasubiri

0:15:34.000,0:15:38.000
tayari kubeba magogo mabichi yaliyozolewa toka misituni.

0:15:38.000,0:15:39.000
Au suala la Wayanomami,

0:15:39.000,0:15:41.000
ni ugonjwa ambao umeingia,

0:15:41.000,0:15:43.000
wakati wa uvumbuzi wa dhahabu.

0:15:43.000,0:15:45.000
Au tukienda kwenye milima ya Tibet,

0:15:45.000,0:15:47.000
ambako ninafanya utafiti mwingi kwa sasa,

0:15:48.000,0:15:51.000
utaona sura ya kutisha ya ubeberu wa kisiasa.

0:15:51.000,0:15:53.000
Kama ujuavyo, mauaji ya halaiki, kumaliza maisha ya watu

0:15:53.000,0:15:55.000
kunalaaniwa ulimwenguni kote, lakini mauaji ya kiutamaduni,

0:15:56.000,0:15:59.000
uharibifu wa utaratibu wa maisha ya watu, siyo tu kwamba unalaaniwa,

0:15:59.000,0:16:02.000
unashangiliwa -- na makundi mengi

0:16:02.000,0:16:04.000
kuwa kama mkakati wa maendeleo.

0:16:04.000,0:16:07.000
Na huwezi kuelewa uchungu wa Tibet

0:16:07.000,0:16:09.000
mpaka usafiri kwa barabara.

0:16:09.000,0:16:13.000
Niliwahi kusafiri maili 6,000 kutoka Chengdu huko Magharibi mwa China

0:16:13.000,0:16:16.000
kwa barabara kupitia kusinimashariki Tibet mpaka Lhasa

0:16:16.000,0:16:20.000
nikiwa na mwenzi ambaye ni kijana, na mpaka nilipofika Lhasa

0:16:20.000,0:16:23.000
ndipo nikaelewa ukweli kuhusu takwimu

0:16:23.000,0:16:24.000
unazozisikia.

0:16:24.000,0:16:28.000
majengo matakatifu takriban 6,000 yamebomolewa kuwa vumbi na majivu.

0:16:28.000,0:16:31.000
watu milioni 1.2 wameuawa na makada

0:16:31.000,0:16:32.000
wakati wa Mapinduzi ya Utamaduni

0:16:33.000,0:16:35.000
Baba wa kijana huyu alitawazwa kuwa naibu wa Lama.

0:16:35.000,0:16:37.000
Kwa sababu hiyo aliuawa mara tu

0:16:37.000,0:16:39.000
ya uvamizi wa China.

0:16:39.000,0:16:41.000
Mjomba wake alitoroka pamoja na mhashamu kwenda uhamishoni

0:16:41.000,0:16:44.000
nchini Nepal

0:16:44.000,0:16:46.000
Mama yake alifungwa kwa sababu tu --

0:16:46.000,0:16:48.000
alikuwa tajiri.

0:16:49.000,0:16:51.000
Yeye alipenyezwa kwa siri kuingizwa jela akiwa na umri wa miaka miwili

0:16:51.000,0:16:53.000
kujificha kwenye sketi za mamaake

0:16:53.000,0:16:55.000
kwakuwa hakuweza kustahimili kuishi bila mwanae.

0:16:55.000,0:16:57.000
Dada yake aliyefanya kitendo hicho cha kishujaa

0:16:57.000,0:16:58.000
alipelekwa kwenye kambi ya elimu

0:16:58.000,0:17:00.000
Siku moja kwa bahati mbaya alikumbana na kundi la askari

0:17:01.000,0:17:03.000
wa Mao, na kwa kosa hilo,

0:17:03.000,0:17:06.000
akahukumiwa kifungo cha miaka saba na kazi ngumu.

0:17:06.000,0:17:09.000
Machungu ya Tibet hayavumiliki,

0:17:09.000,0:17:12.000
lakini ujasiri wa watu hawa ni kitu cha kusisimua.

0:17:13.000,0:17:16.000
Na mwisho wake, inakuja mwisho kwenye uchaguzi,

0:17:16.000,0:17:19.000
Tunataka kuishi kwenye ulimwengu unaochosha wa utamaduni mmoja

0:17:19.000,0:17:22.000
au tunapenda kuwa na mtandao wa tamaduni mbalimbali?

0:17:22.000,0:17:25.000
Margaret Mead, mtaalam maarufu wa mambo ya kale, kabla ya kifo chake alisema

0:17:25.000,0:17:28.000
wasiwasi wake mkubwa ni kwamba tunazidi kuelekea kwenye

0:17:28.000,0:17:30.000
hii hali ya mtazamo mmoja wa kilimwengu

0:17:30.000,0:17:35.000
si tu kwamba tutaona uwezo mkubwa wa ufahamu wa binadamu

0:17:35.000,0:17:39.000
ukipunguzwa kuwa mawazo finyu,

0:17:39.000,0:17:40.000
bali tutazinduka siku moja

0:17:40.000,0:17:43.000
tukiwa tumesahau kwamba kuna uwezekano tofauti wa mambo.

0:17:44.000,0:17:47.000
Na ni taadhima kubwa kukumbuka kwamba kizazi chetu kimekuwepo kwa

0:17:47.000,0:17:49.000
takriban miaka 600,000

0:17:49.000,0:17:52.000
Mapinduzi ya Kilimo -- yaliyoanzisha ukulima,

0:17:52.000,0:17:54.000
tulipo salim amri kwenye imani ya mbegu

0:17:54.000,0:17:56.000
ushairi wa shaman ulisambaratishwa

0:17:56.000,0:17:57.000
kwa maandiko ya ukuhani

0:17:57.000,0:18:00.000
tukajenga daraja za umiliki ziada --

0:18:00.000,0:18:02.000
ni miaka 10,000 iliyopita tu.

0:18:02.000,0:18:04.000
Maendeleo ya viwanda kama tuyajuavyo

0:18:04.000,0:18:06.000
yana si zaidi ya miaka 300.

0:18:06.000,0:18:08.000
Na sasa, historia hiyo ya juu juu hainishawishi

0:18:08.000,0:18:11.000
kwamba tuna majibu ya matatizo yetu yote

0:18:11.000,0:18:13.000
yatakayo tufariji katika hatima ya milenia

0:18:13.000,0:18:15.000
Wakati hizi tamaduni mbalimbali ulimwenguni

0:18:15.000,0:18:18.000
zikiulizwa maana ya kuwa binadamu,

0:18:18.000,0:18:20.000
zitakujibu kwa sauti 10,000 tofauti.

0:18:20.000,0:18:26.000
Na kwa kupitia wimbo huo ndipo tutatambua uwezekano

0:18:26.000,0:18:29.000
wa kuona kwamba sisi ni viumbe wenye ufahamu,

0:18:29.000,0:18:32.000
kufahamu fika kuhakikisha watu wote na bustani zote

0:18:32.000,0:18:38.000
zinapata namna ya kustawi. Na kuna vipindi vya matumaini.

0:18:38.000,0:18:41.000
Hii ni picha niliyoipiga kwenye ncha ya kaskazini mwa kisiwa cha Baffin

0:18:41.000,0:18:43.000
nilipokwenda kuwinda nyangumi wenye pembe nikiwa na Wainuiti,

0:18:44.000,0:18:47.000
na mtu huyu, Olaya, alinisimulia hadithi ya ajabu kuhusu babu yake.

0:18:48.000,0:18:50.000
Serikali ya Canada haikuwa ikiwatendea haki

0:18:50.000,0:18:52.000
Wainuiti, katika miaka ya 1950,

0:18:52.000,0:18:55.000
ili kujenga utaifa, tuliwahamishia kwenye vijiji.

0:18:55.000,0:18:59.000
Babu yake alikataa kwenda.

0:18:59.000,0:19:03.000
Nduguze, kwa kuhofia maisha yake, wakampokonya silaha zake zote,

0:19:03.000,0:19:04.000
na vifaa vyake vyote.

0:19:05.000,0:19:07.000
Na sasa, uelewe kwamba Wainuiti hawakuogopa baridi;

0:19:07.000,0:19:08.000
walijinufaisha nayo.

0:19:08.000,0:19:11.000
Mikokoteni ya kuteleza kwenye barafu ilitengenezwa kwa samaki

0:19:11.000,0:19:12.000
na kufunikwa kwa ngozi ya swala.

0:19:12.000,0:19:17.000
Kwahiyo babu yake mtu huyu hakutishika na usiku wa huko Aktika

0:19:17.000,0:19:19.000
au upepo mkali ulokuwa ukipuliza

0:19:19.000,0:19:22.000
Alitoka nje, akavua suruali yake

0:19:23.000,0:19:26.000
na kunyea mkononi. Na kinyesi kilipoanza kuganda,

0:19:26.000,0:19:29.000
akafinyanga katika umbile la upanga.

0:19:29.000,0:19:31.000
Akatemea mate kwenye upande wa makali ya upanga huo wa kinyesi

0:19:31.000,0:19:34.000
na baadae inaganda na kuwa ngumu, na aliitumia kumuua mbwa.

0:19:34.000,0:19:37.000
Akamchuna mbwa na kuboresha silaha yake,

0:19:37.000,0:19:40.000
akachukua ubavu wa mbwa na kutengeneza mkokoteni wa kuteleza,

0:19:41.000,0:19:42.000
akamfunga mbwa wa pili,

0:19:42.000,0:19:46.000
na kutokomea kwenye uwanda wa barafu, kisu cha kinyesi kibindoni.

0:19:46.000,0:19:50.000
Halafu unazungumzia kujikwamua bila kitu chochote (Kicheko)

0:19:50.000,0:19:51.000
Na hii, kwa namna mbalimbali,

0:19:51.000,0:19:53.000
(Makofi)

0:19:53.000,0:19:55.000
hii ni ishara ya ujasiri wa Wainuiti

0:19:55.000,0:19:58.000
na wazawa wote asilia ulimwenguni kote.

0:19:58.000,0:20:00.000
Serikali ya Canada mnamo Aprili 1999

0:20:00.000,0:20:03.000
waliwarudishia mamlaka Wainuiti

0:20:03.000,0:20:06.000
kwenye eneo kubwa kuliko California na Texas yakiunganishwa pamoja.

0:20:06.000,0:20:08.000
Ni nchi yetu mpya. Inaitwa Nunavut.

0:20:09.000,0:20:12.000
Ni jimbo linalojitegemea. Wanasimamia maliasili zote za madini.

0:20:12.000,0:20:14.000
Ni mfano wa ajabu jinsi ambavyo taifa

0:20:14.000,0:20:18.000
linafikia -- au kutafuta muafaka na watu wake.

0:20:19.000,0:20:22.000
Na mwisho, hatimaye, naona ni wazi kabisa

0:20:22.000,0:20:23.000
walau wengi wetu tulosafiri

0:20:23.000,0:20:25.000
kwenye sehemu hizi za mbali kwenye dunia,

0:20:27.000,0:20:28.000
tumegundua si mbali tena.

0:20:28.000,0:20:30.000
Ni makazi ya mtu fulani.

0:20:30.000,0:20:32.000
Yanaonyesha matawi ya mawazo ya binadamu

0:20:32.000,0:20:36.000
kwamba nenda nyuma kwenye mwanzo wa nyakati. Na kwetu sote,

0:20:36.000,0:20:39.000
ndoto za watoto hawa, kama vile ndoto za watoto wetu wenyewe,

0:20:39.000,0:20:42.000
zimekuwa sehemu ya jiografia ya matumaini.

0:20:42.000,0:20:46.000
Kwahiyo, tunachojaribu kufanya National Geographic hatimaye,

0:20:46.000,0:20:50.000
ni, tunaamini kwamba wanasiasa hawafanikishi lolote.

0:20:50.000,0:20:51.000
Huo ni ukosoaji wa hoja --

0:20:51.000,0:20:53.000
(Makofi)[br]

0:20:53.000,0:20:55.000
tunadhani kwamba wakosoaji hawana ushawishi,

0:20:55.000,0:20:58.000
lakini tunaamini kwamba kuhadithia kutaibadili dunia,

0:20:58.000,0:21:01.000
na kwahiyo sisi ni miongoni mwa taasisi bora zaidi za masimulizi

0:21:01.000,0:21:04.000
duniani. Tunapata watembezi milioni 35 kwenye tovuti yetu kila mwezi.

0:21:04.000,0:21:07.000
Nchi 156 zinarusha matangazo ya televisheni yetu.

0:21:08.000,0:21:10.000
Majarida yetu yanasomwa na mamilioni.

0:21:10.000,0:21:13.000
Na tunachokifanya ni safari nyingi

0:21:13.000,0:21:15.000
kwenda kwenye ethnosifia ambako tunawapeleka watazamaji wetu

0:21:15.000,0:21:17.000
kwenye sehemu ambako kuna maajabu ya kiutamaduni

0:21:18.000,0:21:20.000
ambayo hawatoweza kuvumilia bali kushangazwa

0:21:20.000,0:21:22.000
na wanachokiona, na natumaini, kwahiyo,

0:21:22.000,0:21:25.000
kukubali taratibu, mmoja mmoja,

0:21:25.000,0:21:27.000
kiini cha uvumbuzi wa elimu ya mambo ya kale:

0:21:27.000,0:21:31.000
kwamba ulimwengu unastahili kuwepo kwa namna mbalimbali

0:21:31.000,0:21:32.000
na kwamba tunaweza kupata namna ya kuishi

0:21:32.000,0:21:35.000
katika ulimwengu wa tamaduni tofauti

0:21:35.000,0:21:37.000
ambako busara zote za watu

0:21:37.000,0:21:40.000
zitachangia ustawi wetu sote

0:21:40.000,0:21:41.000
Asante sana.

0:21:41.000,0:21:43.000
(Makofi)