1 00:00:01,000 --> 00:00:04,000 Mwen aprann de tranbleman de tè an Ayiti a sou Skype 2 00:00:04,000 --> 00:00:07,000 Madanm mwen te voye yon mesaj pou mwen. 3 00:00:07,000 --> 00:00:09,000 “Woy, tranbleman tè" 4 00:00:09,000 --> 00:00:12,000 epi’l disparèt pou 25 minit 5 00:00:13,000 --> 00:00:16,000 Se te 25 minit nan panik absoli 6 00:00:16,000 --> 00:00:20,000 ke milyè de moun nan Etazini te santi 7 00:00:21,000 --> 00:00:24,000 M te pè de tsounami. 8 00:00:24,000 --> 00:00:26,000 S'am pa te reyalize 9 00:00:26,000 --> 00:00:29,000 se te gen yon pi gran panik an Ayiti 10 00:00:29,000 --> 00:00:32,000 epi kay yo t’ap kraze 11 00:00:32,000 --> 00:00:34,000 Nou tout wè foto 12 00:00:34,000 --> 00:00:37,000 kay kraze yo an Ayiti. 13 00:00:37,000 --> 00:00:39,000 Sa yo se foto madanm mwen pran 14 00:00:39,000 --> 00:00:41,000 de twa jou apre tranbleman de tè a 15 00:00:41,000 --> 00:00:44,000 lè'm t’ap pase pa D.R. pou’m antre nan peyi a. 16 00:00:45,000 --> 00:00:47,000 Sa se Palè Nasyonal la, 17 00:00:47,000 --> 00:00:50,000 Ekivalan de palè blanch Ameriken an 18 00:00:50,000 --> 00:00:53,000 Sa se pi gwo mache nan Karayib la 19 00:00:53,000 --> 00:00:56,000 gen anpil moun k’ap achte. 20 00:00:58,000 --> 00:01:00,000 Sa se yon kolèj pou enfimyè. 21 00:01:00,000 --> 00:01:03,000 Gen 300 enfimyè k’ap etidye. 22 00:01:04,000 --> 00:01:06,000 general la ki bò kote’l la 23 00:01:06,000 --> 00:01:09,000 general la ki bò kote’l la. 24 00:01:09,000 --> 00:01:12,000 Sa se Ministè Ekonomi ak Finans la. 25 00:01:15,000 --> 00:01:17,000 Nou tout tande 26 00:01:17,000 --> 00:01:20,000 anpil moun ki mouri 27 00:01:20,000 --> 00:01:22,000 nan tranbleman tè an Ayiti a, 28 00:01:22,000 --> 00:01:25,000 men nou pa tande anpil 29 00:01:25,000 --> 00:01:28,000 de poukisa la vi moun sa yo te pèdi. 30 00:01:28,000 --> 00:01:30,000 Nou pa tande de 31 00:01:30,000 --> 00:01:33,000 poukisa kay yo kraze. 32 00:01:33,000 --> 00:01:35,000 Apre tout bagay, se te kay yo, 33 00:01:35,000 --> 00:01:37,000 se pa te tranbleman tè a 34 00:01:37,000 --> 00:01:40,000 ki tiye 220,000 moun 35 00:01:40,000 --> 00:01:43,000 blese 330,000, 36 00:01:43,000 --> 00:01:48,000 deplase 1.3 milyon moun 37 00:01:49,000 --> 00:01:51,000 ki koupe manje 38 00:01:51,000 --> 00:01:53,000 ak dlo ak provizyon 39 00:01:53,000 --> 00:01:56,000 pou tout on peyi 40 00:01:56,000 --> 00:02:01,000 Sa se pi gran dezas nan zòn metwopoliten 41 00:02:01,000 --> 00:02:04,000 nan deseni. 42 00:02:04,000 --> 00:02:07,000 Epi li pa te yon dezas natirèl. 43 00:02:07,000 --> 00:02:10,000 Se te yon dezas de jeni. 44 00:02:10,000 --> 00:02:12,000 AIDG ap travay an Ayiti 45 00:02:12,000 --> 00:02:14,000 depi 2007, 46 00:02:14,000 --> 00:02:16,000 bay sipò biznis ak jeni 47 00:02:16,000 --> 00:02:18,000 pou ti biznis yo. 48 00:02:18,000 --> 00:02:22,000 Apre tranbleman tè ta, nou kòmanse vini ak enjenyè ki spesyalize nan tranbleman tè 49 00:02:22,000 --> 00:02:24,000 pou yo ka chèche konnen ki sa ki fè kay yo tonbe, 50 00:02:24,000 --> 00:02:27,000 pou yo ekzamine ki sa ki san danje, ki sa ki gen danje. 51 00:02:27,000 --> 00:02:30,000 Pandan n’ap travay ak MINUSTAH, 52 00:02:30,000 --> 00:02:32,000 ki se mission ONU in Ayiti, 53 00:02:32,000 --> 00:02:34,000 ansanm ak Ministè Travay Piblik, 54 00:02:34,000 --> 00:02:36,000 avèk diferan NGO, 55 00:02:36,000 --> 00:02:39,000 nou enspèkte 1500 kay. 56 00:02:40,000 --> 00:02:42,000 Nou inspèkte lekòl 57 00:02:42,000 --> 00:02:44,000 ansanm ak kay prive. 58 00:02:44,000 --> 00:02:46,000 Nou inspèkte sant medical 59 00:02:46,000 --> 00:02:48,000 ak depo manje. 60 00:02:48,000 --> 00:02:50,000 Nou enspèkte ofis gouvènman yo. 61 00:02:50,000 --> 00:02:52,000 Sa se Ministè Jistis. 62 00:02:52,000 --> 00:02:54,000 Dèyè pòt sa 63 00:02:54,000 --> 00:02:57,000 se Achiv Jistis Nasyonal la. 64 00:02:57,000 --> 00:02:59,000 Kanmarad ki nan pòt la, Andre Filitrault, 65 00:02:59,000 --> 00:03:01,000 se direktè 66 00:03:01,000 --> 00:03:05,000 Sant pou Rechèch Entèdisiplinè de Tranbleman de Tè 67 00:03:05,000 --> 00:03:08,000 nan Univèsite de Buffalo 68 00:03:08,000 --> 00:03:10,000 t’ap ekzamine’l pou’l wè si p’at gen danje 69 00:03:10,000 --> 00:03:12,000 pou ka sove achiv la. 70 00:03:12,000 --> 00:03:14,000 Andre di’m, 71 00:03:14,000 --> 00:03:16,000 apre’l wè kay sa yo tonbe 72 00:03:16,000 --> 00:03:19,000 menm jan chak fwa 73 00:03:19,000 --> 00:03:22,000 pa gen nouvo rechèch. 74 00:03:22,000 --> 00:03:25,000 Pa gen anyen la nou pa konnen. 75 00:03:25,000 --> 00:03:28,000 Pwen echèk la toujou menm kote – 76 00:03:28,000 --> 00:03:31,000 mi ak beton yo pa mare byen nan kolòn yo-- 77 00:03:31,000 --> 00:03:34,000 sa se yon twati siman ki pandye sou bò kay la – 78 00:03:36,000 --> 00:03:38,000 eskriti kite sipòte yon sèl kote, 79 00:03:38,000 --> 00:03:40,000 eskriti ki pa te simetrik, 80 00:03:40,000 --> 00:03:42,000 ki souke trè vyolan epi ki tonbe, 81 00:03:44,000 --> 00:03:46,000 move materyèl konstriksyon, 82 00:03:46,000 --> 00:03:48,000 pa ase siman, 83 00:03:48,000 --> 00:03:51,000 pa ase konpresyon nan blòk yo, 84 00:03:52,000 --> 00:03:54,000 fè reyanfòsman ki te two lis, 85 00:03:54,000 --> 00:03:57,000 fè reyanfòsman ki te ekspoze nan move tan epi ki rouye. 86 00:03:57,000 --> 00:04:00,000 Konnye a gen yon solisyon 87 00:04:00,000 --> 00:04:02,000 pou tout pwoblèm say o. 88 00:04:02,000 --> 00:04:05,000 Epi nou konnen kòman pou nou bati byen. 89 00:04:05,000 --> 00:04:08,000 Prèv sa soti Chili, 90 00:04:08,000 --> 00:04:11,000 prèske yon mwa apre, 91 00:04:11,000 --> 00:04:14,000 lè tranbleman de tè de 8.8 mayitid a 92 00:04:15,000 --> 00:04:17,000 frape Chili. 93 00:04:17,000 --> 00:04:19,000 Sa se 500 fwa 94 00:04:19,000 --> 00:04:21,000 pi pisan ke 7.0 95 00:04:21,000 --> 00:04:24,000 ki frape Port-au-Prince 96 00:04:24,000 --> 00:04:26,000 500 fwa pi pisan, 97 00:04:26,000 --> 00:04:29,000 epi sèl mwens ke mil mouri. 98 00:04:31,000 --> 00:04:33,000 Ajiste pou popilasyon dansite, 99 00:04:33,000 --> 00:04:35,000 sa se mwens ke yon pousan 100 00:04:35,000 --> 00:04:38,000 enpak tranbleman tè Ayiti a. 101 00:04:39,000 --> 00:04:41,000 Se ki diferans 102 00:04:41,000 --> 00:04:44,000 antre Chili ak Ayiti? 103 00:04:44,000 --> 00:04:46,000 Estanda sismik 104 00:04:46,000 --> 00:04:49,000 ak masonnen fèmen, 105 00:04:49,000 --> 00:04:51,000 kote kay yo aji ansanm – 106 00:04:51,000 --> 00:04:53,000 mi ak kolòn, 107 00:04:53,000 --> 00:04:55,000 avèk twati ak beton 108 00:04:55,000 --> 00:04:58,000 mare ansanm pou yo ka sipòte yo chak, 109 00:04:58,000 --> 00:05:02,000 autan ke yo kraze an moso manb epi tonbe. 110 00:05:03,000 --> 00:05:06,000 Si’w gade kay san an Chili, 111 00:05:06,000 --> 00:05:08,000 li rache an mwatwe, 112 00:05:08,000 --> 00:05:11,000 men li pa yon pil blòk kraze. 113 00:05:12,000 --> 00:05:14,000 Moun Chili yo t’ap bati ak masonnen fèmen 114 00:05:14,000 --> 00:05:16,000 pou deseni. 115 00:05:17,000 --> 00:05:21,000 Konnye a, AIDG ap travay ak KPFF Consulting Engineers, 116 00:05:21,000 --> 00:05:23,000 Architecture for Humanity, 117 00:05:23,000 --> 00:05:26,000 pou pote plis entrenman masonnen fèmen 118 00:05:26,000 --> 00:05:28,000 an Ayiti. 119 00:05:30,000 --> 00:05:32,000 Sa se Xantus Daniel. 120 00:05:32,000 --> 00:05:34,000 Li se yon mason, 121 00:05:34,000 --> 00:05:37,000 jusk yon travayè konstriksyon jeneral, li pa yon kontremèt, 122 00:05:37,000 --> 00:05:39,000 ki pran yonn nan entrenman nou yo. 123 00:05:39,000 --> 00:05:42,000 Nan travay pase li ya, li t’ap travay ansanm avèk boss li, 124 00:05:42,000 --> 00:05:45,000 epi yo t’ap kòmanse vide siman nan kolòn nan mal. 125 00:05:45,000 --> 00:05:47,000 Li pran boss li akote pou'l pale avèk li, 126 00:05:47,000 --> 00:05:50,000 epi li montre’l materyel masonnen fèmen yo. 127 00:05:50,000 --> 00:05:53,000 Li montre’l, “Ou konnen, nou pa bezwen fè sa mal. 128 00:05:53,000 --> 00:05:55,000 Li p’ap koute nou pi chè 129 00:05:55,000 --> 00:05:58,000 pou nou fèl byen.” 130 00:05:58,000 --> 00:06:00,000 Epi yo refè kay la. 131 00:06:00,000 --> 00:06:02,000 Yo mare fè poto yo byen. 132 00:06:02,000 --> 00:06:04,000 Yo vide siman nan kolòn nan byen. 133 00:06:04,000 --> 00:06:06,000 Epi kay sa ap vinn san danje. 134 00:06:06,000 --> 00:06:08,000 Epi tout lòt kay 135 00:06:08,000 --> 00:06:10,000 yo bati aprè sa 136 00:06:10,000 --> 00:06:12,000 ap vinn san danje. 137 00:06:13,000 --> 00:06:15,000 Pou asire ke kay sa yo san danje, 138 00:06:15,000 --> 00:06:18,000 li pa’p pran lwa, 139 00:06:18,000 --> 00:06:20,000 l’ap pran chèche pale 140 00:06:20,000 --> 00:06:23,000 ak mason yo ki a tè a, 141 00:06:23,000 --> 00:06:26,000 epi ede yo aprann bon teknik. 142 00:06:28,000 --> 00:06:30,000 Konnye a gen anpil group k’ap fè sa. 143 00:06:30,000 --> 00:06:32,000 Kanmarad ki gen vès sou li a, 144 00:06:32,000 --> 00:06:34,000 Craig Toten, 145 00:06:34,000 --> 00:06:36,000 t’ap pouse devan 146 00:06:36,000 --> 00:06:39,000 mete dokiman deyò pou tout moun k’ap fè sa. 147 00:06:40,000 --> 00:06:42,000 Atravè Haiti Rewired, 148 00:06:42,000 --> 00:06:45,000 atravè Build Change, Architecture for Humanity, 149 00:06:45,000 --> 00:06:47,000 AIDG, 150 00:06:47,000 --> 00:06:49,000 gen yen posibilite 151 00:06:49,000 --> 00:06:52,000 pou chèch pale 152 00:06:52,000 --> 00:06:55,000 ak 30000, 40000 mason 153 00:06:55,000 --> 00:06:57,000 atravè peyi a 154 00:06:57,000 --> 00:07:00,000 epi kreye yon movman pou bati byen. 155 00:07:02,000 --> 00:07:04,000 Si’w lonje men’w ba moun yo ki sou tè a 156 00:07:04,000 --> 00:07:06,000 nan mwayen kolaboratif sa 157 00:07:06,000 --> 00:07:09,000 li ekstrèmman abòdab. 158 00:07:09,000 --> 00:07:13,000 Pou tout milya k’ap depanse nan rekonstwiksyon an, 159 00:07:13,000 --> 00:07:15,000 ou ka antrene mason 160 00:07:15,000 --> 00:07:17,000 pou dola sou chak kay 161 00:07:17,000 --> 00:07:20,000 yo vinn bati pandan y’ap viv. 162 00:07:22,000 --> 00:07:24,000 Finalman, gen 2 mwayen 163 00:07:24,000 --> 00:07:26,000 ke ou ka rekonstwi Ayiti, 164 00:07:26,000 --> 00:07:28,000 mwayen ki kòmanse anwo a 165 00:07:28,000 --> 00:07:31,000 se mwayen sa Ayiti te konstwi pou deseni. 166 00:07:31,000 --> 00:07:33,000 Mwayen sa a 167 00:07:33,000 --> 00:07:35,000 se yon kay ki konstwi mal 168 00:07:35,000 --> 00:07:37,000 ki pral kraze. 169 00:07:37,000 --> 00:07:40,000 Mwayen anba a se yon kay ki konstwi ak masonnen fèmen, 170 00:07:40,000 --> 00:07:42,000 kote mi yo mare ansanm, 171 00:07:42,000 --> 00:07:44,000 kay la an simetri, 172 00:07:44,000 --> 00:07:47,000 epi ka kanpe devan yon tranbleman tè. 173 00:07:47,000 --> 00:07:49,000 Pou tout dezas, 174 00:07:49,000 --> 00:07:52,000 gen yon opòtinite la 175 00:07:52,000 --> 00:07:54,000 pou konstwi bi bon kay 176 00:07:54,000 --> 00:07:56,000 pou lòt jenerasyon an, 177 00:07:56,000 --> 00:07:59,000 pou lè yon lòt tranbleman tè pase, 178 00:07:59,000 --> 00:08:01,000 li t’ap yon dezas 179 00:08:01,000 --> 00:08:03,000 otan ke yon trajedi. 180 00:08:04,000 --> 00:08:08,000 (Aplodisman)