0:00:01.000,0:00:04.000
Mwen aprann de tranbleman de tè an Ayiti a sou Skype

0:00:04.000,0:00:07.000
Madanm mwen te voye yon mesaj pou mwen.

0:00:07.000,0:00:09.000
“Woy, tranbleman tè"

0:00:09.000,0:00:12.000
epi’l disparèt pou 25 minit

0:00:13.000,0:00:16.000
Se te 25 minit nan panik absoli

0:00:16.000,0:00:20.000
ke milyè de moun nan Etazini te santi

0:00:21.000,0:00:24.000
M te pè de tsounami.

0:00:24.000,0:00:26.000
S'am pa te reyalize

0:00:26.000,0:00:29.000
se te gen yon pi gran panik an Ayiti

0:00:29.000,0:00:32.000
epi kay yo t’ap kraze

0:00:32.000,0:00:34.000
Nou tout wè foto

0:00:34.000,0:00:37.000
kay kraze yo an Ayiti.

0:00:37.000,0:00:39.000
Sa yo se foto madanm mwen pran

0:00:39.000,0:00:41.000
de twa jou apre tranbleman de tè a

0:00:41.000,0:00:44.000
lè'm t’ap pase pa D.R. pou’m antre nan peyi a.

0:00:45.000,0:00:47.000
Sa se Palè Nasyonal la,

0:00:47.000,0:00:50.000
Ekivalan de palè blanch Ameriken an

0:00:50.000,0:00:53.000
Sa se pi gwo mache nan Karayib la

0:00:53.000,0:00:56.000
gen anpil moun k’ap achte.

0:00:58.000,0:01:00.000
Sa se yon kolèj pou enfimyè.

0:01:00.000,0:01:03.000
Gen 300 enfimyè k’ap etidye.

0:01:04.000,0:01:06.000
general la ki bò kote’l la

0:01:06.000,0:01:09.000
general la ki bò kote’l la.

0:01:09.000,0:01:12.000
Sa se Ministè Ekonomi ak Finans la.

0:01:15.000,0:01:17.000
Nou tout tande

0:01:17.000,0:01:20.000
anpil moun ki mouri

0:01:20.000,0:01:22.000
nan tranbleman tè an Ayiti a,

0:01:22.000,0:01:25.000
men nou pa tande anpil

0:01:25.000,0:01:28.000
de poukisa la vi moun sa yo te pèdi.

0:01:28.000,0:01:30.000
Nou pa tande de

0:01:30.000,0:01:33.000
poukisa kay yo kraze.

0:01:33.000,0:01:35.000
Apre tout bagay, se te kay yo,

0:01:35.000,0:01:37.000
se pa te tranbleman tè a

0:01:37.000,0:01:40.000
ki tiye 220,000 moun

0:01:40.000,0:01:43.000
blese 330,000,

0:01:43.000,0:01:48.000
deplase 1.3 milyon moun

0:01:49.000,0:01:51.000
ki koupe manje

0:01:51.000,0:01:53.000
ak dlo ak provizyon

0:01:53.000,0:01:56.000
pou tout on peyi

0:01:56.000,0:02:01.000
Sa se pi gran dezas nan zòn metwopoliten

0:02:01.000,0:02:04.000
nan deseni.

0:02:04.000,0:02:07.000
Epi li pa te yon dezas natirèl.

0:02:07.000,0:02:10.000
Se te yon dezas de jeni.

0:02:10.000,0:02:12.000
AIDG ap travay an Ayiti

0:02:12.000,0:02:14.000
depi 2007,

0:02:14.000,0:02:16.000
bay sipò biznis ak jeni

0:02:16.000,0:02:18.000
pou ti biznis yo.

0:02:18.000,0:02:22.000
Apre tranbleman tè ta, nou kòmanse vini ak enjenyè ki spesyalize nan tranbleman tè

0:02:22.000,0:02:24.000
pou yo ka chèche konnen ki sa ki fè kay yo tonbe,

0:02:24.000,0:02:27.000
pou yo ekzamine ki sa ki san danje, ki sa ki gen danje.

0:02:27.000,0:02:30.000
Pandan n’ap travay ak MINUSTAH,

0:02:30.000,0:02:32.000
ki se mission ONU in Ayiti,

0:02:32.000,0:02:34.000
ansanm ak Ministè Travay Piblik,

0:02:34.000,0:02:36.000
avèk diferan NGO,

0:02:36.000,0:02:39.000
nou enspèkte 1500 kay.

0:02:40.000,0:02:42.000
Nou inspèkte lekòl

0:02:42.000,0:02:44.000
ansanm ak kay prive.

0:02:44.000,0:02:46.000
Nou inspèkte sant medical

0:02:46.000,0:02:48.000
ak depo manje.

0:02:48.000,0:02:50.000
Nou enspèkte ofis gouvènman yo.

0:02:50.000,0:02:52.000
Sa se Ministè Jistis.

0:02:52.000,0:02:54.000
Dèyè pòt sa

0:02:54.000,0:02:57.000
se Achiv Jistis Nasyonal la.

0:02:57.000,0:02:59.000
Kanmarad ki nan pòt la, Andre Filitrault,

0:02:59.000,0:03:01.000
se direktè

0:03:01.000,0:03:05.000
Sant pou Rechèch Entèdisiplinè de Tranbleman de Tè

0:03:05.000,0:03:08.000
nan Univèsite de Buffalo

0:03:08.000,0:03:10.000
t’ap ekzamine’l pou’l wè si p’at gen danje

0:03:10.000,0:03:12.000
pou ka sove achiv la.

0:03:12.000,0:03:14.000
Andre di’m,

0:03:14.000,0:03:16.000
apre’l wè kay sa yo tonbe

0:03:16.000,0:03:19.000
menm jan chak fwa

0:03:19.000,0:03:22.000
pa gen nouvo rechèch.

0:03:22.000,0:03:25.000
Pa gen anyen la nou pa konnen.

0:03:25.000,0:03:28.000
Pwen echèk la toujou menm kote –

0:03:28.000,0:03:31.000
mi ak beton yo pa mare byen nan kolòn yo--

0:03:31.000,0:03:34.000
sa se yon twati siman ki pandye sou bò kay la –

0:03:36.000,0:03:38.000
eskriti kite sipòte yon sèl kote,

0:03:38.000,0:03:40.000
eskriti ki pa te simetrik,

0:03:40.000,0:03:42.000
ki souke trè vyolan epi ki tonbe,

0:03:44.000,0:03:46.000
move materyèl konstriksyon,

0:03:46.000,0:03:48.000
pa ase siman,

0:03:48.000,0:03:51.000
pa ase konpresyon nan blòk yo,

0:03:52.000,0:03:54.000
fè reyanfòsman ki te two lis,

0:03:54.000,0:03:57.000
fè reyanfòsman ki te ekspoze nan move tan epi ki rouye.

0:03:57.000,0:04:00.000
Konnye a gen yon solisyon

0:04:00.000,0:04:02.000
pou tout pwoblèm say o.

0:04:02.000,0:04:05.000
Epi nou konnen kòman pou nou bati byen.

0:04:05.000,0:04:08.000
Prèv sa soti Chili,

0:04:08.000,0:04:11.000
prèske yon mwa apre,

0:04:11.000,0:04:14.000
lè tranbleman de tè de 8.8 mayitid a

0:04:15.000,0:04:17.000
frape Chili.

0:04:17.000,0:04:19.000
Sa se 500 fwa

0:04:19.000,0:04:21.000
pi pisan ke 7.0

0:04:21.000,0:04:24.000
ki frape Port-au-Prince

0:04:24.000,0:04:26.000
500 fwa pi pisan,

0:04:26.000,0:04:29.000
epi sèl mwens ke mil mouri.

0:04:31.000,0:04:33.000
Ajiste pou popilasyon dansite,

0:04:33.000,0:04:35.000
sa se mwens ke yon pousan

0:04:35.000,0:04:38.000
enpak tranbleman tè Ayiti a.

0:04:39.000,0:04:41.000
Se ki diferans

0:04:41.000,0:04:44.000
antre Chili ak Ayiti?

0:04:44.000,0:04:46.000
Estanda sismik

0:04:46.000,0:04:49.000
ak masonnen fèmen,

0:04:49.000,0:04:51.000
kote kay yo aji ansanm –

0:04:51.000,0:04:53.000
mi ak kolòn,

0:04:53.000,0:04:55.000
avèk twati ak beton

0:04:55.000,0:04:58.000
mare ansanm pou yo ka sipòte yo chak,

0:04:58.000,0:05:02.000
autan ke yo kraze an moso manb epi tonbe.

0:05:03.000,0:05:06.000
Si’w gade kay san an Chili,

0:05:06.000,0:05:08.000
li rache an mwatwe,

0:05:08.000,0:05:11.000
men li pa yon pil blòk kraze.

0:05:12.000,0:05:14.000
Moun Chili yo t’ap bati ak masonnen fèmen

0:05:14.000,0:05:16.000
pou deseni.

0:05:17.000,0:05:21.000
Konnye a, AIDG ap travay ak KPFF Consulting Engineers,

0:05:21.000,0:05:23.000
Architecture for Humanity,

0:05:23.000,0:05:26.000
pou pote plis entrenman masonnen fèmen

0:05:26.000,0:05:28.000
an Ayiti.

0:05:30.000,0:05:32.000
Sa se Xantus Daniel.

0:05:32.000,0:05:34.000
Li se yon mason,

0:05:34.000,0:05:37.000
jusk yon travayè konstriksyon jeneral, li pa yon kontremèt,

0:05:37.000,0:05:39.000
ki pran yonn nan entrenman nou yo.

0:05:39.000,0:05:42.000
Nan travay pase li ya, li t’ap travay ansanm avèk boss li,

0:05:42.000,0:05:45.000
epi yo t’ap kòmanse vide siman nan kolòn nan mal.

0:05:45.000,0:05:47.000
Li pran boss li akote pou'l pale avèk li,

0:05:47.000,0:05:50.000
epi li montre’l materyel masonnen fèmen yo.

0:05:50.000,0:05:53.000
Li montre’l, “Ou konnen, nou pa bezwen fè sa mal.

0:05:53.000,0:05:55.000
Li p’ap koute nou pi chè

0:05:55.000,0:05:58.000
pou nou fèl byen.”

0:05:58.000,0:06:00.000
Epi yo refè kay la.

0:06:00.000,0:06:02.000
Yo mare fè poto yo byen.

0:06:02.000,0:06:04.000
Yo vide siman nan kolòn nan byen.

0:06:04.000,0:06:06.000
Epi kay sa ap vinn san danje.

0:06:06.000,0:06:08.000
Epi tout lòt kay

0:06:08.000,0:06:10.000
yo bati aprè sa

0:06:10.000,0:06:12.000
ap vinn san danje.

0:06:13.000,0:06:15.000
Pou asire ke kay sa yo san danje,

0:06:15.000,0:06:18.000
li pa’p pran lwa,

0:06:18.000,0:06:20.000
l’ap pran chèche pale

0:06:20.000,0:06:23.000
ak mason yo ki a tè a,

0:06:23.000,0:06:26.000
epi ede yo aprann bon teknik.

0:06:28.000,0:06:30.000
Konnye a gen anpil group k’ap fè sa.

0:06:30.000,0:06:32.000
Kanmarad ki gen vès sou li a,

0:06:32.000,0:06:34.000
Craig Toten,

0:06:34.000,0:06:36.000
t’ap pouse devan

0:06:36.000,0:06:39.000
mete dokiman deyò pou tout moun k’ap fè sa.

0:06:40.000,0:06:42.000
Atravè Haiti Rewired,

0:06:42.000,0:06:45.000
atravè Build Change, Architecture for Humanity,

0:06:45.000,0:06:47.000
AIDG,

0:06:47.000,0:06:49.000
gen yen posibilite

0:06:49.000,0:06:52.000
pou chèch pale

0:06:52.000,0:06:55.000
ak 30000, 40000 mason

0:06:55.000,0:06:57.000
atravè peyi a

0:06:57.000,0:07:00.000
epi kreye yon movman pou bati byen.

0:07:02.000,0:07:04.000
Si’w lonje men’w ba moun yo ki sou tè a

0:07:04.000,0:07:06.000
nan mwayen kolaboratif sa

0:07:06.000,0:07:09.000
li ekstrèmman abòdab.

0:07:09.000,0:07:13.000
Pou tout milya k’ap depanse nan rekonstwiksyon an,

0:07:13.000,0:07:15.000
ou ka antrene mason

0:07:15.000,0:07:17.000
pou dola sou chak kay

0:07:17.000,0:07:20.000
yo vinn bati pandan y’ap viv.

0:07:22.000,0:07:24.000
Finalman, gen 2 mwayen

0:07:24.000,0:07:26.000
ke ou ka rekonstwi Ayiti,

0:07:26.000,0:07:28.000
mwayen ki kòmanse anwo a

0:07:28.000,0:07:31.000
se mwayen sa Ayiti te konstwi pou deseni.

0:07:31.000,0:07:33.000
Mwayen sa a

0:07:33.000,0:07:35.000
se yon kay ki konstwi mal

0:07:35.000,0:07:37.000
ki pral kraze.

0:07:37.000,0:07:40.000
Mwayen anba a se yon kay ki konstwi ak masonnen fèmen,

0:07:40.000,0:07:42.000
kote mi yo mare ansanm,

0:07:42.000,0:07:44.000
kay la an simetri,

0:07:44.000,0:07:47.000
epi ka kanpe devan yon tranbleman tè.

0:07:47.000,0:07:49.000
Pou tout dezas,

0:07:49.000,0:07:52.000
gen yon opòtinite la

0:07:52.000,0:07:54.000
pou konstwi bi bon kay

0:07:54.000,0:07:56.000
pou lòt jenerasyon an,

0:07:56.000,0:07:59.000
pou lè yon lòt tranbleman tè pase,

0:07:59.000,0:08:01.000
li t’ap yon dezas

0:08:01.000,0:08:03.000
otan ke yon trajedi.

0:08:04.000,0:08:08.000
(Aplodisman)