0:00:00.240,0:00:01.240
Biz insanlar ətraf

0:00:01.240,0:00:02.540
aləmə baxdıqda gördüyümüz

0:00:02.540,0:00:04.640
hər şeyin mürəkkəbliyi və müxtəlifliyi

0:00:04.640,0:00:06.920
ulduzlar kimi kosmasdakı cismlərin

0:00:06.920,0:00:10.660
ölçüsünə heyrətlənirik.

0:00:10.660,0:00:12.080
Bu günəşimizin

0:00:12.080,0:00:14.480
insani və mikroskopik

0:00:14.480,0:00:16.630
bir ölçüyə qədər şəkilidir.

0:00:16.630,0:00:19.360
Bu koronavirusun əyani görüntüsüdür.

0:00:19.360,0:00:22.090
Orda sonsuz sayda cisimlər olduğu

0:00:22.090,0:00:23.570
görünür. Ancaq, həmişə

0:00:23.570,0:00:26.130
maraqlı sual olub, bütün bu mürəkkəbliliyi

0:00:26.130,0:00:28.420
bir araya gətirə biləcəyimiz bəzi

0:00:28.420,0:00:31.160
əsas tikinti daşları, cisimlər, daha kiçik

0:00:31.160,0:00:35.210
bir halı, cismlərin məhdud halı varmı?

0:00:35.210,0:00:36.480
Əvvələr od, su,

0:00:36.480,0:00:38.710
külək düşünülürdü,

0:00:38.710,0:00:41.620
ancaq indi bilirik ki. elementlər adlanan

0:00:41.620,0:00:43.220
cisimlər var və elementlərin

0:00:43.220,0:00:45.340
dövri cədvəlində onları qruplaşdırmışıq.

0:00:45.340,0:00:48.750
Və indi 118 elementi bilirik,

0:00:48.750,0:00:50.490
ancaq daha çoxunu kəşf edə bilərik.

0:00:50.490,0:00:52.870
Ancaq kainatda bildiyimiz bütün

0:00:52.870,0:00:55.460
maddələrin bu elementlərin birlşməsindən

0:00:55.460,0:00:58.320
ibarət olması insanı düşündürür.

0:00:58.320,0:01:00.470
İndi, daha da heyranedici olan odur ki,

0:01:00.470,0:01:03.190
gündəlik həyatımızda tücrübə etdiyimiz

0:01:03.190,0:01:06.050
şeylərin əksəriyyəti elementlərin daha da

0:01:06.050,0:01:09.860
kiçik hissəsindən ibarətdir. Məsələn, yer

0:01:09.860,0:01:14.160
kürəsinin hardasa 99% -i bu 8 elementdən

0:01:14.160,0:01:15.670
ibarətdir. Və əgər özümüzə

0:01:15.670,0:01:18.520
baxsaq, əlimizə və ya aynada baxsaq, həyat

0:01:18.520,0:01:20.180
bildiyimiz kimi , əsasən 6

0:01:20.180,0:01:24.530
elementdən ibarətdir: hidrogen

0:01:24.530,0:01:29.060
, karbon, azot, oksigen, fosfor və kükürd.

0:01:29.060,0:01:32.680
Yer kürəsi və həyat başqa elemtlərdən

0:01:32.680,0:01:35.250
ibarətdir,ancaq, elementlərin dövri

0:01:35.250,0:01:37.960
cədvəlində gördüyümüz cismlərin

0:01:37.960,0:01:41.900
birləşmələri ilə nə qədər mürəkkəblik və

0:01:41.900,0:01:43.650
çox şey əldə etmək heyrətamizdir.

0:01:43.650,0:01:46.640
Növəti sual, yaxşı, bu elementlərdən

0:01:46.640,0:01:48.960
nələrsə edə bilərik, ancaq bəs ya bir

0:01:48.960,0:01:51.240
elementi və ya maddəni kəsməyə davam

0:01:51.240,0:01:55.130
etsək necə? Elementin xassələrini hələ də

0:01:55.130,0:01:58.000
saxlayan ən kiçik vahid hansıdır?

0:01:58.000,0:02:01.060
Və bu vahid, yəqin ki, eşitmisiniz,

0:02:01.060,0:02:04.980
atom kimi bilinir və atomlar daha da

0:02:04.980,0:02:08.200
parçalana bilər.

0:02:08.200,0:02:10.300
Əslində, atom nüvədən və nüvə içərisində

0:02:10.300,0:02:11.690
proton və neytronların

0:02:11.690,0:02:16.340
yerləşdiyi atomun hissəciklərindən

0:02:16.340,0:02:19.420
ibarətdir. Və sonra

0:02:19.420,0:02:22.390
ətrafda uğultu düşünün,

0:02:22.390,0:02:24.940
və biz çox çox kiçik ölçüdən danışırıq və

0:02:24.940,0:02:26.190
onu dəqiq müəyyən etmək

0:02:26.190,0:02:28.530
çətindir. Bunları haradan tapa biləcəyiniz

0:02:28.530,0:02:32.490
daha çox ehtimaldır, lakin bu nüvə boyu

0:02:32.490,0:02:35.560
uğuldayan elektronlar, müsbət yüklü

0:02:35.560,0:02:37.540
protonlar, yüksüz neytronlar və mənfi

0:02:37.540,0:02:40.750
yüklü elektronlar var.

0:02:40.750,0:02:43.350
Amma, danışdığımız hər şey bu 3 əsas

0:02:43.350,0:02:46.230
hissəciyin birləşməsindən ibarətdir və

0:02:46.230,0:02:47.920
xüsüsən də, maraqlı olan, verilən

0:02:47.920,0:02:50.780
atomun əksərən boş olmasıdır.

0:02:50.780,0:02:52.680
Nüvəniz sıxdlr, ancaq bu atomlar əsasən

0:02:52.680,0:02:55.270
boş yer olduqda yalnız

0:02:55.270,0:02:57.890
uğuldayır.

0:02:57.890,0:03:00.960
Və əslində bir atoma müəyyən bir

0:03:00.960,0:03:03.300
elementin xassələrini verən şey

0:03:03.300,0:03:05.170
protonların sayıdır.

0:03:05.170,0:03:06.330
Yəni, məsələn, hidrogeni

0:03:06.330,0:03:10.090
atom edən bir protona sahib olmasıdır.

0:03:10.090,0:03:15.090
Xloru atom edən 17 protonudur.

0:03:15.240,0:03:17.210
Elektronların sayı dəyişə bilər.

0:03:17.210,0:03:18.610
Bu onun yükünü dəyişəcək və

0:03:18.610,0:03:21.900
digər atomlarla necə əlaqədə olduğunu

0:03:21.900,0:03:26.270
dəyişə bilər, ancaq o yenə məsələn,

0:03:26.270,0:03:28.640
karbon kimi nə qədər elektron olmasından

0:03:28.640,0:03:30.120
asılı olmayaraq təsnif

0:03:30.120,0:03:31.920
olunacaq. Və eyni ilə, neytronların

0:03:31.920,0:03:34.270
sayı da onun yükünə təsir etmir, ancaq

0:03:34.270,0:03:37.191
kütləsinə təsir edəcək. Lakin,

0:03:37.191,0:03:39.160
neytronların sayını dəyişdirsəniz və eyni

0:03:39.160,0:03:40.550
protona sahib olsanız belə,

0:03:40.550,0:03:42.220
deyək ki, nə qədər neytron və ya

0:03:42.220,0:03:44.450
elekrtonunuz olduğunu nəzərə almadan , 6

0:03:44.450,0:03:46.280
protonunuz var, hələ də karbonun

0:03:46.280,0:03:48.300
üstündə dayanırıq. Və atomların nə qədər

0:03:48.300,0:03:52.910
kiçik olduğunu qiymətləndirmək həqiqətən

0:03:52.910,0:03:55.160
maraqlıdır. Onu ancaq say olaraq

0:03:55.160,0:03:57.230
düşünsəniz, deyək ki, karbon atomu,

0:03:57.230,0:03:58.340
hidrogen və ya helium

0:03:58.340,0:04:00.710
atomları kimi daha kiçik atomlar var,

0:04:00.710,0:04:04.570
ancaq, karbon atomunun eni hardasa 10 üstü

0:04:04.570,0:04:06.870
1 böl mənfi 10 metrdir. Bunu

0:04:06.870,0:04:08.270
düşünməyin başqa bir yolu

0:04:08.270,0:04:11.300
həmdə bu karbonu gördüyünüz konteksdən

0:04:11.300,0:04:13.710
asılıdır, ancaq desək ki, 10 milyard

0:04:13.710,0:04:16.560
karbon götürüb yan-yana qoydunuz, 1 metr

0:04:16.560,0:04:19.360
enli ola bilər. Yaxud, daha irəli getmək

0:04:19.360,0:04:21.210
istəyirsinizsə,10 milyard karbonunuz

0:04:21.210,0:04:24.290
olsa və onları yan-yana qoysaydınız, o

0:04:24.290,0:04:26.280
təqribən 1 millimetr ola bilərdi.

0:04:26.280,0:04:28.170
Millimetri yuvarlaqlaşdırmağa çalışın.

0:04:28.170,0:04:29.700
Millimetr ekranınızın

0:04:29.700,0:04:32.630
yansımasından asılı olaraq buna bənzər

0:04:32.630,0:04:35.040
bir şey ola bilər. Burda videoya necə

0:04:35.040,0:04:37.530
böyük baxmağınızdan asılı olaraq 10

0:04:37.530,0:04:39.970
milyard karbon ola bilərdi. Bu kifayət

0:04:39.970,0:04:42.670
qədər heyrətləndirici gəlmirsə, bunu

0:04:42.670,0:04:46.380
düşünmənin başqa bir yolu belədirki, qum

0:04:46.380,0:04:48.450
dənəsində olan atomlar dünyanın bütün

0:04:48.450,0:04:51.510
çimərliyindəki qum dənələrindən daha

0:04:51.510,0:04:53.810
çoxdur. Və bu da heyrətləndirici gəlmirsə,

0:04:53.810,0:04:56.570
belə deyək, alma götürsəniz və yer

0:04:56.570,0:05:01.300
ölçüsündə alma düzəltsəniz, bu almadakı

0:05:01.300,0:05:06.300
atom almanın ölçüsündə olacaq. Bunu

0:05:06.630,0:05:09.070
yenidən eşidə və emal edə bilərsiniz.Başqa

0:05:09.070,0:05:10.700
bir yolu, alma bütün dünya olduqca

0:05:10.700,0:05:13.160
almanın atomu alma üçündür. Yəni atomlar

0:05:13.160,0:05:17.400
çox kiçikdir. Beləliklə burada bitirirəm.

0:05:17.400,0:05:20.860
Sizi heyrətləndirmək üçün bir video

0:05:20.860,0:05:22.480
kifayətdir. Və gələcək videolarda

0:05:22.480,0:05:24.860
atom və onları əmələ gətirən hissəciklər

0:05:24.860,0:05:27.640
və müxtəlif tip maddə

0:05:27.640,0:05:31.790
sinifləndirilməsi

0:05:31.790,0:05:32.670
haqqında

0:05:32.670,0:05:35.773
daha da danışacağıq.